Bản sắc văn hóa của các dân tộc thiểu số với phát triển du lịch cộng đồng

Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> <br /> <br /> BẢN SẮC VĂN HÓA CỦA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ<br /> VỚI PHÁT TRIỂN DU LỊCH CỘNG ĐỒNG<br /> Trần Hữu Sơn(1)<br /> <br /> <br /> P hát triển du lịch cộng đồng ở vùng dân tộc thiểu số nói chung và vùng các dân tộc rất ít người<br /> nói riêng là một trong những giải pháp quan trọng vừa nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc,<br /> vừa góp phần xây dựng nông thôn mới, tạo việc làm, xóa đói, giảm nghèo, nâng cao đời sống cho<br /> người dân. Du lịch cộng đồng bắt đầu xuất hiện ở Việt Nam vào cuối những năm 1980, loại hình du<br /> lịch này mới chính thức phát triển mở rộng, từng bước đem lại lợi ích tích cực về kinh tế cho nhiều địa<br /> phương. Tuy nhiên muốn phát triển du lịch cộng đồng theo hướng bền vững, đòi hỏi các địa phương<br /> phải xây dựng các sản phẩm du lịch mang tính đặc thù, phù hợp từng vùng, có quy hoạch và chọn<br /> lọc, hấp dẫn với từng đối tượng du khách. Nhân tố chính đóng góp cho sự thành công của loại hình<br /> du lịch này chính là cộng đồng địa phương.<br /> Từ khóa: Bản sắc văn hóa các dân tộc; vùng dân tộc thiểu số; du lịch cộng đồng; sản phẩm du<br /> lịch; xóa đói, giảm nghèo bền vững.<br /> <br /> <br /> <br /> 1. Du lịch cộng đồng là loại hình du lịch dựa lớn cho người dân và xã hội. Ở bản Mển, xã Thanh<br /> vào tài nguyên của cộng đồng, do cộng đồng chủ Nưa, thành phố Điện Biên, có 110 hộ dân và có tới<br /> động tham gia xây dựng sản phẩm quản lý và vì 25 hộ gia đình có người tham gia các dịch vụ du<br /> lợi ích của cộng đồng lịch. Năm 2014, bản Mển đã đón 1.200 đoàn khách<br /> Du lịch cộng đồng được xây dựng và phát triển ở tới thăm. Vào dịp kỷ niệm 60 năm chiến thắng Điện<br /> vùng người Thái ở bản Lác, huyện Mai Châu (Hòa Biên Phủ, bản Mển mỗi ngày đón 5 đoàn khách đến<br /> Bình) vào giữa thập kỷ 90 của thế kỷ XX. Đến năm thăm. Bản Phiêng có cảnh quan đẹp, có 30 hộ gia<br /> 2000, người Tày ở bản Dền, xã Bản Hồ, huyện Sa đình tham gia dịch vụ du lịch, những tháng đông<br /> Pa, tỉnh Lào Cai cũng triển khai xây dựng mô hình khách mỗi hộ cũng thu được từ 3-5 triệu đồng.<br /> du lịch cộng đồng. Sau gần 20 năm phát triển, đến Bên cạnh kết quả đã đạt được, các điểm du lịch<br /> nay, du lịch cộng đồng được xây dựng thành công ở cộng đồng vùng Tây Bắc còn có những hạn chế.<br /> vùng người Thái, người Tày, người Dao, Mông tại Nhiều tỉnh phát triển du lịch cộng đồng một cách ồ<br /> các tỉnh Hòa Bình, Sơn La, Điện Biên, Lào Cai, Hà ạt, không có quy hoạch, dẫn đến sự cạnh tranh khá<br /> Giang, Yên Bái,... Nhiều điểm du lịch cộng đồng khốc liệt. Một số điểm du lịch trước kia đón hàng<br /> thu hút hàng vạn du khách, như Bản Dền (Lào Cai) nghìn khách quốc tế mỗi năm thì nay vắng khách.<br /> đón 12.000 lượt khách quốc tế (năm 2008), các Trong cuộc phỏng vấn phiếu điều tra du khách của<br /> điểm du lịch cộng đồng ở Mai Châu (Hòa Bình) Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam (tháng 12 năm<br /> đón 300.000 lượt du khách, trong đó có 100.000 2014) có tới từ 65% - 75% du khách quốc tế không<br /> lượt du khách quốc tế (năm 2014). Các điểm du muốn trở lại các điểm du lịch cộng đồng. Ở huyện<br /> lịch cộng đồng, như bản Lác, bản Văn (huyện Mai Vân Hồ và Mộc Châu (tỉnh Sơn La), các điểm du<br /> Châu, Hòa Bình), bản Áng (huyện Mộc Châu, Sơn lịch cộng đồng như bản Phụ Mẫu 1, bản Phụ Mẫu 2,<br /> La), bản Mển, Phiêng Lơi (Điện Biên),... trở thành bản Nà Bai, số du khách đã suy giảm nghiêm trọng.<br /> những điểm đến quen thuộc của các hãng lữ hành Nhiều hộ gia đình đầu tư hàng chục triệu đồng làm<br /> và các tour du lịch vùng Tây Bắc. Du lịch cộng phòng nghỉ, nhà vệ sinh phục vụ du lịch,... thì nay<br /> đồng đã góp phần xóa đói, giảm nghèo, tạo nguồn không có khách. Phỏng vấn sâu 10 hãng lữ hành<br /> sinh kế mới cho người dân vùng cao. Các điểm du đưa khách du lịch đi vùng người Thái ở Mai Châu<br /> lịch cộng đồng ở Sa Pa (Lào Cai) có tốc độ xóa đói, (Hòa Bình), Mộc Châu, Vân Hồ (Sơn La) và Điện<br /> giảm nghèo nhanh gấp 3 lần so với các thôn, bản Biên đều có nhận xét chung là du khách chỉ thăm<br /> không có du lịch. Năm 2012, số hộ nghèo ở huyện một làng du lịch cộng đồng thì đã biết trước các sản<br /> Mai Châu (Hòa Bình) chiếm 25%, trong khi ở các phẩm du lịch của các làng khác, đều ngủ nhà sàn, ăn<br /> điểm du lịch cộng đồng, số hộ nghèo chỉ chiếm từ cơm lam, xem xòe Thái, uống rượu cần,...<br /> 8 - 11%. Du lịch cộng đồng đem lại nguồn thu khá Tình trạng phát triển du lịch cộng đồng không<br /> <br /> Ngày nhận bài: 23/1/2018; Ngày phản biện: 3/2/2018; Ngày duyệt đăng: 6/2/2018 101<br /> (1)<br /> Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam; e-mail: sonvanlc@gmail.com<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> hiệu quả do nhiều nguyên nhân.  Thứ nhất, chính phẩm du lịch.<br /> quyền địa phương và người dân nhận thức du lịch 2. Phát triển du lịch trên cơ sở tài nguyên văn<br /> cộng đồng dễ làm, đầu tư ít nên phát triển khá ồ hóa dân gian. Đồng thời sản phẩm du lịch cũng bắt<br /> ạt. Có tỉnh xây dựng 18 làng du lịch văn hóa, có nguồn từ nụ cười, vẻ đẹp mến khách của cư dân và<br /> tỉnh dân số không đông, điều kiện tự nhiên, bản sắc người làm du lịch. Do đó, muốn xây dựng sản phẩm<br /> văn hóa của một tộc người không có nét khác biệt du lịch cần nghiên cứu, khảo sát tài nguyên du lịch,<br /> nhưng cũng có chủ trương xây dựng hơn 70 làng trong đó có tài nguyên văn hóa dân gian.<br /> văn hóa du lịch. Hệ quả là 3/4 số làng đó không đón<br /> Sản phẩm du lịch là tổng thể các dịch vụ, hàng<br /> được du khách. Thứ hai, chính quyền địa phương<br /> hóa do người kinh doanh du lịch cung cấp cho du<br /> chưa giải được bài toán giữa phát triển du lịch với<br /> khách, đáp ứng nhu cầu của du khách. Sản phẩm du<br /> phát triển các ngành nghề khác. Điển hình là huyện<br /> lịch bao gồm các thành phần không đồng nhất hữu<br /> Sa Pa, điểm du lịch cộng đồng ở bản Dền năm<br /> hình (đồ lưu niệm, món ăn,...) và vô hình (tạo bầu<br /> 2008 đã thu hút gần 25.000 lượt khách nhưng do<br /> không khí, thái độ ân cần, niềm nở,...). Sản phẩm<br /> làm thủy điện, cảnh quan môi trường bị xâm hại<br /> du lịch có thể là bầu không khí náo nhiệt, sôi động<br /> nghiêm trọng nên lượng du khách giảm sút nhanh<br /> của lễ hội đua ngựa nhưng cũng có thể là sự vui vẻ<br /> chóng (năm 2009 chỉ có gần 500 khách đến thăm).<br /> tưng bừng bên ẩm thực ở chợ vùng cao. Sản phẩm<br /> Vấn đề đô thị hóa các bản vùng ven thành phố cũng<br /> du lịch văn hóa dân gian ở vùng dân tộc thiểu số<br /> là nguyên nhân làm nghèo tài nguyên du lịch. Có<br /> vẫn mang dáng dấp chung của miền núi. Trong phát<br /> điểm du lịch như bản Ten, xã Thanh Xương, thành<br /> triển du lịch phải tạo ra vẻ đẹp riêng, sức hút riêng<br /> phố Điện Biên là một điểm du lịch quen thuộc của<br /> từ sản phẩm du lịch. Vì vậy, cần nghiên cứu tính<br /> những năm 2004 - 2010; nhưng một vài năm gần<br /> riêng trong văn hóa dân gian các tộc người vùng cao<br /> đây, do đô thị hóa, nhà cao tầng mọc lên, đường<br /> cùng với tài nguyên du lịch khác để “chưng cất” lên<br /> bê-tông hóa như thành phố nên các hãng lữ hành<br /> thành các sản phẩm du lịch đặc thù nhưng hấp dẫn.<br /> không đưa khách đến.  Thứ ba,  các cơ quan quản<br /> Sản phẩm du lịch đặc thù là sản phẩm xuất phát từ<br /> lý nhà nước, người dân và chính quyền địa phương<br /> tính riêng trong tài nguyên, điều kiện du lịch từng<br /> chưa nghiên cứu xây dựng sản phẩm du lịch trên cơ<br /> tộc người. Sản phẩm du lịch đặc thù là hồn cốt của<br /> sở của bản sắc văn hóa vùng dân tộc thiểu số. Đây<br /> du lịch cộng đồng, có sự khác biệt với các sản phẩm<br /> được xem là nguyên nhân quan trọng nhất. Các tộc<br /> du lịch biển chung chung. Sản phẩm đặc thù mang<br /> người ở mỗi vùng đều có đặc trưng văn hóa khác<br /> được vẻ đẹp hấp dẫn của văn hóa tộc người cũng<br /> nhau; cảnh quan môi trường tự nhiên ở các vùng<br /> trở thành những sản phẩm du lịch đặc trưng cho địa<br /> dân tộc thiểu số cũng khác nhau nhưng các cơ quan<br /> phương mà không nơi nào có được. Sản phẩm du<br /> quản lý về du lịch cũng như người dân và doanh<br /> lịch đặc thù được thổi hồn của văn hóa dân gian sẽ<br /> nghiệp chưa nghiên cứu sâu về đặc trưng văn hóa<br /> có sức hấp dẫn riêng, có khả năng thúc đẩy toàn bộ<br /> vùng dân tộc thiểu số để tìm ra sắc thái riêng. Vì<br /> sự phát triển du lịch vùng dân tộc thiểu số. Tính đặc<br /> vậy, các mô hình du lịch cộng đồng và sản phẩm<br /> thù, tính chất hấp dẫn sẽ tạo ra khả năng có nguồn<br /> du lịch thường được xây dựng tương tự như nhau.<br /> thu lớn, tạo khâu đột phá trong phát triển du lịch.<br /> Như vậy, tình trạng phổ biến hiện nay đối với<br /> Để thiết kế được các sản phẩm, đòi hỏi người<br /> các điểm du lịch cộng đồng là không dựa vào bản<br /> sản xuất phải tiến hành sản xuất thử nghiệm, thăm<br /> sắc văn hóa dân tộc để xây dựng sản phẩm du lịch.<br /> dò nhu cầu du khách. Sau đó, người sản xuất tiến<br /> Các địa phương quan niệm làm du lịch cộng đồng<br /> hành quảng cáo, bán sản phẩm. Cả một quy trình<br /> là dễ nên phát triển du lịch cộng đồng mang tính đại<br /> xây dựng sản phẩm đòi hỏi có sự tham gia, phối<br /> trà. Mặt khác, ngành Văn hóa, Thể thao và Du lịch<br /> hợp chặt chẽ giữa nhà tư vấn (có thể là nhà nghiên<br /> ở các địa phương chưa có quy hoạch về phát triển<br /> cứu văn hóa dân gian), các nghệ nhân và doanh<br /> du lịch cộng đồng, chủ yếu là tham quan học tập các<br /> nghiệp du lịch. Tất nhiên, muốn xây dựng, thiết kế<br /> mô hình và vận dụng luôn vào địa phương. Không<br /> sản phẩm du lịch đặc thù đòi hỏi phải tuân theo hệ<br /> phân biệt bản sắc văn hóa dân tộc từ khâu đánh giá<br /> thống nguyên tắc quan trọng:<br /> tài nguyên du lịch đến việc lựa chọn tộc người, địa<br /> điểm làm du lịch cũng trùng lắp, thiếu bản sắc. Vì - Nguyên tắc hàng đầu của sản phẩm du lịch<br /> vậy, có tỉnh xây dựng gần 20 điểm du lịch cộng phải mang tính văn hóa dân gian đặc thù phải chứa<br /> đồng người Thái, có tỉnh phát triển hơn chục điểm đựng cái hồn của văn hóa dân gian. Hồn của văn<br /> du lịch cộng đồng người Dao. Hậu quả dẫn đến là hóa dân gian phải trở thành cốt lõi của sản phẩm,<br /> chỉ một thời gian ngắn các điểm du lịch cộng đồng nó tạo nên tính đặc thù riêng của từng vùng, miền<br /> này không có khách. Bài học kinh nghiệm đối với khác nhau.<br /> vùng các dân tộc thiểu số phát triển du lịch cộng - Nguyên tắc thứ hai là cần nghiên cứu xây dựng<br /> đồng là phải dựa vào bản sắc văn hóa dân tộc. Từ thành các chuỗi sản phẩm, trong đó có sản phẩm<br /> bản sắc văn hóa dân tộc mới xây dựng thành các sản cốt lõi. Đây là loại sản phẩm đặc trưng, tinh túy nhất<br /> <br /> 102 Số 21 - Tháng 3 năm 2018<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> phản ánh vẻ đẹp đặc sắc, có sức hấp dẫn du khách. mang tính văn hóa dân gian đặc thù cần được xem<br /> Sản phẩm cốt lõi giữ vị trí trung tâm, hạt nhân của xét trong tính hệ thống, tổng thể của chiến lược phát<br /> sản phẩm. Bên cạnh sản phẩm cốt lõi cần phải xây triển sản phẩm du lịch.<br /> dựng các sản phẩm bổ trợ. Các sản phẩm này có 3. Phát triển du lịch cộng đồng ở vùng dân tộc<br /> khả năng kết nối với sản phẩm cốt lõi, bổ sung thêm thiểu số là một động lực quan trọng để xây dựng<br /> tính đặc thù, đặc sắc của sản phẩm cốt lõi, có điều nông thôn mới, góp phần xóa đói, giảm nghèo.<br /> kiện thuận lợi cho du khách tham gia. Trong sản<br /> Muốn phát triển du lịch cộng đồng theo hướng<br /> phẩm bổ trợ, cần xây dựng loại sản phẩm hoàn<br /> bền vững đòi hỏi các địa phương phải phát huy bản<br /> thiện. Sản phẩm hoàn thiện là những dịch vụ, hàng<br /> sắc văn hóa các dân tộc để xây dựng các sản phẩm<br /> hóa cung cấp những tính năng, lợi ích vượt quá sự<br /> du lịch mang tính đặc thù, phù hợp từng vùng, có<br /> mong đợi của khách hàng, giúp cho sản phẩm đó<br /> quy hoạch và chọn lọc, hấp dẫn với từng đối tượng<br /> hấp dẫn hơn các sản phẩm khác.<br /> du khách. Vùng đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống<br /> - Nguyên tắc thứ ba là xây dựng sản phẩm du cũng cần phải xây dựng một chiến lược phát triển<br /> lịch văn hóa dân gian vùng dân tộc thiểu số cần du lịch cộng đồng hiệu quả, có những chính sách,<br /> hướng tới thị trường. Các sản phẩm này đều do nhu cơ chế mang tính đặc thù và các giải pháp đồng bộ<br /> cầu của du khách và thị trường định hướng quyết như sau:<br /> định. Hiện nay, các sản phẩm đặc thù này cần phải<br /> Một là,  đẩy mạnh công tác nghiên cứu bản<br /> nghiên cứu phù hợp với tâm lý các loại du khách<br /> sắc văn hóa và tính đặc thù của từng địa phương,<br /> như du khách nội địa, du khách đại trà Trung Quốc<br /> phục vụ hiệu quả cho phát triển du lịch cộng đồng <br /> và du khách chất lượng cao của châu Âu. Từ đầu<br /> thế kỷ XXI, nhu cầu về sản phẩm du lịch đang có Chính quyền các cấp cần tiến hành quy hoạch<br /> xu hướng biến đổi nhanh chóng. Từ du lịch mang các điểm du lịch cộng đồng, tránh tình trạng xây<br /> tính chất thụ động (xem, ăn, nghỉ) chuyển sang loại dựng tràn lan, tự phát. Đẩy mạnh công tác nghiên<br /> hình du lịch chủ động. Du khách đòi hỏi phải được cứu thị trường, thị hiếu của du khách để xây dựng<br /> thưởng thức, khám phá và trải nghiệm. Vì vậy, du các điểm du lịch cộng đồng hiệu quả. Lựa chọn vị<br /> lịch cộng đồng vùng dân tộc thiểu số sinh sống trí điểm du lịch cộng đồng là các bản không quá xa<br /> không chỉ có các dịch vụ thưởng thức ẩm thực, nghỉ các trung tâm đô thị để thuận lợi cho việc di chuyển<br /> dưỡng mà cần phải có các dịch vụ khám phá tri thức và công tác lưu trú (khoảng cách từ khu vực trung<br /> dân gian, trải nghiệm cuộc sống của đồng bào các tâm đến các điểm du lịch cộng đồng thuận lợi nhất<br /> dân tộc thiểu số. Chính nhu cầu trải nghiệm, khám là 10-15km).<br /> phá của du khách đã trở thành mảnh đất màu mỡ Điểm du lịch cộng đồng phải được xây dựng<br /> cho các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian ứng dụng, trên cơ sở các bản, làng dân tộc thiểu số giàu tài<br /> xây dựng các sản phẩm du lịch mới. nguyên du lịch nhân văn và tài nguyên du lịch tự<br /> - Nguyên tắc thứ tư là hướng tới du lịch phát nhiên. Trong đó các bản phải có phong cảnh đẹp,<br /> triển bền vững. Các sản phẩm, dịch vụ phải đảm mang sắc thái riêng của từng vùng, (ví dụ kiến trúc<br /> bảo các tiêu chí về bảo vệ môi trường, bảo vệ di nhà sàn mang bản sắc riêng của từng ngành người<br /> sản văn hóa, bảo vệ quyền lợi của cộng đồng, bảo Thái, ngành Thái trắng, Thái đen, Thái Mai Châu...<br /> vệ an ninh, chủ quyền biển đảo. Nguyên tắc này hoặc nhà sàn của người Tày, người Mường). Cần<br /> sẽ xóa bỏ những “tư duy nhiệm kỳ”, xóa bỏ “lợi xem xét lại chủ trương xây dựng tiêu chí nông thôn<br /> ích nhóm”, ngăn chặn được những vụ lộn xộn như mới về giao thông, có thể sử dụng đường lát đá,<br /> tình trạng kinh doanh du lịch theo kiểu chộp giật vì đường đất ở các làng du lịch chứ không nhất thiết<br /> lợi ích trước mắt, quên mất lợi ích lâu dài, bỏ qua bê-tông hóa. Về tài nguyên du lịch nhân văn, bản<br /> lợi ích của thế hệ mai sau. Nguyên tắc phát triển du lịch cộng đồng còn có các nghề thủ công, lưu<br /> bền vững cũng đòi hỏi những nhà hoạch định chính giữ kho tàng văn hóa phi vật thể phong phú, như<br /> sách, quy hoạch hạ tầng du lịch phải thận trọng, dày ẩm thực, nghệ thuật dân gian, trò chơi dân gian, tín<br /> công nghiên cứu. Mọi dự án về du lịch vùng dân tộc ngưỡng dân gian...<br /> thiểu số, đòi hỏi phải có sự tham gia của các nhà Hai là,  nghiên cứu khai thác, xây dựng tài<br /> khoa học, trong đó có các nhà nghiên cứu văn hóa nguyên du lịch thành các sản phẩm du lịch mang<br /> dân gian. tính đặc thù, phù hợp với nhu cầu của du khách,<br /> - Nguyên tắc thứ năm là kiên quyết chống tệ đặc biệt là xây dựng thành các chuỗi sản phẩm<br /> nạn làm sản phẩm giả, “hàng nhái”. Vì thế không Sản phẩm du lịch là tổng thể các dịch vụ, hàng<br /> thể đóng giả lễ hội, không làm giả các nghi lễ linh hóa nhằm đáp ứng nhu cầu du lịch của du khách.<br /> thiêng để thu hút khách dẫn đến tình trạng giải Nguyên tắc xây dựng các sản phẩm du lịch là chắt<br /> thiêng. lọc từ tài nguyên du lịch, căn cứ vào thị hiếu và<br /> Các nguyên tắc xây dựng sản phẩm du lịch nhu cầu của du khách để xây dựng. Nhưng các sản<br /> <br /> <br /> Số 21 - Tháng 3 năm 2018 103<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> phẩm đó phải mang tính bền vững, bảo vệ được cá suối, quăng chài, thả lưới bắt cá ao, tham gia dệt<br /> môi trường và cảnh quan, giữ gìn bản sắc văn hóa thổ cẩm, chế biến món ăn,...<br /> tộc người. Các điểm du lịch cộng đồng cũng cần - Thứ năm là dịch vụ đi lại:<br /> lựa chọn đối tượng du khách (khách nội địa, khách<br /> Địa bàn cư trú của đồng bào các dân tộc thiểu số<br /> quốc tế) để xây dựng chuỗi sản phẩm du lịch phù<br /> có nhiều loại địa hình khác nhau. Các điểm du lịch<br /> hợp, cụ thể là:<br /> cộng đồng cần nghiên cứu xây dựng các hình thức<br /> - Thứ nhất là vấn đề đón khách: vận chuyển, đi lại truyền thống cho du khách, như<br /> Đón khách là hành động đầu tiên của cộng đồng tổ chức xe trâu đưa du khách đi thăm quan; tổ chức<br /> tiếp xúc với du khách, hành động này thường để lại đi thuyền đuôi én, đi bè, đi thuyền độc mộc,...<br /> dấu ấn trong lòng du khách vì vậy cần nghiên cứu - Thứ sáu là sản xuất đồ lưu niệm:<br /> các hình thức đón khách cổ truyền của vùng đồng<br /> Cần nghiên cứu sản xuất các đồ lưu niệm từ<br /> bào dân tộc thiểu số (đón khách trong lễ cưới, đón<br /> ngành nghề thủ công truyền thống của từng vùng,<br /> khách trong lễ mừng nhà mới...) để xây dựng kịch<br /> như ở Sa Pa có thổ cẩm đặc trưng của người Mông,<br /> bản đón khách phù hợp. Trong những trường hợp<br /> người Dao, ở Mường Thanh có thổ cẩm người<br /> đón những đoàn khách đông người, cộng đồng và<br /> Thái,… Kiên quyết chống các loại hàng giả, hàng<br /> từng gia đình xây dựng kịch bản trình diễn nghi lễ<br /> nhái (như hàng bạc giả, thuốc nam không có tác<br /> đón khách (có cả dân ca, dân vũ, dân nhạc,...) tại vị<br /> dụng chữa bệnh,...). Đặc biệt chú ý khuyến khích<br /> trí đầu bản hoặc chân cầu thang của từng gia đình.<br /> các nghệ nhân giảm giá bán đồ thủ công, nghiên<br /> - Thứ hai là dịch vụ lưu trú: cứu các mẫu mã mới phù hợp nhu cầu du khách.<br /> Người Thái, người Tày cư trú ở nhà sàn - loại Ba là, xây dựng cơ chế, chính sách đặc thù cho<br /> hình nhà ở phù hợp với đón khách cộng đồng. Hầu du lịch cộng đồng<br /> hết các điểm du lịch cộng đồng nổi tiếng ở miền<br /> Du lịch cộng đồng là cánh cửa mở cho chuyển<br /> núi đều sử dụng mô hình đón khách lưu trú ở nhà<br /> dịch cơ cấu kinh tế ở nông thôn người dân tộc thiểu<br /> sàn. Tuy nhiên, tùy theo đoàn khách, các gia đình<br /> số, góp phần xóa đói, giảm nghèo hiệu quả. Cần có<br /> cần phân khu hoặc làm phòng riêng phù hợp. Điểm<br /> chính sách ngân hàng cho các hộ gia đình vay với<br /> cần thiết nhất đối với dịch vụ lưu trú là khu vệ sinh<br /> lãi suất thấp hoặc lập các quỹ du lịch hỗ trợ cho<br /> phải đặc biệt được coi trọng. Nơi tắm rửa, vệ sinh<br /> cộng đồng để đồng bào các dân tộc thiểu số có kinh<br /> phải xây dựng hiện đại, sạch sẽ, các trang thiết bị<br /> phí xây dựng nhà cửa và các công trình vệ sinh phục<br /> cần được thiết kế từ các nguyên vật liệu gần gũi với<br /> vụ du lịch cộng đồng. Mặt khác, Nhà nước cần có<br /> thiên nhiên (chao đèn, ống dẫn nước, rèm cửa,...).<br /> một số chế độ ưu đãi nhằm khuyến khích các doanh<br /> - Thứ ba là dịch vụ ăn, uống: nghiệp đưa khách đến với vùng du lịch cộng đồng,<br /> Vùng dân tộc thiểu số nổi tiếng có những món như chế độ giảm thuế, cho vay ưu đãi,...<br /> ăn ngon, độc đáo nổi tiếng, gắn với điều kiện tự Bốn là,  xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả,<br /> nhiên. Vì vậy, người làm du lịch cần nghiên cứu sâu phân chia nguồn lợi cho cộng đồng công bằng,<br /> về văn hóa ẩm thực đặc trưng vùng dân tộc thiểu bình đẳng<br /> số nhưng đồng thời cũng chú trọng đến nhu cầu ẩm<br /> Xây dựng các điểm du lịch cộng đồng là công<br /> thực của từng đoàn khách, tránh tình trạng lặp đi<br /> việc mới mẻ đối với người dân. Đây là lĩnh vực kinh<br /> lặp lại một vài món quen thuộc, như cơm lam, cá<br /> doanh phức tạp, đòi hỏi sự kết hợp của bốn “nhà”.<br /> nướng, rượu cần,...<br /> Trước hết, chủ nhân của điểm du lịch - đồng bào<br /> - Thứ tư là dịch vụ giải trí: các dân tộc cần phải tự nguyện tham gia một cách<br /> Du khách đến vùng dân tộc thiểu số đều có nhu sáng tạo với ban quản lý, có quy chế hoạt động thiết<br /> cầu trải nghiệm đời sống sinh hoạt của cộng đồng. thực, dân chủ. Cộng đồng là chủ nhân cho nên phải<br /> Do vậy, các nghệ nhân ở các bản cần chắt lọc từ di được hưởng lợi phù hợp, tránh tình trạng “người<br /> sản nghệ thuật dân gian để xây dựng chương trình chủ” thì nghèo mà doanh nghiệp đưa khách đến lại<br /> nghệ thuật hấp dẫn, tránh các tiết mục “cải biên, giàu. Tiếp đến, doanh nghiệp là đối tác đưa khách<br /> cải tiến” xa lạ với với người dân. Các chương trình đến điểm du lịch. Nhờ có doanh nghiệp điểm du<br /> này nên bố trí thời lượng vừa phải với kết cấu hợp lịch cộng đồng mới phát triển được. Doanh nghiệp<br /> lý, có tính hấp dẫn, xây dựng theo loại hình diễn đóng vai trò cung cấp khách nhưng đồng thời cũng<br /> xướng dân gian. Đặc biệt, cần có sự giao lưu, hòa đóng vai trò hỗ trợ vốn cho cộng đồng, tập huấn cho<br /> đồng giữa du khách với cộng đồng bản địa. Bên cộng đồng. Bên cạnh đó, các nhà tư vấn, các tổ chức<br /> cạnh nhu cầu thưởng thức văn nghệ, du khách rất phi chính phủ đóng vai trò nghiên cứu tư vấn cho<br /> khao khát được trải nghiệm cuộc sống dân dã. Vì người dân, chính quyền địa phương, doanh nghiệp<br /> thế, các điểm du lịch cộng đồng cần nghiên cứu xây xây dựng các mô hình du lịch cộng đồng. Kinh<br /> dựng các chương trình trải nghiệm, như hội thi bắt doanh du lịch là một ngành mới, lại phức tạp nên<br /> <br /> 104 Số 21 - Tháng 3 năm 2018<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG VÀ PHÁT TRIỂN<br /> <br /> rất cần thiết có nhà tư vấn, nhà khoa học tham gia. Xã hội;<br /> Cuối cùng, cơ quan quản lý nhà nước ở địa phương [2] Trường đại học Quảng Nam (2016), Kỷ yếu<br /> đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng, xây hội thảo khoa học: Di sản văn hóa biển trong phát<br /> dựng các cơ chế chính sách đặc thù cho các điểm triển vùng kinh tế trọng điểm miền Trung;<br /> du lịch cộng đồng. Đây cũng là lực lượng điều hòa<br /> lợi ích giữa người dân với doanh nghiệp. Như vậy, [3] Phạm Trung Lương (2008), Cơ sở khoa học<br /> cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa người dân, doanh phát triển du lịch đảo ven bờ vùng du lịch Bắc Trung<br /> nghiệp, nhà khoa học và cơ quan quản lý nhà nước Bộ, Đề tài khoa học cấp ngành, Hà Nội;<br /> một cách hữu cơ, mật thiết để phát triển bền vững [4] Đỗ Cẩm Thơ (2015), Phát triển sản phẩm du<br /> du lịch cộng đồng. lịch đặc thù vùng miền núi phía Bắc, http://.itdr.org.<br /> Bản sắc văn hóa dân tộc vừa là tài nguyên, vừa vn/nghiencuu-traodoi/1101-phat-trien-san-pham-<br /> là điều kiện để xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù du-lịch-dac-thu-vung-mien-nui-phia-bac. Truy cập:<br /> của các cộng đồng. Vì vậy, vấn đề bảo tồn phát huy 9h00, ngày 05/01/2017;<br /> bản sắc văn hóa dân tộc trong phát triển du lịch [5] Trần Hữu Sơn (2016), Văn hóa dân gian với<br /> cộng đồng đang là vấn đề quan trọng, phổ biến ở vấn đề xây dựng sản phẩm du lịch biển, đảo đặc thù<br /> vùng đồng bào các dân tộc. ở tỉnh Quảng Ngãi. http://www.tapchicongsan.org.<br /> Tài liệu tham khảo vn/Home/Van-hoa-xa-hoi/2016/41023/Van-hoa-<br /> [1] Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam (2006), dan-gian-voi-van-de-xay-dung-san-pham-du.aspx,<br /> Văn hóa sông nước miền Trung, NXB. Khoa học truy cập 05/1/2017.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CULTURE OF ETHNIC MINORITIES<br /> WITH COMMUNITY TOURISM DEVELOPMENT<br /> Tran Huu Son<br /> Abstract: To develop communitytourism in ethnic minority areas in general and areas where ethnic<br /> minorities with very few people living in particular, are one of the important solutions both to preserve<br /> national cultural identity and contribute to building new rural areas, creating jobs, eliminating hunger,<br /> reducing poverty and improving people’s living standards. Community tourism began to appear in Vietnam<br /> in the late 1980s, this form of tourism has officially developed and expanded, gradually bringing positive<br /> economic benefits for many localities. However, to develop community tourism in a sustainable manner, it<br /> is required that localities develop specific and appropriate tourism products in each region and havea plan<br /> and selection and attract tourists. The main factor contributing to the success of this type of tourism is the<br /> local community.<br /> Keywords: Cultural identity of ethnic groups; ethnic minority areas; community tourism; tourism<br /> products; eliminating hunger, reducing povertysteadily.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Số 21 - Tháng 3 năm 2018 105<br />