An ninh con người phản ánh bước phát đảm bảo từ 7 thành tố: kinh tế, sức khoẻ, môi trường, lương thực, an toàn cá nhân, trật tự cộng đồng và môi trường chính trị. Các thành tố này có mối quan hệ mật thiết và tác động qua lại với nhau tạo thành khái niệm an ninh con người.
AMBIENT/
Chủ đề:
Nội dung Text: Báo cáo " An ninh con người trong pháp luật quốc tế "
- nghiªn cøu - trao ®æi
Ths. Chu M¹nh Hïng *
n ninh con người phản ánh bước phát đảm bảo từ 7 thành tố: kinh tế, sức khoẻ,
A triển mới trong môi trường an ninh
truyền thống.(1) An ninh truyền thống quan
môi trường, lương thực, an toàn cá nhân, trật
tự cộng đồng và môi trường chính trị. Các
tâm đến việc bảo vệ lãnh thổ, lợi ích quốc thành tố này có mối quan hệ mật thiết và tác
gia hay những giá trị cốt lõi của nhà nước động qua lại với nhau tạo thành khái niệm an
nhưng ngày nay an ninh còn đồng nghĩa với ninh con người. Cụ thể như sau:
việc bảo vệ cho người dân tránh được những Thứ nhất, yếu tố kinh tế: Ngày nay an
mối đe doạ của bệnh tật, xung đột xã hội ninh kinh tế được coi là bộ phận hữu cơ của
cũng như nguy cơ do biến động của môi an ninh quốc gia với nội dung chủ yếu là
trường. Vì vậy, an ninh và quan niệm về an đảm bảo các điều kiện để nền kinh tế quốc
ninh cần phải thay đổi theo hai hướng cơ gia phát triển một cách bền vững, đáp ứng
bản: Từ đảm bảo an ninh lãnh thổ sang chú nhu cầu về việc làm cho người dân và có khả
trọng hơn đến an ninh con người; từ an ninh năng đối phó cao, thích ứng được với biến
bằng vũ trang đến an ninh thông qua phát động của tình hình kinh tế quốc tế cũng như
triển bền vững như tinh thần của Báo cáo trong nước. Tuy nhiên, đảm bảo điều kiện
phát triển con người của Chương trình phát kinh tế với vai trò là nhân tố của an ninh con
triển Liên hợp quốc (UNDP) đưa ra năm người lại được hiểu tương đối hẹp so với vấn
1994.(2) Trên phương diện đối nội, con người đề kinh tế trong kinh tế học. Nó không
là mục tiêu và động lực của quá trình phát hướng tới việc duy trì hay thúc đẩy tăng
triển,(3) trong chính sách đối ngoại, con trưởng kinh tế, không nhằm bảo vệ hàng hoá
người phải là đối tượng tham chiếu thay vì trong nước khỏi sự cạnh tranh của hàng nước
chỉ tập trung vào các vấn đề chủ quyền lãnh ngoài, cũng không bàn các vấn đề tài chính,
thổ.(4) Như vậy, dù trong chính sách đối nội thuế quan mà hướng vào việc bảo đảm mức
hay đối ngoại, với mỗi quốc gia hoặc cộng thu nhập cơ bản của con người. Ở tiêu chí
đồng quốc tế thì vấn đề con người và an ninh này, vấn đề việc làm đóng vai trò quan
con người luôn đóng vai trò quan trọng như trọng. Trong những năm gần đây, dân số thế
sự tồn tại hoà bình của mỗi quốc gia trong giới tăng mạnh, sự tiến bộ nhanh chóng của
cộng đồng quốc tế. khoa học và công nghệ đã cho ra đời nhiều
Theo Báo cáo phát triển con người năm
* Giảng viên Khoa pháp luật quốc tế
1994, an ninh con người được cấu thành và Trường Đại học Luật Hà Nội
t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011 27
- nghiªn cøu - trao ®æi
ngành sản xuất mới đòi hỏi nguồn nhân lực nhiên, đảm bảo sức khoẻ con người không
có trình độ cao. Các ngành sản xuất sử dụng chỉ đơn thuần là việc giúp cho con người
nhiều lao động ngày càng thu hẹp khiến cho chữa khỏi bệnh tật mà quan trọng hơn là tạo
sức ép cạnh tranh việc làm ngày càng lớn, cơ chế để có thể phòng tránh được bệnh tật,
đe doạ trực tiếp tới việc đảm bảo thu nhập được chăm sóc y tế, được đảm bảo môi trường
cho mỗi cá nhân. Ngoài ra, còn các nguy cơ sống tốt cho sức khoẻ con người.
đe dọa tới sự ổn định kinh tế như chênh Thứ ba, yếu tố môi trường: Sự tồn tại của
lệnh về trình độ phát triển giữa các vùng, con người phụ thuộc vào môi trường sống tự
miền, giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ; chênh nhiên và hiện nay môi trường đang trở thành
lệnh về mức sống giữa nông thôn và thành vấn đề toàn cầu. Tăng trưởng kinh tế kéo
thị; khoảng cách giàu ngh o ngày càng theo sự khai thác cạn kiệt nguồn tài nguyên
tăng. An ninh con người cũng khó có thể thiên nhiên và tiến trình đô thị hóa diễn ra
đảm bảo khi con người không được đảm nhanh chóng ở kh p các châu lục nhưng lại
bảo về thu nhập hoặc những biến động do thiếu sự quan tâm thích đáng hoặc có nhưng
khủng hoảng kinh tế. Như vậy, đảm bảo đầy không đầy đủ từ phía chính phủ các nước
đủ về mặt kinh tế không chỉ là việc quốc gia vào việc phục hồi môi trường, khiến cho môi
đó đáp ứng được nhu cầu cơ bản của người trường sinh thái ngày càng xấu đi, nguồn
dân mà nền kinh tế của quốc gia đó phải có nước bị ô nhiễm, biến đổi khí hậu, sự nóng
khả năng đối phó một cách linh hoạt và hiệu dần lên của trái đất
quả với những tác động từ bên ngoài, phải Theo Báo cáo phát triển con người năm
đảm bảo việc làm, giảm sự chênh lệnh mức 2006, ngày nay có tới 1,1 tỉ người ở các
sống giữa thành thị và nông thôn, thu hẹp nước đang phát triển không được tiếp cận
khoảng cách giàu ngh o. nguồn nước một cách đầy đủ và khoảng 2,6
Thứ hai, yếu tố sức khoẻ: Sức khoẻ là tỉ người thiếu các điều kiện vệ sinh cơ bản.(5)
một trong những yếu tố quan trọng của an Thiên nhiên ngày càng trở nên kh c nghiệt
ninh con người. Ở các nước đang phát triển, mà phần lớn b t nguồn từ những hoạt động
mỗi năm có hàng triệu người chết do các căn của con người. Ví dụ: sự nóng lên của trái
bệnh truyền nhiễm và liên quan đến kí sinh đất là do lượng khí thải gây nên hiệu ứng
trùng. Còn ở các nước phát triển, các yếu tố nhà kính hoặc lũ lụt và hạn hán b t nguồn từ
gây chết người thường liên quan đến hệ tuần việc khai thác quá mức nguồn tài nguyên
hoàn máu (do lối sống) và ung thư. Ở cả hai rừng. Vấn đề an ninh môi trường nghiêm
nhóm nước này, mối đe doạ tới sức khoẻ con trọng tới mức UNDP đã dành toàn bộ Báo
người đều hiện hữu đặc biệt trong cộng đồng cáo phát triển con người năm 2007, 2008 để
dân cư ngh o khổ, những người sinh sống ở bàn về chủ đề này. Báo cáo khẳng định điều
nông thôn và nhất là trẻ em và phụ nữ. Tuy tương đối rõ ràng là con người đang gặp phải
28 t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011
- nghiªn cøu - trao ®æi
ngày càng nhiều các trận bão lớn, lụt lội và xuất ra ở một số nơi là dư thừa.
hạn hán; chúng đang huỷ hoại cơ hội của con Thứ năm, yếu tố an toàn cá nhân: Trong
người và làm gia tăng bất bình đẳng. Thế số những yếu tố cấu thành an ninh con
giới đang tiến sát tới thời điểm không thể người, an toàn cá nhân và sự sống của con
tránh được thảm họa sinh thái.(6) người được coi là cốt lõi. Trong những xã
Thứ tư, yếu tố lương thực, thực phẩm: hội bất ổn định, kém phát triển về kinh tế, sự
Đảm bảo lương thực, thực phẩm là yếu tố an toàn cá nhân rất dễ bị tổn thương. An toàn
cốt lõi để duy trì cuộc sống hàng ngày, do đó cá nhân được hiểu là việc mỗi con người
đảm bảo an ninh con người đồng nghĩa với không phải chịu những hành vi bạo lực hoặc
việc an ninh lương thực phải được bảo đảm. những tác động tới thân thể của cá nhân đó.
Theo định nghĩa của Chương trình lương Ngày nay, vấn đề an toàn cho mỗi cá
thực thế giới (World Food Programme – nhân được đặc biệt quan tâm bởi xung đột vũ
WFP), an ninh lương thực là trạng thái mà trang, dịch bệnh, tội phạm, tệ nạn xã hội, bạo
không lúc nào con người bị đói - nghĩa là họ lực và đặc biệt là sự gia tăng của hoạt động
có đủ các chất dinh dư ng cho cuộc sống khủng bố quốc tế đã và đang đe dọa đến tính
hiệu quả, hoạt bát và khoẻ mạnh.(7) Đảm bảo mạng con người, chất lượng cuộc sống
an ninh lương thực có nghĩa là tất cả mọi không được đảm bảo, quyền con người bị
người đều được sử dụng những thức ăn thiết xâm phạm. Vì thế an toàn cho từng cá nhân
yếu để nuôi sống bản thân. Đủ thực phẩm là trở thành yêu cầu cấp thiết và căn bản để
điều kiện cần thiết của an ninh con người đảm bảo an ninh con người.
nhưng chưa phải là điều kiện đủ cho an ninh Thứ sáu, trật tự cộng đồng: Con người
con người, bởi con người v n có thể bị chết g n vấn đề bảo vệ an toàn của mình với
đói khi lương thực dồi dào. Trong thế giới nhóm người nhất định, chẳng hạn như gia
tiến bộ như ngày nay v n còn hơn 800 triệu đình, cộng đồng dân cư, tổ chức hay nhóm
người bị đói.(8) Vấn đề nằm ở chỗ việc phân s c tộc. Nói cách khác, an ninh của một
phối lương thực kém hiệu quả và nhiều người chỉ có thể được bảo đảm khi trật tự
người không có khả năng mua hàng. Ngoài của cộng đồng được xác lập trên khuôn khổ
những yếu tố ảnh hưởng đến nguồn cung an ninh của quốc gia. Nếu nhóm hay cộng
lương thực cũng như khả năng phân phối đồng nào đó được an toàn thì khả năng mỗi
thực phẩm như thiên tai, khả năng sản xuất thành viên trong cộng đồng cũng được an
lương thực kém do điều kiện khí hậu, địa toàn là rất cao. Tuy nhiên, từ sau chiến tranh
lí thì chính sách và trình độ quản lí kinh lạnh, khuynh hướng xung đột giữa các cộng
tế yếu kém của các chính phủ cũng có thể đồng tăng lên, ví dụ như cuộc chiến tranh ở
gây nên tình trạng mất cân bằng lương thực Kosovo, xung đột của người Kurd ở miền
nghiêm trọng ngay cả khi lương thực sản B c Iraq, hệ quả của chúng là làm giảm mức
t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011 29
- nghiªn cøu - trao ®æi
độ an toàn đối với các cộng đồng đó và với quyền của mình cũng như đáp ứng được nhu
từng cá nhân sống trong cộng đồng. cầu của bản thân.
Bên cạnh đó, trật tự cộng đồng còn bị đe Như vậy, các yếu tố cấu thành an ninh
dọa bởi sự bùng nổ về dân số. Năm 1950 dân con người bao quát phạm vi hết sức rộng lớn
số thế giới là 2,75 tỉ người, năm 2003 tăng liên quan đến hầu hết các lĩnh vực của quan
lên 6 tỉ người, dự báo năm 2020 dân số thế hệ quốc tế do pháp luật quốc tế điều chỉnh.
giới có thể tăng lên 8 tỉ người và năm 2050 Hơn thế nữa, an ninh con người cũng đòi hỏi
có thể trên 8,92 tỉ người.(9) ự gia tăng mỗi quốc gia với tư cách là chủ thể luật quốc
nhanh về dân số có tác động tiêu cực và gây tế phải nỗ lực rất lớn vì vậy khó có thể cùng
ra hậu quả to lớn đối với an ninh và trật tự một lúc giải quyết được tất cả nên cần phải
cộng đồng như làm trầm trọng thêm vấn đề có chiến lược hợp tác để xác định ưu tiên
ngh o đói, bất bình đẳng giới, giảm sút thu nhằm từng bước bảo đảm an ninh con người
nhập, ảnh hưởng tới chất lượng giáo dục, trên cơ sở pháp luật quốc tế.
phúc lợi xã hội, an ninh lương thực, làm gia Mặc dù có phạm vi rộng lớn nhưng
tăng ô nhiễm môi trường chúng ta v n có thể thấy an ninh con người
Thứ bảy, môi trường chính trị: Môi có những đặc điểm sau:
trường chính trị đảm bảo an ninh con người Một là an ninh con người có đối tượng
được Liên hợp quốc g n với việc "xã hội tôn tham chiếu là con người nhưng không phủ
trọng các quyền cơ bản của con người”.(10) nhận vai trò của nhà nước. Bảo đảm an ninh
Theo nghĩa này, môi trường chính trị được con người không thể thay thế việc bảo vệ
mở rộng rất nhiều bởi lẽ bản thân quyền con biên giới, lãnh thổ; bảo vệ cuộc sống và tài
người đã bao hàm cả quyền chính trị. Điều sản của người dân v n thuộc trách nhiệm của
đó đồng nghĩa với việc vi phạm nhân quyền, quốc gia. An ninh quốc gia chính là điều
là thể hiện sự bất ổn định của môi trường kiện tiên quyết bảo đảm an ninh nói chung
chính trị. Tuy nhiên, tạo lập môi trường cũng như sự sống và nhân phẩm của mỗi
chính trị còn bao hàm việc làm sao để con người. Các quốc gia như Canada, Na Uy,
người không phải chịu sự đàn áp, ngược đãi Nhật Bản đã đưa an ninh con người vào
của các lực lượng n m giữ quyền lực nhà trong chính sách đối ngoại và theo họ thì an
nước, đặc biệt là lực lượng cảnh sát và quân ninh con người không thể đặt ra ngoài khuôn
đội. Thậm chí tỉ lệ ngân sách quốc phòng so khổ của chủ quyền quốc gia.(11)
với chi phí cho giáo dục, chăm sóc sức khoẻ Hai là khái niệm an ninh được xem xét
và các dịch vụ xã hội khác cũng được coi là trên bình diện rộng nên an ninh con người
tiêu chí để đánh giá mức độ an ninh chính hàm chứa hàng loạt những nguy cơ tiềm
trị. An ninh chính trị nếu được đảm bảo sẽ là tàng. Theo Báo cáo phát triển nhân lực của
môi trường tốt để con người có thể phát huy Chương trình phát triển Liên hợp quốc,
30 t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011
- nghiªn cøu - trao ®æi
những nguy cơ trên gồm: thất nghiệp, ma quan hệ qua lại và bổ sung cho nhau. An
tuý, tội phạm, ô nhiễm môi trường, vi ninh con người đòi hỏi những nhu cầu thiết
phạm nhân quyền và những lo ngại truyền yếu của con người phải được đáp ứng
thống là chiến tranh và bạo lực có tổ chức. nhưng đồng thời an ninh con người cũng
Cách tiếp cận lấy an ninh con người làm khẳng định vai trò của nền hoà bình thế giới
trung tâm có thể cho phép xây dựng những mà ở đó có sự phát triển kinh tế bền vững,
ưu tiên trong chính sách mang tính đồng bộ các quyền và tự do cơ bản của con người
và tổng thể. Xét ở góc độ cấu trúc an ninh được tôn trọng, công bằng xã hội được bảo
toàn cầu, sự ổn định và trật tự của hệ thống đảm.(12) Bởi vậy, an ninh quốc tế trong đó
quan hệ quốc tế lấy quốc gia làm trung tâm sự hợp tác giữa các quốc gia trên nền tảng
ngày càng bị đe doạ và chịu tác động tiêu hoà bình là điều kiện cần thiết để đảm bảo
cực từ tình trạng ngh o khổ và suy thoái và phát triển an ninh con người.
môi trường, khan hiếm nguồn lực và hạn Bốn là an ninh con người mang tính chủ
chế trong quản lí, điều hành quốc gia. Xét động tích cực. An ninh con người sẽ có hiệu
ở góc độ cá nhân, bên cạnh các nguy cơ quả hơn và chi phí ít hơn nếu sử dụng các
ngh o đói, bệnh tật thì an sinh và cuộc biện pháp phòng ngừa khi khủng hoảng rõ
sống của mỗi người dân ngày càng bị đe ràng sẽ xảy ra:(11) Chi phí để kiểm soát sự
doạ bởi tình trạng xung đột và bất ổn định lây lan của bệnh HIV/AID thông qua đầu
bên trong mỗi quốc gia do chênh lệch về tư cho việc chăm sóc sức khoẻ ban đầu và
trình độ và nguồn lực phát triển. Do đó, an giáo dục kế hoạch hoá gia đình sẽ chỉ chiếm
ninh con người chỉ có thể được đảm bảo phần rất nhỏ trong tổng chi phí để giải quyết
trên nền tảng của phát triển kinh tế một căn bệnh khi nó đã trở thành đại dịch. An
cách bền vững. ninh con người sẽ không được bảo đảm khi
Ba là an ninh con người ghi nhận sự tuỳ con người không thể phát triển do mức sống
thuộc l n nhau. Mối đe doạ đối với an ninh chưa đầy đủ và khi xã hội không ổn định. Vì
con người ở một nơi trên thế giới có liên vậy, phát triển con người là mục đích để đảm
quan đến con người ở kh p mọi nơi. Nguy bảo an ninh con người.
cơ đối với an ninh hiện nay như đói khát, An ninh con người là khái niệm mới
bệnh tật, ô nhiễm môi trường, xung đột s c xuất hiện ở những năm 90 thế kỉ XX và còn
tộc và phân hoá xã hội không còn là những nhiều quan điểm khác nhau của các quốc
vấn đề riêng biệt của mỗi quốc gia. Vì vậy, gia khi tiếp cận khái niệm này. Tuy nhiên,
cần phải có sự hợp tác để đối phó với các có thể nhận thấy rằng các nguy cơ đe doạ
nguy cơ nói trên. Tính phức tạp của môi tới an ninh con người và các biện pháp để
trường sống của con người và các nhân tố bảo đảm cho an ninh con người đều đã trực
tác động đến an ninh con người có mối tiếp hoặc gián tiếp được thể hiện trong pháp
t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011 31
- nghiªn cøu - trao ®æi
luật quốc tế. Nếu nhìn nhận an ninh con trò rất quan trọng. Hiện nay, Hiệp hội các
người trên góc độ quyền con người thì quốc gia Đông Nam Á (A EAN) đang trong
chúng ta thấy cộng đồng quốc tế đã có Bộ quá trình xây dựng Cộng đồng A EAN dựa
luật nhân quyền quốc tế với ý nghĩa là cơ sở trên ba trụ cột: Cộng đồng chính trị - an ninh
pháp lí đảm bảo cho quyền con người trên (A C); Cộng đồng kinh tế (AEC) và Cộng
quy mô toàn cầu; ở phương diện khác, đảm đồng văn hoá-xã hội (A CC).(14) Trong các
bảo an ninh con người không chỉ thuần tuý mục tiêu, biện pháp và lộ trình xây dựng ba
từ trách nhiệm của nhà nước và quốc gia mà trụ cột này, an ninh con người đều được đề
nó còn chịu tác động rất lớn của các vấn đề cập ở các mức độ khác nhau, đặc biệt đối với
toàn cầu. An ninh con người sẽ g n liền với ASCC, an ninh con người là mục tiêu cốt lõi
sự tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia được thể hiện thông qua chiến lược phát
đúng như khẳng định của Chủ tịch nước triển con người./.
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam
(1).Xem: PGS.TS. Nguyễn Xuân Th ng, Chênh lệch
Nguyễn Minh Triết tại Hội nghị cấp cao
phát triển và an ninh kinh tế ở ASEAN, Nxb. Khoa
APEC lần thứ 15 ở ydney (Australia): “An học xã hội, Hà Nội, 2006, tr. 34.
ninh con người là vấn đề mang tính sống (2).Xem: http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr 1994/
còn, gắn liền với sự ổn định và thịnh vượng (3).Xem: Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ
của mọi quốc gia và nền kinh tế”.(13) Do đó, XI của Đảng cộng sản Việt Nam.
(4). Bộ ngoại giao và thương mại Canada, An ninh
nhận thức đúng về an ninh con người trong
con người: An ninh con người trong một thế giới đang
xu thế toàn cầu hoá ngày nay có vai trò rất thay đổi, 4/1999, tr. 1.
quan trọng, cụ thể là: (5).Xem: http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr 2006/
1) Nhận diện bao quát và toàn diện hơn (6).Xem: http://hdr.undp.org/new/en/unesco/about-us/
who-we-are/history/
về an ninh quốc gia và chủ quyền quốc gia
(7).Xem: World Food Programme, “World Hunger
trong xu thế toàn cầu hoá. Series 2006: Hunger and learning”, page 10.
2) Nhận thức đúng các nguy cơ có tính (8).Xem: http://www.wfp.org/about
chất toàn cầu đe doạ tới an ninh con người (9).Xem: United Nations: “Economic $ ocial affairs:
và xây dựng các chiến lược, giải pháp hữu World Population to 2300”, New York 1994, page. 15
(10).Xem: Commission on Human ecurity, “Human
hiệu nhằm đảm bảo an ninh con người.
security now”, New York 2003, page 32.
3) Tăng cường hơn nữa nỗ lực hợp tác quốc (11).Xem: PGS.TS. Nguyễn Xuân Th ng, Chênh lệch
tế của các quốc gia và các tổ chức quốc tế. phát triển và an ninh kinh tế ở ASEAN, Nxb. Khoa
4) Khẳng định vị trí của pháp luật quốc học xã hội, Hà Nội, 2006, tr. 34.
tế trong việc tạo lập cơ sở pháp lí nhằm đảm (12).Xem: PGS.TS. Nguyễn Xuân Th ng, Sđd, tr. 34.
(13).Nguồn:http://www.quochoi.vn/htx/Vietnamese/d
bảo an ninh con người.
efaul t.asp?Newid=10487
Với Việt Nam và các nước khu vực (14). Tuyên bố hoà hợp A EAN II (Tuyên bố Bali II)
Đông Nam Á, an ninh con người đóng vai năm 2003.
32 t¹p chÝ luËt häc sè 9/2011
Thêm vào BST
Báo xấu
Download
Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ
