Bàn về mô hình Giáo hội theo tư tưởng Giáo hội học Công giáo

1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> ∗<br /> DѬѪNG VĂN BIÊN (∗)<br /> <br /> BÀN Vӄ MÔ HÌNH GIÁO HӜI<br /> THEO TѬ TѬӢNG GIÁO HӜI HӐC CÔNG GIÁO<br /> Tóm t̷t: Trên c˯ sͧ t͝ng quan m͡t s͙ nghiên cͱu v͉ mô hình Giáo<br /> h͡i Công giáo, bài vi͇t ÿ̿t ra c˯ sͧ lý thuy͇t, ph˱˯ng pháp và ÿ͓nh<br /> nghƭa khái ni͏m ÿ͋ h˱ͣng ÿ͇n m͡t nghiên cͱu khác vͣi cách ti͇p<br /> c̵n th̯n h͕c v͉ chͯ ÿ͉ này. Ĉó là cách ti͇p c̵n nghiên cͱu d͹a<br /> trên lý thuy͇t c̭u trúc - chͱc năng, lý thuy͇t h͏ hình, ph˱˯ng pháp<br /> tri͇t h͕c, ph˱˯ng pháp lo̩i hình h͕c và ÿ͓nh nghƭa khái ni͏m mô<br /> hình giáo h͡i.<br /> Tͳ khóa: Giáo h͡i h͕c Công giáo, mô hình Giáo h͡i Công giáo,<br /> th̯n h͕c v͉ giáo h͡i, Kinh Thánh, lý thuy͇t c̭u trúc - chͱc năng, lý<br /> thuy͇t h͏ hình.<br /> 1. Nhұp ÿӅ<br /> Trong sӕ các chuyên khoa thҫn hӑc Công giáo, Giáo hӝi hӑc Công<br /> giáo giӳ vӏ trí cӵc kǤ trӑng yӃu. Bӣi khoa thҫn hӑc này bàn ÿӃn ÿӕi tѭӧng<br /> Giáo hӝi, mӝt thӵc thӇ ÿѭӧc xem là nѫi quy tө, duy trì và phát triӇn sinh<br /> hoҥt tôn giáo cӫa ngѭӡi Công giáo. Ĉһc biӋt, ÿѭӡng lӕi thҫn hӑc trong<br /> Giáo hӝi hӑc lҥi ҧnh hѭӣng lӟn ÿӃn viӋc xây dӵng tә chӭc, ÿiӅu hành<br /> hoҥt ÿӝng cӫa Giáo hӝi Công giáo cNJng nhѭ xu hѭӟng quan hӋ cӫa Giáo<br /> hӝi Công giáo vӟi bên ngoài.<br /> Tuy nhiên, ÿӇ tìm ra nhӳng nӝi dung căn bҧn cӫa Giáo hӝi hӑc Công<br /> giáo, trong ÿó có quan niӋm vӅ mô hình Giáo hӝi không phҧi là ÿiӅu dӉ<br /> dàng. ĈiӅu này diӉn ra không chӍ ÿӕi vӟi riêng các nhà nghiên cӭu ngoài<br /> Công giáo, mà còn vӟi ngay cҧ giӟi thҫn hӑc gia Công giáo. Bӣi vì, Công<br /> giáo ÿã trҧi qua quá trình tӗn tҥi, phát triӇn lâu ÿӡi, hӋ tѭ tѭӣng cӫa tôn giáo<br /> này lҥi luôn ÿѭӧc bӗi ÿҳp, phӫ dày bӣi hӋ thӕng thҫn hӑc và triӃt hӑc<br /> Phѭѫng Tây. Chính sӵ ÿӗ sӝ vӅ khӕi lѭӧng kiӃn thӭc, sӵ phӭc tҥp trong<br /> quan ÿiӇm và trѭӡng phái tѭ tѭӣng thҫn hӑc, nên ÿӇ có ÿѭӧc sӵ khái quát và<br /> nhұn thӭc mӝt cách hӋ thӕng ÿӕi vӟi quan niӋm vӅ mô hình Giáo hӝi cӫa<br /> Giáo hӝi hӑc Công giáo vүn là mӝt thách ÿӕ ÿӕi vӟi các nhà nghiên cӭu.<br /> ∗<br /> <br /> ThS., ViӋn Nghiên cӭu Tôn giáo, ViӋn Hàn lâm Khoa hӑc xã hӝi ViӋt Nam.<br /> <br /> 'ɉɇQJ 9ăQ %LrQ %jQ Yɾ P{ KuQK *LiR K͙L<br /> <br /> <br /> <br /> Trong mӝt chuӛi phӭc tҥp các quan ÿiӇm thҫn hӑc nhѭ vұy, liӋu rҵng<br /> tӯ góc ÿӝ nghiên cӭu khoa hӑc, chúng ta có thӇ tìm ra ÿѭӧc mӝt hӋ thӕng<br /> mô hình Giáo hӝi trong Giáo hӝi hӑc Công giáo và chӍ ra ÿѭӧc nhӳng<br /> chuyӇn biӃn mang tính quy ÿӏnh vӅ mô hình Giáo hӝi theo dòng tѭ tѭӣng<br /> thҫn hӑc này hay không?<br /> Xuҩt phát tӯ vҩn ÿӅ nghiên cӭu nhѭ thӃ, bài viӃt này có ý tѭӣng tìm<br /> hiӇu vӅ mô hình Giáo hӝi theo tѭ tѭӣng Giáo hӝi hӑc Công giáo. Sӣ dƭ<br /> chӑn chӫ ÿӅ mô hình Giáo hӝi làm ÿӕi tѭӧng nghiên cӭu vì cách nhұn<br /> thӭc mô hình cho phép ngѭӡi nghiên cӭu có khҧ năng giҧn lѭӧc các tính<br /> chҩt cө thӇ, ngүu nhiên ÿӇ tìm ra nhӳng yӃu tӕ mang tính chҩt tҩt yӃu,<br /> quy luұt và ÿѭa lҥi mӝt cái nhìn bao quát, dӉ hiӇu hѫn ÿӕi vӟi mӝt hiӋn<br /> tѭӧng khó nҳm bҳt nhѭ thҫn hӑc, cө thӇ ӣ ÿây là Giáo hӝi hӑc Công giáo.<br /> Do ÿây là mӝt hѭӟng nghiên cӭu lâu dài cӫa chúng tôi, nên bài viӃt<br /> này chӍ tұp trung vào viӋc tәng hӧp các nghiên cӭu có liên quan, ÿһt<br /> khung lý thuyӃt, phѭѫng pháp nghiên cӭu và làm rõ các khái niӋm cѫ<br /> bҧn. Phҥm vi nghiên cӭu cӫa bài viӃt giӟi hҥn tӯ Kinh Thánh Tân ˰ͣc<br /> ÿӃn trѭӟc các chuyên khҧo Giáo hӝi hӑc thӃ kӹ XIV(1).<br /> 2. Lѭӧc khҧo quan niӋm vӅ Giáo hӝi trong Kinh Thánh và mӝt sӕ<br /> tác phҭm thҫn hӑc tiêu biӇu trѭӟc thӃ kӹ XIV<br /> Bài viӃt này sӱ dөng bҧn Kinh Thánh Tân ˰ͣc trong Kinh Thánh tr͕n<br /> b͡ C͹u ˰ͣc và Tân ˰ͣc, Nxb. Thành phӕ Hӗ Chí Minh, 1998, do Nhóm<br /> Phiên dӏch Các giӡ kinh Phөng vө chuyӇn ngӳ(2). Ĉáng lѭu ý, trong Tân<br /> ˰ͣc có các phҫn liên quan ÿӃn ÿӅ tài nhѭ: Phúc Âm Nh̭t Lãm gӗm Tin<br /> mͳng theo Thánh Mát-thêu, Tin mͳng theo Thánh Mác-cô, Tin mͳng<br /> theo Thánh Lu-ca; Công vͭ tông ÿ͛; th˱ g͵i tín hͷu Rô-ma; các th˱ g͵i<br /> tín hͷu Cô-rin-tô, th˱ g͵i ông Ti-mô-thê và th˱ g͵i ông Ti-tô. Trong<br /> Phúc Âm Nh̭t Lãm ÿáng chú ý các phҫn Bài gi̫ng v͉ Giáo h͡i ít nhҩt ÿã<br /> ÿѭa ra quan niӋm cӫa Kinh Thánh Tân ˰ͣc vӅ Giáo hӝi theo các nghƭa:<br /> Giáo hӝi là Nѭӟc Trӡi, Giáo hӝi là nhóm hai ba ngѭӡi hӑp lҥi cҫu nguyӋn<br /> xѭng danh Chúa Giêsu. Còn sách Công vͭ tông ÿ͛ phҫn C͡ng ÿoàn tín<br /> hͷu ÿ̯u tiên (Cv 2, 42 - 47) cho thҩy quan niӋm cӫa Kinh Thánh vӅ Giáo<br /> hӝi theo nghƭa cӝng ÿoàn, tӭc chӍ nhӳng ngѭӡi ÿѭӧc tұp hӧp, nhóm hӑp<br /> vì mӝt mөc ÿích chung, vӟi các ÿһc ÿiӇm: chuyên cҫn hӑc hӓi các tông<br /> ÿӗ (môn ÿӋ cӫa Chúa Giêsu), hiӋp thông vӟi nhau, bҿ bánh và hiӋp nhҩt<br /> trong cҫu nguyӋn. Sang Th˱ g͵i tín hͷu Cô-rin-tô, Tân ˰ͣc tiӃp tөc thӇ<br /> hiӋn mӝt quan niӋm khác vӅ Giáo hӝi. Giáo hӝi lúc này ÿѭӧc ví nhѭ hình<br /> <br /> 51<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> ҧnh thân thӇ vӟi nhiӅu chi thӇ ám chӍ tính ÿa dҥng và thӕng nhҩt cӫa Giáo<br /> hӝi theo tinh thҫn cӫa Tông ÿӗ Phaolô. Còn Th˱ g͵i ông Ti-mô-thê và<br /> Th˱ g͵i ông Ti-tô ÿã có nhӳng quan niӋm vӅ chӭc vө trong Giáo hӝi.<br /> Nhѭ vұy, có thӇ nói, ÿây là nhӳng nӝi dung chӫ yӃu trong quan niӋm<br /> cӫa Kinh Thánh Tân ˰ͣc vӅ Giáo hӝi. Nó thӇ hiӋn sӵ ÿa dҥng trong quan<br /> niӋm vӅ Giáo hӝi cӫa Kinh Thánh, tҥo cѫ sӣ cӫa nhӳng ÿѭӡng hѭӟng<br /> phát triӇn vӅ sau cӫa Giáo hӝi hӑc. Nhѭng cNJng chính sӵ ÿa dҥng và<br /> nhiӅu khi không thӕng nhҩt, rõ ràng vӅ mһt ngôn tӯ cӫa Kinh Thánh cNJng<br /> gây ra nhӳng tranh cãi trong các trѭӡng phái thҫn hӑc.<br /> Tác phҭm thҫn hӑc City of God (Thành ÿô cӫa Thiên Chúa) cӫa<br /> Augustine (The City of God, Vol. I, Marcus Dods dӏch sang tiӃng Anh,<br /> Edinburgh, 1913; The City of God, Vol. II, The Temple Press Letchworth,<br /> London, 1945). Nguyên gӕc cӫa tác phҭm này ÿѭӧc Augustine viӃt bҵng<br /> tiӃng Latinh vào thӃ kӹ V. Tác phҭm gӗm có hai phҫn, chia thành 22<br /> sách. Trong ÿó, phҫn I gӗm 10 sách, tӯ sách I ÿӃn sách IV phê phán vӅ xã<br /> hӝi Roma ÿѭѫng thӡi; tӯ sách VI ÿӃn sách X phê phán vӅ triӃt hӑc ngoҥi<br /> giáo (triӃt hӑc ngoài triӃt hӑc Kitô giáo). Phҫn II cӫa tác phҭm gӗm các<br /> sách còn lҥi, tӯ sách XI ÿӃn sách XIV viӃt vӅ nguӗn gӕc cӫa hai thành<br /> ÿô; tӯ sách XV ÿӃn sách XVIII viӃt vӅ tiӃn trình cӫa hai thành ÿô; tӯ sách<br /> XIX ÿӃn sách XXII viӃt vӅ sӭ mӋnh cӫa hai thành ÿô. Phҫn II là phҫn<br /> quan trӑng cӫa công trình thӇ hiӋn quan ÿiӇm thҫn hӑc vӅ Giáo hӝi cӫa<br /> Augustine. Augustine suy tѭ dӵa trên Kinh Thánh, triӃt hӑc Platon, nhҩt<br /> là phái Platon mӟi và quan ÿiӇm nhӏ nguyên luұn cӫa phái Platon, tӯ ÿó<br /> ÿѭa ra quan ÿiӇm tӗn tҥi cӫa hai Giáo hӝi: Giáo hӝi trên Trái ÿҩt và Giáo<br /> hӝi trên Trӡi (Thiên Quӕc). Cҧ hai Giáo hӝi ÿӅu do Thiên Chúa tҥo ra,<br /> nhѭng Giáo hӝi trên Trái ÿҩt không trùng lҳp hoàn toàn vӟi Giáo hӝi trên<br /> Trӡi, do còn có nhӳng con ngѭӡi tӝi lӛi. Trong tiӃn trình vұn ÿӝng, Giáo<br /> hӝi trên Trái ÿҩt chӍ là tҥm thӡi và luôn hѭӟng vӅ Giáo hӝi trên Trӡi. Ĉҩy<br /> mӟi là Giáo hӝi duy nhҩt và ÿích thӵc, siêu viӋt và phә quát. Tѭ tѭӣng<br /> này cӫa Augustine ÿã ҧnh hѭӣng rҩt lӟn ÿӃn quan niӋm vӅ Giáo hӝi cӫa<br /> Công giáo. Giáo hӝi gӗm mһt hӳu hình (Giáo hӝi trên Trái ÿҩt) và mһt vô<br /> hình (Giáo hӝi trên Trӡi). Ĉây là ÿһc trѭng vӅ ÿӕi tѭӧng theo phѭѫng<br /> pháp Giáo hӝi hӑc tӯ trên. Giáo hӝi ÿích thӵc là mӝt Giáo hӝi siêu viӋt và<br /> phә quát (công giáo) chӭ không phҧi là Giáo hӝi hӳu hình và cө thӇ.<br /> Luұn ÿӅ này cӫa Augustine cӵc kǤ quan trӑng, nhҩn mҥnh tӟi tính duy<br /> nhҩt và phә quát cӫa Giáo hӝi.<br /> <br /> 52<br /> <br /> 'ɉɇQJ 9ăQ %LrQ %jQ Yɾ P{ KuQK *LiR K͙L<br /> <br /> <br /> <br /> Tác phҭm Two Treatises on the Hierarchies of Dionysius, do J. H.<br /> Lupton, M. A. chuyӇn ngӳ, London, Bell and Daldly, York Street, 1898.<br /> Pseudo Dionysius là mӝt nhà thҫn hӑc thӃ kӹ V. Trong tác phҭm này, ông<br /> ÿã ÿѭa ra quan niӋm vӅ phҭm trұt cӫa Giáo hӝi trên Trӡi vӟi 9 cҩp bұc:<br /> Thiên thҫn (Angels), Tәng lãnh Thiên thҫn (Archangels), Lãnh thҫn<br /> (Princedoms), QuyӅn thҫn (Powers), DNJng thҫn (Virtues), Quҧn thҫn<br /> (Dominations), BӋ thҫn (Thrones), TuӋ thҫn (Cherubim) và NhiӋt thҫn<br /> (Seraphim)(3). Quan niӋm cӫa Pseudo Dionysius cӫng cӕ thêm quan niӋm<br /> vӅ mô hình Giáo hӝi thӡi Trung cә. Theo ông, Thiên Chúa Ba Ngôi ÿã<br /> tҥo ra các tӗn tҥi khác cNJng nhѭ thành lұp ra các tә chӭc vӟi nhӳng cҩp<br /> bұc khác nhau, kӇ cҧ viӋc thành lұp phҭm trұt cӫa Giáo hӝi trên trҫn gian.<br /> Vӟi tác phҭm này, Pseudo Dionysius ÿѭӧc xem là ngѭӡi ÿҫu tiên ÿѭa ra<br /> khái niӋm phҭm trұt trong Giáo hӝi hӑc Công giáo.<br /> Các ÿoҥn trích cӫa nhӳng tác phҭm thҫn hӑc, văn kiӋn cӫa Giáo hӝi bàn<br /> vӅ Giáo hӝi thӡi kǤ trѭӟc thӃ kӹ XIV trong Giáo h͡i h͕c qua các tác gi̫<br /> cӫa Peter Neuner (Ĉҥi Chӫng viӋn Thánh Giuse, Hà Nӝi, lѭu hành nӝi bӝ<br /> trong Giáo hӝi), bàn vӅ Giáo hӝi cӫa Công ÿӗng Constantinople, Công<br /> ÿӗng Chalcedoine, Công ÿӗng Laterano IV; bàn vӅ Giáo hӝi trong các thѭ,<br /> các tác phҭm thҫn hӑc cӫa các giáo phө Hy Lҥp, các giáo phө Latinh, cӫa<br /> các Giáo hoàng và các nhà thҫn hӑc Công giáo nәi tiӃng nhѭ Thomas<br /> Aquinas. Nhӳng ÿoҥn trích này sӁ làm cѫ sӣ cho viӋc tìm hiӇu các quan<br /> niӋm vӅ Giáo hӝi trong lӏch sӱ tѭ tѭӣng Giáo hӝi hӑc Công giáo. Tҩt nhiên<br /> dӵa trên ÿoҥn trích rõ ràng không thӃ nào phҧn ánh ÿѭӧc mӝt cách trӑn vҽn<br /> quan niӋm vӅ Giáo hӝi cӫa cҧ mӝt giai ÿoҥn lӏch sӱ dài. Nhѭng thiӃt nghƭ<br /> ÿây cNJng là tài liӋu rҩt bә ích cho nghiên cӭu vӅ Giáo hӝi.<br /> 3. Mӝt sӕ nghiên cӭu vӅ mô hình Giáo hӝi cӫa các nhà thҫn hӑc<br /> Trong khҧ năng cӫa mình, ÿӃn nay, chúng tôi mӟi tұp hӧp ÿѭӧc mӝt sӕ<br /> công trình tiêu biӇu cӫa các thҫn hӑc gia vӅ chӫ ÿӅ này, có thӇ chia tѭѫng ÿӕi<br /> theo hai cách tiӃp cұn chӫ yӃu: thҫn hӑc tín lý và thҫn hӑc lӏch sӱ.<br /> VӅ thҫn hӑc tín lý có các công trình cӫa Hans Kung, Avery Dulles,<br /> Felipe Gómez, S. J. Trong ÿó, nhà thҫn hӑc Hans Kung vӟi các công<br /> trình nhѭ The Council in Action: Theological Reflections on the Second<br /> Council, Sheed and Ward, New York, 1963; Structures of the Church,<br /> (Salvator Attanasio dӏch sang tiӃng Anh, Nxb. Thomas Nelson & Sons,<br /> New York, 1964); Các nhà t˱ t˱ͧng lͣn cͯa Kitô giáo, NguyӉn Nghӏ<br /> dӏch sang tiӃng ViӋt, Nxb. Tri Thӭc, Hà Nӝi, 2010.<br /> <br /> 53<br /> <br /> 1JKLrQ FͩX 7{Q JLiR 6͑   <br /> <br /> <br /> <br /> Trong tác phҭm Structures of the Church, Hans Kung ÿã phân tích<br /> nhӳng yӃu tӕ trung tâm hình thành nên tә chӭc Giáo hӝi, ÿһc biӋt là giáo<br /> chӭc và chӭc vӏ Giáo hoàng. Cách tiӃp cұn cӫa Hans Kung dӵa trên ÿiӇm<br /> quy chiӃu là Kinh Thánh và hѭӟng tӟi giҧi thích lҥi nhӳng vҩn ÿӅ liên<br /> quan ÿӃn Kinh Thánh. Trong phҫn viӃt vӅ tính Công giáo cӫa Giáo hӝi(4),<br /> Hans Kung cho rҵng, mô hình Giáo hӝi duy nhҩt nhѭ cách hiӇu cӫa thӡi<br /> Trung ÿҥi nhѭ là mӝt Giáo hӝi chӍ có mӝt ngôn ngӳ, mӝt tә chӭc, mӝt<br /> Dân Chúa là không giӕng vӟi Kinh Thánh và Giáo hӝi thӡi Cә ÿҥi. Theo<br /> ông, Giáo hӝi thӡi Cә ÿҥi không chӍ dӯng lҥi ӣ ÿó, mà còn có nhiӅu ân<br /> sӫng, nhiӅu ngôn ngӳ, nhiӅu Giáo hӝi, nhiӅu nghi lӉ và nhiӅu dân tӝc.<br /> Phҫn viӃt vӅ giáo chӭc(5), Hans Kung khҷng ÿӏnh, trong Tân ˰ͣc không<br /> có tә chӭc các linh mөc hay giám mөc tӗn tҥi ӣ các cӝng ÿӗng Corinth<br /> hay Roma. Nó chӍ xuҩt hiӋn trong tài liӋu cӫa Clement và sau ÿó ÿѭӧc<br /> ÿѭa vào hӑc thuyӃt cӫa Giáo hӝi. Bҧn thân chӭc vө cӫa Phaolô chӍ tӗn tҥi<br /> trong cӝng ÿӗng do Phaolô truyӅn giáo chӭ không thӇ xem ÿó là hình<br /> thӭc tә chӭc duy nhҩt cӫa Giáo hӝi. Mөc tiêu chung cӫa tác phҭm này<br /> chӭng minh rҵng, Giáo hӝi nhѭ mӝt thiӃt chӃ nhҩn mҥnh vai trò cӫa Giáo<br /> hoàng thӡi Trung ÿҥi không ÿi theo ÿúng tinh thҫn cӫa Kinh Thánh.<br /> Quan ÿiӇm trên còn ÿѭӧc Hans Kung tiӃp tөc thӇ hiӋn trong tác phҭm<br /> The Council in Action: Theological Reflections on the Second Council.<br /> Công trình này ÿѭӧc Hans Kung viӃt trong bӕi cҧnh diӉn ra Công ÿӗng<br /> Vatican II. Ông phê phán mô hình Giáo hӝi ÿӅ cao quá mӭc ngôi vӏ Giáo<br /> hoàng và xem ÿó là mӝt Chӫ nghƭa Giáo hoàng (Papalism). Hans Kung<br /> cho rҵng, cái cҫn thiӃt cӫa Giáo hӝi là phҧi trӣ vӅ vӟi mô hình Giáo hӝi<br /> thӡi các tông ÿӗ. Trong Giáo hӝi thӡi các tông ÿӗ có mӝt trӑng tâm trong<br /> sӵ thӕng nhҩt, nó không phҧi chӫ nghƭa tұp quyӅn trung ѭѫng<br /> (Centralism) vӅ mһt ngôn ngӳ, thҫn hӑc và quҧn trӏ; có mӝt quyӅn bính<br /> ÿӕi vӟi toàn thӇ Giáo hӝi, nhѭng không phҧi hoàn toàn là Chӫ nghƭa ÿӝc<br /> trӏ mà chӍ là chӭc vӏ Phêrô chӭ không phҧi chӫ nghƭa Giáo hoàng.<br /> Nhӳng phân tích trong hai công trình nêu trên cӫa Hans Kung ÿѭa lҥi<br /> cho nhӳng nӝi dung cө thӇ ÿӇ chúng tôi tiӃp thu nghiên cӭu các mô hình<br /> Giáo hӝi trong Kinh Thánh Tân ˰ͣc và thӡi Trung ÿҥi. Tuy nhiên, Hans<br /> Kung chӫ yӃu dӯng lҥi ӣ viӋc so sánh giӳa các quan niӋm vӅ Giáo hӝi ӣ<br /> thӡi kǤ sau vӟi quan niӋm vӅ Giáo hӝi trong Kinh Thánh theo cách hiӇu<br /> cӫa ông. Rõ ràng, ÿây là cách suy tѭ cӫa mӝt nhà thҫn hӑc luôn lҩy cái<br /> nguyên gӕc là Kinh Thánh làm ÿiӇm quy chiӃu.<br /> <br /> 54<br /> <br />