"Đêm đại dương" trong nhà trường phổ thông Việt Nam _2

Chia sẻ: Lulu Nguyen | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:6

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đêm đại dương (Océano nox) viết năm 1837 và xuất bản trong tập Tia sáng và bóng tối (Les rayons et les ombres -1839). Bài thơ được giới thiệu với học sinh trong lần cải cách chương trình THPT 1992 qua bản dịch của giáo sư Đặng Anh Đào.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: "Đêm đại dương" trong nhà trường phổ thông Việt Nam _2

"Đêm đại dương" trong nhà trường phổ thông Việt Nam
Đêm đại dương (Océano nox) viết năm 1837 và xuất bản trong tập Tia sáng và bóng tối (Les rayons et les ombres -1839). Bài thơ được giới thiệu với học sinh trong lần cải cách chương trình THPT 1992 qua bản dịch của giáo sư Đặng Anh Đào. Đó cũng là một bước tiến mạnh dạn mở rộng diện tác phẩm giới thiệu cho học sinh, chứ không chỉ giới hạn ở tiểu thuyết như truyền thống. Việc Hugo chọn đại dương và người thuỷ thủ làm đối tượng tỏ bày cảm hứng, ngoài lý do về motif quen thuộc còn vì ngành hàng hải đã có một vai trò vô cùng to lớn trong quá trình phát triển của các nước phương Tây. Khởi đầu là những nhà hàng hải cừ khôi người Hylạp, rồi những đoàn thuyền Viking, những chuyến thám hiểm của C.Colomb, F.Magenllan, J.Cook... đã làm người châu âu có những phát kiến lớn về địa lý, dân tộc học và cả về kinh tế nữa. Trong Những người lao động biển cả[1] Hugo đã ngợi ca về người thuỷ thủ và vai trò ngành hàng hải: “Hàng hải là giáo dục. Biển cả là một mái trường cường tráng... Nhà du hành Ulysse làm được nhiều việc hơn Achille hiếu chiến. Biển cả tôi luyện con người; người lính chỉ là sắt, thuỷ thủ mới là thép. Các bạn hãy nhìn họ trên bến cảng, những thuỷ thủ ấy, những con người tuẫn nghiệp bình tĩnh, những kẻ chiến thắng thầm lặng, những khuôn mặt nam nhi mang trong ánh mắt cái tôn giáo xuất phát từ vực thẳm. Chúng ta hãy thêm điều này: hàng hải trái ngược với chiến tranh. Hàng hải làm cho dã man trở thành văn minh, còn chiến tranh làm cho văn minh trở thành dã man.”[2]. Trên bề mặt văn bản bài thơ, có thể nhận ra những khuynh hướng gợi cảm nhận trực tiếp về một không gian mênh mông với từng đợt sóng biển xô nhau liên tiếp xuất hiện do cách cấu tứ. Bài thơ được cấu trúc từ tám khổ thơ theo lối alexandrin 12 chân (jambe) mà mỗi khổ có thể coi như một con sóng kế tiếp nhau. Câu kết mỗi khổ lại chính là chuẩn bị mở ra cảm hứng cho khổ sau. Chẳng hạn, kết thúc khổ một viết về cảm xúc khái quát trong buổi ra đi của những người thuỷ thủ là câu thơ “sous
l’aveugle Océan à jamais enfouis” (nơi đại dương mịt mù mãi mãi vùi thân) nhằm chuẩn bị cho ý thơ về sự vùi lấp của số phận của những người thuỷ thủ trong đại dương không gian ở hai khổ kế sau. Hoặc kết thúc khổ bốn là câu thơ “tandis que vous dormez dans les goémons verts” (trong khi anh nằm yên giữa lớp rong xanh) là để chuẩn bị cho sự gặp gỡ của hai làn sóng lớn của biển cả không gian và thời gian. Có thể nhìn ra sự kế tiếp của những làn sóng khác như làn sóng không gian và làn sóng thời gian thể hiện song hành hai quá trình chìm lấp của số phận người thuỷ thủ trong không gian và thời gian. Trong những câu thơ sau người đọc còn thấy sự trùng hợp của cả hai con sóng không gian và thời gian để khắc hoạ một ấn tượng nặng nề về sự chìm lấp của con người trong biển cả không gian và thời gian: “le corps se perd dans l’eau, le nom dans la mémoire Le temps, qui sur toute ombre en verse une plus noire, Sur le sombre océan jette le sombre oubli. ” (Thân trong nước, tên chìm trong ký ức Dòng thời gian tô thêm đậm bóng đen Trên biển tối phủ niềm quên tăm tối) Đây là đỉnh điểm của xúc cảm bài thơ về nỗi đau bị chìm lấp. Xét theo khía cạnh này, bài thơ hoàn toàn có thể dừng lại ở chính khổ thơ thứ bảy ngay sau đó. Khung khổ của văn bản viết về ấn tượng khủng khiếp của đêm đại dương theo mạch cảm xúc đó có thể khép lại ở những câu thơ liên tiếp phủ định sự tồn tại của con người trong ký ức và trong thời gian. Et quand la tombe enfin a férme leur paupière,
Rien ne sait plus vos noms, pas même une humble pierre Dans l’étroit cimetière ou l’écho nous repond, Pas même un saule vert qui s’effeuille à l’automne, Pas même la chanson naùve et monotone Que chante un mendiant à l’angle d’un vieux pont! (Và khi nấm mồ khép vành mi họ Ai biết tên anh, không phiến đá tầm thường Trong nghĩa trang chật hẹp tiếng vọng âm vang Không một nhành liễu xanh trút lá Không một khúc hát ngây thơ, buồn bã Góc cầu xưa, người hành khất thường ca) Kinh nghiệm cũng cho thấ y, người đọc hay dừng lại ở ấn tượng khủng khiếp cuối cùng: Con người đang đứng trước vực thẳm hư vô. Lối điệp từ phủ định pas même (không cả) nhấn thêm rất nhiều những cảm nhận đó. Nhưng với Hugo, đó chưa thể là chỗ dừng. Ông hướng bài thơ tới lời ngợi ca sự bất tử của số phận những người thuỷ thủ: Où sont-ils, les marins sombrés dans les nuits noires? O flots que vous savez de lugubres histoires Flots profonds, redoutés des mères à genoux Vous vous les racontez en montant les marées, Et c’est ce qui vous fait ces voix désespérés Que vous avez le soir quand vous venez vers nous.
Khi đọc bài thơ tới khổ cuối, có lẽ người đọc vẫn chưa dứt được ấn tượng nặng nề và khủng khiếp về những làn sóng của đại dương không gian và đại dương thời gian, nhất là thêm cả cách diễn đạt “câu chuyện khủng khiếp” (lugubres histoires). Ngoài lý do về ấn tượng biển cả ám ảnh, cấu trúc câu theo kiểu mệnh đề tầng bậc trong tiếng Pháp của hai câu ba bốn có thể làm người đọc bị ngợp trong biển cả câu chữ của Hugo, mà không đọc và cảm hết được lời ngợi ca dành cho những người thuỷ thủ. Dòng thơ thứ tư của khổ cuối có nghĩa là: các người (làn sóng - mà những người mẹ đầy kinh hoàng đang quỳ trước biển nhìn chúng) vẫn kể cho nhau nghe những chuyện bi thảm đó (về số phận những người thuỷ thủ) khi triều dâng lên. Chính điều đó làm giọng các người (làn sóng) thêm rền rĩ mỗi chiều tới cùng ta. Cách kết thúc bằng lời ngợi ca sự bất tử như thế không hề mang tính chất suy diễn hay là phần vĩ thanh mà nhà thơ cố tình đưa vào. Đó là kết quả tất yếu của quá trình vận động cảm xúc của nhà thơ trong suốt mạch tác phẩm: lời ngợi ca của nhà thơ dành cho số phận những người thuỷ thủ không chỉ nằm ở khổ cuối mà đã ngầm ẩn trong toàn bộ bẩy khổ trên. Nhìn lại toàn bài thơ, ta đọc được một dấu hiệu đáng chú ý của quá trình chuyển đổi giọng điệu thông qua sự chuyển đổi của đại từ nhân xưng với người thuỷ thủ: ils-vous-ils. Thực ra biển cả ở đây không hiện ra trực tiếp qua lời miêu tả của nhân vật trữ tình-tác giả, mà là qua cuộc trò chuyện với người thuỷ thủ. Trong hai khổ đầu là lời kể về những người thuỷ thủ. Năm khổ tiếp theo là lời đối thoại trực tiếp với những người thuỷ thủ bằng dấu hiệu của một quá trình diễn ngôn (vous - ngôi nhân xưng thứ hai số nhiều). Khổ kết thúc bài thơ có sự hoàn trả ngôi thứ ba số nhiều cho những người thuỷ thủ (ils) và ngôi thứ hai số nhiều (vous) cho những làn sóng. Như thế là có tới năm trên tám khổ thơ là quá trình đối thoại giữa nhà thơ và những người thuỷ thủ xấu số chứ không phải là với những làn sóng. Mà đối thoại thì có nghĩa là họ chưa hề chết, chưa hề bị
lãng quên trong đại dương thời gian. Trong khổ thơ này, sự hoán đổi liên tục của các ngôi thứ nhân xưng với hai đối tượng giao tiếp khác nhau (người thuỷ thủ và những làn sóng biển) cũng góp phần làm cho việc cắt nghĩa thêm phức tạp. Vậy tuy 7/8 khổ thơ viết về sự chìm lấp của những người thuỷ thủ trong biển cả không gian và thời gian, nhưng chính khổ cuối khép lại khung văn bản lại làm nổi bật nhiệt hứng chủ yếu ngợi ca những con người dám đương đầu với thiên nhiên khắc nghiệt, bất chấp cái chết. Một nghệ thuật tương phản thường gặp trong bút pháp của Hugo. V.Hugo tin rằng số phận những người thuỷ thủ đã hoà vào trong biển cả đại dương. Bởi vì đại dương trong sự tồn tại vĩnh cửu với những làn sóng trong buổi triều lên vẫn hướng về việc ngợi ca những con người dám đối chọi với chính nó: người kể với nhau khi triều dâng hỡi sóng (về những chuyện làm bao bà mẹ kinh hoàng). Cũng giống như điều mà người ta sẽ cảm nhận được sau này từ ông lão Santiago trong Ông già và biển cả của Hemingway: thiên nhiên bất tử có thể huỷ diệt con người nhưng không thể nào chiến thắng được nó. Sự vĩ đại của con người chính là ở chỗ nó dám đối mặt với thất bại. Đó phải chăng cũng là một phản đề trong sáng tác của Hugo?