BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NGOẠI GIAO
HỌC VIỆN NGOẠI GIAO
---------------------
Tôn Thị Ngọc Hƣơng
VAI TRÒ CỦA ASEAN TRONG TIẾN TRÌNH
HỢP TÁC VÀ LIÊN KẾT KHU VỰC Ở ĐÔNG Á
Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế
Mã số: 62310206
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH QUAN HỆ QUỐC TẾ
Hà Nội – 2015
Công trình đƣợc hoàn thành tại Học viện Ngoại giao
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
GS. TS. Nguyễn Thái Yên Hƣơng
Phản biện 1: PGS. TS Nguyễn Phƣơng Bình
Học viện Ngoại giao
Phản biện 2: PGS.TS. Nguyễn Thị Quế
Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh
Phản biện 3: GS.TS. Đỗ Thanh Bình
Đại học Sƣ phạm Hà Nội
Luận án được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cở sở họp tại
Học viện Ngoại giao vào hồi 14 giờ 00 ngày 04 tháng 01 năm 2016
Có thể tìm hiểu luận án tại Thư viện Học viện Ngoại giao
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đông Á, là nơi hội tụ nhiều nền kinh tế lớn và đang nổi lên của
thế giới, có vị trí địa chiến lược quan trọng, nơi đan xen lợi ích của các
cường quốc. Trong những thập niên đầu của thế kỷ XXI, Đông Á đang
chứng kiến những biến chuyển nhanh chóng, mở ra những cơ hội mới
song cũng đặt ra những thách thức không nhỏ cho các quốc gia trong
khu vực. Cùng với xu thế toàn cầu hóa, liên kết khu vực ở Đông Á
được đẩy mạnh, đặc biệt kể từ sau cuộc khủng hoảng tài chính năm
1997, khi các quốc gia nhận thấy sự cần thiết phải gắn kết chặt chẽ hơn
nhằm ứng phó với hậu quả của khủng hoảng cũng như ngăn ngừa hữu
hiệu các nguy cơ khủng hoảng trong tương lai.
Có lẽ ít có nơi nào trên thế giới lại tồn tại nhiều diễn đàn, cơ chế
hợp tác đan xen, với nhiều tầng nấc và phạm vi khác nhau như ở
Đông Á. Trong bối cảnh xu thế hợp tác và liên kết ở Đông Á ngày
càng phát triển và mở rộng, vai trò của ASEAN được chú ý. ASEAN
đã có những đóng góp được ghi nhận. Mặc dù hiệu quả của các
khuôn khổ hợp tác này còn nhận được những đánh giá khác nhau,
không thể phủ nhận các diễn đàn do ASEAN khởi xướng đã tồn tại
và tiếp tục được mở rộng, vẫn thu hút được sự tham dự đông đảo và
thường xuyên của các nước, nhất là các nước lớn.
Việc nghiên cứu về vai trò của ASEAN trong các tiến trình hợp
tác và liên kết ở Đông Á có ý nghĩa quan trọng giúp xác định năng
lực và vị trí thực sự của tổ chức này ở khu vực, làm cơ sở cho việc
định hướng chính sách phù hợp của Việt Nam khi đã là thành viên
ASEAN.
2
2. Tình hình nghiên cứu vấn đề
Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu trong nước và
ngòai nước về chủ nghĩa khu vực và liên kết khu vực nói chung và
Đông Á. Tuy nhiên mỗi công trình đã công bố đều có mục tiêu
nghiên cứu riêng, để triển khai nghiên cứu vấn đề được nêu là đề tài
luận án, có thể tóm tắt tình hình nghiên cứu như sau:
2.1. Các công trình nghiên cứu ngoài nước
Các công trình nghiên cứu ngoài nước đáng chú ý về vấn đề này
có các cuốn sách của một số học giả chuyên nghiên cứu về Đông Á
như: cuốn Remapping East Asia: constructing a region, (Vẽ lại bản
đồ Đông Á: xây dựng một khu vực) T. J. Pempel biên tập, Cornell
University, Ithaca, NY 2005, trong đó các tác giả cho rằng hợp tác
khu vực ở Đông Á đã chín muồi, và không chỉ tập trung vào các hoạt
động liên chính phủ, mà còn bao gồm hoạt động của các tập đoàn đa
quốc gia, các tổ chức phi chính phủ và các nhân tố phi nhà nước
khác. Tuy nhiên, cuốn sách mới dừng lại xem xét chủ yếu hai nhóm
đối tượng là chính phủ và các tập đoàn/công ty, các tổ chức phi chính
phủ mà hầu như chưa đề cập đến vai trò của các thiết chế đa phương
đang hoạt động rất tích cực ở khu vực và trở thành động lực thúc đẩy
hợp tác và liên kết Đông Á, trong đó có ASEAN và các diễn đàn do
ASEAN chủ trì.
Cuốn Regionalism and globalization in East Asia: politics,
security and economic development của Mark Beeson, Palgrave,
Macmillan xuất bản 2007, đã đánh giá tương đối toàn diện về vị trí
của Đông Á trong các xu thế khu vực hóa và toàn cầu hóa đang nổi
trội, phân tích một cách khá rõ về thể chế hợp tác tại Đông Á như
APEC, ASEAN, ASEAN+3, ARF và EAS, và dự báo về tương lai
3
của Đông Á. Công trình này có thể đánh giá là một trong những
nghiên cứu tổng hợp có giá trị nhất về liên kết khu vực ở Đông Á.
Cuốn “East Asian regionalism”, Christophe M. Dent, nhà xuất bản
Routledge, 2008, đem đến một cách nhìn khá rộng về các góc độ của
liên kết khu vực ở Đông Á, từ các tiến trình liên kết tài chính thông
qua ASEAN+3, liên kết kinh tế thông qua các FTAs, sự gắn kết giữa
các quốc gia thông qua hợp tác ứng phó với các vấn đề xuyên quốc gia,
đến vai trò của một số tổ chức khu vực như ASEAN hoặc diễn đàn
APEC v.v. Tuy nhiên, Dent chưa tổng hợp được thành một nhận định
chung về thực trạng hay dự báo về xu thế liên kết khu vực tương lai ở
Đông Á khiến người đọc dễ nhầm hiểu đây là các khuôn khổ hoàn toàn
độc lập với nhau.
Cuốn Regional integration in East Asia: theoretical and historical
perspectives”, do Satoshi Amako, Shunji Matsuoka và Kenji
Horiuchi biên tập, United Nations University Press, 2013, tập hợp
các bài nghiên cứu của các học giả Nhật Bản về liên kết khu vực ở
Đông Á. Cuốn sách chỉ ra rằng liên kết khu vực ở châu Á, với những
tiến triển ấn tượng kể từ cuối thập niên 90, đang đứng trước ngã rẽ
mới, Đông Á cần những cách tiếp cận mới cho giai đoạn tiếp theo.
Bên cạnh đó, có khá nhiều bài viết đăng trên các tạp chí nghiên
cứu đánh giá, phân tích về một hay một số khía cạnh đáng chú ý
trong liên kết khu vực Đông Á. Trong toàn bộ các công trình đã nêu
trong tình hình nghiên cứu vấn đề của luận án, các tác giả đã đưa ra
nhiều đánh giá về thực trạng, quá trình vận động và xu hướng phát
triển của liên kết khu vực ở Đông Á và về ASEAN, ghi nhận vai trò
tích cực và nòng cốt của ASEAN trong các tiến trình hợp tác khu
vực. Tuy nhiên, tác giả chưa thấy có 1 công trình nào dành riêng
phân tích tổng hơp và chuyên sâu về vai trò của ASEAN trong hợp