Bảng giảng Chăn nuôi heo: Chương 4 - Kỹ thuật chăm sóc và nuôi dưỡng heo

CHƯƠNG 4 KỸ THUẬT CHĂM SÓC VÀ NUÔI DƯỠNG HEO<br /> 1. Các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất trong chăn nuôi heo<br /> Trong chăn nuôi có nhiều yếu tố tác động ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến năng<br /> suất vật nuôi. Chăn nuôi heo cũng tương tự như thế, các yếu tố như giống, thức ăn, sức<br /> khỏe, ngoại cảnh, quản lý là những yếu tố bao trùm các yếu tố khác.<br /> 1.1. Giống<br /> Tùy mục đích trong chăn nuôi heo, cũng như năng suất muốn đạt được trong quá trình<br /> nuôi thì việc chọn giống phải được đặt lên hàng đầu. Ngoài ra, trong thực tiễn chăn nuôi<br /> người nuôi phải tùy vào khả năng đầu tư điều kiện phát triển mà chọn heo thuần hoặc heo<br /> lai, heo cao sản...<br /> Heo có thể được chọn theo ngoại hình hoặc giống theo tiêu chuẩn của cơ sở sản xuất,<br /> hoặc yêu cầu của nơi tạo giống. Trong điều kiện hiện tại ở đồng bằng sông Cửu Long, người<br /> nuôi có thể chọn heo lai giữa heo địa phương và heo ngoại, hoặc giữa heo ngoại với nhau<br /> theo công thức lai ba máu.<br /> 1.2. Thức ăn<br /> Được xem là yếu tố quyết định đến năng suất vì thức ăn là nguồn cung cấp dưỡng chất<br /> duy nhất cho heo và các loại thức ăn cùng cách cho ăn, hoặc nuôi dưỡng có tác động trực<br /> tiếp đến sinh trưởng, sinh sản và chất lượng thịt.<br /> Ngoài ra, thức ăn còn là yếu tố quyết định trong chăn nuôi heo vì tỷ lệ chi phí lớn nhất<br /> trong cơ cấu giá thành của sản phẩm từ heo: 65-85%.<br /> Cơ cấu của khẩu phần thức ăn, bao gồm các thực liệu cùng với tỷ lệ của nó có thể làm<br /> thay đổi hiệu quả sử dụng thức ăn, năng suất của heo.<br /> Chất kháng dưỡng, độc tố, cùng các tương tác của các dưỡng chất có trong hỗn hợp khẩu<br /> phần cũng là yếu tố cần được cân nhắc và chú ý đến khi nuôi heo.<br /> 1.3. Ngoại cảnh<br /> Yếu tố này được gọi là chuồng trại như là một cách diễn đạt của heo khi nuôi nhốt. Tuy<br /> nhiên, trong thực tế, chuồng trại ảnh hưởng đến chăn nuôi heo không chỉ là kiểu chuồng,<br /> cách bố trí trong chuồng, trại và cả trong từng ô nuôi mà còn là môi trường xung quanh.<br /> Yếu tố ngoại cảnh tác động đến heo vừa trực tiếp vừa gián tiếp, có thể xem đó là tiểu khí<br /> hậu và thời tiết. Trong quá trình nuôi do tác động của thời tiết và thời gian, mật độ nuôi và<br /> cách quản lý có thể làm tiểu khí hậu thay đổi, nhất là trong điều kiện các kiểu chuồng nuôi<br /> hở hiện nay. Được xem là yếu tố quan trọng vì không thể đạt được năng suất cao nhất, cũng<br /> như hiệu quả tối đa nếu ngoại cảnh không thuận lợi cho heo phát triển.<br /> Ngoài ra, cách xử lý chất thải và thải từ chăn nuôi heo được chú ý rất nhiều. Cách thiết<br /> kế, bố trí chuồng trại có thể tác động mạnh mẽ trở lại điều kiện ngoại cảnh.<br /> 1.4. Sức khỏe<br /> Trước đây, nhà chăn nuôi xem đây là yếu tố phòng và trị bệnh. Trên thực tế, khi nuôi<br /> heo, heo phải trong tình trạng khỏe mạnh thì hiệu suất chăn nuôi mới đạt tối đa. Do đó, sức<br /> <br /> 48<br /> <br /> khỏe của heo phải được chú ý trước tiên. Nếu chỉ xem như là phòng và trị bệnh thì có vẻ<br /> như là bị động, không chủ động để cho heo phát triển đến mức có thể được.<br /> Sức khỏe của heo chịu nhiều yếu tố tác động đến như con giống, thức ăn... nhất là ngoại<br /> cảnh. Do đó, việc phòng bệnh nếu được hiểu như là cung cấp những biện pháp để heo có<br /> miễn dịch tốt từ vaccin sẽ không nói lên các nội dung phải thực hiện để heo không bị bệnh.<br /> Heo với đặc điểm sinh học rất đặc thù của nó sẽ chịu đựng ngoại cảnh khác nhau ở mỗi<br /> giai đoạn tuổi hoặc sản xuất trên cùng điều kiện nuôi. Giữ cho heo có sức khỏe tốt tức là<br /> phát triển tốt ở mỗi giai đoạn hoặc sản xuất. Ngay cả khi có sự mâu thuẫn như heo nái nuôi<br /> con với bầy con về điều kiện nhiệt độ...<br /> 1.5. Quản lý<br /> Ngày nay, cách quản lý của một cơ sở chăn nuôi heo có thể giúp người nuôi đạt được<br /> năng suất cao với chi phí thấp. Quản lý tốt có thể giúp việc quyết định loại thải đàn những<br /> heo năng suất kém, kịp thời thay đổi cách chăm sóc nuôi dưỡng thích hợp và thay đổi cách<br /> chăm sóc nuôi dưỡng thích hợp và thay đổi qui mô nuôi hoặc cơ cấu đàn đúng lúc.<br /> Quản lý phải phân tích, đánh giá được, hiểu được nguyên do và có những quyết định<br /> chính xác dựa trên những theo dõi trực tiếp theo dõi trên heo, ghi chép sổ sách, thống kê...<br /> <br /> 2. Nguyên tắc chăm sóc và nuôi dưỡng heo<br /> Gọi là chăm sóc – nuôi dưỡng như là hai biện pháp tác động trong chăn nuôi heo vì<br /> phương pháp thực hiện cũng như mục đích phải đạt trước mắt của mỗi giai đoạn nuôi.<br /> Một số đặc điểm chú ý trong chăm sóc nuôi dưỡng<br /> Chăm sóc nuôi dưỡng là hai biện pháp tác động lẫn nhau và lệ thuộc nhau. Chăm sóc tốt<br /> thì hiệu quả của việc nuôi dưỡng tốt sẽ cao. Ngược lại, dù nuôi dưỡng với chế độ dinh<br /> dưỡng tối đa mà chăm sóc kém thì hiệu quả đạt được rất thấp.<br /> Heo còn nhỏ tuổi, heo trong giai đoạn sản xuất như heo nái chờ phối, chửa, nuôi con, heo<br /> đực làm việc thì việc chăm sóc nuôi dưỡng phải cao hơn các tuổi và giai đoạn khác.<br /> Hiệu quả của việc chăm sóc nuôi dưỡng của giai đoạn kế tiếp lệ thuộc vào cách chăm sóc<br /> nuôi dưỡng trước đó, như heo nái nuôi con chịu ảnh hưởng của giai đoạn mang thai, tình<br /> trạng sức khỏe của heo giai đoạn sau cai sữa có sự tác động cách chăm sóc nuôi dưỡng heo<br /> lúc theo mẹ...<br /> Trong từng thời kỳ, tuổi, sản xuất thì có thể chú ý đến yếu tố chăm sóc hoặc yếu tố nuôi<br /> dưỡng, như heo con mới sinh thì biện pháp chăm sóc rất quan trọng, phải thật chu đáo, heo<br /> 49<br /> <br /> nái lúc đẻ thì biện pháp chăm sóc sẽ quyết định đến hiệu quả của heo cái sinh sản. Heo thịt<br /> vào cuối giai đoạn nuôi vỗ béo thì cách cho ăn, cách nuôi dưỡng sẽ hạn chế được sự gia<br /> tăng tỷ lệ mỡ, chất lượng thịt tốt hơn...<br /> Trong thực tiễn chăn nuôi heo hiện đại, các giải pháp được đề cập đến nhiều là làm thế<br /> nào để cải thiện hiệu quả chăn nuôi heo giai đoạn theo mẹ bằng yếu tố nuôi dưỡng như cho<br /> ăn sớm, cung cấp các chất để bổ sung khả năng tiêu hóa trong khi bộ máy tiêu hóa của heo<br /> chưa trưởng thành... không có nghĩa là bỏ qua yếu tố chăm sóc mà thật ra heo được chăm<br /> sóc tốt thì hiệu quả của giải pháp trên mới đạt được.<br /> Heo phải được chăm sóc nuôi dưỡng theo từng giai đoạn tuổi: sơ sinh, cai sữa, lứa hậu bị,<br /> chờ phối, mang thai, đẻ, nuôi con, đực làm việc và vỗ béo. Ngay trong từng giai đoạn, trình<br /> độ quản lý, quy mô đàn... mà chăm sóc nuôi dưỡng có thể được chia thành các giai đoạn<br /> ngắn hơn.<br /> Thực hiện tốt các nguyên tắc nêu trên sẽ giúp cho người nuôi đạt được hiệu quả kinh tế<br /> cao như giảm tỷ lệ hao hụt ở giai đoạn heo con, năng suất sinh sản cao ở heo nái, hiệu quả<br /> sử dụng cao ở heo nọc và thời gian nuôi đạt trọng lượng hạ thịt ngắn cùng chỉ số chuyển hóa<br /> thức ăn thấp.<br /> Trong chăn nuôi heo, tỷ lệ hao hụt xảy ra nhiều nhất ở giai đoạn sơ sinh do cách chăm<br /> sóc không hợp lý hoặc tỷ lệ loại thải ở heo nái cao do cách nuôi dưỡng không đúng hoặc tỷ<br /> lệ không sử dụng ở heo nọc cao... là những giai đoạn cần được chú ý chăm sóc nuôi dưỡng<br /> nhiều hơn nếu muốn đạt được hiệu quả chăn nuôi cao.<br /> Ngày nay, các giống heo cao sản nhiều cùng với việc khai thác nhiều hơn ở heo đã tạo ra<br /> một số bất thường xuất hiện nhiều hơn trong chăn nuôi heo như tỷ lệ hao hụt lúc cai sữa<br /> cao, tỷ lệ heo nái bất thụ, phối nhiều lần không đậu thai... tăng lên cũng là những vấn đề<br /> được chú ý hơn trong chăm sóc nuôi dưỡng heo. Nhu cầu dinh dưỡng được xây dựng để đáp<br /> ứng với năng suất cao cũng có thay đổi và được phân chia theo giai đoạn ngắn hơn. Bên<br /> cạnh đó quy trình tiêm phòng, phòng bệnh bằng thuốc cùng với các chất kích thích tăng<br /> trưởng cũng được sử dụng nhiều hơn. Điều đó tạo điều kiện cho sự kháng thuốc của vi sinh<br /> vật cao hơn, cũng như nguy cơ bị nhiều stress hơn khi phải thay đổi điều kiện nuôi.<br /> 3. Kỹ thuật chăm sóc và nuôi dưỡng heo<br /> Mục tiêu trong chăn nuôi heo cái sinh sản làm sao vừa đạt được năng suất sinh sản cao<br /> vừa có thời gian sử dụng hiệu quản dài.<br /> 3.1. Các yếu tố cấu thành năng suất sinh sản của heo nái<br /> Có nhiều cách trình bày về yếu tố này với mục tiêu cuối cùng phải đạt được như: số con<br /> đẻ ra/ổ/nái; số con cai sữa/ổ/nái... nhưng đa số đều nhìn nhận là chỉ tiêu số con cai sữa khỏe<br /> mạnh/nái/365 ngày là phản ánh đầy đủ nhất mục tiêu nuôi heo cái sinh sản.<br /> <br /> 50<br /> <br /> Một số tác giả Châu Âu không dừng lại ở chỉ tiêu này mà nâng lên thành số heo hạ<br /> thịt/cái/năm nhằm đánh giá hiệu quả của con giống, cách nuôi dưỡng...<br /> <br /> 3.2. Chăm sóc và nuôi dưỡng heo hậu bị<br /> Mục đích nuôi heo giai đoạn hậu bị: đạt được tuổi thành thục sinh dục sớm, chuẩn bị cho<br /> thời kỳ mang thai lần đầu. Heo hậu bị là những thú dùng để thay thế những con nọc, nái<br /> đang sinh sản trong tương lai. Sau khi tuyển lựa heo hậu bị phải được chăm sóc nuôi dưỡng<br /> đúng cách thì mới phát huy hết sức sinh trưởng, sinh sản trong tương lai.<br /> <br /> 51<br /> <br /> 3.2.1. Heo hậu bị thường được chọn lọc qua ít nhất 4 thời điểm<br /> 1. Lúc 7 ngày tuổi đối với heo đực, vì những con không đạt tiêu chuẩn làm giống sẽ thiến<br /> đi ở thời điểm này, dịch hoàn còn nhỏ, mau lành vết thương. Đối với heo cái thì chọn lúc 21<br /> ngày tuổi. Lúc này nên dựa vào gia phả, thành tích sinh sản của bố mẹ, ông bà và ngoại hình<br /> của heo con. Nên chọn những con bụ bẫm, tăng trưởng tốt, trội nhất trong đàn, không có<br /> những khuyết tật, dị hình, bộ phận sinh dục không bất bình thường, số vú trên 12, các vú<br /> cách nhau đều đặn, heo linh lợi không ủ rũ, bệnh tật.<br /> 2. Lúc cai sữa hoặc 60 đến 70 ngày tuổi, giai đoạn này chọn heo để chuyển qua khu làm<br /> giống hoặc nuôi thịt bán cho nông dân nuôi thịt. Thời điểm này cũng căn cứ vào ngoại hình,<br /> sự tăng trưởng và sức khoẻ heo đã chọn.<br /> 3. Giai đoạn 4 đến 6 tháng tuổi, thời kỳ này cũng dựa vào sức sinh trưởng, sự phát triển<br /> tầm vóc, có thể cân đo hoặc nếu nuôi cá thể có thể kiểm tiêu tốn thức ăn cho mỗi kg tăng<br /> trọng. Các dị tật nếu có sẽ dễ dàng nhận ra và có thể so sánh xếp cấp phê điểm theo tiêu<br /> chuẩn định sẵn (theo tiêu chuẩn nhà nước hay tiêu chuẩn cơ sở). Những con không đạt tiêu<br /> chuẩn sẽ chuyển ngay qua khâu nuôi thịt để xuất bán, hoặc thiến đực nuôi vỗ xuất thịt.<br /> 4. Giai đoạn 7 đến 10 tháng tuổi, đây là giai đoạn quyết định chọn lọc cuối cùng. Heo<br /> phải có sự phát triển tốt các chiều đo; năng suất sinh trưởng cao; không mập mỡ khung<br /> xương vững chắc; không dị tật, bộ vú đều, núm vú lộ rõ không có vú lép, bộ phận sinh dục<br /> đầy đặn, phát triển tốt; lanh lẹ nhưng không nhút nhát sợ hãi hoặc hung dữ. Ơ giai đoạn này<br /> cần chú ý đến tính năng (libido) của heo đực: chúng thường hay chồm nhảy trên lưng nhau<br /> thực hiện phản xạ giao phối và có thể xuất tiết chất dịch từ dương vật. Những đực quá mập,<br /> dịch hoàn kém phát triển, hoặc phát triển không đều, yếu chân, nứt hư móng, viêm khớp,<br /> dịch hoàn ẩn… nên loại thải.<br /> Đối với heo cái cần phải có biểu hiện động dục lần đầu. Cường độ động dục lần đầu<br /> mạnh hay yếu, lộ rõ hay âm thầm cho thấy khả năng phát dục của nái trong tương lai.<br /> Những nái quá mập, bộ vú xấu, quá nhút nhát hay quá hung dữ, không biểu lộ động dục đến<br /> 10 tháng tuổi thì nên loại thải.<br /> 3.2.2. Dinh dưỡng cho heo hậu bị<br /> Từ 5 đến 6 tháng tuổi có thể phải hạn chế định lượng thức ăn để tránh hiện tượng mập<br /> mỡ kém khả năng sinh sản. Nếu nghi ngờ thức ăn kém phẩm chất cần thay đổi ngay, có thể<br /> bổ sung vitamin A, D, E để hỗ trợ sự sinh trưởng phát dục. Trong một số trại có thể bố trí<br /> sân cỏ hay sân cát cho heo hậu bị vận động để phát triển khung xương, cơ, chân móng khoẻ<br /> mạnh, chống tích luỹ mỡ.<br /> Chuồng trại phải thoáng mát, có độ dốc thoát nước dễ dàng, có độ nhám vừa đủ, không<br /> trơn trợt hay gồ ghề làm hư móng. Phải có biện pháp chống lạnh, chống nóng, chống gió<br /> lùa, mưa tạt. Không nuôi nhốt quá chật hẹp, nếu nuôi chung cần chú ý đến sự tương đương<br /> tầm vóc, không nhốt nuôi chung nhiều con có nhiều tầm vóc thể trọng khác xa nhau.<br /> Những con hậu bị không đạt tiêu chuẩn làm giống phải nhanh chóng loại, nuôi hay bán<br /> thịt ngay và tuyển chọn heo khác nuôi thay thế, không nên nuôi kéo dài tốn kém.<br /> 3.2.3. Dấu hiệu động dục và thời điểm phối giống<br /> Khi được 5-6 tháng tuổi heo cái bắt đầu động dục, giống heo nội thường có thể động dục<br /> sớm hơn. Lần động dục đầu tiên thường có thể không rõ trên một số con, nhưng nói chung<br /> có ít trứng rụng, do đó người nuôi chỉ ghi nhận để dễ phát hiện chu kỳ động dục sắp tới.<br /> 52<br /> <br />