[Địa Chất Học] Phân Loại Đất & Xây Dựng Bản Đồ Đất - TS.Đỗ Nguyên Hải phần 2

Chia sẻ: Dwefershrdth Vrthrtj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

82
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các đường đồng mức địa tầng được vẽ trên bề mặt của một địa tầng dưới sâu được chọn, vì vậy chúng có thể thể hiện xu hướng địa hình của địa tầng dưới mặt đất. Không phải lúc nào cũng thể hiện được các yếu tố này một cách chính xác, nhất là khi đặc điểm địa chất khu vực cực kỳ phức tạp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: [Địa Chất Học] Phân Loại Đất & Xây Dựng Bản Đồ Đất - TS.Đỗ Nguyên Hải phần 2

Hình 2.1. Ð d c ñ a hình ◊: góc t o ñ d c m: m t ph ng n m ngang S: sư n d c Ð d c ñư c tính theo ñ (o) ho c ph n trăm (%) Ð d c ñ a hình chia thành 6 c p ho c 4 c p: Theo 6 c p. C p I: 0-3o C p IV: 15-20o C p II: 3-8o C p V: 20-25o C p III: 8-15O C p VI: >25o + Theo 4 c p: C p I: 0-8o C p II: 8-15o C p III: 15-25o C p IV: >25o Khi ñ d c l n hơn 250 thì thư ng ưu tiên cho phát tri n lâm nghi p. e. Th i gian Hi n t i y u t th i gian ñư c dùng thông qua vi c ñánh giá nh ng bi n ñ i và phát tri n c a ñ t. Ðánh giá s bi n ñ i ho c phát tri n căn c vào s hình thành, t n t i các t ng ñ t trong ph u di n. Ph u di n có tính phân t ng không rõ thư ng g p ñ t m i ñư c hình thành (ñ t tr ) và ngư c l i ñ t có tính phân t ng rõ th y th hi n nh ng lo i ñ t ñư c hình thành t khá lâu ñ i này ch u s tác ñ ng c a các quá trình hình thành ñ t. Ngoài ra còn căn c vào s lư ng và ch t lư ng các ch t m i sinh trong ph u di n như ñ m g , k t von s t, v t glây....ñ xác ñ nh m c ñ bi n ñ i hay thoái hoá ñ t. g. S tác ñ ng c a con ngư i Con ngư i ñã có nh ng tác ñ ng r t l n thông qua vi c s d ng ñ t và các tài nguyên liên quan t i ñ t, th hi n rõ các n i dung: - Các lo i cây tr ng trong s n xu t nông nghi p, lâm nghi p. - Các v t nuôi: gia súc, gia c m, thu s n. - H th ng thu l i, ñê sông, ñê bi n. - Phân bón: các lo i phân vô cơ, h u cơ. - C i t o ñ t: các lo i ñ t có v n ñ . - Ô nhi m ñ t: các ch t th i trong s n xu t công nghi p, khai thác khoáng s n... Nh ng tác ñ ng trên th hi n r t ña d ng có th làm ñ t bi n ñ i theo chi u hư ng t t ho c x u. C n xác ñ nh nh ng tác ñ ng c th trong vùng ñi u tra nghiên c u xây d ng b n ñ ñ t. T nh ng tìm hi u và nghiên c u các y u t hình thành ñ t s làm cơ s cho vi c xác ñ nh và ñánh giá các quá trình hình thành ñ t trong vùng nghiên c u. 2.2. Quá trình hình thành ñ t Trong t nhiên g p nhi u quá trình hình thành ñ t khác nhau, ph n này trình bày nh ng quá trình hình thành ñ t chính g p Vi t Nam. a. Quá trình tích lu ch t h u cơ trong ñ t Ð c trưng c a quá trình này là s tích lu ch t h u cơ và mùn trong ñ t. S hình thành và t n t i c a mùn g p t t c các lo i ñ t, ñư c ñánh giá là quá trình ch ñ o c a s hình thành ñ t. Ð t ñư c phân bi t v i m u ch t b i trong ñ t có ch a ch t h u cơ và mùn. Trong ph u di n, ch t h u cơ và mùn thư ng ñư c tích lu l p ñ t m t (t ng A - t ng canh tác) nên t ng này thư ng có màu s m (nâu xám, xám, xám ñen, ñen). Song cũng có m t s trư ng h p nh ng Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..12
ph u di n ñ c bi t ch t h u cơ ñư c tích lũy các t ng bên dư i như ñ t phèn (hay ñ t chua m n), do quá trình b i ñ p phù sa sông ho c h n h p phù sa sông bi n nên t ng h u cơ trên m t b chôn vùi b i các l p phù sa trên m t t o thành t ng h u cơ dư i sâu trong ph u di n ñ t (ñi n hình là t ng ch a v t li u sinh phèn c a ñ t phèn ti m tàng). Mùn và thành ph n mùn liên quan khá ch t ch v i quá trình phát sinh ñ t. C th h u h t các lo i ñ t ñ vàng (ñ t feralit) Vi t Nam và nhi u lo i ñ t khác nư c ta có hàm lư ng axít fumic l n hơn axít humic. Tuy nhiên có m t s lo i ñ t khác như ñ t ñen trên tuf vôi, ñ t ñen trên ña macma siêu bazơ (ñ t ñen macgalit) trong thành ph n mùn có axít humic nhi u hơn axít fumic (xem b ng 2.1). B ng 2.1. Thành ph n mùn c a m t s lo i ñ t (t ng ñ t m t) Lo i ñ t C.aH/C.aF Ð t ñ vàng trên ñá gnai 0,20 Ð t nâu ñ trên ñá bazan 0,18 Ð t ñ nâu trên ñá vôi 0,72 Ð t nâu vàng trên ñá vôi 0,31 Ð t mùn vàng ñ trên núi 0,28 Ð t mùn trên núi cao 0,57 Ð t phù sa sông H ng ñư c b i hàng năm 0,93 Ð t ñen trên tuf vôi 1,64 G p ñi u ki n thu n l i như ñ t thư ng xuyên dư m (ñ a hình trũng, vùng ñ ng b ng hay thung lũng vùng ñ i núi), khí h u l nh và m (vùng núi cao), các lo i xác th c v t khoáng hoá không tri t ñ chúng s tích lu và bi n ñ i t o thành than bùn, hình thành nên ñ t h u cơ. b. Quá trình tích lu Fe, Al trong ñ t Ðây là m t quá trình ñi n hình c a ñ t nhi t ñ i, ñư c phân thành 2 quá trình: tích lu tuy t ñ i và tích lu tương ñ i. - Quá trình tích lũy tuy t ñ i Fe, Al trong ñ t Là quá trình hình thành k t von và ñá ong trong ñ t. Thành ph n chính c a k t von và ñá ong là các lo i ôxit, hydroxit Fe3+, Al3+ (trong ñó ch y u là s t). Fe, Al trong ñ t có ngu n g c t quá trình phong hoá khoáng v t, ñá ho c t các nơi khác di chuy n ñ n r i sau ñó ñư c tích lu l i trong ñ t. Trong nư c ng m, nư c ngu n nguyên sinh ch a nhi u ch t kh , trong ñó có Fe2+ và Mn2+. Khi các l p ñ t trên m t b khô h n, nư c ng m nông s di chuy n t dư i lên trên nh h mao qu n, ñ n g n m t ñ t các ch t kh s b ôxy hoá, Fe2+ s b bi n ñ i thành Fe3+ d ng ôxit k t t a trong ñ t làm cho ñ t có màu loang l ñ vàng, theo th i gian các v t loang l ñ vàng phát tri n n i v i v i nhau t o thành m t l p dày ñ c bao b c trong nhi u keo sét (như Kaolinít) ho c các ch t khác hình thành ñá ong m m. Khi l ra ngoài không khí, các ñá ong m m này ti p t c b oxy hoá, b m t nư c r i k t tinh t o thành kh i c ng r n, các keo sét b nư c hoà tan ñ l i các kho ng tr ng như l t ong g i là ñá ong, t ong. Ðá ong thư ng g p nh ng ñ i th p giáp v i ñ ng b ng (nư c ng m nông) m t s t nh như Hà Tây, Vĩnh Phúc, B c Giang... N u các ôxit Fe không có ñi u ki n phát tri n m nh mà ch tr ng thái ñ c l p chúng s t o thành các k t von trong ñ t. Theo hình d ng và nguyên nhân t o nên k t von mà chia thành k t von tròn, k t von hình ng, k t von d ng g c nai ho c c g ng, k t von gi . K t von tròn có m t nhân gi a và các l p ôxit Fe t o nh ng m t c u ñ ng tâm bao quanh nhân. Nh ng k t von này thư ng có màu nâu hay ñen có ánh kim lo i ñư c k t t a t s t trong dung d ch ñ t. K t von tròn có màu ñen, m m là k t von mangan (MnO2). K t von hình ng do ôxit Fe3+ bao b c quanh các thân cây, cành cây trong ñ t t o thành, thư ng g p ñ t phèn, ñ t cát. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..13
K t von gi là các m nh ñá ñư c các ôxit Fe3+ bao b c làm cho có màu ñen, nâu ñen còn g i là s i ñ u ru i. S hình thành k t von và ñá ong di n ra thu n l i khi nư c ng m nông, ñ t trên m t thư ng xuyên b khô (ñ i th p, ñ t tr ng ñ i tr c....). ñ ng b ng, do nư c ng m nông và nư c m t nhi u nên ph n l n các ôxit Fe ch hình thành và t n t i d ng v t t o thành t ng loang l ñ vàng ñi n hình nh ng nơi có ñ a hình cao, vàn cao. K t von và ñá ong xu t hi n trong ñ t là b ng ch ng c a hi n tư ng thoái hoá ñ t. ð t có k t von và ñá ong thư ng chua, nghèo dinh dư ng, lân b gi ch t d ng FePO4… - Quá trình tích lu tương ñ i Fe, Al trong ñ t Quá trình tích lu tương ñ i Fe, Al trong ñ t còn g i là quá trình feralit. Quá trình feralit di n ra ñi n hình ñ t vùng nhi t ñ i. Dư i tác ñ ng c a y u t khí h u các khoáng v t như silicat, nhôm silicat b phong hoá m nh t o thành các keo sét, ôxit và các mu i. M t ph n keo sét l i ti p t c b phá hu t o thành các axít ñơn gi n như SiO2, Al2O3, Fe2O3. Cùng v i s phá hu , trong ñ t di n ra quá trình r a trôi các s n ph m trong ñó các ch t ki m, ki m ñ t là nh ng h p ch t b r a trôi r t d dàng, m t ph n SiO2 cũng b r a trôi, còn các h p ch t Fe3+, Al3+ (dư i d ng R2O3, R2O3.nH2O trong ñó R là Fe và Al) do ít b r a trôi hơn và d n ñ n s tích lu tr i trong ñ t. Như v y, v b n ch t s tích lu Fe, Al g i là tích lu tương ñ i do các ch t khác b r a tr i nhi u hơn làm cho t l Fe, Al trong ñ t tăng lên. Các nhà th như ng d a vào t l SiO2/Al2O3;SiO2/Fe2O3 và SiO2/R2O3 ñ ñánh giá quá trình feralit, các t l này càng nh thì quá trình feralit di n ra càng m nh và càng ñi n hình. Quá trình feralit t o thành ñ t feralit (ñ t ñ vàng), theo V.M. Fritland (1964) ñ t feralit có các tính ch t chính sau. - Hàm lư ng khoáng nguyên sinh th p, tr th ch anh và m t s khoáng v t b n khác. - Giàu hydroxit Fe, Al, Mn, Ti. T l SiO2/R2O3, SiO2/Al2O3 c a các c p h t sét trong ñ t ≤ 2, ñ t có th ch a nhôm di ñ ng. - Trong c p h t sét, khoáng kaolinit chi m ưu th nên dung tích h p ph cation th p. - H t k t trong ñ t khá ñi n hình và b n. - Trong thành ph n mùn axít funvic nhi u hơn axít humic. Theo giáo sư Cao Liêm, quá trình feralit di n ra r t ñi n hình vùng ñ i núi nư c ta và ph thu c vào nhi u y u t ngo i c nh như ñ cao tuy t ñ i, ñ a hình, ñá m . Càng lên cao, quá trình feralit càng y u, quá trình tích lu ch t h u cơ và mùn tăng d n. Ðá ch a nhi u canxi (ñá vôi) thư ng có quá trình feralit m c y u. Ðá m giàu silic giàu s t nghèo Ca, Mg quá trình feralit m nh. Ð a hình d c, thoát nư c t t feralit di n ra m nh; ñ a hình trũng, khó thoát nư c feralit di n ra y u. Quá trình feralit hình thành nhóm ñ t feralit (ñ t ñ vàng) r t ph bi n vùng ñ i núi nư c ta. c. Quá trình glây Quá trình này g p nh ng ñ t thư ng xuyên dư m do ñ a hình trũng thu n l i cho vi c tích ñ ng nư c ho c do canh tác lúa nư c. Quá trình kh trong ñ t chi m ưu th , s t trong ñ t b kh t o thành các h p ch t s t hoá tr 2 (Fe2+) , các h p ch t này k t h p v i khoáng sét trong ñ t làm cho ñ t có màu xanh xám ho c xám xanh r t ñ c trưng. Hi n tư ng glây có th g p m t vài t ng ñ t ho c su t theo chiêu sâu ph u di n các m c ñ khác nhau. Quá trình glây n u di n ra dài và liên t c s phá v k t c u ñ t, tăng tính phân tán và có th t o ra ñ t l y th t. S tích lũy nhi u Fe2+ trong ñ t cũng là nguyên nhân gây h i cho cây tr ng, quá trình glây còn t o ra m t s ch t khí ñ c t như H2S, CH4, PH3....Như v y, quá trình glây cũng làm cho ñ t bi n ñ i theo chi u hư ng x u. nư c ta, glây thư ng g p nh ng nơi có ñ a hình th p, trũng, ñ t lúa nư c, ñ t l y th t, ñ t phèn, ñ t m n.... Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..14
d. Quá trình phèn hoá, m n hoá Quá trình m n hoá ðây là quá trình tích lu các lo i mu i tan trong ñ t như NaCl, KCl, CaCl2, MgCl2, Na2CO3, K2SO4, Na2SO4, K2CO3.... Quá trình m n hoá ch y u do s tác ñ ng c a nư c bi n theo các phương th c như thu tri u dâng làm nư c bi n tràn ng p lên vùng ñ t th p, sau khi rút xu ng s ñ l i m t lư ng mu i tan trong ñ t làm cho ñ t b nhi m m n. Ho c do nư c ng m m n có ngu n g c t nư c bi n ng m vào các t ng ñ t và làm ñ t b nhi m m n. Quá trình m n hoá g p r t ph bi n vùng ven bi n nư c ta, ñ c bi t ñ ng b ng sông C u Long, do ñ cao tuy t ñ i th p nên nư c bi n ti n khá sâu vào n i ñ a m i khi thu tri u dâng làm nhi u di n tích ñ t b m n. Quá trình phèn hoá Là quá trình hình thành, tích lu FeS2 và các mu i sulfat trong ñ t như Fe2(SO4)3, Al2(SO4)3. Nhi u nghiên c u cho r ng quá trình phèn hoá liên quan m t thi t v i xác th c v t có ch a nhi u lưu huỳnh là các cây sú, v t, ñư c.... Th m th c v t r ng ng p m n phân gi i trong ñi u ki n y m khí sinh ra nhi u H2S, các h p ch t này s k t h p v i s t ñ t o thành FeS2 (khoáng pyrite), g p ñi u ki n oxy hoá FeS2 s b oxy hoá t o thành mu i sulfat s t và axít sulfuric theo các ph n ng dư ñây: 2FeS2 + 2H2O + 7O2 = 2FeSO4 + 2H2SO4 2FeSO4 + H2SO4 + 1/2O2 = Fe2(SO4)3 +H2O Mu i Fe2(SO4)3 là phèn s t, g p nư c s thu phân t o axít sulfuric Fe2(SO4)3 + 6H2O = 3H2SO4 + 2Fe(OH)3 ↓ Axít sulfuric sinh ra tác d ng v i nhôm trong keo sét ñ t o phèn nhôm Al2(SO4)3, phèn nhôm cũng d dàng b thu phân ñ t o ra axít sulfuric. Al2(SO4)3 + 6H2O = 3H2SO4 + 2Al(OH)3 ↓ Như v y, quá trình phân hoá ñã t o thành ñ t phèn có ph n ng r t chua và nhi u tính x u khác c a ñ t. Khi trong ñ t tích lu lưu huỳnh d ng FeS2 s t o thành ñ t phèn ti m tàng, n u trong ñ t tích lu các mu i sulfat s t, nhôm hoá tr 3 s t o thành ñ t phèn ho t ñ ng. ñ. Quá trình l ng ñ ng phù sa Ho t ñ ng c a các dòng nư c ch y trên b m t ñ t cu n theo các s n ph m m u ch t, các h t cơ gi i ñ t có kích thư c khác nhau ñư c g i chung là v t li u phù sa. H th ng sông su i ñã v n chuy n m t lư ng l n phù sa t nơi cao xu ng nơi th p r i ñ ra bi n. T c ñ dòng ch y c a các h th ng sông su i gi m d n t thư ng ngu n t i h lưu ñã làm cho các h t phù sa l n lư t l ng ñ ng theo quy lu t h t có kích thư c l n, n ng l ng ñ ng trư c; h t nh , nh l ng ñ ng sau. Quá trình l ng ñ ng phù sa ñã t o nên ñ t phù sa. nư c ta, các ñ ng b ng B c B , Nam B , ven bi n mi n Trung.... ñư c hình thành do quá trình l ng ñ ng phù sa c a h th ng sông H ng, sông Thái Bình, sông C u Long và các sông ngòi khác. e. Quá trình r a trôi, xói mòn Quá trình r a trôi Quá trình này di n ra do nư c di chuy n trên b m t ho c th m xu ng dư i sâu do s c hút tr ng l c. S di chuy n c a nư c ch y trên b m t ñ t và t trên xu ng phía dư i s cu n theo các ch t d tan, m t lư ng mùn, các h t sét ho c limon... c a t ng ñ t theo các dòng ch y ho c mang m t s v t li u này xu ng các t ng B hay các t ng bên dư i. Theo th i gian, quá trình này làm cho ñ t b hoá chua do các ch t ki m b r a trôi, mùn và các ch t dinh dư ng t ng m t b suy gi m ho c làm thay ñ i thành ph n cơ gi i do m t ph n sét b r a trôi xu ng t ng B. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..15
Quá trình r a trôi làm cho ñ t b thoái hoá m nh. Vi t Nam quá trình r a trôi là nguyên nhân chính hình thành nên nhóm ñ t xám b c màu và làm cho ph n l n di n tích ñ t ñ a hình cao b hoá chua. Quá trình xói mòn Do nư c ch y trên m t t nơi cao xu ng th p s “bóc” ñi t ng l p ñ t m t và cu n chúng theo dòng ch y mang ñi nơi khác. Gió th i trên b m t cũng gây ra hi n tư ng trên. Như v y, xói mòn là hi n tư ng t ng l p ñ t trên m t b bóc cu n ñi nơi khác do nư c ch y ho c gió th i làm suy gi m nhanh chóng ñ phì ñ t. nư c ta, xói mòn ch y u do ho t ñ ng c a nư c ch y trên b m t ñ t, quá trình này di n ra ñi n hình vùng ñ i núi, làm thoái hoá nhi u vùng ñ t r ng l n và t o nên nhóm ñ t t ng m ng. Trong t nhiên di n ra nhi u quá trình hình thành và bi n ñ i khác nhau, tuỳ ñi u ki n c th quá trình nào ñó chi m ưu th . Chúng ph thu c vào các y u t hình thành ñ t và là nguyên nhân t o nên nhi u lo i ñ t có tính ch t khác nhau. 2.3. Ph u di n ñ t và phân lo i ñ t a. Nghiên c u ph u di n ñ t N i dung c a vi c nghiên c u ph u di n g m: ñào ph u di n, mô t ph u di n, ch p nh, l y m u ñ t phân tích, l y tiêu b n ñ t.... (ph n này s ñư c trình bày chi ti t trong ph n quy trình xây d ng b n ñ ñ t) Trên cơ s ñi u tra, nghiên c u và mô t ph u di n ñ t s xác ñ nh ñư c quá trình hình thành ñ t, k t h p v i xác ñ nh các y u t hình thành ñ t làm căn c cho vi c phân lo i và ñ t tên cho ñ t. b. H th ng phân v và b ng phân lo i ñ t S p x p tên ñ t theo m t h th ng và xây d ng b ng phân lo i ñ t. Theo Vi n hàn lâm khoa h c Liên Xô cũ (1958), h th ng phân v ñ t theo phát sinh có 8 c p t l n ñ n nh : L p →L p ph →Lo i →Lo i ph →Thu c →Ch ng → Bi n ch ng →B c Trong h th ng phân v trên, ñơn v cơ b n c a h th ng phân v là lo i phát sinh, ñơn v l n hơn là l p, l p ph (ho c nhóm ñ t chính), ñơn v dư i lo i là lo i ph , thu c, ch ng, bi n ch ng và b c. - Lo i ñ t: là ñ t phát sinh và phát tri n trong cùng ñi u ki n sinh v t, khí h u, thu văn và có nh ng bi u hi n ñ c trưng c a quá trình hình thành ñ t cơ b n. Ð c ñi m c a m t lo i ñ t như sau: + Cùng phương th c thu nh n ch t h u cơ, cùng quá trình phân gi i ch t h u cơ. + Cùng quá trình phong hoá ñá và khoáng v t nguyên sinh, cùng ki u hình thành khoáng v t th sinh và ph c ch t h u cơ-vô cơ. + Cùng ch ñ nư c. + Cùng cách di chuy n các v t ch t trong ñ t. + Cùng m t ki u c u t o ph u di n. + Cùng hư ng s d ng, b o v ho c c i t o ñ t. Thu t ng “lo i” trong phân lo i ñ t quan tr ng như thu t ng “loài” trong phân lo i th c v t ñây là ñơn v cơ b n c a h th ng phân lo i. - Lo i ph ñ t: là ñơn v trong ph m vi lo i khác v i lo i v m c ñ th hi n quá trình hình thành ñ t chính. Lo i ph ch giai ño n phát tri n khác nhau v ch t lư ng c a m t lo i ñ t. Ví d : ñ t phù sa sông H ng ñư c b i hàng năm, ñ t phù sa sông H ng không ñư c b i hàng năm. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..16
- Thu c ñ t: là ñơn v n m trong ph m vi lo i ph , thư ng d a vào ñá m , m u ch t hay thành ph n nư c ñ phân chia các thu c ñ t. Nh ng s khác nhau v thu c ñ t ch y u do ñi u ki n c th c a nơi nghiên c u. Có th d a vào pH, quá trình glây, quá trình loang l ñ vàng ñ xác ñ nh thu c ñ t. - Ch ng ñ t: n m trong gi i h n c a thu c ñ t, ñ phân chia ch ng ñ t thư ng d a vào m c ñ c a quá trình hình thành và bi n ñ i di n ra trong ñ t như m c ñ glây, m c ñ m n,... - Bi n ch ng: n m trong gi i h n ch ng, ñư c phân bi t v i nhau b i s khác bi t v thành ph n cơ gi i. 2.4. B ng phân lo i ñ t Vi t Nam theo phát sinh Năm 1976, Ban biên t p B n ñ ñ t Vi t Nam ñã xây d ng hoàn ch nh b ng phân lo i ñ t Vi t Nam dùng cho b n ñ ñ t t l 1/1000000 c a nư c (th hi n b ng 2.1). B ng 2.2. B ng phân lo i ñ t Vi t Nam (1976) I.Ð t cát bi n 1. Ð t c n tr ng và vàng 2. Ð t c n cát ñ 3. Ð t cát bi n II.Ð t m n 4. Ð t m n sú, v t, ñư c 5. Ð t m n 6. Ð t m n ki m III. Ð t phèn (chua m n) 7. Ð t phèn nhi u 8. Ð t phèn trung bình và ít IV.Ð t l y và than bùn 9. Ð t l y 10. Ð t than bùn V. Ð t phù sa 11. Ð t phù sa h th ng sông H ng 12. Ð t phù sa h th ng sông C u Long 13. Ð t phù sa h th ng sông khác VI. Ð t xám b c màu 14. Ð t xám b c màu trên phù sa c 15. Ð t xám b c màu glây trên phù sa c 16. Ð t xám b c màu trên s n ph m phá hu c a ñá cát và macma axít VII. Ð t xám nâu vùng bán khô c n 17. Ð t xám nâu vùng bán khô c n VIII. Ð t ñen 18. Ð t ñen IX. Ð t ñ vàng (ñ t feralit) 19. Ð t nâu tím trên ñá macma bazơ và trung tính 20. Ð t nâu ñ trên ñá macma bazơ và trung tính 21. Ð t nâu vàng trên ñá macma bazơ và trung tính 22. Ð t ñ nâu trên ñá vôi 23. Ð t ñ vàng trên ñá phi n sét và bi n ch t 24. Ð t vàng ñ trên ñá macma axít 25. Ð t vàng nh t trên ñá cát 26. Ð t vàng nâu trên phù sa c Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..17
X. Ð t mùn vàng ñ trên núi 27. Ð t mùn vàng ñ trên núi XI. Ð t mùn trên núi 28. Ð t mùn trên núi XII. Ð t pôtzôn 29. Ð t pôtzôn XIII. Ð t xói mòn trơ s i ñá 30. Ð t xói mòn trơ s i ñá B ng phân lo i này chính th c ñư c s d ng ñ ti n hành ñi u tra, nghiên c u, phân lo i và xây d ng các b n ñ ñ t t l trung bình và l n cho các ñ a phương trong c nư c. Công trình này ñã ñư c nhà nư c ñánh giá cao và ñư c gi i thư ng H Chí Minh vào năm 2000. Câu h i ôn t p và th o lu n chương II 1. Th nào là phân lo i ñ t theo phát sinh? 2. Ði u ki n hình thành ñ t? Các quá trình hình thành ñ t? 3. H th ng phân v c a phân lo i ñ t theo phát sinh? 4. Phân lo i ñ t Vi t Nam theo phát sinh? Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..18
Chương III PHÂN LO I ð T THEO SOIL TAXONOMY H th ng phân lo i Soil Taxonomy là h th ng phân lo i ñ t c a Hoa Kỳ ñư c lưu hành chính th c vào tháng 12 năm 1975. H th ng phân lo i này ñã ñư c các nhà th như ng b t ñ u xây d ng t sau th chi n th hai trên cơ s tìm hi u nghiên c u các h th ng phân lo i c a Hoa Kỳ th i kỳ ñó k t h p v i các h th ng phân lo i c a nhi u các qu c gia khác. Các nhà th như ng Hoa Kỳ mu n xây d ng m t h th ng phân lo i hoàn ch nh ñ t ñó có th th ng kê ñư c ngu n tài nguyên ñ t ñai m t cách h th ng c v m t s lư ng và ch t lư ng d a trên cơ s nh ng căn c khoa h c, ñư c ñ nh lư ng khá ch t ch như các h th ng phân lo i v th c v t, ñ ng v t, khoáng v t và ñá... Trong kho ng th i gian t năm 1951 ñ n năm 1960 h th ng phân lo i này ñã ñư c V B o t n ñ t ñai Hoa kỳ hoàn ch nh và công b sơ th o l n th 6 và sau ñó ti p t c ñư c hoàn thi n cho t i năm 1975 h th ng phân lo i Soil Taxonomy ñã ñư c hoàn t t và chính th c ñưa vào lưu hành. H th ng phân lo i Soil Taxonomy là h th ng phân lo i mang tính ñ nh lư ng cao và h th ng này th hi n rõ hai ñ c trưng sau: ð c trưng th nh t h th ng phân lo i ñư c xây d ng d a trên cơ s các tính ch t hi n t i c a ñ t, ñây là nh ng ñ c tính, tính ch t quan sát, ño ñ m và phân tích c th . Do ñó có nh ng h n ch và hoài nghi “có th ñúng ho c sai” ñôi khi thư ng x y ra trong tranh lu n gi a các nhà khoa h c ñ xác ñ nh tên c a m t lo i ñ t c th trong h th ng phân lo i, n u như phân lo i ñ t ch d a vào cơ s hình thái ñ t và các quá trình hình thành ñ t m t cách phi n di n, c ng nh c. ð c trưng th hai các tên g i trong h th ng phân lo i Soil Taxonomy ñư c xây d ng theo nh ng thu t ng ñã ñư c xác ñ nh, d a trên nh ng tính ch t cơ b n c a ñ t và ñã ñư c th ng nh t v m t danh pháp tiêu chu n s d ng ñ i v i các ñ c tính và tính ch t ñ t. 1. Cơ s c a phương pháp Cơ s c a phương pháp phân lo i Soil Taxonomy d a trên nh ng ñ c tính, tính ch t hi n t i c a ñ t, song ñi u ñó cũng không có nghĩa là các quá trình phát sinh ñ t không ñư c quan tâm và xác ñ nh. Cũng như các h th ng phân lo i khác m t trong các m c tiêu chính c a h th ng phân lo i theo Soil Taxonomy ñó là nhóm nh ng lo i ñ t có cùng s ñ ng nh t v m t phát sinh h c. Tuy nhiên, trong h th ng phân lo i này nh ng tiêu chu n riêng bi t dùng ñ s p x p các lo i ñ t theo các nhóm ph i là nh ng tiêu chu n ñ i v i nh ng tính ch t ñ t có th xác ñ nh và ñ nh lư ng (ño, ñ m) ñư c và m t kh i lư ng l n các tính ch t v t lý, hoá h c và sinh h c c a ñ t ñã ñư c ngư i ta ñưa vào s d ng làm tiêu chu n cho h th ng phân lo i, c th như: ñ ng thái v ñ m và nhi t ñ di n ra trong năm, ñ c tính v màu s c ñ t ñ nh lư ng theo thang màu Mulshel, thành ph n cơ gi i và c u trúc c a ñ t. Các tính ch t hoá h c và khoáng v t như t l , thành ph n h u cơ, thành ph n khoáng sét, hàm lư ng oxit s t, nhôm, sét silicát, ñ m n, pH, t l % ñ no ki m, ñ dày t ng ñ t ñ u là nh ng tiêu chu n quan tr ng ñư c ñưa vào s d ng trong phân lo i h th ng Soil Taxonomy. Bên c nh ñó nhi u nh ng ñ c tính quan tr c tr c ti p ngoài ñ ng ñòi h i cũng ph i ñư c mô t theo ñ nh lư ng m t cách r t c th và chính xác cho nh ng m u ñ t ñư c mang v phân tích trong phòng thí nghi m. Như v y, tính ñ nh lư ng chính xác c a phương pháp giúp cho vi c ti p c n các k t qu phân lo i mà các nhà khoa h c mong mu n ñ t ñư c, song ñ có ñư c các k t qu phân lo i ñúng ñòi h i ph i có s chi phí r t l n v ti n c a và th i gian trên cơ s các k t qu xác ñ nh, ñánh giá m t cách chi ti t nh ng y u t ñươc s d ng trong phân lo i c a h th ng cũng như nh ng y u t phân tích, xác ñ nh ñư c nh ng t ng ch n ñoán. Do ñó, s có m t hay thi u ñi m t s y u t nào ñó s chi ph i r t nhi u ñ n k t qu xác ñ nh tên ñ t cũng như s p ñ t chúng trong h th ng phân lo i này. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..19
h th ng phân lo i ñ t Soil Taxonomy cơ s có ý nghĩa quan tr ng nh t ñư c quan tâm ñ xác ñ nh lo i ñ t ñó chính là nh ng tính ch t ñ t ñư c xác ñ nh các t ng ch n ñoán. Trong ñó, các t ng ch n ñoán ñư c ngư i ta phân chia ra thành các t ng ch n ñoán t ng m t và nh ng t ng ch n ñoán dư i sâu c a ñ t ñây là nh ng t ng ñ c trưng c a các lo i ñ t c n xác ñ nh khi nghiên c u ph u di n ñ t, chúng là k t qu c a s tác ñ ng gi a các y u t , các quá trình hình thành cũng như h qu c a vi c s d ng ñ t. 2. N i dung c a phương pháp Phân lo i ñ t theo h th ng Soil Taxonomy ñư c ti n hành theo nh ng n i dung sau 2.1. Nghiên c u s hình thành và các tính ch t ñ t a. Các y u t hình thành ñ t ðư c xác ñ nh qua nh ng k t qu ñi u tra, thu th p tài li u v nh ng y u t hình thành ñ t chúng hoàn toàn g n gi ng như cách xác ñ nh các y u t và cácquá trình hình thành trong phân lo i ñ t theo phát sinh h c. Tuy nhiên, ñ i v i nh ng y u t ñi u tra, nghiên c u ñòi h i ph i có s xác ñ nh theo m t h th ng chi ti t, khá ch t ch . Ví d : các ñ c trưng v ñi u ki n khí h u, các d ng c a ñ a hình, các d ng ñ a m o, các lo i th m r ng, các cây tr ng theo các thang phân lo i c th v.v.v. b. Các tính ch t ñ t Hình thái ñ t: ñư c xác ñ nh qua nghiên c u, mô t ph u di n ñ t, l y m u phân tích, l y tiêu b n ñ t (monnoliez), ch p nh c nh quan và ph u di n… vi c mô t nh ng ñ c tính v hình thái ñ t ñư c xác ñ nh theo các tiêu chu n quy ñ nh c th v : ñ dày t ng ñ t, màu s c ñ t (lúc m và khô), thành ph n cơ gi i, k t c u và các lo i h t k t, ñ x p, ñ ch t, m c ñ ñá l n, k t von, glây, ñ sâu xu t hi n nư c ng m... Thông qua k t qu mô t có th xác ñ nh rõ ñư c quá trình hình thành ñ t, các t ng phát sinh cùng v i các ch tiêu ñ nh lư ng v hình thái và nh ng t ng phát sinh ñư c l a ch n làm t ng ch n ñoán trong phân lo i ñ t. Tính ch t v t lý ñ t: ñ i v i tính ch t này ngư i ta thư ng xác ñ nh các tính ch t thành ph n cơ gi i, k t c u, t tr ng, dung tr ng, các lo i ñ m ñ t b ng nh ng phương pháp phân tích trong phòng. Tính ch t hoá h c và hoá lý: liên quan t i hàng lo t các tính ch t hoá h c c n phân tích c th như cacbon h u cơ t ng s (OC%), các ch t dinh dư ng ña lư ng N,P,K t ng s và d tiêu, ph n ng chua, dung tích h p ph (CEC),thành ph n cation trao ñ i. Toàn b các ch tiêu này ñư c xác ñ nh nh vi c phân tích ñ t trong phòng theo các phương pháp tiêu chu n c a phương pháp yêu c u. 2.2 T ng ch n ñoán s d ng cho phân lo i ñ t a. Các t ng ch n ñoán trên m t T ng ch n ñoán ñư c g i là các Epipedon (theo ngu n g c c a ti ng Hyl p). T ng ch n ñoán trên m t là nh ng ph n n m trên cùng c a ph u di n ñ t, chúng thư ng có màu t i ho c xám ñ c trưng cho t ng tích lũy các ch t h u cơ, các l p tàn tích h u cơ n m phía trên m t ho c k t h p c hai trư ng h p trên. T ng ch n ñoán trên m t cũng có th bao g m c m t ph n c a t ng B n u ph n k ti p này th hi n màu xám ñen có ch a m t t l ch t h u cơ ñáng k . Các t ng ch n ñoán trên m t ñư c xác ñ nh và chia ra thành 7 t ng m t khác nhau (b ng 3.2), trong ñó ch có 5 t ng th hi n các ñ c tính t nhiên c a ñât và thư ng bao trùm trên ph m vi r ng, còn l i hai t ng khác là các t ng Anthropic và Plaggen ñư c hình thành do k t qu s d ng ñ t do thâm canh c a con ngư i hình thành nên, chúng ch ph bi n nh ng nơi ñ t ñư c ngư i ta s d ng qua nhi u th k . b. Các t ng ch n ñoán dư i sâu Các t ng ch n ñoán dư i sâu là nh ng t ng n m bên dư i t ng m t. Chúng ñư c xác ñ nh theo các ñ c tính khác nhau c a ñ t, trong Soil Taxonomy có 18 t ng ch n ñoán dư i sâu ñư c ngư i ta cân nh c (b ng 3.1) v i nh ng nét ñ c trưng c a chúng. M i m t t ng ch n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..20
ñoán cung c p nh ng ñ c tính và tính ch t giúp cho vi c s p ñ t chính xác v trí c a lo i ñ t trong h th ng phân lo i c a Soil- Taxonomy. B ng. 3.1. Các t ng ch n ñoán T ng ch n ñoán trên m t Nh ng ñ c trưng chính c a t ng Mollic (A) Dày (>25cm) có màu t i, có pH và ñ no bazơ cao, có c u trúc r n ch c Umbric (A) Tương t như t ng Mollic ch khác ñ no bazơ th p Ochric (A) Có màu r t sáng, hàm lư ng h u cơ th p, m ng có th ch t c ng khi khô Melanic (A) Dày, s m màu, có hàm lư ng h u cơ cao (>6% h u cơ C), ch y u thu c các lo i ñ t tro núi l a Histic (O) Có hàm lư ng h u cơ r t cao (có khi > 30% như ñ t than bùn), m ư t trong m t s th i gian trong năm Anthropic (A) Ð t có s bi n ñ i t ng A mollic do ho t ñ ng canh tác c a con ngư i, có hàm lư ng lân d tiêu cao. Plaggen (A) Ð t nhân tác ñư c t o ra sau nhi u năm bón phân và s d ng phân bón cho ñ t canh tác. T ng ch n ñoán dư i t ng m t Nh ng ñ c trưng chính c a t ng Argillic (Bt) T ng tích lũy nhi u sét. Natric (Btn) T ng tích lũy nhi u sét, có hàm lư ng Na cao, k t c u sét d ng c t hay lăng tr Spodic (Bh, Bs) T ng tích lũy h u cơ và các oxit s t, nhôm Cambic (Bw, Bg) T ng có s thay ñ i ho c nh ng chuy n ñ i v tính ch t v t lý ho c các ph n ng hoá h c Agric (A ho c B) Có s tích lũy h u cơ và sét (ngay dư i t ng ñ cày do k t qu c a quá trình canh tác), nhìn chung không thu c d ng b i tích Oxic (Bo) T ng b phong hoá m nh, ch a r t nhi u oxit s t, nhôm và không có sét silicate ki u k t dính Duripan (Bqm) T ng c ng, k t g n ximăng ch t b i silic Fragipan (Bx) T ng c ng ròn, thành ph n cơ gi i thư ng là ñ t th t trung bình, ch t. Albic (E) T ng có màu sáng, sét, và các oxit s t và nhôm h u như ñã b tr c di. Calcic (Bk) T ng tích lũy CaCO3 ho c c CaCO3 và MgCO3. Gypsic (By) T ng tích lũy khoáng gypxit. Salic (Bz) T ng tích lũy mu i. Kandic (Bz) Tích lũy sét có ho t tính y u Petrocalcic (Ckm) T ng k t g n ximăng canxi Petrogypsic (Cym) T ng k t găn xi măng gypsic Placic (Csm) T ng c ng k t g n m ng c a s t riêng r ho c s t và mangan ho c ch t h u cơ Sombric (Bh) T ng tích lũy các v t li u h u cơ Sulfuric (Cj) T ng có ñ chua cao cùng các ñ m r jarosite Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..21
Bên c nh vi c xác ñ nh và ñ nh lư ng các t ng ch n ñoán, ñ c tính v ch ñ m và ch ñ nhi t c a ñ t cũng r t ñư c quan tâm trong h th ng phân lo i c a Soil Taxonomy Ch ñ m ñ t: ph n ánh m c ñ th a hay thi u nư c và ñi u ki n dung d ch ñ t (thư ng th hi n thông qua nư c ng m) cũng như kh năng cung c p nư c cho cây tr ng. Ð xác ñ nh ñư c m c ñ ñ m b o hay thi u nư c theo các giai ño n trong năm ngư i ta thư ng nghiên c u, tìm hi u tr c di n d n truy n nư c c a ñ t (xác ñ nh qua kh năng xâm nh p c a nư c (cm) trong ñ t sau kho ng th i gian 24 h). Kh năng d n truy n trong kho ng 10- 30cm ñ i v i các lo i ñ t có ch a các h t sét và t 30- 90cm cho các lo i ñ t cát. Nhi u ch ñ m ñã ñư c s d ng ñ xác ñ nh ñ c tính c a ñ t, trong ñó các ñ c tính: Aquic: cho th y ñ t luôn th m ñ m dung d ch và nư c và ch ñ oxy trong m t s giai ño n th i gian nh t ñ nh, d u hi u thi u không khí x y ra rõ ( các t ng glây và ñ m r ). Udic: ch ñ m ñ t khá ñ y ñ trong c năm, nhu c u nư c c a cây tr ng thư ng xuyên ñư c ñáp ng. Các ch ñ m này thư ng ph bi n nh ng vùng ñ t ñai có khí h u m, bao trùm kho ng 1/3 di n tích ñ t ñai trên th gi i. M t ch ñ m quá m c gây hi n tư ng th m l u nư c theo chi u sâu trong su t c năm ñư c xác ñ nh b ng thu t ng perudic. Ustic: ph n ánh ñ m ñ t m c ñ trung gian gi a hai ch ñ Aridic và Udic m t s cây tr ng có kh năng ñư c ñáp ng v nư c trong giai ño n sinh trư ng, cho dù m t s th i ñi m hi n tư ng h n hán m c trung bình có th x y ra. Aridic: ñ t b khô h n ít nh t trong m t n a giai ño n sinh trư ng c a cây và ñ m ñ t m c th p trong hơn 90 ngày liên ti p. Ch ñ m ñ c trưng này thư ng g p các vùng khô h n. Thu t ng torric dùng ñ ch ñi u ki n m ñ c a ñ t tương t nh ng lo i ñ t có ñi u ki n nóng và khô trong mùa hè. Xeric: ñây là ch ñ m ñư c tìm th y lo i khí h u c a vùng Ð a Trung H i v i v i nh ng ñ c trưng khí h u mát và m c a mùa ñông trong khi m và khô trong mùa hè. Tương t như ch ñ m Ustic chúng có các th i kì h n hán kéo dài trong mùa hè. Nh ng thu t ng trên ñư c s d ng ñ ch n ñoán ch ñ m ñ t trong phân loai c a Soi- Taxonomy chúng có ý nghĩa không ch ñ i v i phân lo i ñ t mà còn g i m cho các hư ng s d ng ñ t b n v ng ñ i v i ngư i s d ng ñ t. Ch ñ nhi t c a ñ t: Các ch ñ nhi t c a ñ t như các ch ñ l nh, m th p và ch ñ nhi t ñư c s d ng ñ phân lo i các lo i ñ t các phân m c th p hơn trong h th ng phân lo i c a Soil Taxonomy. Thu t ng Cryic (b t ngu n t ti ng Hyl p Kryos có nghĩa là r t l nh) ch ñ nhi t cũng có th ñư c nh n bi t m t s nhóm có phân m c cao trong h th ng phân lo i. Các ch ñ nhi t ñư c xác ñ nh d a trên cơ s nhi t ñ bình quân hàng năm và s khác bi t v nhi t ñ bình quân c a mùa hè và mùa ñông ñ sâu 50cm c a ñ t. Nh ng ch ñ nhi t riêng r s ñư c mô t trong phân chia c p, b c h (family) c a h th ng phân lo i. 2.3. H th ng phân v c a Soil Taxonomy a. Các th b c phân chia c a h th ng phân lo i Soil Taxonomy H th ng phân v c a Soil Taxonomy có 6 th b c chúng bao g m: (1) B (Order) b c l n nh t c a h th ng phân lo i này, (2) B ph (Suborder), (3) Nhóm l n (Greatgroup), (4) Nhóm ph (Subgroup), (5) H (Family) và (6) Bi u lo i (Serie). Các th h ng này ñư c s p x p tuân theo tr t t t cao ñ n th p, trong ñó nh ng b c h ng th p hơn ph i ñư c s p x p m t cách thích h p trong ph m vi c a nh ng b c h ng cao hơn chúng. C th như m i B có các B ph và m i B ph l i có r t nhi u các nhóm ph c p th tư dư i B . Hê th ng phân chia này có th so sánh v i các h th ng phân lo i c a th c v t và ñ ng v t, ví như vi c xác ñ nh seri ñ t Miami (Hoa Kỳ) ñư c xác ñ nh là m t lo i ñ c trưng c a ñ t tương t ti p ñ n các th b c cao hơn ti p theo c a h th ng phân lo i là H , Nhóm ph , Nhóm l n, B ph cho t i các th b c cao nh t là B trong h th ng phân lo i ñ t c a Soil Taxonomy. Còn th p hơn Bi u lo i là các Phase ñ t mà ngư i ta xác ñ nh t Bi u lo i Miami trên cơ s s khác bi t v thành ph n cơ gi i ñ t. B ng 3.2 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..22