Mấy vấn đề về tiểu văn hóa thanh niên - Từ Thị Loan

X· héi häc thÕ giíi X· héi häc sè 3 (87), 2004 87<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> MÊy vÊn ®Ò vÒ tiÓu v¨n hãa thanh niªn<br /> <br /> Tõ thÞ loan<br /> <br /> <br /> V¨n hãa thanh niªn lµ mét lo¹i tiÓu v¨n hãa (subculture) trong chØnh thÓ v¨n<br /> hãa toµn vÑn. Mäi nÒn v¨n hãa ®Òu ®−îc x©y dùng trªn mét hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ cèt<br /> lâi, hay lµ c¸c gi¸ trÞ chung mang tÝnh h¹t nh©n, xoay quanh ®ã cßn cã c¸c tiÓu v¨n<br /> hãa, ®−îc ph©n ®Þnh dùa theo c¸c tiªu chÝ khu vùc, d©n téc, tÇng líp x· héi, løa tuæi,<br /> nghÒ nghiÖp, t«n gi¸o, chÝnh trÞ, nghÖ thuËt, v.v... V¨n hãa thanh niªn lµ tr−êng hîp<br /> dÔ gÆp cña c¸c tiÓu v¨n hãa. TÝnh ng÷ “thanh niªn” hay “giíi trΔ dïng ®Ó chØ mét<br /> nhãm ng−êi nhÊt ®Þnh trªn nguyªn t¾c løa tuæi. ViÖc l−u ý ®Õn t©m lý ®Æc biÖt cña<br /> løa tuæi trong v¨n hãa lµ rÊt quan träng, bëi nã ®Æt dÊu Ên c¨n b¶n lªn tinh thÇn vµ<br /> thÞ hiÕu cña lo¹i v¨n hãa ®ã.<br /> 1. §Æc ®iÓm cña giíi trÎ vµ v¨n hãa thanh niªn1<br /> Giíi trÎ, theo ®Þnh nghÜa cña c¸c nhµ x· héi häc ph−¬ng T©y, lµ nhãm d©n sè-<br /> x· héi tõ 14 ®Õn 30 tuæi2. Trong thµnh phÇn d©n sè cña nhiÒu n−íc, nhãm nµy chiÕm<br /> kho¶ng 20% - ®ã lµ mét chØ sè ®¸ng kÓ ®Ó chóng ta thÊy vÊn ®Ò v¨n hãa giíi trÎ nªn<br /> ®−îc dµnh mét sù l−u t©m xøng ®¸ng. Thanh niªn lµ bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi cña<br /> bÊt kú x· héi nµo, lµ mét hiÖn t−îng v¨n hãa - x· héi mang nh÷ng nÐt ®Æc thï.<br /> V¨n hãa thanh niªn n¶y sinh vµ tån t¹i xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu tù kh¼ng ®Þnh<br /> m×nh cña giíi trÎ trong qu¸ tr×nh x· héi hãa. Ng−êi ta th−êng cho r»ng vÒ b¶n chÊt<br /> thanh thiÕu niªn lu«n cã tinh thÇn ph¶n kh¸ng vµ ®èi víi hä kh«ng hÒ cã c¸c thãi h−<br /> tËt xÊu trong thÕ giíi cña m×nh. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ nh÷ng con ng−êi h− v« chñ<br /> nghÜa, nh÷ng kÎ cã th¸i ®é ®èi nghÞch víi c¸c gi¸ trÞ thñ cùu vµ c¸c qu¸ tr×nh mang<br /> tÝnh truyÒn thèng. Hä c¶m thÊy chËt hÑp trong khu«n th−íc cña c¸c quy t¾c vµ<br /> chuÈn mùc sèng mµ bè mÑ vµ «ng bµ r¨n d¹y. Giíi trÎ th−êng cã c¸c ®Æc ®iÓm: quyÕt<br /> liÖt trong ph¸n xÐt vµ hµnh ®éng, dÔ cã th¸i ®é cùc ®oan, khã chÊp nhËn b¶o ban, dÔ<br /> bÞ hÊp dÉn tr−íc c¸c m« h×nh x· héi ph¸t triÓn vµ cã th¸i ®é tiªu cùc víi tÊt c¶ nh÷ng<br /> g× diÔn ra mét c¸ch b×nh th−êng vµ theo quy ®Þnh, nh÷ng nhÞp ®iÖu sèng ®Òu ®Æn vµ<br /> nhµm ch¸n. §èi víi giíi trÎ ®Æc tr−ng lµ tÝnh n¨ng ®éng, sù cëi më víi thÕ giíi bªn<br /> ngoµi. Hä dÔ bÞ tæn th−¬ng, cã ph¶n x¹ c¶m xóc cao, cã tinh thÇn l¹c quan víi nhiÒu<br /> kh¸t khao l·ng m¹n vµ hay lý t−ëng hãa nh÷ng g× míi mÎ.<br /> <br /> <br /> 1<br /> Trong bµi xin dïng côm tõ “v¨n hãa thanh niªn” hay “v¨n hãa giíi trΔ víi t− c¸ch tiÓu v¨n hãa.<br /> 2<br /> Oganov A.A, Khangeldiev I.G. Lý luËn v¨n hãa. Nxb Grand, Moskva, 2001, tr. 245.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 88 MÊy vÊn ®Ò vÒ tiÓu v¨n hãa thanh niªn<br /> <br /> ChÝnh v× nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy mµ giíi trÎ th−êng m©u thuÉn víi nh÷ng ai<br /> kh«ng ®ång t×nh víi c¸c quan ®iÓm thÕ giíi quan cña hä. Nh−ng, nh− thÕ kh«ng cã<br /> nghÜa lµ v¨n hãa giíi trÎ lµ mét khèi thèng nhÊt. §Æc biÖt trong giai ®o¹n thèng trÞ<br /> cña chñ nghÜa hËu hiÖn ®¹i, cã thÓ t×m thÊy ë ph−¬ng T©y hµng lo¹t nh÷ng biÓu hiÖn<br /> v« cïng kh¸c nhau cña v¨n hãa giíi trÎ: hip-pi, pan-ki, ng−êi kim lo¹i, ®Çu träc,<br /> nh÷ng ®øa con cña quû Sa t¨ng vµ nhiÒu d¹ng kh¸c.<br /> Cèt lâi cña v¨n hãa giíi trÎ lµ ph−¬ng thøc ®Æc biÖt thÓ hiÖn thÕ giíi quan<br /> riªng vµ hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn t−¬ng øng. V¨n hãa thanh niªn lµ lèi sèng ®Æc<br /> biÖt cña nh÷ng ng−êi trùc tiÕp sèng theo tinh thÇn ®ã hoÆc ®ång c¶m víi nã.<br /> Th−êng th× líp trÎ ®Æt ra cho m×nh nh÷ng môc ®Ých cao siªu nh−: thay ®æi<br /> thÕ giíi, c¶i biÕn cuéc sèng cña m×nh, vøt bá ¸ch thèng trÞ cña c¸c khu«n mÉu, kh−íc<br /> tõ c¸c quy chuÈn x· héi, kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm sèng “chØ chän mét trong c¸c gi¶i<br /> ph¸p tr¸i ng−îc nhau” ®èi víi c¸c quan ®iÓm tån t¹i tr−íc ®ã, vµ kh¼ng ®Þnh nã trong<br /> c¸c tÝn ®iÒu v¨n hãa-x· héi cña m×nh. V× vËy, hÖ thèng c¸c gi¸ trÞ cña tiÓu v¨n hãa<br /> thanh niªn mang tÝnh chÊt tù trÞ. Nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc cña v¨n<br /> hãa thanh niªn chØ lµ nh÷ng hiÖn t−îng nhÊt thêi, mét ph−¬ng thøc ®Æc biÖt t×m<br /> kiÕm lèi sèng.<br /> 2. Mü häc cña v¨n hãa thanh niªn<br /> C¸c nhãm thanh niªn kh¸c nhau lu«n cè g¾ng cñng cè nh÷ng quan ®iÓm quan<br /> träng cña hä vÒ thÕ giíi d−íi c¸c h×nh thøc biÓu c¶m sÆc sì, cã thÓ khã hiÓu víi ®a sè<br /> mäi ng−êi, nh−ng l¹i gîi nªn sù tß mß, hÊp dÉn trong x· héi.<br /> Hä tËp hîp l¹i thµnh céng ®ång trªn c¬ së cïng t«n thê mét lý t−ëng nµo ®ã vµ<br /> th−êng béc lé thiªn h−íng s¸ng lËp mét quan ®iÓm thÈm mü míi. Hä nhËn thøc c¸c<br /> ®Æc tÝnh thÈm mü cña thÕ giíi theo kiÓu riªng, trao cho c¸c kh¸i niÖm cò nh÷ng ý<br /> nghÜa míi, vÝ dô: vÒ c¸i ®Ñp, vÒ thÞ hiÕu nghÖ thuËt, lý t−ëng thÈm mü. Hä cè g¾ng<br /> thay ®æi kh«ng gian trong ®ã hä ®ang sèng, thÈm mü hãa nã theo gi¸c ®é cña m×nh<br /> vÒ c¸i ®Ñp.<br /> YÕu tè thÈm mü trong v¨n hãa thanh niªn ®−îc thÓ hiÖn ë b¶n chÊt trß ch¬i<br /> cña nã. Trong v¨n hãa thanh niªn th−êng diÔn ra sù xãa nhßa ranh giíi gi÷a trß ch¬i<br /> vµ ho¹t ®éng. §iÒu ®ã béc lé ë tÝnh s©n khÊu, nghÖ thuËt hãa, carnaval hãa, tÝnh<br /> ngÉu høng trong cuéc sèng. Trß ch¬i thÈm mü trong m«i tr−êng thanh niªn trë thµnh<br /> ph−¬ng thøc tù thÓ hiÖn cña c¸c thµnh viªn trong ban nhãm. C¶ trong nghÖ thuËt<br /> s©n khÊu, còng nh− trong ho¹t ®éng sèng cña hä cã mét chÊt nghÖ thuËt kÞch nµo ®ã.<br /> TÝnh s©n khÊu ®−îc thÓ hiÖn réng r·i trong c¸c nghi lÔ vµ nghi thøc ho¹t<br /> ®éng tËp thÓ. YÕu tè trß ch¬i lµ mét ®Æc tÝnh nh»m h×nh thµnh vµ duy tr× thø ng«n<br /> ng÷ riªng, th«ng qua c¸c dÊu hiÖu vµ biÓu t−îng ®Æc tr−ng cho tõng lo¹i v¨n hãa<br /> thanh niªn. YÕu tè trß ch¬i ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh nhµ h¸t, c¸c<br /> “s«” diÔn, c¸c cuéc diÔu hµnh, c¸c festival.<br /> TÝnh nghÖ thuËt hãa thÓ hiÖn ë kiÓu hµnh xö ph« tr−¬ng, tr×nh diÔn, ë phong<br /> c¸ch ®Æc biÖt kh«ng chØ qua hµnh vi kh¸c th−êng, mµ cßn lµ nh÷ng së thÝch kú l¹ vÒ<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Tõ ThÞ Loan 89<br /> <br /> quÇn ¸o, kiÓu ®Çu, trang ®iÓm.<br /> ChØ trong m«i tr−êng thanh niªn chø kh«ng ph¶i ë bÊt kú m«i tr−êng nµo<br /> kh¸c thÓ hiÖn râ nhÊt c¸c h×nh thøc v¨n hãa phi d©n téc vµ phi ý thøc hÖ. Kh«ng ph¶i<br /> v« cí mµ nã thËt sù kh«ng cã biªn giíi quèc gia vµ rÊt dÔ dµng lan truyÒn nhanh<br /> chãng ë c¸c n−íc, c¸c khu vùc vµ c¸c ch©u lôc. §iÓn h×nh lµ c¸c trµo l−u ©m nh¹c vµ<br /> nghÖ thuËt.<br /> V¨n hãa thanh niªn cña c¸c nhãm kh¸c nhau th−êng pha t¹p, ch¾p v¸ vµ<br /> kh«ng l©u bÒn, th−êng biÕn d¹ng vµ thay ®æi khi thÕ hÖ míi xuÊt hiÖn. Sù thay ®æi<br /> thÕ hÖ ®−îc thÓ hiÖn chñ yÕu qua sù thay ®æi c¸c quan ®iÓm s¸ng t¹o cña hä. Cßn vÒ<br /> h×nh thøc thÓ hiÖn th× ®Æc tr−ng cña chóng lµ tÝnh lÆp l¹i. VÒ nguyªn t¾c, nh÷ng ®Æc<br /> ®iÓm c¬ b¶n cña v¨n hãa thanh niªn nh− ®· nªu ë trªn Ýt cã sù thay ®æi.<br /> 3. Mét sè m« h×nh v¨n hãa thanh niªn ë ph−¬ng T©y<br /> PhÇn lín c¸c häc gi¶ cho r»ng nhãm v¨n hãa thanh niªn kiÓu hiÖn ®¹i ®Çu tiªn<br /> xuÊt hiÖn lµ ë Anh vµo kho¶ng gi÷a thÕ kû XX. Nguyªn nh©n xuÊt hiÖn cña chóng,<br /> tho¹t nghe cã vÎ l¹ tai, l¹i chÝnh lµ tõ sù phån thÞnh ngµy cµng cao cña n−íc Anh.<br /> Sù xuÊt hiÖn c¸c nhãm v¨n hãa thanh niªn ®−îc tiÕp nhËn nh− qu¸ tr×nh qu¸<br /> ®é tõ trÎ con sang ng−êi lín, hay nh− c¸ch diÔn ®¹t cña c¸c nhµ x· héi häc, lµ “c¬ chÕ<br /> ®éc ®¸o ®Ó x· héi hãa nh÷ng ai b−íc vµo løa tuæi qu¸ ®é”. ChÝnh trong løa tuæi nµy,<br /> “khi kh«ng cßn lµ trÎ con n÷a, nh−ng còng ch−a lµ ng−êi lín”, thanh thiÕu niªn b¾t<br /> ®Çu t×m kiÕm c¸c c¸ch thøc thÝch nghi víi hiÖn thùc th«ng qua c¸c gi¸ trÞ, quan ®iÓm<br /> vµ tiªu chÝ hµnh vi riªng cña m×nh. Hä biÓu lé kh¸t khao t×m kiÕm nh÷ng ng−êi ®ång<br /> chÝ h−íng vµ chia sÎ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p trong cuéc sèng kh«ng ph¶i mét c¸ch c¸<br /> nh©n, mµ d−íi d¹ng tËp thÓ, vµ th«ng qua ®ã, c¶m thÊy sù cæ vò cña nh÷ng ng−êi<br /> kh¸c gièng m×nh.<br /> Sù h×nh thµnh c¸c nhãm v¨n hãa thanh niªn g¾n liÒn víi hiÖn t−îng ®−îc c¸c<br /> nhµ x· héi häc vµ t©m lý häc lý gi¶i nh− sù cù tuyÖt c¸c tiªu chÝ hµnh vi chung ®−îc<br /> mäi ng−êi chÊp nhËn.<br /> C¸c nhµ nghiªn cøu Anh th−êng coi nhãm “Teddy boys” lµ nhãm v¨n hãa thanh<br /> niªn ®Çu tiªn3. Nhãm nµy xuÊt hiÖn vµo kho¶ng gi÷a nh÷ng n¨m 50 cña thÕ kû XX. C¸c<br /> thµnh viªn “Teddy” kiÕm thªm viÖc lµm b»ng lao ®éng kh«ng lµnh nghÒ, trë nªn t−¬ng<br /> ®èi ®éc lËp víi gia ®×nh vÒ ph−¬ng diÖn tµi chÝnh ®Ó cã thÓ trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu<br /> riªng. Nhu cÇu cña hä kh«ng lín l¾m: xem phim, dancing, cµ-phª. Nh−ng nh¹c rock-<br /> and-roll Mü trë thµnh khu«n mÉu v¨n hãa chÝnh cña hä. Nh− c¸c häc gi¶ Anh nhËn xÐt,<br /> diÖn m¹o cña “Teddy” kÕt hîp trong m×nh nh÷ng nÐt cña mét ng−êi Anh hµo hoa vµ mét<br /> tªn bÞp b¹c Mü: ¸o vÐt d¹ dµi cæ nhung, quÇn èng hÑp, ñng ®Õ nhÑ, cµ v¹t d©y.<br /> “Teddy”chÝnh lµ th¸i ®é phÉn né tr−íc kh«ng khÝ tÜnh lÆng kiÓu Anh trong c¸c r¹p chiÕu<br /> phim vµ sµn nh¶y, n¬i hä tÝch cùc tiÕp nhËn rock-and-roll. Qu¸ tr×nh ®ã th−êng kÕt thóc<br /> b»ng Èu ®¶ tËp thÓ vµ c¸c hµnh ®éng cµn quÊy. “Teddy” lµ biÓu hiÖn cña sù ph¶n kh¸ng<br /> <br /> 3<br /> Gurevich P.S. V¨n hãa häc. Moskva, 1994, tr. 153.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 90 MÊy vÊn ®Ò vÒ tiÓu v¨n hãa thanh niªn<br /> <br /> c¸c gi¸ trÞ b¶o thñ, ®«i khi cßn lµ biÓu hiÖn cña chñ nghÜa d©n téc thï ®Þch. “Teddy” tan<br /> r· vµo n¨m 1964, nh−ng hä ®· lín tiÕng tuyªn bè vÒ thanh niªn kh«ng ph¶i chØ nh− mét<br /> nhãm løa tuæi, mµ lµ mét nhãm x· héi.<br /> Nhãm v¨n hãa thanh niªn kh¸c lµ “Mode”. Tho¹t ®Çu ®¹i diÖn cña nhãm nµy<br /> tù gäi m×nh lµ “nh÷ng ng−êi m«-®Ðc” (c¸ch t©n - thuËt ng÷ vay m−în tõ nh¹c jazz).<br /> Môc ®Ých cña nhãm lµ v−ît ra khái khu«n khæ c¸c tiªu chuÈn gi¸ trÞ vµ v¨n hãa cña<br /> giai cÊp c«ng nh©n vµ b»ng c¸ch ®ã tiÕn gÇn tèi ®a tíi giai cÊp trung l−u vµ c¸c gi¸<br /> trÞ chñ yÕu cña nã. “Mode” lµm d¸ng b»ng ¸o cæ cån tr¾ng cña nh÷ng nhµ ®iÒu hµnh<br /> vµ c¸c nhµ qu¶n lý nhá, ®èi víi hä con ®−êng c«ng danh theo bËc thang hµnh chÝnh<br /> kh«ng ph¶i lµ −íc m¬ khã thµnh hiÖn thùc. V× vËy c¸c thµnh viªn “Mode” cè g¾ng<br /> lµm sao bÒ ngoµi gièng víi nh÷ng ng−êi ®−îc gäi lµ “cæ cån tr¾ng”: s¹ch sÏ, t−¬m tÊt<br /> vµ t−¬i s¸ng trong trang phôc quÇn èng hÑp, ¸o vÐt thanh nh·, giµy mòi nhän, tãc<br /> c¾t ng¾n ch¶i chuèt. Trong cuéc sèng thùc cña nh÷ng thanh niªn “mèt”, c«ng viÖc Ýt<br /> ®−îc hä quan t©m, hä th−êng h¸o danh vµ h·nh tiÕn. NÒn t¶ng cuéc sèng cña hä do<br /> ba yÕu tè t¹o nªn: tèc ®é cña xe Vespa4 ý, n¨ng l−îng cña rock-and-roll Mü vµ<br /> amphetamin. Amphetamin lµ tªn mét lo¹i thuèc kÝch thÝch t©m lý. VÒ ph−¬ng diÖn<br /> nµy “Mode” thu nhËn c¶ nh÷ng trÎ vÞ thµnh niªn trong m«i tr−êng thanh niªn sö<br /> dông c¸c lo¹i ®«-ping ®Ó ®¹t tíi n¨ng lùc ®Æc biÖt.<br /> §èi lËp víi hä trong v¨n hãa thanh niªn lµ nhãm “Rocker”, vÒ c¬ b¶n xuÊt<br /> th©n tõ c¸c tÇng líp x· héi cã møc l−¬ng thÊp. M«-t« lµ ®Æc tÝnh v¨n hãa chÝnh ®èi<br /> víi hä - ®ã lµ biÓu t−îng cña tù do, cña tµi nghÖ ®iÒu khiÓn xe ®iªu luyÖn, lµ kh¸t<br /> väng tèc ®é vµ t×m kiÕm c¸c c¶m gi¸c m¹nh.<br /> §Õn cuèi nh÷ng n¨m 60 tõ “Mode” t¸ch ra mét nhãm nhá víi tªn gäi “Skin<br /> head”, hay lµ “®Çu träc”, ®«i khi cßn ®−îc gäi lµ “nh÷ng con quû trÇn gian”. Hä lµ<br /> nh÷ng ng−êi h©m mé bãng ®¸ cuång nhiÖt. Thø bËc c¸c gi¸ trÞ cña hä xÕp tõ trªn<br /> xuèng d−íi lµ: lao ®éng kiªn tr×, yªu n−íc, b¶o vÖ truyÒn thèng trªn l·nh thæ cña<br /> m×nh, thï ®Þch víi nh÷ng nhãm dÞ téc theo quan ®iÓm cña hä. “Skin head” sau ®ã<br /> ph¸t triÓn m¹nh ë §øc, dÇn dÇn lan ra c¸c n−íc §«ng ¢u vµ hiÖn nay ®ang thÞnh<br /> hµnh ë Nga. “Skin head” th−êng tÊn c«ng nh÷ng ng−êi n−íc ngoµi, nhÊt lµ ng−êi da<br /> mµu, víi lý do hä c−íp mÊt viÖc lµm cña ng−êi b¶n xø vµ tèt nhÊt hä nªn quay vÒ<br /> kiÕm viÖc trªn ®Êt n−íc m×nh.<br /> Gi÷a nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX ë Anh xuÊt hiÖn nh÷ng “Hippie”. §ã lµ<br /> nhãm v¨n hãa l«i cuèn vµo hµng ngò cña m×nh tr−íc hÕt lµ sinh viªn vµ nh÷ng ng−êi<br /> xuÊt th©n tõ tÇng líp trung l−u. H¹t nh©n quan ®iÓm cña hä lµ t− t−ëng t×m kiÕm lèi<br /> tho¸t cho ®Çu ãc thñ cùu cña x· héi tiªu dïng kü thuËt-c«ng nghÖ, cè g¾ng phôc håi<br /> c¸c quan hÖ l·ng m¹n víi thiªn nhiªn. NÒn t¶ng v¨n hãa cña “Hippie” lµ chÊt trÝ<br /> thøc ch©u ¢u kÕt hîp víi chÊt l·ng tö quý téc. C¸c nhµ nghiªn cøu ®· nªu nh÷ng ®Æc<br /> ®iÓm chñ yÕu cña “Hippie” nh− sau: chung sèng thô ®éng, hay chuyÓn dÞch, tÝnh biÓu<br /> c¶m cao, nÆng vÒ chñ quan, c¸ nh©n chñ nghÜa.<br /> <br /> <br /> 4<br /> ChØ c¸c lo¹i xe ga, b¸nh nhá nãi chung.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  Tõ ThÞ Loan 91<br /> <br /> Thanh niªn hip-pi chèng ®èi l¹i x· héi kü trÞ hiÖn ®¹i, chèng c¸c thµnh tùu<br /> cña v¨n minh ®em tiÖn nghi ®Õn cho cuéc sèng, chèng sù tiªu dïng thõa møa, chèng<br /> chiÕn tranh nh− biÓu hiÖn cña sù ng¹o m¹n ®Õ quèc. Hä ®Êu tranh v× cuéc sèng tèt<br /> ®Ñp h¬n theo quan niÖm cña m×nh, mét cuéc sèng kh«ng thÓ tån t¹i bªn c¹nh nh÷ng<br /> kÎ ngù trÞ quyÒn lùc; cuéc sèng ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn th«ng qua t×nh yªu, qua<br /> nh÷ng ®iÒu thÇn bÝ vµ nghi lÔ ma thuËt.<br /> Nguyªn t¾c chuyÓn dÞch ë nhãm nµy cã hai biÓu hiÖn: bªn ngoµi vµ bªn trong.<br /> Bªn ngoµi - lµ kh¾c phôc c¸c kh«ng gian, giíi h¹n vµ khu«n khæ ®Þa lý b»ng c¸ch chu du<br /> kh¾p thÕ giíi t×m kiÕm mét n¬i tró ngô lý t−ëng. Bªn trong - lµ c¶i biÕn ý thøc, më réng<br /> nhËn thøc, tr¶i nghiÖm c¸c c¶m gi¸c míi b»ng viÖc sö dông c¸c lo¹i ma tuý, cè g¾ng ®¹t<br /> tíi sù tù nhËn thøc, tíi nh÷ng h×nh thøc sinh tån thÇn bÝ vµ mang tÝnh t«n gi¸o míi.<br /> ChÊt biÓu c¶m cao cña thanh niªn hip-pi n¶y sinh tõ kh¸t khao ho¹t ®éng<br /> s¸ng t¹o, lu«n ®−îc t« ®iÓm b»ng c¸ch nhÊn m¹nh c¶m xóc. Ngay ë b×nh diÖn nµy trß<br /> ch¬i còng cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi hä. Trß ch¬i nh− nguån gèc cña niÒm vui s−íng<br /> vµ tháa m·n tr−íc ho¹t ®éng s¸ng t¹o.<br /> “Hippie” ®¸nh gi¸ cao tÝnh chñ quan. Th¸i ®é chñ quan lµ nh©n tè tÝch cùc trong<br /> cuéc sèng c¸ nh©n cña hä. Nh−ng viÖc ch×m ®¾m trong tÝnh chñ quan néi t©m th−êng<br /> lµm mÊt ®i ë hä sù s¾c s¶o khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cña thÕ giíi kh¸ch quan.<br /> Chñ nghÜa c¸ nh©n cña “Hippie” lµ ph¶n øng ®¸p tr¶ tr−íc sù quy chuÈn hãa,<br /> ®¹i chóng hãa vµ v« b¶n ng· hãa x· héi. Nhãm v¨n hãa “Hippie” tá ra cã søc sèng vµ<br /> tån t¹i l©u dµi nhÊt, bëi nã cã lÞch sö riªng cña m×nh. D−íi c¸c h×nh thøc v¨n hãa nã<br /> béc lé râ nhÊt trong c¸c biÓu hiÖn cña nhµ h¸t vµ ©m nh¹c.<br /> TriÕt lý cña thanh niªn hip-pi x©y dùng trªn sù ®èi ®Þch víi v¨n hãa chÝnh<br /> thèng ®ang thèng trÞ trong x· héi t− b¶n, víi c¸c chuÈn mùc vµ nÒn t¶ng ®¹o ®øc cña<br /> nã. C¸c thanh niªn hip-pi th¸ch thøc sù thõa møa vµ tiÖn nghi cña ®êi sèng t− s¶n,<br /> kh«ng t¸n ®ång cè g¾ng tÝch luü cña x· héi còng nh− cè g¾ng phôc vô tèi ®a cho sù<br /> phån thÞnh cña c¸c gi¸ trÞ tiªu dïng. V× thÕ, con c¸i nhiÒu gia ®×nh giµu cã ë Mü ®·<br /> tõ bá c¸c dinh thù tiÖn nghi, vøt bá khái m×nh g¸nh nÆng cña c¸c chuÈn mùc. Hä<br /> mÆc nh÷ng quÇn ¸o ®¬n gi¶n nhÊt vµ cã gi¸ trÞ chøc n¨ng nhÊt: s¬ mi kÎ « thñng vµ<br /> quÇn bß, tõ chèi c¸c nguyªn t¾c vÖ sinh tèi thiÓu, kh«ng c¾t tãc, lªn ®−êng t×m kiÕm<br /> tù do vµ ý nghÜa cña cuéc sèng. Thêi gian tr«i qua, vµ phÇn lín trong sè hä, sau khi<br /> v−ît qua ®−îc c¨n bÖnh cña tuæi trÎ, ®· quay trë vÒ ®êi sèng v¨n hãa t− s¶n vµ chiÕm<br /> gi÷ nh÷ng vÞ trÝ quan träng trong x· héi hiÖn ®¹i ph−¬ng T©y gi÷a c¸c chÝnh kh¸ch,<br /> nhµ tµi chÝnh, nhµ c«ng nghiÖp...<br /> Cuèi nh÷ng n¨m 70 xuÊt hiÖn mét lo¹i v¨n hãa thanh niªn kh¸c: “Punk”. C¸c<br /> nhµ nghiªn cøu g¾n liÒn v¨n hãa “Punk” víi tªn tuæi nhµ so¹n nh¹c Mü D. Keidgi,<br /> víi c¸c t− t−ëng cña E. Uorell, c¸c lý thuyÕt tr×nh diÔn vµ nghÖ thuËt quan ®iÓm.<br /> “Punk” lµm ch−íng tai gai m¾t x· héi Anh b¶o thñ truyÒn thèng. Tuy ®· cã<br /> chót Ýt kinh nghiÖm trong øng xö víi “Teddy”, “Mode”, “Hippie”, nh−ng nh÷ng g× mµ<br /> “Punk” mang l¹i cho ng−êi d©n Anh l−¬ng thiÖn th× thËt khã chÊp nhËn. “Punk kho¸c<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 92 MÊy vÊn ®Ò vÒ tiÓu v¨n hãa thanh niªn<br /> <br /> lªn m×nh quÇn ¸o lµ diÔn ®¹t cña nh÷ng lêi chöi tôc, vµ hä còng chöi tôc nh− c¸ch ¨n<br /> mÆc. Víi x¶o thuËt cã tÝnh to¸n, hä g©y Ên t−îng m¹nh b»ng c¸ch phô gia nh÷ng lêi<br /> chöi rña lªn vá c¸c b¨ng nh¹c vµ biÓn qu¶ng c¸o trªn ®−êng phè, vµo c¸c cuéc pháng<br /> vÊn vµ bµi h¸t vÒ t×nh yªu”5. “Punk” lµ ph¶n øng mét c¸ch bi kÞch tr−íc khñng ho¶ng<br /> x· héi vµ tù nhËn m×nh lµ “nh÷ng kÎ tho¸i hãa”. VÎ bÒ ngoµi cña hä lµm ng−êi ta võa<br /> kinh sî, võa hÊp dÉn. QuÇn ¸o cña hä lµ nh÷ng ®ång phôc häc sinh cò, vá bao ni-lon<br /> ®ùng r¸c, vá ®å hép, vßng cæ b»ng lâi giÊy toi let, kim b¨ng… Cßn kiÓu ®Çu lµ tæng hîp<br /> c¸c thiÕt kÕ l¹ kú c¶ vÒ kiÓu d¸ng lÉn mµu s¾c, phæ biÕn nhÊt lµ kiÓu “mµo gµ”.<br /> Nhµ x· héi häc Anh D. G. Pearson ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch b¸o chÝ Anh trong<br /> vßng 100 n¨m l¹i ®©y vµ ®−a ra kÕt luËn vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu cùc chñ yÕu cña<br /> thanh niªn lµ: v« ®¹o ®øc, g©y hÊn, v« nguyªn t¾c, kh«ng coi träng truyÒn thèng<br /> v.v… Nh÷ng kÕt luËn ®ã kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ph¸t hiÖn, bëi v× tõ thêi Ai CËp vµ Hy<br /> L¹p Cæ ®¹i xa x−a nh÷ng kÕt luËn nh− vËy ®· kh«ng ph¶i lµ hiÕm. §iÒu ®ã chØ chøng<br /> minh r»ng vÊn ®Ò nµy lµ “vÜnh cöu”, nh−ng sù quan t©m mang tÝnh lý luËn ®èi víi nã<br /> chØ n¶y sinh vµo thÕ kû XX, khi xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc qu¸ s¾c c¹nh cña nã. GÇn<br /> ®©y nhÊt ra ®êi c¸c nhãm v¨n hãa thanh niªn qu¸ khÝch, nhuèm mµu s¾c t«n gi¸o vµ<br /> ph¸t-xÝt nh− ng−êi kim lo¹i, nh÷ng ®øa con cña quû Sa T¨ng, v.v…<br /> NhiÖm vô cña c¸c ph©n tÝch x· héi häc vµ t©m lý häc x· héi lµ ph©n tÝch c¸c<br /> t¸c ®éng x· héi chi phèi sù h×nh thµnh m«i tr−êng tiÓu v¨n hãa thanh niªn, ph¸t huy<br /> nh÷ng −u thÕ cña m«i tr−êng tiÓu v¨n hãa nµy, gi¶m bít tèi ®a kh¶ n¨ng dÉn ®Õn c¸c<br /> lÖch l¹c x· héi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br /> Oganov A.A, Khangeldiev I.G: Lý luËn v¨n hãa. Nxb Grand. Moskva - 2001. Tr. 248.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />