Bài giảng Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán

Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán<br /> <br /> BÀI 1<br /> <br /> TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN<br /> <br /> Hướng dẫn học<br /> Để học tốt bài này, sinh viên cần tham khảo các phương pháp học sau:<br />  Học đúng lịch trình của môn học theo tuần, làm các bài luyện tập đầy đủ và tham gia<br /> thảo luận trên diễn đàn.<br />  Đọc tài liệu hướng dẫn:<br /> <br /> <br /> GS.TS Nguyễn Văn Nam & PGS.TS Vương Trọng Nghĩa, Giáo trình thị trường<br /> chứng khoán, NXB Tài chính, 2002.<br /> <br /> Trần Đăng Khâm, Thị trường chứng khoán – Phân tích cơ bản, NXB ĐH Kinh tế<br /> Quốc dân, 2009.<br />  Sinh viên làm việc theo nhóm và trao đổi với giảng viên trực tiếp tại lớp học hoặc<br /> qua email.<br />  Trang Web môn học.<br /> Nội dung<br />  Cấu trúc của thị trường chứng khoán.<br />  Vai trò của thị trường chứng khoán.<br />  Các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán.<br />  Điều kiện phát triển thị trường chứng khoán.<br /> Mục tiêu<br /> Kết thúc bài 1, sinh viên cần nắm rõ những nội dung sau:<br />  Hiểu được các khái niệm cơ bản về thị trường chứng khoán; vị trí, vai trò của thị<br /> trường chứng khoán trong cấu trúc thị trường tài chính.<br />  Phân biệt được các chủ thể tham gia thị trường chứng khoán.<br />  Phân tích được xu hướng phát triển của thị trường chứng khoán trong thời gian tới.<br /> <br /> <br /> TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222<br /> <br /> 1<br /> <br /> Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán<br /> <br /> Tình huống dẫn nhập<br /> Vinashin phát hành trái phiếu quốc tế trên thị trường Singapore.<br /> Một trong những vai trò hết sức to lớn của thị trường chứng khoán là giúp các doanh nghiệp, tập<br /> đoàn lớn của Việt Nam có thể huy động vốn trên thị trường quốc tế. Vinashin là tập đoàn đã có<br /> lịch sử vay vốn trên thị trường nước ngoài từ rất lâu và hiện có một số khoản nợ đã đến hạn<br /> nhưng tập đoàn vẫn chưa thể trả. Vào ngày 11/10/2013, Vinashin đã phát hành thêm 600 triệu<br /> USD trái phiếu, niêm yết trên thị trường chứng khoán Singapore.<br /> <br /> 1. Mục tiêu của đợt phát hành trái phiếu này là gì?<br /> 2. Đơn vị nào đứng ra bảo lãnh cho Vinashin phát hành?<br /> 3. Nghĩa vụ của nhà phát hành trong thương vụ phát hành trái phiếu vay vốn là gì?<br /> <br /> 2<br /> <br /> TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222<br /> <br /> Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán<br /> <br /> 1.1.<br /> <br /> Khái quát về thị trường chứng khoán<br /> <br /> 1.1.1.<br /> <br /> Quá trình hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán<br /> <br />  Đại cương về thị trường tài chính<br /> Cùng với sự phát triển của nền kinh tế, nhu cầu tích lũy trong xã hội không ngừng<br /> tăng lên và ngày càng trở nên phong phú, đa dạng hơn. Trong xã hội xuất hiện<br /> những người cần vốn cho mục đích tiêu dùng hay đầu tư, đồng thời lại có một số<br /> người có vốn nhàn rỗi tạm thời muốn cho vay để lấy lãi. Ban đầu những người này<br /> thường tìm gặp nhau một cách trực tiếp để trao đổi mua bán, nhưng khi cung và<br /> cầu vốn không ngừng tăng lên thì hình thức vay và cho vay trực tiếp không đáp<br /> ứng được nữa, do đó đòi hỏi một thị trường cung cấp thị trường gắn kết cung và<br /> cầu vốn, đáp ứng nhu cầu tài chính của nhau. Đó là thị trường tài chính.<br /> Tài trợ gián tiếp<br /> <br /> Các trung gian tài chính<br /> Ngân hàng thương mại<br /> Vốn<br /> <br /> Bảo hiểm, quỹ hưu trí Tổ chức<br /> nhận tiền gửi và cho vay<br /> <br /> Vốn<br /> <br /> Người cho vay vốn<br /> <br /> Người đi vay vốn<br /> <br /> Hộ gia đình<br /> <br /> Hộ gia đình<br /> <br /> Doanh nghiệp<br /> <br /> Vốn<br /> <br /> Doanh nghiệp<br /> <br /> Chính phủ<br /> <br /> Chính phủ<br /> <br /> Nước ngoài<br /> <br /> Nước ngoài<br /> <br /> Thị trường tài chính<br /> Thị trường tiền tệ<br /> Vốn<br /> <br /> Thị trường vốn<br /> <br /> Vốn<br /> <br /> Tài trợ trực tiếp<br /> <br /> Các dòng vốn qua hệ thống tài chính<br /> <br /> TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222<br /> <br /> 3<br /> <br /> Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán<br /> <br /> Như vậy, có thể nói chức năng cơ bản của thị trường tài chính là chuyển tiền từ<br /> những người có tiền sang những người cần tiền. Những người cần tiền hay có tiền<br /> có thể là Chính phủ, các tổ chức cá nhân trong và ngoài nước… Sự dịch chuyển<br /> tiền được thực hiện thông qua hai con đường: tài trợ trực tiếp và tài trợ gián tiếp.<br /> Tài trợ trực tiếp nghĩa là những người cần tiền huy động trực tiếp từ những người<br /> có tiền bằng cách bán các chứng khoán. Các chứng khoán này là các công cụ tài<br /> chính có quyền yêu cầu về thu nhập và tài sản đối với tổ chức phát hành.<br /> Cách thức thứ hai chuyển tiền là gián tiếp thông qua các trung gian tài chính như<br /> ngân hàng, tổ chức tín dụng, bảo hiểm…<br /> Căn cứ vào thời hạn luân chuyển vốn, thị trường tài chính được chia thành thị<br /> trường tiền tệ và thị trường vốn.<br /> Thị trường tiền tệ: là thị trường trao đổi, mua bán các công cụ tài chính ngắn hạn<br /> (thường có thời hạn dưới 1 năm). Thị trường tiền tệ có một số đặc điểm:<br /> o Giai đoạn luân chuyển vốn ngắn hạn.<br /> o Thị trường tiền tệ đặc trưng bởi hình thức tài chính gián tiếp, đóng vai trò trung<br /> gian tài chính giữa người vay và người cho vay là các ngân hàng thương mại.<br /> o Các công cụ của thị trường tiền tệ có độ an toàn tương đối cao.<br /> Thị trường vốn: Là thị trường mua bán, trao đổi các<br /> công cụ tài chính trung và dài hạn cho nền kinh tế.<br /> Một số đặc điểm của thị trường vốn:<br /> o Giai đoạn luân chuyển vốn dài hạn.<br /> o Các công cụ chủ yếu trên thị trường vốn gồm<br /> các công cụ vay nợ và các chứng khoán có kỳ<br /> hạn thanh toán trên 1 năm. Nhìn chung, so với<br /> các công cụ trên thị trường tiền tệ, các công cụ của thị trường vốn có độ rủi ro<br /> cao hơn nhưng lại mang đến lợi tức cao hơn cho nhà đầu tư.<br />  Sự hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán (TTCK)<br /> Trong lịch sử hình thành và phát triển của thị trường tài chính, thị trường tiền tệ<br /> được hình thành trước do ban đầu nhu cầu vốn cũng như tiết kiệm trong dân cư<br /> chưa cao và ban đầu nhu cầu chủ yếu về vốn là ngắn hạn. Sau đó, cùng với sự phát<br /> triển của nền kinh tế, nhu cầu vốn dài hạn cho đầu tư phát triển thị trường ngày<br /> càng cao và thị trường vốn đã ra đời để đáp ứng những nhu cầu này. Để huy động<br /> vốn dài hạn, bên cạnh việc đi vay ngân hàng thông qua hình thức tài chính gián<br /> tiếp, Chính phủ và một số công ty còn thực hiện huy động vốn thông qua phát<br /> hành các chứng khoán. Khi một bộ phận các chứng khoán có giá nhất định được<br /> phát hành thì tất yếu nảy sinh nhu cầu về mua bán, trao đổi các chứng khoán đó.<br /> Thị trường chứng khoán được xem là đặc trưng cơ bản, là biểu tượng của nền kinh<br /> tế hiện đại. Người ta có thể đo lường và dự tính sự phát triển kinh tế qua diễn biến<br /> trên thị trường chứng khoán. Đến nay, hầu hết các nước có nền kinh tế phát triển<br /> đều đã có thị trường chứng khoán.<br /> Tuy nhiên, hình thức sơ khai của thị trường chứng khoán đã xuất hiện cách đây<br /> hàng trăm năm. Đến nay đã có trên 160 thị trường chứng khoán lớn nhỏ hoạt động<br /> 4<br /> <br /> TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222<br /> <br /> Bài 1: Tổng quan về thị trường chứng khoán<br /> <br /> trên khắp các châu lục. Một số TTCK lâu đời và quan trọng như TTCK New York<br /> (1792), TTCK Tokyo (1878), TTCK London (1793)…<br /> 1.1.2.<br /> <br /> Khái niệm và bản chất của thị trường chứng khoán<br /> <br /> Hiện nay, tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về thị trường chứng khoán.<br />  Quan điểm thứ nhất cho rằng thị trường chứng<br /> khoán và thị trường vốn là một, chỉ là tên gọi khác<br /> nhau của cùng một khái niệm: Thị trường tư bản<br /> (Capital Market). Quan điểm trên đồng nhất TTCK<br /> và thị trường vốn căn cứ vào thời hạn cung cấp vốn<br /> cho doanh nghiệp là vốn trung và dài hạn. Tuy nhiên<br /> khi đồng nhất hai thị trường này đã bỏ qua tính thanh<br /> khoản của các công cụ huy động vốn (cổ phiếu, trái phiếu, vay, thuê mua...).<br />  Quan điểm thứ hai của đa số các nhà kinh tế cho rằng: "Thị trường chứng khoán<br /> được đặc trưng bởi thị trường vốn chứ không phải đồng nhất là một". Như vậy,<br /> theo quan điểm này, TTCK và thị trường vốn là khác nhau, trong đó TTCK chỉ<br /> giao dịch, mua bán các công cụ tài chính trung và dài hạn như trái phiếu chính<br /> phủ, cổ phiếu và trái phiếu công ty. Các công cụ tài chính ngắn hạn được giao dịch<br /> trên thị trường tiền tệ, không thuộc phạm vi hoạt động của TTCK.<br />  Quan điểm thứ ba lại cho rằng "Thị trường chứng khoán là thị trường cổ phiếu",<br /> hay là nơi mua bán các phiếu cổ phần được các công ty phát hành ra để huy động<br /> vốn. Quan điểm này xuất phát từ việc xem xét mức độ tác động của thị trường tới<br /> nền kinh tế khi có biến động thì cổ phiếu ảnh hưởng mạnh hơn.<br /> Các quan điểm trên đều được khái quát dựa trên những cơ sở thực tiễn và trong từng<br /> điều kiện lịch sử nhất định. Tuy nhiên, thị trường chứng khoán được hiểu đơn giản là<br /> nơi trao đổi, mua bán các chứng khoán hay các giấy tờ có giá. Việc trao đổi mua bán<br /> này được thực hiện theo những quy tắc ấn định trước.<br /> 1.1.3.<br /> <br /> Chủ thể tham gia thị trường chứng khoán<br /> <br /> Các tổ chức và cá nhân tham gia thị trường chứng khoán có thể được chia thành 4<br /> nhóm sau: chủ thể phát hành, chủ thể đầu tư, các tổ chức cung ứng dịch vụ và cơ quan<br /> quản lý giám sát thị trường.<br /> 1.1.3.1.<br /> <br /> Chủ thể phát hành<br /> <br /> Chủ thể phát hành là người cung cấp các chứng khoán - hàng hóa của thị trường<br /> chứng khoán. Đây là những người cần tiền và huy động vốn bằng cách phát hành<br /> chứng khoán và bán cho những nhà đầu tư hoặc những người kinh doanh chứng<br /> khoán. Các chủ thể phát hành bao gồm: Chính phủ, các doanh nghiệp và một số tổ<br /> chức khác như: các quỹ đầu tư; tổ chức tài chính trung gian...<br />  Chính phủ và chính quyền địa phương: Là chủ thể phát hành các chứng khoán:<br /> Trái phiếu Chính phủ, Trái phiếu địa phương, Trái phiếu công trình, Tín phiếu kho<br /> bạc. Nhà nước tham gia TTCK chủ yếu với tư cách là người vay nợ.<br /> <br /> TXNHCK01_Bai1_v1.0014109222<br /> <br /> 5<br /> <br />