[Địa Chất Học] Phân Loại Đất & Xây Dựng Bản Đồ Đất - TS.Đỗ Nguyên Hải phần 3

Chia sẻ: Dwefershrdth Vrthrtj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

112
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Các kí hiệu đường phương và hướng dốc bao gồm một đường thẳng dài và một đường ngắn thẳng góc nhau giống chữ T nhưng có chân ngắn hơn dùng để chỉ hướng nghiêng của lớp đá.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: [Địa Chất Học] Phân Loại Đất & Xây Dựng Bản Đồ Đất - TS.Đỗ Nguyên Hải phần 3

B ng 3.2. Hê th ng phân lo i t Bi u lo i (Seri ñ t) Miami C u trúc phân v t Bi u lo i (seri ñ t) Miami B (Oder) Alfisols B ph (Suboder) Udalf Nhóm l n (Great Group) Hapludalfs Nhóm ph (Sub Group) Oxyaquic Hapludalfs H (Family) Fine loam, mixed, mesic, active Bi u lo i (Series) Miami Pha (Phase)* Miami silt loam * Theo chuyên môn không có tiêu chu n phân chia c th trong Soil Taxnomy nhưng ñư c ti n hành ñi u tra ngoài ñ ng, c th m c thành ph n cơ gi i silty loam ñư c xác ñ nh ch ra theo các t ng. Như v y h th ng phân v ñ t t l n ñ n nh c a Soil Taxonomy có th tóm l i như sau: B (orders) →B ph (Suborders) →Nhóm l n (great group) →Nhóm ph (subgroups) →H (Families) →Bi u lo i (Series) Cơ s phân chia các th t c p b c trong h th ng phân v ñư c di n gi i như sau - B (Order): tiêu chu n phân chia th b c B v cơ b n là d a trên các quá trình hình thành ñ t ñư c th hi n qua k t qu ñi u tra ho c quan sát th y qua các t ng ch n ñoán. B c a nh ng lo i ñ t xác ñ nh ñư c ngư i ta phân chia g n gi ng v i phân lo i theo phát sinh. Ví d : Ð t ñư c hình thành trên các th m th c v t ñ ng c có nh ng ñ c tính và tính ch t phân t ng g n gi ng nhau b i ñ dày, ñ x m màu, có s phân chia gi a t ng ñ t m t và các t ng ch n ñoán dư i sâu m t cách rõ ràng. Chúng ñư c xác ñ nh b i các quá trình hình thành ñ t gi ng nhau, b i v y ph i ñư c g p vào m t b Mollisol. Có 10 b trong h th ng phân lo i Soil Taxonomy, các b ñư c xác ñ nh d a vào 10 y u t c u thành b . B ph (Sub Order) ñư c chia ra t c p B vi c phân chia này d a trên cơ s tính ñ ng nh t v ñ m, môi trư ng khí h u, th m th c v t, ñây là nh ng y u t h tr cho vi c xác ñ nh các b ph ñ t. Hoa kỳ ngư i ta xác ñ nh ñư c 47 b ph , ñ xác ñ nh b ph ngư ta ñã ñưa ra 25 y u t c u thành b ph . Tên B ph có hai v n, v n th nh t ch tính ch t ch n ñoán c a ñ t, v n th hai ch y u t c u thành tên B . Các b ph thư ng ñư c dùng cho xây d ng b n ñ ñ t t l nh t 1/500.000 ñ n 1/1000.000. - Nhóm l n (Great Group): ñư c chia ra t các B ph và vi c phân chia các Nhóm l n ñư c ngư i ta xác ñ nh d a trên cơ s các t ng ch n ñoán. Nh ng lo i ñ t có cùng v trong m t nhóm l n ph i có cùng ki u phân b ñ i v i các t ng ch n ñoán. Hi n nay Hoa Kỳ có 230 nhóm l n ñư c ngư i ta xác ñ nh. Tên c a nhóm l n ñư c ngư i ta th hi n g m tên c a B ph và m t ti p ñ u ng c u thành tên nhóm l n trong ti p ñ u ng ñ ng trư c tên B ph th hi n các tính ch t t ng ch n ñoán. Ngoài 25 y u t c u thành tên b ph , có 35 y u t c u thành tên nhóm l n ñ t o ra 230 nhóm l n (tương ñương v i lo i ñ t Type trong phân lo i Phát sinh). - Nhóm ph (Sub Group): ñư c phân chia ra trong ph m vi các Nhóm l n theo các tính ch t cơ b n ñ c trưng c a ñ t ñã t o ra các Nhóm l n. Tên c a Nhóm ph ñ t ñư c ngư i ta th hi n g m tên c a nhóm l n và nh ng tính t b tr ñ ng trư c tên c a nhóm l n. Có hơn 1200 nhóm ph ñã ñư c xác ñ nh trong ñó kho ng 1000 nhóm ph ñã ñư c xác ñ nh Hoa kỳ. Có 3 lo i nhóm ph + Nhóm ph ñi n hình (typic) tên c a nhóm ph ñi n hình bao g m tên c a nhóm l n và trư c nó là tính t Typic. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..23
+ Nhóm ph liên h ng (Intergrade): là d ng chuy n ti p sang B , B ph , Nhóm l n khác. Ðây là nh ng Nhóm ph n m trong nhóm l n ñã ñư c xác ñ nh song chúng l i có chung c nh ng tính ch t ch n ñoán thu c m t B , B ph , Nhóm l n khác do ñó tên ñ t ñư c xác ñ nh b ng tên c a Nhóm l n c ng v i trư c nó là tính t b sung c a Nhóm l n tương ng khác. Thí d Torrifluvents- Ð t phù sa vùng khô nóng (thu c b ph Fluvents- ñ t phù sa ng p l t, b Entisols- ñ t chưa phát tri n) nhưng B ph này có m t s tính ch t ch n ñoán c a B Vertisols nên chúng ñư c g i là Vetic Torrifluvents- ñ t phù sa tro núi l a vùng khô h n. + Nhóm ph ngo i h ng (Extragrade): là nh ng Nhóm ph có tính ch t quan tr ng không tiêu bi u cho các Nhóm chính nhưng không ch ra ñư c s bi n ñ i sang b t kỳ m t lo i ñ t nào ñã ñư c bi t t i thì tên c a chúng s ñư c b sung thêm b ng d ng các tính ch t sai khác ñó. - H (Family): ñây là nh ng lo i ñ t ñư c phân chia ra t Nhóm ph và n m trong ph m vi Nhóm ph ñó. Chúng ñư c th hi n qua s tương ñ ng v nh ng tính ch t lý, hoá h c và nh ng nh hư ng trong vi c qu n lý s d ng ñ t và ñ c bi t liên quan t i kh năng ñâm xuyên c a b r cây tr ng. S khác bi t v thành ph n cơ gi i, thành ph n khoáng sét, nhi t ñ và ñ dày c a ñ t… là nh ng ñ c trưng cơ b n ñư c ngư i ta s d ng cho vi c phân chia h h th ng phân lo i Soil Taxonomy. Hi n nay ngư i ta ñã phân ra ñư c kho ng 6000 H khác nhau. - Bi u lo i (Series): v b n ch t tiêu chu n ñư c s d ng ñ phân chia bi u lo i là d a vào nh ng ñ c tính khác bi t c a ph u di n ñ t có trong ph m vi c a m t vùng h p, ñây cũng có th ñư c coi là ñơn v phân lo i nh nh t c a h th ng phân lo i Soil Taxonomy. Hi n nay Hoa Kỳ ngư i ta ñã xác ñ nh ñư c 10500 Bi u lo i khác nhau, cũng có tài li u th ng kê năm 1983 ñã xác ñ nh phân bi t ñư c 13000 Bi u lo i. Tên c a các Bi u lo i là tên c a ñ a phương ñã tìm ra lo i ñ t ñó l n ñ u tiên (ki u ñ t tên theo H t ng c a b n ñ ñ a ch t). b. Danh pháp trong phân h ng c a Soil Taxonomy M t ñ c trưng khá ñ c ñáo c a h th ng Soil Taxonomy là vi c s d ng nh ng danh pháp thích h p ñ xác ñ nh tên các lo i ñ t. Cho dù lúc ñ u chúng ta không d dàng làm quen khi m i ti p xúc v i chúng, song h th ng danh pháp này có c u trúc m t cách r t logic ñ i v i nh ng thông tin mà chúng ñ nh chuy n t i và ngoài ra chúng còn ch a ñ ng m t lư ng l n nh ng thông tin v b n ch t c a ñ t c n tìm hi u. H th ng s tr nên d n m b t sau khi ñã ñư c h c và tìm hi u v chúng, v i nh ng danh pháp s d ng trong tài li u phân lo i thư ng ñư c minh ho c th giúp ngư i ñ c có th nh n bi t m t cách có hi u qu ñ i v i t ng b ph n trong phân lo i ñ t thông qua cách ñ t tên b ng các ch vi t và xác ñ nh ñư c c p ñ phân lo i ñ t. Tên các B : h u h t ñư c b t ngu n t ti ng Latinh hay ti ng Hyl p và ñây cũng chính là ngu n g c c a các ngôn ng hi n ñ i. T m i ph n âm ti t mà tên ñ t mang theo trong h th ng phân lo i cho ta khái ni m v các ñ c tính hay v ngu n g c phát sinh c a ñ t t ñư c b c l và mô t . Ví d : tên B ñ t Aridisols (b t ngu n t ti ng Latinh aridus có nghĩa là ñ t khô và có nhi u mu i tan) ch các ñ c tính khô c a ñ t trong các vùng khô h n. Hay như B Inceptisols (cũng b t ngu n t ti ng Latinh inceptum ch s b t ñ u và có nhi u mu i tan) là nh ng lo i ñ t ch m i ñư c hình thành và m i phát tri n v ph u di n ñ t. Như v y tên B phán ánh t h p (1) các y u t hình thành ñ t quy t ñ nh nh ng ñ c tính chung nh t c a ñ t và (2) tên c a b thư ng ñư c k t thúc b ng ch sols. Tên các B ph : ñư c xác ñ nh t tên B c th và như v y m t cách t ñ ng chúng ñã th hi n ñư c tên c a B ñi kèm. Ví d : Các lo i ñ t thu c B ph Aquolls là nh ng lo i ñ t m ư t (xu t phát t ti ng Latin aqua có nghĩa là nư c) trong B Mollisols. (Hãy ñ ý t i 3 ch oll trong tên g i c a chúng) Tên các Nhóm l n: ñư c xác ñ nh dư i B và B ph mà chúng ñư c t o thành. Ví d : Agiaquolls là ñ t m cùng v i t ng sét ho c t ng argillic (theo ti ng Latin argilla có nghĩa Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..24
là sét tr ng). Trong miêu t b ng hình nh dư i ñây s ch ra rõ có 3 ch oll ñư c xác ñ nh trong m i c p b c các v trí th p hơn (theo ki u hình tháp) c a B Mollisols. B t ñ u là B Mollisols và ti p dư i là tên c a B ph Aquolls bao trùm tên Nhóm l n và Nhóm ph ... Như v y, n u chúng ta ch bi t ñư c m i tên c a m t Nhóm ph nào ñó, thì t nhiên chúng ta cũng có th suy ra ñư c tên c a Nhóm l n và B bao trùm trên Nhóm ph ñó. Ví d như sơ ñ phân v ñơn v ph ñ t Typic Argiaquolls t b Mollisols dư i ñây. Mollisols Oder Aquolls Suboder Argiaquolls Great group Typic Argiaquolls Sub group Tên các H (Family): ñư c xác ñ nh là t p h p c a Nhóm ph , chúng ñư c chia ra theo thành ph n cơ gi i ñ t, thành ph n khoáng v t và nhi t ñ bình quân ñ sâu 50cm c a ñ t ví d : tên g i Typic Argiaquolls, fine, mixed, mesic, active… xác ñ nh cho m t h ñ c trưng c a nhóm ph Argiaquolls v i các ñ c tính như có thành ph n cơ gi i m n, thành ph n khoáng sét pha tr n, m th p, nhi t ñ (8-15OC) và các lo i khoáng sét có ho t tính ñ i v i vi c trao ñ i cation. Tên các Bi u lo i (hay Series): ñư c mang tên theo các ñ a danh (t nh huy n thành ph , sông...) nơi mà chúng ñư c ngư i ta phát hi n ra l n ñ u tiên. Ví như tên g i Fort Collins, Cecil, Miami, Nofolk và Ontario... là nh ng nơi mà ngư i ta ñã xác ñ nh ñư c các seri ñ t và mô t chúng theo các tên ñ a danh mà ngư i ta ñã tìm ra chúng. Hi n nay ñã có kho ng 19000 Bi u lo i ñư c xác ñ nh riêng Hoa kỳ. Tên các Pha ñ t (phase): thư ng ñư c xác ñ nh trong nh ng ñi u tra chi ti t ngoài ñ ng các seri ñ t có th ñư c phân chia theo nh ng khác bi t r t chi ti t v thành ph n cơ gi i t ng m t, m c ñ xói mòn, ñ d c, ho c m t s ñ c tính khác... Ví d như Fort Collins loam, Cecil clay... có nghĩa là ñ t th t vùng Fort Collin, sét vùng Cecil. Tuy nhiên, c n lưu ý tên c a các pha ñ t ch ñư c xác ñ nh m t cách th c t theo t ng vùng ñ a phương và chúng không có ch tiêu c th trong h th ng phân lo i c a Soil Taxonomy. Các nhà khoa h c ñ t Hoa kỳ ñã xây d ng ñư c b khoá cho phân lo i ñ t (Keys to Soil Taxonomy) giúp cho vi c phân lo i ñ t nhanh và chính xác. B khoá phân lo i ñ t mang tính h th ng ch t ch và có tính ch t m , t c là d a vào các k t qu nghiên c u phân lo i m i xác ñ nh b khoá s ñư c b sung, ch nh s a n u có s sai khác. K t qu ñi u tra năm 1975 toàn b ñ t c a Hoa Kỳ n m trong 10 b là Entisols, Inceptisols, Mollisols, Alfisols, Ultisols, Aridisols, Histosols, Oxisols, Spodosols và Vertisols. Ð n năm 1998 b sung thêm 2 b là Andisols và Gelisols. Hi n nay toàn b ñ t c a Hoa Kỳ n m trong 12 b , ñương nhiên b khoá phân lo i ñ t s có s thay ñ i. Th ng k b ng 3.3. cho th y s phát tri n trong phân lo i ñ t c a Hoa Kỳ. B ng 3.3. K t qu phân lo i ñ t c a Hoa Kỳ Năm 1984 Năm 2002 B 10 12 B ph 47 63 Nhóm l n 230 319 Nhóm ph 1200 2484 H 6000 8000 Bi u lo i 13000 19000 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..25
M t s B và B ph trong phân lo i c a Soil Taxonomy Vi t Nam K t qu phân lo i ñ t theo Soil Taxonomy ñư c th c hi n m t s ñ a phương trư c khi mi n Nam gi i phóng (1975), tuy nhiên các m c ñ áp d ng ch y u m i ch m c ñơn l m t s ñ a phương c th dư i ñây là m t s b ñã ñư c xác ñ nh và t ng k t B Entisol: là b có nh ng lo i ñ t có c u t o ki u ph u di n lo i AC như ñ t Phù sa, ñ t Regosols, ñ t Solonchak. Ð t trong b này có m t t ng A (Ochric epipedon) chúng có m t s b ph sau: + B ph Aquent: g p ñ t ng p nư c như các lo i ñ t phù sa ng p ñ ng b ng sông Mê kông. + B ph Psamment: g p ñ t cát thu c nhóm regsol cũ như regosols Vi t Nam. + B ph Undent: ñư c xác ñ nh ñ t phù sa nh ng vùng không ph i sa m c, không m ư t và nhi u cát quá như ñ t phù sa ven sông Phan Rang, ñ t r ng Trà Vinh. B Ultisol: có nh ng ñ c ñi m chính là có 1 t ng Bt (t ng argilic); ñ no bazơ th p (BS% 35%) ta ñ t nâu không ch a vôi Phan Rang thu c b này. B Alfisol có các b ph Aqualf, Usalf... B Vertisol: ñ t b vertisol có trên 35% sét; t ng A1 dày trên t ng C; có tr s ñ no bazơ l n > 30 meq/100g ñ t... B Oxisol: ñ t có ch a nhi u oxit s t và nhôm ñ o thu c b oxisol. B oxisol có các b ph Aquox, Arox, Udox, Ustox... B Histosol: ñ t có ch a hàm lư ng h u cơ ph n l n thu c b này như ñ t than bùn vùng r ng U Minh và m t s thung lũng thu c vùng ñ i núi. Câu h i ôn t p và th o lu n chương III 1. Cơ s khoa h c và n i dung trong h th ng phân lo i c a Soil Taxonomy? 2. T ng ch n ñoán là gì? có bao nhiêu t ng ch n ñoán trên t ng m t và các t ng bên dư i ý nghĩa c a chúng? cho m t vài ví d minh h a? 3. C u trúc h th ng phân v c a Soil Taxonomy? Cơ s xác ñ nh các phân v B , B ph , Nhóm l n, Nhóm ph , H và Bi u lo i c a h th ng? 4. Cách ñ t danh pháp trong tên ñ t theo Soil Taxonomy? Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..26
Chương IV PHÂN LO I ð T THEO FAO - UNESCO Năm 1961, t ch c FAO ñư c s tài tr c a UNESCO ñã ti n hành th c hi n d án nghiên c u phân lo i và v b n ñ ñ t t l 1/5.000.000 cho toàn th gi i. M c tiêu c a d án nh m ki m kê, n m v ng ngu n tài nguyên ñ t c a th gi i, ñ t ñó có bi n pháp qu n lý s d ng h p lý, b n v ng, ñ c bi t là qu ñ t dành cho s n xu t lương th c, b o ñ m nhu c u lương th c cho toàn nhân lo i. D án ñã huy ñ ng trên 300 nhà khoa h c ñ t t nhi u qu c gia trên th gi i làm vi c t i trung tâm khoa h c ñ t Amstecdam - Hà Lan. Sau 20 năm làm vi c nghiêm túc, b n ñ ñ t th gi i (Soil map of the World) cùng b n thuy t minh kèm theo ñã ñư c công b . T ñó ñ n nay, vi c nghiên c u và b sung v n ti p t c ñư c ti n hành ñ d n hoàn ch nh b n ñ ñ t toàn th gi i. Phân lo i ñ t theo FAO - UNESCO tr thành m t phương pháp phân lo i ñ t chính th ng cho nhi u qu c gia trên th gi i, trong ñó có nhi u nư c ñang phát tri n thu c châu Phi, châu M la tinh và châu Á ñang áp d ng và truy n bá phương pháp này. 1. Cơ s khoa h c c a phương pháp Phương pháp phân lo i ñ t c a FAO - UNESCO ñư c xây d ng d a trên các cơ s : - H c thuy t phát sinh ñ t c a V.V Docuchaev. - Nh ng ñ c tính, tính ch t hi n t i c a ñ t. Như v y cơ s khoa h c phân lo i ñ t c a FAO - UNESCO v căn b n cũng gi ng v i phương pháp phân lo i c a Soil Taxonomy ñó là h th ng phân lo i FAO - UNESCO cũng d a vào ngu n g c phát sinh và các tính ch t hi n t i c a ñ t ñ ti n hành phân lo i. Các tính ch t hi n t i c a ñ t là s n ph m c a quá trình phát sinh ho c bi n ñ i di n ra trong ñ t ñư c th hi n thông qua hình thái, lý tính, hoá tính là nh ng ch tiêu dùng ñ ñ nh lư ng t ng ch n ñoán, ñ c tính chu n và v t li u ch n ñoán. K t qu ñ nh lư ng t ng ch n ñoán, ñ c tính ch n ñoán ho c v t li u ch n ñoán cho phép xác ñ nh ñúng tên ñ t. Phương pháp phân lo i ñ t FAO - UNESCO ñánh giá ñúng b n ch t c a các quá trình hình thành và các tính ch t hi n t i c a ñ t và chúng là cơ s ñ b trí cây tr ng và th c hi n các bi n pháp b o v , c i t o ñ t. Do v y, ñây là phương pháp phân lo i ñ t có tính khoa h c và mang ý nghĩa th c ti n cao. 2. N i dung c a phương pháp Ð Phân lo i ñ t theo FAO - UNESCO ph i th c hi n nh ng n i dung sau: 2.1. Nghiên c u các y u t hình thành ñ t Các y u t hình thành ñ t ñư c ñi u tra, nghiên c u, mô t theo m t h th ng ch d n ch t ch v khí h u, ñ a hình, ñ a m o, s d ng ñ t và th m th c v t, m u ch t và ñá m , ñ c ñi m m t ñ t, m i quan h gi a ñ t và nư c. a. Khí h u Thu th p các thông s khí h u c a vùng nghiên c u như nhi t ñ , ñ m không khí, lư ng mưa và ch ñ mưa, lư ng b c hơi, ch ñ gió, nh ng bi n ñ ng ñ c bi t c a th i ti t. N u ñi u ki n cho phép có th nghiên c u ñánh giá ñ y ñ v ch ñ m, ch ñ nhi t c a ñ t. b. Ð a hình, ñ a m o Ð a hình Ð a hình liên quan ñ n s khác nhau v ñ cao và ñ d c c a b m t trái ñ t ph m vi quy mô l n. Ð a hình c a m t vùng theo quy ñ nh c a FAO- UNESCO ñư c xác ñ nh c th theo vùng và t ng ti u vùng riêng r ñư c xác ñ nh rõ trong ph n mô t ph u di n (trình bày chương VII). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..27
Ðam o Là hình d ng c a b m t ñ t trong vùng nghiên c u, ñư c mô t theo thu t ng ñ a lý hình thái v i 2 m c ñ . M c ñ vùng l n ñư c chia ra 7 d ng (ñư c trình bày chương VII) v i các ký hi u và các thu t ng tương ng. các m c ñ ñi u tra chi ti t ñ a m o ñư c phân chia và ký hi u c th theo ñi u ki n c a t ng ti u vùng và ph m vi phân lo i ñ t trong vùng h p ngư i ta ti p t c phân chia chi ñ a hình theo nh ng thay ñ i chênh l ch v ñ cao. c. M u ch t, ñá m Trong phân lo i ñ t theo FAO- UNESCO ñá m ñư c mô t chi ti t v ngu n g c hình thành, thành ph n khoáng v t và tên ñá theo nh ng ký hi u xác ñ nh b ng các ch cái in hoa. Ví d : GR: granit, BT: ñá Bazan, SA: ñá cát… Các lo i m u ch t cũng ñư c xác ñ nh c th như: FL: tr n tích sông, VA: tro núi l a, LI: tr m tích ven bi n… d. Th m th c v t Bao g m các loài th c v t t nhiên và các h th ng cây tr ng nông nghi p, lâm nghi p. - Th c v t t nhiên: g m các cây phát tri n trong t nhiên, ñư c mô t theo h th ng phân lo i c a ñ a phương, vùng ho c qu c t . Chúng ñư c mô t k theo ñ cao c a các loài th c v t như ñ cao c a cây thân g , cây lùm b i, các lo i c . Các loài th c v t cũng ñư c ký hi u b ng các ch cái in hoa ñơn ho c kép v i thu t ng kèm theo. Năm 1973 UNESCO ñã ñưa ra b ng ký hi u phân lo i th c v t chi ti t cho t ng nhóm cây (ví d ph n mô t chương VII). - Cây tr ng: ðư c xác và ñ nh phân chia theo nhóm các cây c th như cây lương th c, cây công nghi p, rau qu … Tóm l i, vi c mô t các y u t hình thành ñ t giúp cho vi c ñánh giá nhanh và xác ñ nh chính xác nh ng ñ c ñi m liên quan t i các quá trình hình thành ñ t. 2.2. Nghiên c u ph u di n ñ t ðào và mô t ph u di n ñ t là công vi c r t quan tr ng ñ phân lo i ñ t. Trong mô t ph u di n ñ t có hai ph n chính ph i th c hi n: - Mô t các y u t liên quan t i hình thành và bi n ñ i di n ra trong ñ t. - Mô t các t ng ñ t trong ph u di n; xác ñ nh và mô t các t ng ñ t chính, t ng chuy n ti p...(ñư c trình bày trong chương VII) Các t ng ñ t chính ñư c th hi n b ng các ch cái in hoa như: H,O,A,E,B.C và R. Các t ng này có th thêm ký t ph là ch in thư ng th hi n ch t lư ng c th c a t ng ñ t chính, ví d : Bt là t ng B tích lu sét. Trư c tiên ph i xác ñ nh ñư c các t ng ñ t chính là nh ng t ng phát sinh, ch t lư ng c a t ng phát sinh sau khi ñã ñư c ñ nh lư ng s giúp cho vi c xác ñ nh các t ng ch n ñoán c a ph u di n và chúng s là căn c ñ phân lo i ñ t. Các t ng ñ t phát sinh thư ng ñư c mô t g m: - T ng H T ng tích t h u cơ trên m t ñ t, chúng cũng có th b chôn vùi dư i l p ñ t m t, bão hòa nư c trong m t th i gian dài. - T ng O T ng tích t h u cơ trên m t ñ t, có th b chôn vùi dư i l p ñ t m t, không b bão hòa nư c nhi u ngày trong năm (có OC% ≥ 20%). N u có t ng r cây ñang phong hóa dư i l p ñ t khoáng không ph i là t ng O mà là t ng A. - T ng A T ng ñ t khoáng ñã ho c ñang hình thành ngay l p ñ t m t ho c l p ñ t bên dư i l p ñ t m t, có m t trong các ñ c ñi m sau: - Tích lu ch t h u cơ d ng mùn g n k t v i ph n khoáng c a ñ t và không có các ñ c trưng c a t ng E ho c B. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..28
- Có các ñ c tính canh tác, ñ ng c ho c có nh ng xáo tr n gi a mùn và khoáng sét trong t ng này. - Có hình thái ñư c t o ra do quá trình hình thành ñ t, nhưng không có các ñ c trưng c a t ng E hoăc t ng B. Ch t h u cơ t ng A do ñư c phân hu t t t o thành mùn nên t ng A thư ng s m màu hơn t ng n m k dư i. Nh ng vùng khí h u khô m có t ng ñ t m t màu sáng hơn nhưng v n là t ng A. V t li u h u cơ t ng A thư ng ñư c hình thành t quá trình phân hu t i ch nhi u hơn là do di chuy n t nơi khác ñ n. - T ng E N m dư i m t t ng H, O ho c A, là t ng r a trôi, bi u hi n s tích lu cao v các thành ph n cát, limon do s r a trôi sét, s t, nhôm hoăc c 3. T ng E có lư ng h u cơ th p hơn và có màu sáng hơn so v i t ng trên, có giá tr màu (Value) cao hơn và s c màu (Chroma) thư ng th p hơn so v i t ng bên dư i. -T ng B Là t ng ñ t khoáng n m bên dư i các t ng H,O,A,E không có ho c có bi u hi n y u v c u trúc c a ñá, nó có m t hay nhi u ñ c tính sau: - Tích t do r a trôi, riêng l hay k t h p c a các sét silicát, s t, nhôm, h u cơ, cacbonát, th ch cao. - Tích t nhi u các h p ch t Secquioxýt (R2O3) so v i t ng m u ch t làm cho chúng thư ng có màu vàng, vàng ñ hay ñ . - Có nh ng bi u hi n thay ñ i v v t ch t so v i v t li u hình thành ban ñ u do quá trình t o sét silicát, gi i phóng các Oxýt ho c c hai hình thành c u trúc h t, kh i ho c lăng tr . -T ng C ðây là t ng v t li u chưa n ñ nh (t ng m u ch t) mà t ñó t ng ñ t ñư c hình thành, t ng C không bi u hi n ñ c tính c a các t ng H,O,A,E ho c B và chúng có ñ c ñi m khác v i t ng ñá m bên dư i là t ng ñá ñang phong hóa, m m, ñào ñư c b ng mai hay x ng. nh ng vùng Nhi t ñ i m t ng C ñôi khi b nh m l n là ñá g c n u ch nhìn nh n v hình d ng bên ngoài, song t ng v t li u này ñã b bi n ñ i b i quá trình phong hóa hóa h c, th m chí m c ñ r t m nh. S tích lu cacbonat, th ch cao ho c mu i hòa tan khác các quá trình phong hoá t i ch cũng có th g p vào t ng C. -L pR L p ñá c ng thư ng xuyên, không ñào ñư c b ng mai x ng khi m, th c t ñây là l p ñá g c (ñá m ) sau khi b phá hu t o ra các t ng ñ t phía trên nó. - T ng chuy n ti p Là t ng ñ t có các ñ c ñi m tính ch t c a hai t ng ñ t n m k c n nhau t o thành, có 2 lo i t ng chuy n ti p. - T ng có mang theo tính ch t c a c hai t ng ñ t cơ b n hòa tr n vào nhau, chúng thư ng ñư c ký hi u b ng 2 ch in hoa, ví d AE, EB, BC... - T ng pha tr n có các ph n riêng bi t c a 2 t ng cơ b n ñư c ký hi u b i 2 ch in hoa cách nhau b i g ch chéo như: a/E, E/B, B/C...ch ñ ng trư c ch ñ c tính tr i. -Ð c tính ph trong các t ng ñ t Các ñ c tính ph c a các t ng ñ t ñư c ngư i ta quan sát tr c ti p ngoài ñ ng và xác ñ nh ñánh giá theo m c ñ ñ nh tính, chúng ñư c ký hi u b ng các ch in thư ng vi t ngay sau ch in hoa. Ví d : bt - t ng tích sét, khi m t t ng ñ ng th i quan sát ñư c nhi u tính ch t ph thì s d ng nhi u ch in thư ng vi t ngay sau t ng ñ t chính (thư ng s d ng không quá 2 ch in thư ng) ví d Btg, Cck... Tính ch t ph c a các t ng ñ t chính và ký hi u c a chúng: Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..29
b.T ng phát sinh b chôn vùi: ch t ng ñ t ñã có nh ng ñ c tính phát sinh trư c khi b chôn vùi. f. Ð t ñóng băng: Là nh ng t ng ñ t ch a băng vĩnh c u có nhi t ñ 90%, h c ch t k t g n (ximăng), ví d : sm- k t g n do s t, Kgm: k t g n do vôi và Silic... n. S tích lu Natri: là s tích t natri trao ñ i Na+. o.Tích t Sesquioxýt: ch s tích lu Sesquioxýt (R2O3). p. T ng ñ t cày ho c b xáo tr n khác: l p ñ t m t b cày x i do qua trình canh tác, hay s hình thành t ng h u cơ b xáo tr n ký hi u là Op hay Hp. T ng ñ t khoáng trên m t sau khi b xáo tr n dù là E, B, hay C ñ u ñư c ký hi u là Ap. q. S tích lu Silicát: là s tích t Silic th sinh, n u Silicát tích t thành l p ñư c k t g n thư ng xuyên ñư c ký hi u là qm. r.S kh m nh: Bi u hi n b i Fe++ tr ng thái kh do quá trình bão hòa nư c thư ng xuyên. N u t ng B có Fe++ b kh thì ký hi u là Br, t ng C là Cr. s. Tích lu Sesquioxýt + h u cơ: t ng B tích lu ph c h Secquioxýt (R2O3) k t h p v i ch t h u cơ phân tán vô ñ nh hình n u như giá tr màu (Value) và s c màu (Chroma) c a t ng > 3. N u ch t h u cơ và Secquioxýt ñ u có vai trò quan tr ng t ng B mà có (Value) và (Chroma) < 3 thì dùng ký hi u Bhs. t. S tích lu sét Silicat: ký hi u này dùng cho t ng B ho c C ñ ch s tích t c a sét Silicát ñư c hình thành ho c di chuy n ñ n trong các t ng này. D u hi u nh n bi t v s tích t sét Silicát là các màng ho c l p sét trên b m t các mao qu n và các khe h trong ñ t. v. S xu t hi n t ng sét loang l : ký hi u này ch s xu t hi n c a nh ng v t li u nghèo mùn, giàu s t. V t li u này r n, ch t khi m và r n ñ n m c không thay ñ i ñư c n u ñem nó ra phơi ngoài không khí, tr ng thái này ñư c g i là ñá ong. w. S phát tri n c a màu s c hay c u trúc: ký hi u này dùng ñ ch cho t ng B có s phát tri n c a màu s c hay c u trúc ho c c hai. x. Tính d v : ký hi u này ch ñ ch t, giòn hay t tr ng cao y. Tích lu th ch cao: ký hi u này ch s tích t th ch cao. z. Tích lu mu i: ký hi u này ch s tích t mu i ho c các ch t d tan hơn th ch cao. Khi mô t ngư i ta còn chú ý s gián ño n, ranh gi i t ng và s chuy n ti p c a các t ng ñ t. 2.3 Phân tích tính ch t ñ t Ch y u là tính ch t v t lý và hóa h c c a các t ng ñ t trong ph u di n. a. Tính ch t v t lý Phân tích các ch tiêu như thành ph n cơ gi i, dung tr ng, t tr ng, ñ x p, ñ m, h t k t và ñ b n h t k t... Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..30
b. Tính ch t hóa h c Phân tích các ch tiêu như OC%, N,P,K t ng s và d tiêu, các lo i ñ chua, CEC, Catrion trao ñ i, BS (%), EC, t ng mu i tan, SO2-4, Cl-...Nh ng ch tiêu phân tích ph thu c vào ñi u ki n c th ñ a phương và lo i ñ t nghiên c u. 2.4. Ð nh lư ng t ng ch n ñoán, ñ c tính ch n ñoán và v t li u ch n ñoán K t qu mô t ph u di n và phân tích tính ch t lý hóa h c là căn c ñ ti n hành ñ nh lư ng t ng ch n ñoán, ñ c tính ch n ñoán và v t li u ch n ñoán. a. Các t ng ch n ñoán (Diagnostic horizons) T ng ch n ñoán là t ng phát sinh ñư c ñ nh lư ng các ñ c tính hình thái và lý hoá tính ñ t dùng ñ ñ t tên cho nhóm và ñơn v ñ t. Các t ng ch n ñoán trong phân lo i c a FAO- UNESCO ñư c xác ñ nh theo 2 nhóm: nhóm các t ng ch n ñoán trên m t và nhóm các t ng ch n ñoán bên dư i. - Nhóm các t ng ch n ñoán trên m t có các t ng: H. Histic, A. Mollic, A. Fimic, A. Umbric, A. Ochric. - Nhóm các t ng ch n ñoán bên dư i g m có: B. Argic, B. Natric, B. Cambic, B. Spodic, B. Ferralic, t ng Canxi, t ng PetroCalcic, t ng Gypcic, t ng Sulfuric, t ng E Albic. Tiêu chu n ñ nh lư ng c a các t ng ñ t ch n ñoán ñư c th hi n trong ph n mô t (chương VII) b. Các ñ c tính ch n ñoán (Diagnostic properties) và v t li u ch n ñoán (Diagnostic materials) Bên c nh các t ng ch n ñoán trong phân lo i ñ t theo FAO- UNESCO có m t s ñ c tính ñư c s d ng ñ phân chia các ñơn v ñ t chúng là nh ng ñ c tính ch n ñoán c a t ng ho c nh ng v t li u ñư c s d ng cho m c ñích phân lo i ph i ñư c xác ñ nh theo ñ nh lư ng như: ð c tính thay ñ i cơ gi i ñ t ng t v thành ph n cơ gi i ñ t (Abrupt textural change), ñ c tính ñ t hình thành t ho t ñ ng núi l a (Andic properties), ñ c tính giàu Canxi (Calcareous properties), ñ c tính Ferralic (Ferralic Properties), ñ c tính b i t phù sa (Fluvic Properties), ñ c tính Gleyic và Stagnic (Gleyic and Stagnic Properties), giàu Th ch cao (Gypsiferous), ñá ong non (Plinthite), ñ c tính m n (Salic properties), Phèn ti m tàng (Sulfidic Material)… và m i ñ c tính này ñ u có nh ng tiêu chu n xác ñ nh riêng cho chúng. 2.5. H th ng phân v H th ng phân v trong Phân lo i ñ t c a FAO- UNESCO có 4 c p t l n ñ n nh (còn g i là h th ng chú d n b n ñ ): C p1 Major Soil Groupings Nhóm ñ t chính C p2 Soil Units Ðơ n v ñ t C p3 Soil Subunits Ðơn v ph ñ t C p4 Phase Pha ñ t (tư ng ñ t) Theo b ng ch nh s a năm 1988 (Soil map of the World Revised Legend - Rome 1988), ñ t toàn th gi i có 28 nhóm ñ t chính và 153 ñơn v ñ t, các ñơn v ñ t ph và pha ñ t chưa th ng kê ñư c. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..31
a. Cơ s t o thành tên các nhóm ñ t chính Tên c a nhóm ñ t chính th hi n tính ch t cơ b n c a ñ t, có tên ñư c l y theo tên truy n th ng c a qu c gia nào ñó ñã ñư c công nh n như tên g i qu c t như Solonchaks, Podzols...ho c có các tên ñ t ñư c th a nh n r ng rãi trong nh ng năm g n ñây như Fluvisols, Alisols, Ferralsols... các tên ñ t thư ng có ngu n g c t tên Latinh ho c Hyl p là nh ng ngôn ng chung và d phiên d ch ra các ngôn ng khác nhau. Tên các nhóm ñ t truy n th ng ñư c dùng trong h th ng phân lo i FAO- UNESCO là: chernozems, Greyzems, Kastanozems, Phaeozems, Podzols, Solonchaks, Solonnetz, còn l i là các nhóm ñ t chính m i ñ t tên. Tên c a các nhóm ñ t có ñuôi là - sols, và ñư c ký hi u b i 2 ch cái in hoa, ví d Acrisols ñư c ký hi u là AC. Các nhóm ñ t và cơ s t o tên nhóm như sau: NHÓM Ð T CHÍNH Cơ s t o thành tên nhóm ñ t chính (M c ñ 1) ACRISOLS: T ch “acer” là r t chua, ch ñ bão hòa Bazơ th p ALISOLS: T ch “alumen” ch hàm lư ng Nhôm cao. ANDOSOLS: T ti ng Nh t ñ t s m m u, có nghĩa là ñ t ñư c hình thành t ñá m gi u m nh th y tinh núi l a và thông thư ng có t ng m t màu ñen x m. ALTHOSOLS: T ti ng Ð c “anthropos” con ngư i, có nghĩa ch s ho t ñ ng c a con ngư i. ARENOSOLS: T “arena” là cát ch ñ t phát tri n y u có thành ph n cơ gi i thô. CALCISOLS: T ch carl là vôi có nghĩa ch s tích t Cacbonát canxi. CAMBISOLS: T ch “cambiare” ch thay ñ i, có nghĩa là ñ t có s thay ñ i v màu s c, c u trúc và ñ ch t. CHERNOZEMS: T ti ng Nga “cherm” là ñ t ñen, có nghĩa là ñ t gi u ch t h u cơ có màu ñen. FERRALSOLS: T ch “ferrum” và “alumen” nghĩa là S t và Nhôm, ch hàm lư ng sesquioxides cao trong ñ t. FLUVISOLS: T ch “fluvius” sông, ch nh ng s n ph m l ng ñ ng phù sa. GLEYSOLS: T ti ng Nga tên ñ a phương glây là ñ t bùn nhão ch s th a nư c. GREYZEMS: T ti ng Ănglôxăcxong “grey” là xám và ti ng Nga Jemlja là ñ t. ð t thu c nh ng l p ñ t gi u ch t h u cơ. GYPSISOLS: T ch “gypsum” là Th ch cao, có nghĩa là ñ t tích lu sulphate canxi (CaSO4). HISTOSOLS: T ti ng Ð c “histos” mô, có nghĩa là ch t h u cơ còn chưa b phân h y ho c ñã b phân hu . KASTANOZEMS: T ch “castanea” có màu h t d , ch ñ t giàu ch t h u cơ, có màu nâu ho c màu h t d . LEPTOSOLS: T ti ng Ð c “leptos” m ng, có nghĩa là ñ t phát tri n r t y u, có t ng m ng. LIXISOLS: T ch “lixibia” có nghĩa là s tích lu sét và phong hóa m nh. LUVISOLS: T ch “luere”, ch s tích lu sét. NITISOLS: T ch Latinh “nitidus” là sáng bóng, th hi n b m t c t c a ñ t sáng bóng. PHAEOZEMS: T ti ng Ð c “phaios” là t i màu và ghép v i t ti ng Nga “Zemlja” là ñ t, ch ñ t giàu mùn và có màu x m t i. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..32
PLANOSOLS: T ti ng Latinh “planus” là b ng ph ng, ngang b ng, v i nghĩa chung là ñ t phát tri n m c ñ bình thư ng ho c ñ a hình b nén xu ng do m t ñ t ng p nư c. PLINTHOSOLS: T ti ng Ð c “plinthos” là g ch, ch ñ t có nh ng ch t l m ñ m gi ng như ñ t sét b c ng ch t l i do khô trong không khí và ánh sáng. PODZOLS: T ti ng Nga “pod” và “zola” nghĩa là xám tro, ch ñ t r a trôi m t cách m nh m có t ng b c màu tr ng xám. PODZOLUVISOLS: T ch “podzzola” và ch “luvisols” th hi n s r a trôi và tích lũy sét. REGOSOLS: T ti ng Ð c “rhegos” là l p ph - có nghĩa là m t l p ph c a ch t x p m m trên n n c ng c a ñ t. SOLONCHAKS: T ti ng Nga “sol” là m n và “chak” có nghĩa là vùng, ch nh ng vùng ñ t b m n. SOLONETS: T ti ng Nga là m n Natri, th hi n m t cách r t m nh m m c ñ gây m n. VERTISOLS: T ch Latinh “vertere” có nghĩa là ñ o l n, ch ñ t có s ñ o l n l p ñ t m t. b. Cơ s t o tên ñơn v ñ t Ðơn v ñ t n m trong nhóm ñ t chính, các ñơn v ñ t khác nhau b i t ng ch n ñoán, ñ c tính ch n ñoán hay v t li u ch n ñoán. Tên c a ñơn v ñ t có ñuôi là -ic ñư c vi t trư c tên nhóm ñ t chính và ñư c ký hi u b ng ch thư ng. Khi vi t t t thì t vi t t t c a ñơn v ñư c vi t ngay sau ch vi t t t c a nhóm ñ t chính, ví d : Ð t phù sa trung tính ít chua tên theo FAO - UNESCO là:Eutric - Fluvisols – ký hi u là FLe (ñ t phù sa trung tính ít chua). Eutric là ñơn v ñ t ñư c ký hi u là e còn Fluvisols là nhóm ñ t chính, ký hi u là FL. CƠ S Ð T O THÀNH TÊN CÁC ÐƠN V Ð T (M c ñ 2) ALBIC: T ch Latinh “albus”: tr ng, ch ñ t hay t ng ñ t b c tr ng. ANDIC: T ti ng Nh t “an” t i x m và “do”: ñ t, ch ñ t x m màu hình thành t núi l a.. ARIC: T ch Latinh “arara” cây, ch l p ñ t có tàn tích th c v t. CALCARIC: T ch Latinh “calcarius”: có ch a vôi, ñ t có s tích lũy Cacbonát canxi. CALCIC: T ch Latinh “calx”: ñá vôi, có nghĩa là có s tích lũy c a cacbonát canxi. CAMBIC: T ch Latinh “cambixre”: thay ñ i, s bi n ñ i, ñ t có s bi n ñ i v màu s c c u trúc. CARBIC: T ch Latinh “carbo”: than, có nghĩa là ñ t có hàm lư ng cacbon h u cơ cao trong t ng B spodic. CHROMIC: T ti ng Ð c “chromos”: màu s c, có nghĩa là ñ t có màu sáng. CUMULIC: T ch Latinh “cumulare”: tích lũy, ch s tích t c a nh ng s n ph m tr m tích. DYSTRIC: T ch “dys”: x u, ñ t không màu m , nghèo dinh dư ng. Có nghĩa là có ñ bão hòa bazơ th p. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Phân lo i ñ t và xây d ng b n ñ ñ t …………..33