Bài 2: Hệ điều hành Windows

Chia sẻ: Nguyễn Tất Thắng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:33

Thêm vào BST

Báo xấu

657
lượt xem 247
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu giảng dạy tin học căn bản dành cho giáo viên giảng dạy môn công nghệ thông tin làm giáo án giảng dạy tham khảo. Mục tiêu của bài học này là cung cấp cho học viên một cái nhìn chung về hệ điều hành và những kỹ năng cần thiết để làm việc trên hệ điều hành Windows.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bài 2: Hệ điều hành Windows

1 Baøi 2 Heä ñieàu haønh Windows Noäi dung Caùc khaùi nieäm cô baûn veà heä ñieàu haønh .............................3 Giôùi thieäu heä ñieàu haønh Windows .....................................9 Söû duïng Windows ............................................................13 Laøm vieäc vôùi Taäp tin vaø thö muïc .....................................20 Thieát laäp caáu hình cho Windows......................................23 Baøi taäp .............................................................................32 Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-2 Giôùi thieäu Muïc tieâu cuûa baøi hoïc naøy laø cung caáp cho hoïc vieân moät caùi nhìn chung veà heä ñieàu haønh vaø nhöõng kyõ naêng caàn thieát ñeå laøm vieäc treân heä ñieàu haønh Windows Lyù thuyeát - Toång quan heä ñieàu haønh (HDH) 12 Tieát - Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa heä ñieàu haønh - Lòch söû phaùt trieån cuûa heä ñieàu haønh Windows - Söû duïng heä ñieàu haønh Windows - Quaûn lyù heä thoáng taäp tin, thö muïc vaø ñóa vôùi Window Explorer ( My Computer) - Thieát laäp caáu hình cho Windows Thöïc haønh - Ñaêng nhaäp vaø thoaùt Windows 25 Tieát - Thöïc hieän ñoùng, môû, di chuyeån, thay ñoåi kích thöôùc caùc cöûa soå - Chaïy chöông trình ñaõ coù bieåu tuôïng treân maøn hình - Chaïy chöông trình töø thöïc ñôn Start-Run - Thöïc hieän caùc thao taùc treân ñóa, taäp tin, thö muïc - Tìm kieám taäp tin trong Windows - Thieát laâp caáu hình heä thoáng: ñònh ngaøy giôø, caøi ñaët font chöõ, caøi ñaët maùy in Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-3 Caùc khaùi nieäm cô baûn veà heä ñieàu haønh Noäi dung Giôùi thieäu cho hoïc vieân khaùi Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa heä ñieàu haønh nieäm toång quan veà HÑH, lòch Phaân loaïi caùc heä ñieàu haønh söû phaùt trieån cuûa MS-DOS vaø Sô löôïc veà MS-DOS caùc khaùi nieäm cô baûn cuûa heä Heä thoáng taäp tin ñieàu haønh Windows Toå chöùc taäp tin Heä thoáng quaûn lyù taäp tin Baûo maät taäp tin Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa heä ñieàu haønh (HÑH) Heä ñieàu haønh, nhö teân cuûa noù, laø heä thoáng phaàn meàm duøng ñeå ñieàu haønh söï hoaït ñoäng cuûa maùy vi tính. Trong quaù trình laøm vieäc vôùi maùy vi tính (tröø moät khoaûng thôøi gian ngaén luùc khôûi ñoäng maùy) taát caû caùc thao taùc cuûa ngöôøi söû duïng vôùi maùy tính nhö goõ baøn phím, di chuyeån chuoät, ñoïc oå ñóa meàm, sao cheùp taäp tin, ... taát caû ñeàu ñöôïc ghi nhaän vaø xöû lyù bôûi HÑH. Ña soá caùc heä ñieàu haønh ñeàu coù moät soá thaønh phaàn chöùc naêng cô baûn gioáng nhau, ñoù laø: Giao tieáp vôùi ngöôøi duøng Thaønh phaàn giao dieän laø moät trong nhöõng thaønh phaàn quan troïng nhaát cuûa moät HÑH. Moät heä thoáng giao dieän thaân thieän, deã söû duïng giuùp ngöôøi duøng truy caäp vaø taän duïng ñöôïc söùc maïnh cuûa caùc taøi nguyeân coù trong maùy tính cuûa mình. Ngaøy nay, heä thoáng giao dieän ñoà hoaï cho pheùp ngöôøi duøng söû duïng baøn phím, con chuoät thao taùc vôùi caùc cöûa soå, thöïc ñôn choïn, … (coøn goïi laø heä thoáng giao dieän windows-based) laø heä thoáng giao dieän phoå bieán nhaát hieän nay. Quaûn lyù heä thoáng taäp tin (Taäp tin System) Trong quaù trình laøm vieäc vôùi maùy tính, ngöôøi duøng löu keát quaû coâng vieäc cuûa mình thaønh caùc taäp tin (taäp tin) treân caùc thieát bò löu tröõ. Ví duï hai vaên baûn hôïp ñoàng khaùc nhau seõ ñöôïc löu treân ñóa cöùng döôùi daïng hai taäp tin khaùc nhau. HÑH seõ cung caáp caùc leänh cho pheùp ngöôøi duøng quaûn lyù caùc taäp tin nhö löu tröõ, sao cheùp vaø xoaù chuùng khi caàn. Quaûn lyù thieát bò HÑH cung caáp caùc chöùc naêng giuùp ngöôøi duøng laøm vieäc vôùi caùc thieát bò cuûa maùy tính nhö quaûn lyù oå ñóa cöùng, in aán, keát noái vaøo Internet thoâng qua modem,... Thoâng thöôøng, moät HÑH khoâng töï ñoäng nhaän bieát vaø ñieàu khieån ñöôïc caùc thieát bò ngoaïi vi. Ñeå coù theå laøm vieäc ñöôïc vôùi caùc thieát bò, HÑH caàn ñöôïc cung caáp caùc trình ñieàu khieån maø nhöõng nhaø saûn xuaát thieát bò ngoaïi vi ñaõ vieát ñeå chaïy töông öùng vôùi HÑH ñoù. Quaù trình gaén thieát bò ngoaïi vi vaøo maùy tính vaø chæ ra trình ñieàu khieån thieát bò cho HÑH goïi laø quaù trình caøi ñaët thieát bò. Caùc heä ñieàu haønh phoå bieán ñeàu ñöôïc tích hôïp saün vôùi raát nhieàu caùc trình ñieàu Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-4 khieån ñeå cung caáp cho ngöôøi duøng tính naêng Plug ‘n’ Play. Khôûi ñoäng Haàu heát caùc heä ñieàu haønh ñöôïc khôûi ñoäng vaø thi haønh nhö laø moät phaàn meàm vôùi ñoä öu tieân cao nhaát trong heä thoáng. Vì laø heä thoáng quaûn lyù quaù trình laøm vieäc cuûa maùy tính, HÑH ñöôïc töï ñoäng khôûi ñoäng ñaàu tieân khi maùy tính baét ñaàu laøm vieäc. Quaù trình HÑH khôûi ñoäng coøn goïi laø quaù trình khôûi ñoäng maùy. Trong quaù trình naøy, heä ñieàu haønh seõ thöïc hieän haøng loaït caùc chöùc naêng kieåm tra heä thoáng phaàn cöùng, nhaän daïng caùc thieát bò vaø khôûi ñoäng caùc thaønh phaàn quaûn lyù heä thoáng, ñöa chuùng vaøo boä nhôù (RAM) ñeå saün saøng ñaùp öùng caùc thao taùc cuûa ngöôøi duøng. Thi haønh vaø quaûn lyù caùc phaàn meàm HÑH giöõ vai troø thi haønh vaø quaûn lyù caùc phaàn meàm khaùc ñöôïc caøi ñaët trong heä thoáng, giuùp cho caùc öùng duïng coù theå taän duïng ñöôïc caùc taøi nguyeân voán coù moät caùch hieäu quaû. Taïi moät thôøi ñieåm HÑH coù theå cho pheùp ngöôøi duøng thi haønh moät hoaëc nhieàu öùng duïng. Haàu heát caùc heä ñieàu haønh phoå bieán hieän nay ñeàu cung caáp chöùc naêng Multi-Tasking cho pheùp ngöôøi duøng cuøng luùc thöïc hieän nhieàu öùng duïng taïi moät thôøi ñieåm. Xöû lyù loãi Trong quaù trình laøm vieäc vôùi maùy tính, ngöôøi duøng coù theå gaëp phaûi caùc loãi vôùi caùc möùc ñoä nghieâm troïng khaùc nhau. HÑH phai cung caáp caùc chöùc naêng xöû lyù loãi, giuùp haïn cheá toái ña vieäc maát maùt döõ lieäu (hay keát quaû laøm vieäc) cuûa ngöôøi söû duïng. Ví duï, khi ngöôøi duøng muoán sao cheùp moät taäp tin vaøo ñóa meàm nhöng laïi queân chöa ñöa ñóa vaøo oå ñóa. HÑH seõ thoâng baùo cho ngöôøi duøng bieát caàn phaûi ñöa ñóa vaøo oå ñóa roài tieáp tuïc copy thay vì khoâng cho ngöôøi duøng sao cheùp hoaëc vaãn coá gaéng thöïc hieän vaø laøm treo maùy. Laøm vieäc qua maïng Caùc maùy tính khoâng chæ hoaït ñoäng ñôn leû (Stand-alone) maø coøn coù theå ñöôïc keát noái vôùi nhau thaønh moät maïng maùy tính. Haàu heát caùc HÑH ñeàu cung caáp caùc chöùc naêng laøm vieäc qua maïng cho ngöôøi duøng, giuùp ngöôøi duøng truy caäp vaø söû duïng caùc taøi nguyeân coù treân maïng. Caùc tieän ích heä thoáng Beân caïnh caùc chöùc naêng quaûn lyù heä thoáng maùy tính, HÑH coøn cung caáp cho ngöôøi duøng caùc chöông trình tieän ích heä thoáng. Caùc chöông trình naøy giuùp ngöôøi duøng töï mình thöïc hieän caùc coâng vieäc quaûn lyù heä thoáng nhö quaûn lyù phaân maûnh oå cöùng, quaûn lyù/phaân quyeàn cho ngöôøi duøng,... Phaân loaïi caùc heä ñieàu haønh Coù raát nhieàu heä ñieàu haønh maùy tính vaø nhieàu caùch phaân loaïi khaùc nhau. Phaân loaïi theo kieán truùc cuûa heä thoáng maùy tính Coù hai loaïi maùy tính coù kieán truùc khaùc nhau ñöôïc söû duïng raát roäng raõi treân theá giôùi laø maùy IBM PC vaø maùy Macintosh vieát taét laø PC vaø Mac. Caùc heä ñieàu haønh coù theå chia laøm hai loaïi laø heä ñieàu haønh chaïy treân maùy PC vaø heä ñieàu haønh chaïy treân maùy Mac Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-5 Ví duï Heä ñieàu haønh cho maùy Mac: MacOS Heä ñieàu haønh cho maùy PC: MS-DOS, Windows Phaân loaïi theo hình thöùc giao dieän Coù hai hình thöùc giao dieän laø giao dieän doøng leänh (Command-line User Interface - CUI) vaø giao dieän ñoá hoaï (Graphical User Interface - GUI). Caùc heä ñieàu haønh cuõng coù theå chia laøm hai loaïi döïa treân caùch thöùc giao tieáp vôùi ngöôøi duøng Ví duï Heä ñieàu haønh CUI: MS-DOS, Solaris, UNIX Heä ñieàu haønh GUI: Windows, RedHat Linux Phaân loaïi döïa treân khaû naêng thöïc hieän taùc vuï Coù hai hình thöùc thöïc hieän caùc taùc vuï cuûa heä ñieàu haønh laø taïi moät thôøi ñieåm chæ thöïc hieän moät taùc vuï (ñôn nhieäm) vaø taïi moät thôøi ñieåm thöïc hieän nhieàu taùc vuï (Ña nhieäm – Multi-Tasking). Ví duï Heä ñieàu haønh ñôn nhieäm: MS-DOS Heä ñieàu haønh ña nhieäm: Windows Phaân loaïi döïa treân caùc chöùc naêng quaûn lyù maïng Caùc heä ñieàu haønh coù theå phaân chia thaønh hai loaïi laø heä ñieàu haønh quaûn lyù maïng (Server) duøng ñeå quaûn lyù moät heä thoáng maïng nhieàu maùy tính vaø heä ñieàu haønh söû duïng maïng (Client hay Work Station). Ví duï Heä ñieàu haønh Client: Windows 9x, Windows 2000 Professional Heä ñieàu haønh Server: WinNT, Windows 2000 Server Family Microsoft laø coâng ty haøng ñaàu trong vieäc cung caáp caùc heä ñieàu haønh maùy tính. HÑH cuûa Microsoft gaén lieàn vôùi söï ra ñôøi vaø phaùt trieån cuûa maùy PC. Ngaøy nay, HÑH Windows cuûa Microsoft coù maët ôû khaép nôi treân theá giôùi, khoâng chæ hoã trôï maùy tính caù nhaân maø coøn caû caùc maùy chuû vaø caùc thieát bò caàm tay. Sô löôïc veà heä ñieàu haønh MS-DOS Nhöõng heä ñieàu haønh môùi nhaát hieän nay cuûa Microsoft ñöôïc xaây döïng döïa treân kinh nghieäm hôn 20 naêm xaây döïng HÑH cuûa coâng ty naøy cho caùc maùy PC. Nhöõng chieác PC ñaàu tieân cuûa IBM ñöôïc tung ra vaøo naêm 1981 ñi keøm vôùi HÑH MS-DOS cuûa Microsoft. DOS (Disk Operating System) laø HÑH ñaàu tieân maø Microsoft phaùt trieån. Töø phieân baûn ñaàu tieân ñöôïc phaùt haønh naêm 1981, DOS ñöôïc lieân tuïc caûi tieán cho tôùi phieân baûn 7.0 hoaït ñoäng song song cuøng vôùi Windows 95 ñöôïc phaùt haønh naêm 1995. Caùc khaùi nieäm cô baûn treân MS-DOS nhö heä thoáng taäp tin vaø thö muïc, quaù trình khôûi ñoäng maùy tính, boä nhôù, … laø raát caàn thieát ñoái vôùi caùc chuyeân vieân maùy tính laøm vieäc treân caùc heä thoáng söû duïng HÑH do Microsoft phaùt trieån. Caùc ñaëc ñieåm cuûa MS-DOS MS-DOS laø heä ñieàu haønh 16 bit ñöôïc thieát keá cho caùc CPU söû duïng kieán truùc CPU cuûa Intel® thuoäc hoï CPU 8086, 8088,… MS-DOS laø heä ñieàu haønh ñôn nhieäm, taïi moät thôøi ñieåm heä thoáng chæ coù khaû naêng xöû lyù moät taùc vuï. Heä thoáng chæ coù khaû naêng quaûn lyù cao nhaát 32MB boä nhôù vaø caùc chöông trình chæ söû duïng 640KB boä nhôù cô sôû maø thoâi. Caùc taäp tin caên baûn cuûa MS-DOS vaø quaù trình khôûi ñoäng Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-6 MS-DOS coù theå hoaït ñoäng vôùi moät boä taäp tin toái thieåu goùi goïn trong 100KB cuûa moät ñóa meàm. Ba taäp tin cô baûn nhaát cuûa MS-DOS laø: IO.SYS: giao tieáp giöõa phaàn cöùng vaø HÑH MSDOS.SYS: boä leänh chính cuûa HÑH COMMAND.COM: giao tieáp giöõa ngöôøi duøng vaø HÑH Vôùi ba taäp tin naøy, MS-DOS coù theå khôûi ñoäng heä thoáng maùy tính vaø baét ñaàu nhaän leänh töø ngöôøi duøng ñeå thöïc hieän caùc thao taùc xöû lyù taäp tin vaø thö muïc (ghi nhôù raèng DOS – Disk Operating System laø HÑH quaûn lyù ñóa). Do moãi heä thoáng maùy tính coù theå coù caùc thieát bò khaùc nhau, DOS söû duïng hai taäp tin khôûi ñoäng ñeå caøi ñaët caùc tham soá heä thoáng vaø quaûn lyù caùc thieát bò ngoaïi vi cuõng nhö caùc chöông trình hieäu quaû hôn. CONFIG.SYS: Thi haønh caùc trình ñieàu khieån thieát bò khoâng coù saün trong IO.SYS AUTOEXEC.BAT: khôûi ñoäng caùc trình thöôøng truù vaø ñaët giaù trò cho caùc bieán heä thoáng nhö TEMP, PATH MS-DOS laø heä ñieàu haønh söû duïng giao dieän doøng leänh (Command-line User Interface). Ngöôøi duøng seõ goõ caùc leänh muoán thöïc hieän vaøo töø baøn phím vaø COMMAND.COM seõ thöïc hieän caùc leänh ñoù. Coù hai loaïi boä leänh chính cuûa DOS laø Boä leänh noäi truù coù saün trong COMMAND.COM Boä leänh ngoaïi truù laø nhöõng taäp tin kieåu .exe hoaëc .com coù trong heä thoáng. Khi gaëp nhöõng leänh naøy, COMMAND.COM seõ ñoïc nhöõng taäp tin .exe hay .com töông öùng vaøo boä nhôù vaø taïm thôøi nhöôøng quyeàn xöû lyù heä thoáng cho taäp tin naøy cho ñeán khi leänh hoaøn taát. MS-DOS khoâng chòu traùch nhieäm quaûn lyù loãi cho caùc leänh ngoaïi truù. Neáu vì lyù do naøo ñoù, leänh ngoaïi truù thöïc hieän khoâng thaønh coâng vaø khoâng traû quyeàn ñieàu khieån heä thoáng laïi cho COMMAND.COM, DOS cho pheùp ngöôøi duøng söû duïng moät ngaét baøn phím baèng caùch nhaán ba phím Ctrl – Atl – Del ñoàng thôøi ñeå khôûi ñoäng laïi maùy tính. Heä thoáng taäp tin Trong caùc heä ñieàu haønh, taäp tin (file) laø ñôn vò löu tröõ döõ lieäu cô baûn giuùp ngöôøi duøng phaân bieät moät taäp hôïp caùc döõ lieäu (thoâng tin) naøy vôùi moät taäp hôïp caùc döõ lieäu khaùc. Taäp tin ñöôïc löu tröõ treân caùc thieát bò löu tröõ vôùi ñôn vò löu tröõ laø byte. Treân caùc thieát bò löu tröõ, taäp tin ñöôïc löu trong caùc thö muïc (Directory). Moät thö muïc coù theå chöùa caùc taäp tin vaø caùc thö muïc con. HÑH MS-DOS söû duïng teân ñeå phaân bieät giöõa hai taäp tin hay thö muïc khaùc nhau. Teân taäp tin vaø thö muïc chæ daøi toái ña 8 kyù töï. Taäp tin coù theå coù theâm phaàn môû roäng daøi toái ña 3 kyù töï vaø ngaên caùch vôùi phaàn teân bôûi daáu chaám (.). Teân taäp tin, thö muïc khoâng phaân bieät chöõ hoa hay thöôøng. Vôùi HÑH Windows thì teân taäp tin coù theå daøi 255 kyù töï. Caùc oå ñóa trong maùy tính ñöôïc ñaùnh thöù töï baèng chöõ caùi nhö A, B, C, … trong ñoù A vaø B daønh cho oå ñóa meàm vaø C laø oå ñóa cöùng luaän lyù ñaàu tieân trong heä thoáng. Moät ñóa cöùng vaät lyù coù theå ñöôïc phaân thaønh nhieàu oå ñóa cöùng luaän lyù khaùc nhau ñöôïc goïi laø partition. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-7 Treân moãi oå ñóa, luoân coù moät thö muïc goïi laø thö muïc goác coù teân laø \. Taát caû caùc thö muïc, taäp tin ñeàu naèm döôùi (tröïc tieáp hay giaùn tieáp) thö muïc goác. Ñeå chæ ra moät taäp tin, ngöôøi duøng phaûi chæ roõ ñöôøng daãn tôùi taäp tin ñoù. Ñöôøng daãn cuûa moät taäp tin bao goàm oå ñóa, teân thö muïc chöùa taäp tin vaø teân taäp tin (goàm caû phaàn môû roäng). Ví duï Treân (thö muïc goác) oå ñóa C: coù thö muïc HDH, trong HDH coù thö muïc CoBan, trong CoBan coù taäp tin giaotrinh.doc. Ñöôøng daãn tôùi taäp tin giaotrinh.doc: C:\HDH\CoBan\giaotrinh.doc DOS coù 3 kieåu taäp tin ñaëc bieät laø EXE, COM (hai kieåu taäp tin thöïc thi) vaø SYS (taäp tin chöùa thoâng tin caáu hình). Heä thoáng quaûn lyù taäp tin Heä thoáng quaûn lyù taäp tin (File System) laø moät thaønh phaàn quan troïng trong HÑH ñoùng vai troø laø caàu noái giöõa caùc thieát bò löu tröõ vaø caùc öùng duïng hay ngöôøi duøng. Heä thoáng quaûn lyù taäp tin giöõ nhieäm vuï: Chuyeån ñoåi caùc khoái döõ lieäu ñöôïc löu rôøi raïc hay lieân tuïc treân caùc thieát bò löu tröõ thaønh moät taäp tin thoáng nhaát Phaân bieät caùc khoái döõ lieäu cuûa taäp tin naøy vôùi caùc khoái döõ lieäu cuûa taäp tin kia Toå chöùc löu tröõ vaø theå hieän caùc taäp tin theo caáu truùc phaân caáp: oå ñóa, thö muïc vaø taäp tin. Caùc thuaät ngöõ cô baûn cuûa heä thoáng quaûn lyù taäp tin Boot disk Thieát bò löu tröõ coù chöùa Master Boot Record vaø caùc taäp tin cuûa HÑH duøng ñeå khôûi ñoäng maùy Partition Moät oå ñóa cöùng dung löôïng lôùn coù theå chia thaønh nhieàu phaàn coù dung löôïng nhoû hôn goïi laø caùc partiton. Vôùi HÑH, moãi partition laø moät oå ñóa logic Primary Partition Partitin chính cuûa moät oå ñóa cöùng chöùa boot sector vaø caùc taäp tin khôûi ñoäng cuûa HÑH Volume Moät Volume töông töï nhö moät oå ñóa logic Coù nhieàu heä thoáng quaûn lyù taäp tin khaùc nhau ñöôïc söû duïng trong caùc HÑH, caùc thieát bò löu tröõ khaùc nhau. CDFS: Heä thoáng quaûn lyù taäp tin duøng trong caùc ñóa CD-ROM FAT: Heä thoáng quaûn lyù taäp tin duøng trong ñóa meàm vaø ñóa cöùng dung löôïng nhoû FAT16, FAT32: Heä thoáng quaûn lyù taäp tin duøng cho ñóa cöùng cuûa caùc HÑH do Microsoft xaây döïng. DOS vaø Windows 95 duøng FAT16. Caùc phieân baûn Windows sau Windows 95 duøng FAT16 vaø FAT32. NTFS: Heä thoáng quaûn lyù taäp tin cuûa caùc HÑH Windows Server Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-8 Ghi chuù - CDFS: CD File System - FAT: File Allocation Table - NTFS: NT File System Heä thoáng quaûn lyù taäp tin cung caáp caùc chöùc naêng baûo maät giuùp ngöôøi sôû höõu taäp tin xaùc ñònh hay caáp phaùt caùc quyeàn ñoïc, ghi, söûa ñoåi noäi dung cuûa taäp tin cho caùc ngöôøi duøng khaùc trong heä thoáng. Caùc heä thoáng FAT söû duïng cô cheá baûo maät taäp tin döïa treân caùc thuoäc tính (Attribute) cuûa taäp tin. Caùc thuoäc tính cuûa moät taäp tin hay thö muïc bao goàm: Read-only, Archive, Hidden, System Heä thoáng NTFS söû duïng cô cheá baûo maät döïa treân khaùi nieäm caùc quyeàn söû duïng cuûa ngöôøi duøng ñoái vôùi moät thö muïc chöùa caùc taäp tin. Caùc quyeàn söû duïng cuûa moät ngöôøi duøng ñoái vôùi moät thö muïc bao goàm: Full Control, Read, Write, Modify, Read & Execute Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-9 Giôùi thieäu heä ñieàu haønh Windows Noäi dung Cung caáp cho hoïc vieân nhöõng Lòch söû phaùt trieån kieán thöùc toång quan veà theá heä Caùc ñaëc ñieåm söû duïng HÑH Windows, caùch thöùc caøi Caøi ñaët heä ñieàu haønh Windows ñaët HÑH Windows vaøo heä thoáng Tieáp sau MS-DOS, Microsoft phaùt haønh moät theá heä HÑH môùi döïa treân giao dieän cöûa soå coù teân laø Microsoft Windows. Coù theå noùi Windows laø heä ñieàu haønh ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát treân theá giôùi hieän nay. Lòch söû phaùt trieån Töø Windows 1.0 ñeán Windows 3.11 Phieân baûn Windows 1.0 ra ñôøi naêm 1985, phieân baûn 2.0 ra ñôøi naêm 1987 nhöng khoâng phoå bieán roäng raõi tôùi ngöôøi duøng. Phieân baûn Windows ñaàu tieân ñöôïc phaùt haønh roäng raõi laø Windows 3.1 ra ñôøi naêm 1992. Töø phieân baûn 1.0 tôùi 3.1, Windows laø moät moâi tröôøng quaûn lyù öùng duïng chaïy treân neàn DOS chöù khoâng phaûi laø moät HÑH thöïc söï. Windows cung caáp cho ngöôøi duøng vaø ngöôøi phaùt trieån öùng duïng moät heä thoáng giao dieän ñoà hoaï thoáng nhaát (Common GUI) goàm caùc cöûa soå, menu, scroll bar, button,... Windows 3.11 sau ñoù phoå bieán roäng raõi naêm 1993 vôùi khaû naêng hoã trôï laøm vieäc treân maïng ñöôïc bieát vôùi teân goïi Windows 3.11 for Workgroup. Windows 95 Microsoft Windows 95 khôûi ñaàu theá heä HÑH Windows. Ñaây laø moät HÑH 32 bit thöïc söï phaùt haønh naêm 1995. Windows 95 hoã trôï tính naêng Plug ‘n’ Play - töï ñoäng nhaän bieát caùc thieát bò phaàn cöùng vaø caøi ñaët trình ñieàu khieån thieát bò, môû roäng khaû naêng quaûn lyù boä nhôù tôùi 4GB – caùc öùng duïng khoâng bò giôùi haïn söû duïng vuøng nhôù cô sôû 640KB vaø cuoái cuøng laø khaû naêng laøm vieäc trong heä thoáng maïng – taêng cöôøng khaû naêng söû duïng vaø chia seû taøi nguyeân maïng cuõng nhö söû duïng Internet. Windows 98 Phieân baûn chính thöùc tieáp theo ñöôïc Microsoft döï kieán phaùt haønh naêm 1997 laø Windows 97 ra ñôøi treã moät naêm vaø do ñoù söû duïng teân goïi laø Windows 98. Windows Millenium Phieân baûn cuoái cuøng cuûa HÑH Windows 9x laø WinMe. WinMe taêng cöôøng tính oån ñònh cuûa heä thoáng cuõng nhö khaû naêng taùi laäp heä thoáng sau khi gaëp loãi, môû roäng söï hoã trôï caùc thieát bò Plug ‘n‘ Play vaø ñaëc bieät laø caùc tính naêng multimedia. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-10 Windows NT Trong naêm 1993, Microsoft giôùi thieäu moät hoï HÑH môùi vôùi teân Windows NT nhaém ñeán caùc tổ chức, coâng ty,... söû duïng heä thoáng maïng maùy tính. Windows NT goàm hai baûnWorkstation daønh cho ngöôøi duøng chuyeân nghieäp vaø Server daønh cho caùc nhaø quaûn trò maïng. Windows NT baét ñaàu phaùt haønh roãng raõi töø phieân baûn 3.0 ñeán 4.0 cuøng vôùi saùu boä Service Pack. Windows 2000 Ra ñôøi naêm 2000, phieân baûn naøy söû duïng kieán truùc HÑH cuûa Windows NT nhöng heä thoáng giao dieän cuûa Windows 98 vaø WinMe. Windows 2000 bao goàm 4 baûn: Professional daønh cho ngöôøi duøng ôû nhaø vaø vaên phoøng; Server vaø Advanced Server daønh cho nhaø quaûn trò maïng vaø Data Center duøng cho caùc heä thoáng khai thaùc döõ lieäu lôùn. Windows XP (XP - eXPerience) Phaùt haønh chính thöùc naêm 2002 vôùi hai baûn ñaàu tieân laø XP Home vaø XP Professional, phieân baûn naøy nhaém tôùi ngöôøi duøng ôû nhaø vaø vaên phoøng. Giao dieän raát ñeïp maét vôùi khaû naêng hoã trôï multimedia maïnh meõ vaø truy caäp Internet, taøi nguyeân maïng raát oån ñònh. Phieân baûn daønh cho ngöôøi quaûn trò maïng taïi thôøi ñieåm taøi lieäu naøy ñöôïc vieát ñang ôû giai ñoaïn Beta test vôùi teân goïi ñaày ñuû Windows XP .NET Standard Server hoã trôï coâng ngheä môùi cuûa Microsoft laø Microsoft .NET. Ñaëc ñieåm cuûa heä ñieàu haønh Windows Caùc öùng duïng vieát treân heä ñieàu haønh Windows söû duïng chung heä thoáng giao dieän. Caùc ñaëc ñieåm naøy giuùp ngöôøi duøng giaûm bôùt vieäc phaûi laøm quen vôùi vieäc söû duïng chöông trình: Heä thoáng thöïc ñôn thoáng nhaát cung caáp cho ngöôøi duøng moät caùch thöùc chuaån ñeå goïi thöïc hieän caùc chöùc naêng cuûa öùng duïng. Coù theå thöïc hieän thoa taùc copy, paste döõ lieäu ôû baát cöù ñaâu trong heä thoáng. Caùc thanh cuoän scrollbar cho pheùp ngöôøi duøng hieån thò caùc vaên baûn hay hình aûnh lieân tuïc traûi daøi treân nhieàu trang maøn hình. Caùc öùng duïng ñöôïc ñaët trong caùc cöûa soå. Cöûa soå coù theå ñöôïc saép xeáp choàng leân nhau nhö caùc taøi lieäu ñaët treân baøn laøm vieäc. Goïi thi haønh caùc öùng duïng ñôn giaûn baèng caùc nhaép ñuùp treân caùc bieåu töôïng öùng duïng. Cung caáp caùc tính naêng multimedia cho pheùp ngöôøi söû duïng nghe nhaïc, xem phim,... Windows cung caáp khaû naêng ña nhieäm (multi-tasking). Ngöôøi duøng coù theå ñoàng thôøi chaïy vaø laøm vieäc giöõa nhieàu öùng duïng. Khaû naêng naøy keát hôïp vôùi tính naêng Copy-Paste döõ lieäu vaên baûn hay hình aûnh giöõa caùc öùng duïng giuùp taêng theâm hieäu quaû laøm vieäc cuûa ngöôøi duøng. Windows cung caáp khaû naêng laøm vieäc trong moâi tröôøng maïng, nhieàu ngöôøi duøng. Ngöôøi söû duïng coù theå deã daøng truy caäp vaø söû duïng caùc taøi nguyeân coù treân maïng ñoàng thôøi ñöôïc hoã trôï cô cheá baûo maät Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-11 vaø chia seû taøi nguyeân giuùp baûo veä nhöõng taøi lieäu, thoâng tin quan troïng mang tính chaát caù nhaân. Caøi ñaët heä ñieàu haønh Windows 98 Caáu hình maùy vi tính Caáu hình maùy vi tính laø moät taäp hôïp caùc thoâng tin veà caùc thaønh phaàn cô sôû coù trong maùy bao goàm: Toác ñoä xöû lyù cuûa CPU Dung löôïng boä nhôù chính (RAM) vaø loaïi boä nhôù (RAM, SDRAM, DDRAM, RDRAM) Dung löôïng ñóa cöùng Ñoä phaân giaûi, soá löôïng maøu hieån thò vaø dung löôïng boä nhôù cuûa card maøn hình (Graphic card) Card aâm thanh (Sound card), card maïng (Network Interface card) Caùc thieát bò nhaäp lieäu baøn phìm vaø con chuoät Khi caøi ñaët moät öùng duïng hay moät HÑH leân maùy vi tính, ngöôøi söû duïng phaûi chuù yù ñaùp öùng caáu hình maùy toái thieåu maø chöông trình hay HÑH yeâu caàu. Baûng thoâng tin caáu hình caùc heä ñieàu haønh Windows Phaàn cöùng Win 98 Win Me Win 2000 Pro Ghi chuù CPU töông thích vôùi Inter Toái thieåu: Pentium 150 Toái thieäu: Pentium 133 CPU söû duïng chuaån MMX 486 Thöôøng duøng: 300– CPU Thöôøng duøng: PII 300 hoã trôï caùc tính naêng DX/66 400MHz cho tính naêng Hoã trôï 2 CPU Multimedia cuûa caùc heä Multimedia ñieàu haønh Windows coù khaû naêng Boä nhôù (RAM) 16 MB 32 MB 64 MB quaûn lyù tôùi 4GB boä nhôù chính Thoâng thöôøng, dung löôïng Dung löôïng ñóa 120 MB 480 MB 2 GB with 650 MB free caøi ñaët nhieàu gaáp ñoâi dung cöùng coøn troáng löôïng toái thieåu Ña soá öùng duïng caàn heä Maøn hình vaø VGA 16 VGA 16 maøu VGA 16 maøu; SVGA thoáng hieån thò 256 maøu vaø card maøn hình maøu ñoä phaân giaûi 800x600 pixel Tuøy CD-ROM hoaëc DVD CD-ROM hoaëc DVD CD-ROM choïn 4X trôû leân 8X trôû leân Baøn phìm/chuoät Baøn phím vaø chuoät töông thích vôùi Windows 98 Thieát bò khaùc Modem, sound card, Network interface card Caøi ñaët heä ñieàu haønh Windows Tröôùc khi caøi ñaët heä ñieàu haønh Windows vaøo maùy tính, caàn phaûi thöïc hieän moät soá böôùc chuaån bò sau: Kieåm tra caáu hình maùy ñaùp öùng yeâu caàu caáu hình toái thieåu cuûa phieân baûn Windows muoán caøi ñaët Xaùc ñònh caùch thöùc caøi ñaët: Naâng caáp hay caøi môùi Xaùc ñònh caùch thöùc khôûi ñoäng maùy tính: Ñóa meàm, ñóa setup, oå cöùng Xaùc ñònh ñóa cöùng vaø oå ñóa seõ caøi ñaët HÑH Chuaån bò caùc ñóa Driver cho caùc thieát bò (Sound, Graphic, Network Card, Modem,...) Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-12 Quaù trình caøi ñaët heä ñieàu haønh Windows Neáu caøi ñaët ôû daïng naâng caáp, chaïy taäp tin setup.exe hoaëc winnt.exe trong ñóa Setup sau khi ñaõ ñoùng heát caùc chöông trình öùng duïng ñang thi haønh trong heä thoáng Neáu caøi ñaët môùi, khôûi ñoäng maùy tính baèng ñóa khôûi ñoäng. Ñoái vôùi caùc phieân baûn Windows 9x, quaù trình khôûi ñoäng vaø caøi ñaët coù theå taùch rôøi nhau. Windows NT, 2000 vaø XP neân ñöôïc khôûi ñoäng baèng ñóa Setup. Chöông trình caøi ñaët kieåm tra caáu hình heä thoáng cuûa maùy tính Ngöôøi duøng choïn oå cöùng vaø partition seõ caøi ñaët HÑH. Windows 2000, XP cho pheùp toå chöùc phaân vuøng caùc partition, format vaø xaùc ñònh heä thoáng quaûn lyù taäp tin (FAT hay NTFS) ngay trong quaù trình caøi ñaët. Windows 9x vaø NT yeâu caàu coâng vieäc naøy phaûi ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi caøi ñaët Chöông trình caøi ñaët kieåm tra partition vaø copy caùc taäp tin cô baûn caàn cho quaù trình caøi ñaët HÑH tieáp theo Chöông trình caøi ñaët ñònh vò primary partition, söûa ñoåi master boot record ñeå BIOS coù theå nhaän dieän söï coù maët cuûa HÑH treân maùy. Chöông trình caøi ñaët tìm kieám thoâng tin veà caùc thieát bò phaàn cöùng ñang coù trong maùy Chöông trình caøi ñaët caøi ñaët vaø ñaêng kyù caùc taäp tin thaønh phaàn cuûa HÑH Chöông trình caøi ñaët xoaù boû caùc taäp tin taïm phaùt sinh trong quaù trình caøi ñaët. Caùc thoâng tin caáu hình trong quaù trình caøi ñaët HÑH Taïo ñóa döï phoøng ñeå söûa loãi trong quaù trình caøi ñaët neáu coù Teân maùy Vò trí ñòa lyù, thôøi gian, ngoân ngöõ söû duïng Account cho caùc ngöôøi duøng heä thoáng Ñòa chæ maïng (thöôøng laø ñòa chæ IP), teân domain cuûa heä thoáng maïng Coâng vieäc sau khi hoaøn taát vieäc caøi ñaët heä ñieàu haønh Caøi ñaët caùc trình ñieàu khieån thieát bò maø HÑH chöa nhaän ra hoaëc khoâng töï ñoäng hoã trôï Caøi ñaët caùc phaàn meàm seõ söû duïng trong heä thoáng Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-13 Söû duïng Windows Noäi dung Höôùng daãn cho hoïc vieân caùch Caùc khaùi nieäm cô baûn söû duïng caùc chöùc naêng cô baûn Maøn hình Desktop cuûa Windows Quaûn lyù caùc cöûa soå Laøm vieäc vôùi caùc öùng duïng Log on/off Söû duïng chöùc naêng Run cuûa Start menu Ñeå laøm vieäc hieäu quaû vôùi maùy tính, yeâu caàu tröôùc tieân ñoái vôùi ngöôøi söû duïng laø phaûi söû duïng thaønh thaïo caùc chöùc naêng cuûa heä ñieàu haønh. Caùc khaùi nieäm cô baûn Khi baét tay vaøo söû duïng Windows, ngöôøi duøng phaûi laøm quen vôùi moät soá ñoái töôïng giao dieän cô baûn, caùc ñieàu khieån vaø caùc thao taùc vôùi chuoät, baøn phím. Cöûa soå (window) vaø caùc thaønh phaàn trong cöûa soå Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-14 Hoäp thoïai (dialog) vaø caùc ñieàu khieån cô baûn Windows söû duïng moät soá caùc ñieàu khieån cô baûn nhö ñöôïc moâ taû trong hình veõ. Cöûa soá chöùa caùc ñieàu khieån naøy goïi laø hoäp thoïai (dialog). Khi trong hoäp thoïai coù nhieàu ñieàu khieån, chæ coù moät ñieàu khieån töông taùc vôùi ngöôøi duøng, khi ñoù ta noùi ñieàu khieån ñoù ñang nhaän tieâu ñieåm (focus). Daáu hieäu moät ñieàu khieån nhaän tieâu ñieåm laø ñöôïc ñoùng khung ñaäm hoaëc toâ maøu xanh vuøng choïn hoaëc coù chöùa daáu nhaùy (caret) chôø nhaän leänh goõ töø baøn phím. Button: Baám chuoät hay nhaán Spacebar/Enter ñeå thöïc hieän moät leänh, ñoùng hay môû moät cöûa soå TextBox: Nhaäp döõ lieäu vaøo töø baøn phím ComboBox, ListBox: Choïn moät trong caùc muïc ñöôïc lieät keâ baèng caùch duøng chuoät nhaép vaøo muïc ñoù hoaëc duøng caùc phím muõi teân leân, xuoáng di chuyeån tôùi muïc muoán choïn roài nhaán Spacebar/Enter CheckBox: Choïn moät hay nhieàu muïc ñöôïc lieät keâ baèng caùch ñaùnh daáu vaøo oâ vuoâng beân caïnh. Coù theå duøng chuoät hay nhaán Spacebar ñeå ñaùnh daáu. OptionBox (RadioButton): Choïn moät trong caùc muïc ñöôïc lieät keâ baèng caùch ñaùnh daáu vaøo oâ troøn beân caïnh. Coù theå duøng chuoät hay nhaán Spacebar ñeå ñaùnh daáu. Caùc thao taùc söû duïng chuoät Windows laø HÑH coù giao dieän ñoà hoaï, ngöôøi duøng chuû yeáu söû duïng chuoät ñeå laøm vieäc thay vì phaûi duøng baøn phím vaø goõ leänh. Caùc thao taùc chuoäc cô baûn trong Windows: Nhaép – Click: laø thao taùc baám moät phím cuûa chuoät. Nhaép chuoät traùi laø baám phím traùi cuûa chuoät 1 laàn, ngöôïc laïi vôùi thao taùc nhaép chuoät phaûi. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-15 Nhaép ñuùp – Double click: laø thao taùc baám moät phím cuûa chuoät hai laàn lieân tieáp. Khi noùi nhaép ñuùp thì thöôøng chæ duøng nuùt chuoät traùi. Choïn - Select: laø thao taùc nhaép chuoät treân moät treân moät ñoái töôïng naøo ñoù Keùo vaø thaû – Drag and Drop: laø thao taùc choïn moät ñoái töôïng baèng caùch nhaán vaø giöõ nuùt chuoät traùi sau ñoù keùo ñoái töôïng ñeán moät vò trí môùi roài thaû nuùt traùi ra. Menu Menu laø coâng cuï chuaån cuûa Windows cho pheùp ngöôøi duøng yeâu caàu chöông trình hay baûn thaân Windows thöïc hieän caùc chöùc naêng mong muoán. Heä thoáng menu chuaån bao goàm caùc thaønh phaàn: MenuBar – Thanh menu: moät thanh ngang chöùa caùc Sub menu Sub menu – Menu con: moät vuøng lieät keâ caùc Menu item Menu item – Muïc choïn: ñaïi dieän cho moät chöùc naêng ngöôøi duøng muoán thöïc hieän Ngoaøi heä thoáng menu chuaån, Windows coøn cung caáp moät loaïi menu khaùc goïi laø Popup Menu hay coøn goïi menu ngöõ caûnh. Loaïi menu naøy khoâng coù MenuBar maø chæ goàm moät Sub menu chöùa caùc menu item. Caùc thao taùc cô baûn vôùi baøn phím Laø HÑH ña nhieäm, Windows cho pheùp ngöôøi duøng söû duïng nhieàu phím taét ñeå thöïc hieän nhanh moät chöùc naêng cuûa moät öùng duïng maø khoâng caàn tröïc tieáp choïn vaø laøm vieäc vôùi öùng duïng ñoù. Baûn thaân Windows cuõng coù nhieàu phím taét cho caùc chöùa naêng cô baûn maø noù cung caáp: Alt – Tab: chuyeån ñoåi giöõa caùc öùng duïng Alt – Chöõ caùi: choïn nhanh moät muïc menu hoaëc ñoái töôïng Alt – F4: Ñoùng moät öùng duïng Ctrl – F4: Ñoùng moät cöûa soå trong öùng duïng Ctrl – A: Choïn toaøn boä caùc döõ lieäu trong cöûa soå ñang laøm vieäc Ctrl – C: cheùp döõ lieäu, Ctrl – V: Daùn döõ lieäu, Ctrl – X: cheùp vaø xoaù döï lieäu taïi vò trí hieän taïi Ctrl – S: löu taäp tin ñang laøm vieäc Ctrl – Z: huyû boû haønh ñoäng vöøa thöïc hieän F1: Baät giuùp ñôõ Ctrl – Esc hoaëc : hieän Start menu - E: hieän cöûa soå Windows Explorer ñeå thao taùc vôùi taäp tin vaø thö muïc - F: hieän cöûa soå tìm kieám taäp tin hay thö muïc Ctrl – Alt – Del: hieän cöûa soå Task manager ñeå quaûn lyù caùc chöông trình ñang thi haønh Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-16 Maøn hình Desktop Sau khi khôûi ñoäng maùy baèng Windows, HÑH seõ chaïy moät chöông trình quaûn lyù coù teân laø Explorer.Exe. Chöông trình naøy giöõ nhieäm vuï chính trong vieäc giao tieáp vôùi ngöôøi duøng. Maøn hình chính cuûa Explorer laø maøn hình Desktop. Treân maøn hình Desktop coù moät soá caùc icon ñaïi dieän cho nhöõng doái töôïng thöôøng ñöôïc söû duïng: My Document, My Computer Recycle bin Internet Explorer Network Neigborhood (My Network Place) Outlook Express Ngoaøi caùc icon, maøn hình Desktop coù moät thanh TaskBar thöôøng naèm döôùi ñaùy maøn hình. Beân traùi thanh TaskBar laø nuùt Start hieån thò menu chính cuûa Windows, töø ñaây ngöôøi duøng truy caäp vaø söû duïng taát caû caùc chöùc naêng maø Windows cung caáp. Beân phaûi laø vuøng hieån thò ngaøy giôø vaø bieåu töôïng thu goïn cuûa caùc öùng duïng ñang thi haønh. Phaàn giöõa cuûa thanh TaskBar lieät keâ caùc öùng duïng ñang chaïy trong heä thoáng, moãi öùng duïng laø moät nuùt maø ngöôøi duøng coù theå nhaép chuoät ñeå choïn laøm vieäc vôùi öùng duïng ñoù. Caùc muïc choïn trong menu Start Menu Start laø nôi giuùp ngöôøi duøng truy caäp vaø söû duïng taát caû caùc chöùc naêng maø Windows cung caáp cuõng nhö choïn thi haønh moät öùng duïng ñaõ ñöôïc caøi ñaët vaøo heä thoáng. Caùc muïc choïn trong menu Start bao goàm: Shutdown Log off … Run Find Setting Programs Laøm vieäc vôùi maøn hình Desktop Caùc thao taùc thöôøng duøng treân maøn hình Desktop bao goàm Taïo môùi moät Shortcut Shortcut laø moät Icon ñaïi dieän cho moät öùng duïng hay moät taäp tin maø khi nhaép ñuùp leân icon ñoù thì öùng duïng seõ ñöôïc thi haønh hoaëc taäp tin seõ ñöôïc môû ñeå saün saøng laøm vieäc Taïo moät nhoùm Shortcut trong menu Programs Saép xeáp caùc Icon coù treân Desktop Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-17 Quaûn lyù caùc cöûa soå Khaùi nieäm veà cöûa soå vaø caùc thaønh phaàn cô baûn cuûa noù ñaõ ñöôïc trình baøy ôû muïc Caùc khaùi nieäm cô baûn. Caùc thao taùc quaûn lyù cöûa soå öùng duïng bao goàm: Thu nhoû hoaëc phoùng lôùn moät cöûa soå Söû duïng nuùt Minimize hoaëc Maximize treân cöûa soå. Chuù yù raèng khoâng theå thu nhoû hay phoùng lôùn hoaëc thay ñoåi kích thöôùc cuûa hoäp thoaïi. Ñoùng moät cöûa soå Duøng nuùt Close treân cöûa soå hoaëc nhaán Alt-F4, hoaëc Ctrl-F4. Ñoái vôùi hoäp thoaïi coù theå nhaán Esc hoaëc Enter (Tuy nhieân, hai phím naøy coù chöùc naêng khaùc nhau). Thay ñoåi kích thöôùc cuûa moät cöûa soå Ñöa chuoät tôùi khung cöûa soå, choïn vaø keùo khung doïc hay khung ngang ñeå thay ñoåi kích thöôùc Di chuyeån vò trí cuûa cöûa soå Ñöa chuoät leân vò trí thanh tieâu ñeà, thöïc hieän thao taùc keùo vaø thaû Saép xeáp caùc cöûa soå Caùc cöûa soå öùng duïng trong maøn hình Desktop ñöôïc saép xeáp baèng caùch nhaép chuoät phaûi treân thanh TaskBar vaø choïn caùch saép xeáp töø menu popup. Caùc cöûa soå con cuûa moät öùng duïng ñöôïc saép xeáp baèng caùch choïn hình thöùc saép xeáp töø menu Windows treân thanh menubar cuûa öùng duïng ñoù. Laøm vieäc vôùi caùc öùng duïng Muïc tieâu cuûa HÑH laø quaûn lyù heä thoáng maùy tính vaø caùc öùng duïng coù trong heä thoáng. Phaàn lôùn thôøi gian söû duïng maùy cuûa ngöôøi duøng laø laøm vieäc vôùi caùc öùng duïng chöù khoâng phaûi vôùi baûn thaân HÑH. Caùc thao taùc sau thöôøng duøng khi laøm vieäc vôùi caùc öùng duïng: Caøi ñaët moät öùng duïng vaøo heä thoáng Chaïy chöông trình caøi ñaët coù trong boä caøi ñaët cuûa öùng duïng vaø tieán haønh caùc böôùc theo höôùng daãn cuûa chöông trình. Gôõ boû moät öùng duïng khoûi heä thoáng Söû duïng chöùc naêng Uninstall cuûa öùng duïng neáu coù hoaëc söû duïng coâng cuï Add and Remove Programs coù trong Control Panel Khôûi ñoäng moät öùng duïng Choïn thi haønh öùng duïng töø sub menu Program cuûa menu Start hay nhaép ñuùp vaøo icon cuûa öùng duïng treân maøn hình Desktop Thoaùt/keát thuùc laøm vieäc vôùi moät öùng duïng Söû duïng chöùc naêng Exit trong menu Taäp tin cuûa öùng duïng. Tröôøng hôïp öùng duïng bò loãi vaø khoâng ñaùp öùng caùc thao taùc cuûa ngöôøi duøng, söûa duïng Task manager ñeå ñoùng öùng duïng. Löu/Môû moät taäp tin cuûa öùng duïng Söû duïng chöùc naêng Save hoaëc Open trong menu Taäp tin cuûa öùng duïng. Chöùc naêng naøy coù theå truy caäp nhanh qua thanh toolbar cuûa öùng duïng hoaëc duøng phím noùng Ctrl-S, Ctrl-O. Löu taäp tin ñang laøm vieäc vôùi teân môùi Söû duïng chöùc naêng Save As … trong menu Taäp tin cuûa öùng duïng Chaïy moät chöông trình ngay khi Windows khôûi ñoäng Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-18 Copy bieåu töôïng cuûa chöông trình vaøo muïc Start Up trong menu Program. Chuyeån ñoåi giöõa caùc öùng duïng ñang chaïy trong heä thoáng Duøng phím noùng Alt-Tab hoaëc choïn öùng duïng muoán laøm vieäc töø taskbar Sao cheùp döõ lieäu giöõa caùc taäp tin trong caùc öùng duïng Choïn döõ lieäu muoán sao cheùp, thöïc hieän thao taùc Drag and Drop giöõa hai öùng duïng hoaëc thao taùc Copy – Paste. Huyû boû moät haønh ñoäng vöøa môùi ñöôïc thöïc hieän Choïn chöùc naêng Undo trong menu Edit cuûa öùng duïng hoaëc duøng phím noùng Ctrl-Z Choïn öùng duïng seõ duøng ñeå môû moät kieåu taäp tin Choïn moät taäp tin baát kyø thuoäc kieåu taäp tin muoán gaén vôùi moät öùng duïng. Nhaép chuoät phaûi treân taäp tin vaø choïn muïc Open with. Log on/Log off Windows coù khaû naêng phaân bieät caùc ngöôøi duøng trong heä thoáng. Moät heä thoáng caøi ñaët Windows coù theå coù nhieàu ngöôøi duøng, moãi ngöôøi duøng goïi laø moät user. Moät user ñöôïc caáp moät teân (Username) vaø moät maät khaåu (Password) ñeå ñaêng nhaäp vaøo heä thoáng. Ñaêng nhaäp vaøo heä thoáng Laø quaù trình ngöôøi duøng khai baùo username vaø password cuûa mình vôùi HÑH Windows, giuùp HÑH nhaän ra ai trong soá caùc user laø ngöôøi seõ söû duïng maùy tính, töø ñoù thöïc hieän caùc chöùc naêng quaûn lyù vaø baûo maät döõ lieäu phuø hôïp. Quaù trình ñaêng nhaäp vaøo heä thoáng goïi laø Log on. Quaù trình naøy xaûy ra ngay khi Windows khôûi ñoäng xong vaø saün saøng töông taùc vôùi ngöôøi duøng. Khi ngöôøi duøng muoán thoaùt khoûi heä thoáng maø khoâng taét maùy, ngöôøi duøng thöïc hieän chöùc naêng Log off trong menu Start, Windows hieån thò maøn hình Log on ñeå moät ngöôøi duøng khaùc coù theå ñaêng nhaäp vaøo. Baûo veä heä thoáng baèng User Caùc phieân baûn Windows 9x khoâng baûo maät baûn thaân heä thoáng maùy tính cuïc boä baèng vieäc ñaêng nhaäp. Coù theå coù voâ soá user trong moät heä thoáng Windows 9x. Ngöôøi duøng coù theå khoâng caàn khai baùo user trong quaù trình söû duïng. Tuy nhieân, neáu khoâng khai baùo user thì ngöôøi duøng khoâng ñöôïc pheùp söû duïng caùc taøi nguyeân treân maïng maø maùy tính tham gia vaøo. WinNT, Windows 2000 vaø Windows XP baét buoäc ngöôøi duøng khai baùo user khi muoán söû duïng maùy tính. Caùc HÑH naøy cung caáp cô cheá baûo maät döïa vaøo user baèng caùch caáp caùc quyeàn truy taøi nguyeân coù trong heä thoáng cho töøng user khaùc nhau. Söû duïng chöùc naêng Run cuûa Start menu Ña soá caùc öùng duïng trong Windows ñeàu ñöôïc khôûi ñoäng thoâng qua caùc shortcut hay caùc bieåu töôïng. Caùc öùng duïng naøy laø nhöõng chöông trình coù giao dieän ñoà hoaï vaø thöôøng khoâng duøng tham soá khi khôûi ñoäng. Ñoâi khi ngöôøi duøng phaûi söû duïng chöùc naêng Run cuûa Start menu ñeå thi haønh moät chöông trình vì: Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-19 Chöông trình khoâng coù saün Shortcut hay Icon ñaïi dieän trong Windows Chöông trình naøy ñöôïc vieát vôùi giao dieän doøng leänh vaø söû duïng tham soá khi khôûi ñoäng Chaïy moät taäp tin thöïc thi (*.exe) treân moät ñóa meàm hay ñóa CD-ROM Chuyeån sang cöûa soå doøng leänh ñeå thöïc hieän moät soá leänh DOS naøo ñoù Ñeå söû duïng chöùc naêng Run, trong Start menu, choïn muïc Run. Trong hoäp thoaïi Run, goõ ñöôøng daãn vaø taäp tin muoán thi haønh vaøo combo box Open. Caùc leänh thöïc hieän ôû nhöõng laàn tröôùc coù theå choïn laïi trong phaàn danh saùch cuûa combobox. Nhaán Enter hay choïn nuùt OK ñeå thi haønh leänh Laøm vieäc trong cöûa soå MS-DOS Moät soá coâng cuï hay tieän ích cuûa Windows cung caáp cho nhöõng ngöôøi duøng chuyeân nghieäp khoâng saün coù trong Windows ôû daïng shortcut hay bieåu töôïng. Nhöõng coâng cuï naøy thöôøng duøng giao dieän doøng leänh vaø ñöôïc goïi laø caùc öùng duïng console. Ñeå laøm vieäc vôùi caùc öùng duïng console, ngöôøi duøng neân môû moät cöûa soå MS-DOS baèng caùch goõ leänh command hoaëc cmd khi thöïc hieän chöùc naêng Run. Maøn hình console hoaøn toaøn töông töï nhö maøn hình cuûa HÑH MS-DOS. Ngöôøi duøng coù theå duøng caùc leänh noäi truù cuûa DOS hay goïi thöïc hieän caùc tieän ích cuûa Windows. Khi muoán ñoùng maøn hình console, taïi daáu ñôïi leänh, goõ leänh exit. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM
2-20 Laøm vieäc vôùi Taäp tin vaø thö muïc Noäi dung Cung caáp cho hoïc vieân kíeân Söû duïng Windows Explorer (My Computer) thöùc vaø kyõ naêng laøm vieäc vôùi Tìm kieám taäp tin vaø maùy tính heä thoáng taäp tin vaø thö muïc Phuïc hoài caùc taäp tin, thö muïc ñaõ bò xoùa trong Windows vôùi Windows Explorer vaø My Computer HÑH Windows söû duïng hai heä thoáng quaûn lyù taäp tin nhö ñaõ giôùi thieäu laø FAT (bao goàm FAT16 vaø FAT32) vaø NTFS. NTFS chæ ñöôïc hoã trôï trong caùc phieân baûn WindNT vaø Windows 2000, XP. Windows 9x vaø DOS khoâng hieåu heä thoáng quaûn lyù taäp tin NTFS Khaùc vôùi Windows 2000 vaø XP vaãn coù theå duøng FAT, WinNT khoâng hieåu FAT32. Ñeå giuùp ngöôøi duøng quaûn lyù caùc oå ñóa, thö muïc vaø taäp tin trong heä thoáng, Windows cung caáp cho ngöôøi duøng chöông trình Windows Explorer. Ngoaøi ra, taäp tin vaø thö muïc ñöôïc coi nhö nhöõng ñoái töôïng trong Windows vaø ngöôøi duøng coù theå söû duïng caùc chöùc naêng Cut, Copy, Past vaø Delete ñeå sao cheùp hay xoaù taäp tin hoaëc thö muïc trong baát cöù cöûa soå naøo. Ñaây laø caùch quaûn lyù nhanh taäp tin vaø thö muïc thoâng qua cöûa soá My Computer. Söû duïng Windows Explorer Windows Explorer laø moät coâng cuï cuûa HÑH giuùp ngöôøi duøng thöïc hieän caùc coâng vieäc quaûn lyù taäp tin vaø thö muïc trong heä thoáng. Ñaëc ñieåm cuûa Windows Explorer: Cung caáp caùc chöùc naêng cô baûn nhö taïo, sao cheùp, ñoåi teân taäp tin vaø thö muïc Cung caáp caùc chöùc naêng cô baûn khi thao taùc vôùi oå ñóa nhö format, ñoåi teân (label) hay diskcopy,… Hieån thò toaøn boä caáu truùc thö muïc trong heä thoáng ôû daïng caây thö muïc Coù nhieàu cheá ñoä lieät keâ caùc taäp tin vaø thö muïc con cuûa moät thö muïc ñang ñöôïc choïn treân caây thö muïc Cung caáp cô cheá choïn löïa nhieàu taäp tin vaø thö muïc baát kyø trong danh saùch lieät keâ Cung caáp chöùc naêng Drap and Drop ñeå sao cheùp taäp tin hay thö muïc Keát hôïp caùc taäp tin vôùi nhöõng öùng duïng trong heä thoáng duøng ñeå laøm vieäc vôùi caùc taäp tin ñoù Cung caáp khaû naêng truy caäp ñeán taäp tin vaø thö muïc ñöôïc chia seû treân maïng Hieån thò nhanh noäi dung moät soá loaïi taäp tin phoå bieán nhö caùc taäp tin hình aûnh, Work, Excel,… Caùc thao taùc thöôøng söû duïng khi laøm vieäc vôùi Windows Explorer: Duyeät caáu truùc caây thö muïc cuûa heä thoáng Caùc oå ñóa vaø thö muïc ñöôïc toå chöùc thaønh caùc node treân caây thö muïc. Moät node coù theå chöùa caùc node con töông töï nhö moät thö muïc chöùa caùc thö muïc con. Taøi lieäu giaûng daïy Tin Hoïc Cô Baûn Trung Taâm Tin Hoïc-Tröôøng ÑH KHTN TP. HCM