Báo cáo " Bàn thêm về bản Chinh Phụ Ngâm tìm được ở Huế năm 1972 "

Chia sẻ: Bút Màu | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

58
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bàn thêm về bản Chinh Phụ Ngâm tìm được ở Huế năm 1972 Như vậy, đến nay ngành Ngôn ngữ học đã có gần 55 năm song hành cùng quá trình phát triển của Trường. Nhân dịp kỉ niệm 65 ngày thành lập Đại học Văn Khoa thuộc Đại học Việt Nam, tiền thân của Trường Đại học Tổng hợp trước đây và Trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn hiện nay, chúng tôi xin điểm lại những thành tựu đã đạt được của ngành và Khoa Ngôn ngữ học trong chặng đường vừa qua, đồng thời nêu...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo " Bàn thêm về bản Chinh Phụ Ngâm tìm được ở Huế năm 1972 "

BÀN THÊM V B N CHINH PH NGÂM TÌM Ư C HU NĂM 1972 (Vi t nh n m t óng góp c a G.S. Nguy n Văn Xuân, nhân ngày m t c a G.S. : ngày 04.07.2007)* Nguy n Tài C n 1. Năm 1953 , G.S. Hoàng Xuân Hãn ã cho ra cu n CHINH PH NGÂM B KH O, trong ó: * G.S. ã ch nh lí b n CHINH PH NGÂM hi n hành thành m t b n g i là b n A, và cho r ng ngư i d ch b n A ó là Phan Huy Ích ; * ng th i G.S. cũng gi i thi u thêm m y b n d ch khác n a, như b n B mà G.S. cho là c a oàn Th i m, b n C mà G.S. cho là c a Nguy n Kh n v.v. Nhưng t t c các b n A, B, C, ó u ch in Qu c ng . Năm 1972, G.S. Nguy n Văn Xuân m i tìm ư c Hu b n Nôm TÂN SAN CHINH PH NGÂM DI N ÂM T KHÚC, b t ngu n t m t b n Nôm c in năm Gia Long 14. B n Nôm này cơ b n phù h p v i nguyên tác c a b n mà G.S. Hãn cho là c a Phan Huy Ích. Nói nguyên tác, vì b n N. V. Xuân có 17 câu m i phác th o, chưa ư c i sau nhu n s c l i. 2. V b n N.V.Xuân, trong hai s Văn h c s 153,154 năm 1972, G.S. Lê H u M c ã công b m t công trình v a phiên Nôm v a nghiên c u h t s c công phu. Nhưng g n ây, năm 2001, trong cu n TI NG NÓI OÀN TH I M TRONG CHINH PH NGÂM KHÚC vi t chung v i G.S. Ph m Th Nhung và in Montréal, G.S.M c l i thay i n kho ng ch ng 80 ch phiên Nôm khác trư c. M ts ng nghi p tr n h i ý ki n c a chúng tôi, chúng tôi thú th c là có nh ng i m b t ng , kì l , chúng tôi không t gi i thích ư c lí do ; còn nh ng ch chúng tôi hi u ư c thì ph n l n chúng tôi l i không th tán ng./1 / .Nhưng trong bài này chúng tôi s không i sâu vào các trư ng h p c th v t ng ch Nôm m t mà s сh xin i vào m c ích G.S. ã hư ng t i khi G.S chuy n i cách c Nôm khác trư c như v y. Ai cũng d nh n th y nh ng vi c s a ch a l i l n này c a G.S. Lê H u M c là nh m vào m t m c ích r t rõ : ó là nh m làm cho văn b n c i, ch ng minh r ng b n CHINH PH NGÂM G.S. Nguy n Văn Xuân phát hi n ư c Hu , úng là m t b n do tay bà oàn Th i m d ch. 3. Riêng m c ích ó, G.S. Lê H u M c chưa th t n ư c. Dư i ây là vài ý ki n c a chúng tôi. Bà oàn Th i m d ch vào kho ng gi a th k 18, ch c là ph i có k huý Lê Tr nh, tuy s lư ng ch ư c k huý có th ít hơn, vì không có hoàn c nh c bi t như trong các b n Ki u. Theo s nghiên c u c a T.S. Ngô c Th , vào th i sau Trung Hưng ch kho ng 30% là có k huý, vi c k huý ph thu c vào ý riêng c a ngư i vi t nhi u hơn là do s l nh b t bu c c a
tri u ình. Khi m i hoàn thành ch c tình hình trong Truy n Ki u cũng v y thôi. Nhưng Khi Gia Long lên, bi t n i dung Truy n Ki u có th gây ra tai ho khôn lư ng cho tác gi và dòng h , nên gia ình nhà thơ m i tính toán làm sao có th t ư c ng th i 2 m c ích : * v a có th ch ng minh là Truy n Ki u d ch theo sách Tàu l i d ch dư i Tri u Lê Tr nh (vì v y có kh năng gia thêm k huý) ; * v a có th ch ng minh r ng gia ình mình cũng không ph i ch bi t th n thánh hoá nhà Lê mà thôi, chuy n ph m huý là chuy n bình thư ng (nên TÂNG CÔNG c ý i thành TÂN CÔNG ; NGHE TƯ NG, XEM TƯ NG cũng c ý i t b NGÔN sang b TH trùng v i tên huý c a Lê Kính Tông và Lê Thu n Tông). Bà oàn Th i m không có tình th như v y nhưng ch TÂN u truy n TRUY N KÌ TÂN PH c a Bà ch ng t bà v n coi tr ng vi c k huý. Do ó c n ph i xét b n N. V. Xuân v m t này. Nh ng ch c n xét, chúng tôi ã l p ư c danh sách như sau : * có 4 tên huý : * KÌ : huý vua Chiêu Th ng (1787-1788) câu 95 ; * SÂM : huý chúa Tr nh Sâm (1767-1782) hai câu 115, 263, trong cách c Nôm SUM ; * KIM : huý ngo i t h Tr nh (tuy c KIM cũng ã là k huý r i ! ) câu 231 ; và * TÙNG : huý chúa Tr nh Tùng (1570- 1623) câu 287. * có 4 tên tư c các chúa, ch u xưa cũng ph i k huý : * BÌNH trong Bình an vương Tr nh Tùng câu 9, câu 276 ; * THANH trong Thanh vương Tr nh Tráng (1623-1657) 3 câu 9, 74, 408 ; * TÂY trong Tây vương Tr nh T c (1657-1682) 4 câu 12, 133, 181, 285 ; và * NH trong nh vương Tr nh Căn (1682-1709) câu 8. * L i còn có kho ng vài trư ng h p tuy ch ng âm, ng thiên bàng v i tên huý, nhưng xưa cũng b t ph i c ch ch âm, ph i thay b ng t khác hay ph i gia d ng, i b , có s khác i. ó là các ch : * NINH : g n v i tên huý Trang tông (1533-1548), g p câu 406 ; * Ư NG : g n v i tên huý D tông (1705-1729), g p 8 câu 11, 13, 26, 43, 44, 212, 277, 352 ; * DIÊU : g n v i tên huý Hi n tông (1740-1786), g p câu 325 ;
* CÁN : g n v i tên huý chúa Tr nh Cán (1782), g p câu 35 ; và * DOANH, DOÀNH : g n v i tên huý chúa Tr nh Doanh (1740-1767), g p 3 câu 45, 288, 381. 4. Trong danh sách trên ây, c n riêng các ch KÌ (Chiêu Th ng ), SÂM, CÁN vì ó là nh ng ch huý ch xu t hi n sau khi bà oàn Th i m ã qua i. i chi u nh ng trư ng h p còn l i thì chúng ta th y : * Rõ ràng u tri u Nguy n m t s v t tích k huý Lê Tr nh như v y v n còn lưu l i ư c, ho c nhi u ho c ít : ngay ch TÂN trong TRUY N KÌ TÂN PH in năm Gia Long 10 là m t ch ng c . Xin d n thêm vài ví d minh h a khác, l y t trong Hoa Tiên và nh t là t trong các b n Ki u th k 19 : * ch KIM thì vi t thành ch CHÂM trong 3 câu, 5 b n c a Ki u và trong 4 câu c a b n Hoa Tiên in năm 1875 ; * ch DOANH khi thì i thành b TH O khác t d ng tên huý (như câu 1885 trong 5 b n Ki u th k 19 và câu 440 b n Hoa Tiên vi t tay) khi thì thay h n b ng m t t khác (như thay ÀI DOANH b ng ÀI SEN b n Hoa Tiên in năm 1875 tránh c âm c ch vi t). * Tên huý hai vua Th n tông (1619-1663) và Chiêu Th ng (1787-1788) nguyên trong ti ng Hán thì có v n b khác nhau, nhưng vào cách c Hán Vi t u tr thành ng âm và u c là KỲ. Cách k huý âm và hai ch KỲ này trong Hoa Tiên và các b n Ki u cũng lưu l i r t nhi u v t tích : + Ki u, 6 b n thay t d ng (thay b TH b ng b TH , b NGUY T, b NG C, b TH CH ) hay thay h n b ng t khác (thay b ng THÌ, LÌA, RÌA) + Hoa Tiên, THANH KHÍ TƯƠNG KÌ c thành THANH KHÍ TƯƠNG C ; còn MÂY GIÓ G P KÌ thì i thành MÂY GIÓ G P THÌ ; * V t tích k huý ch TÂY thì ch th y trong các b n Ki u th k 19 : ho c b b t nét (trong 7 câu, 1 b n), ho c thay b ng ch D U (trong 3 câu, 2 b n) ho c i TÂY thành TAY ( 2 câu trong 5 b n) ; Nhưng b n N. V. Xuân, trong danh sách nêu trên ây, không có hi n tư ng nào như th . Ch có ch U// I U// I U là ã k huý t tri u Lê, nhưng ó là m t ch liên quan n ch c quan I U thay m t vua trư ng thi, nên cu i th k 19 nó v n còn k huý (xin xem QU C TRI U HƯƠNG KHOA L C ch ng h n ). ó là chưa nói n kh năng mà G.S. Hoàng Xuân Hãn ã nêu lên : ch I U k huý vì ó là tên bà Phan Th i u, m c a vua Thành Thái. V y b n N. V. Xuân không ph i là m t b n Nôm có phong cách c a th i Lê Tr nh, cùng ki u như 4 cu n TRUY N KÌ M N L C, như t p thơ Trinh Cương in năm 1736 hay như các b n Nôm Hoa Tiên và Truy n Ki u .Kh ng nh ây là m t b n d ch c a Bà oàn Th i m là
thi u cơ s v m t các v t tích còn lưu l i t các ch k huý th k 18. Hơn n a trong b n N. V. Xuân l i còn có nh ng cách nói như g i CÂY b ng CƠN ( câu 60), g i CH b ng L ( câu 86) : rõ ràng ó không th là nh ng cách nói c a m t ngư i mi n B c như bà n sĩ h oàn. 5. Trong lúc ó, chúng ta l i có 2 i m phù h p v i u i Gia Long : * Trong b n ng Tr n Côn có 2 ch LAN v i nghĩa là “ bông hoa lan ” : m t ch dùng trong LÂU LAN ( câu 41 b n . T. Côn, câu 37 b n N. V. Xuân ) : ó là m t tên l ch s , không ai thay i gì ư c. Ngoài ra l i còn m t ch LAN dùng trong câu ÌNH LAN H DĨ TRÍСH ( câu 359 b n . T. Côn ) v i nghĩa là : “ lan trư c sân ã hái ”. Ch LAN này là danh t chung nên b n Nôm nào cũng d d ch, xin so sánh : * b n B : Trư c sân LAN ã n y vàng Bên sông tô l i ưa hương ng t ngào (câu 381, 382) * b n C : LAN i lá d nh d nh ch i b m Khóm tơ h ng m m hơi dương (câu 345, 346) * b n D : LAN sân ng t ã có ngày T o sông kia cũng thơm thay n thì (câu 351, 352) Th nhưng b n N. V. Xuân l i g t b ch LAN và thay b ng : CH I HOA n trư c sân ã hái Ng n t n k bên bãi ưa hương (câu 309, 310) Ch n 2 ch CH I HOA chung chung i v i 2 ch NG N T N r t c th , ó ch c là m t i u b t c dĩ, ngư i d ch không mu n. Nhưng ngư i d ch ph i tuân theo cái l nh b t né tránh ch LAN v a ư c Gia Long băn b năm 1803. Rõ ràng b n d ch này là m t b n d ch c a m t ngư i r t s Gia Long. B n Phan Huy Ích c a H. X. Hãn sau ch a l i là : M m LAN n trư c sân ã hái Ng n t n kia bên bãi ưa hương (câu 309-310) G.S. H. X. Hãn oán r ng ch c ó là s nhu n s c c a Phan Huy Th c : có l úng vì t năm 1825 n năm 1833 Minh M nh có ra 2 l nh cho phép nh ng ch như LAN, HOÀN khi làm văn ã có th ư c dùng. 6. i m th 2 là cách d ch ch NHƯ C trong câu 232 ĂNG TRI NHƯ C VÔ TRI c a ng T n Côn.. câu 195, b n N. V. Xuân d ch câu trên thành èn có bi t DƯ NG B NG ch ng bi t Thông thư ng, cũng như trong T i n Vi t La, NHƯ C B NG cũng như DƯ NG B NG
u vi t v i ch B NG v i nghĩa là “ bè b n ”. Nhưng trong b n N. V. Xuân B NG l i vi t thành ch BÌNH (như trong HOÀ BÌNH).. Hi n tư ng này chúng ta cũng ã g p 12 trên 13 l n trong b n Ki u Duy Minh Th ! Lí do r t ơn gi n : BÌNH là tên t c c a Nguy n Hu , k thù s 1 c a Gia Long : thay cách vi t B NG = “ b n ” b ng cách vi t B NG = “ bình ” − tên t c Nguy n Hu − là m t i u các nhà Nho oán r ng có th làm cho Gia Long thích thú. Như v y c li u này cũng là m t c li u nói lên s e dè c a các nhà sáng tác trư c uy quy n c a tri u i m i. 7. Chúng ta ã có thêm ch ng c ng h ý ki n cho r ng b n N. V. Xuân không ph i là m t b n Chinh ph ngâm c a bà oàn Th i m. V y b n d ch c a Bà là b n nào ? v n này ý ki n chúng tôi có khác G.S. H. X. Hãn : chúng tôi ng r ng b n B là c a Nguy n Kh n, b n C m i th c s là c a Bà. * M t l i nói như ÀNH RÀNH trong 2 câu 304-305 : Lo xa vì n i mu n s u Dư i hoa chín su i nư c sâu ành rành (câu 305-306) Hay m t l i nói như CHÚT CHIU trong hai câu 33, 34 : Nư c xanh r n ch y trong v c v c Ch a chút chiu r a ư c lòng s u ch ng t r ng b n B không ph i là b n c a ngư i mi n B c. CHÚT CHIU, ÀNH RÀNH, là nh ng t ng ư c ghi trong các t i n mi n Trung và mi n Nam (Tr n H u Thung & Thái Bá nh : T i n ti ng Ngh ; ng Thanh Hoa : T i n phương ng ti ng Vi t ; Huỳnh T nh C a : i Nam qu c âm t v ). Ngư c l i, nhi u cách nói trong b n C, chúng tôi là ngư i Ngh , nhưng chúng tôi l i c m th y là khá l lùng, chúng tôi không quen dùng như v y. Ch có m t ví d c n c n nh c : cách vi t ch SIÊU, G.S. H.X.Hãn c SIU theo l i Ngh An câu 271 : Bi ng gi i ph n má siu Nhưng SIU Ngh hay THIU mi n B c, theo ý chúng tôi, không th liên quan gì n vi c má ngư i ph n có gi i ph n hay không ? Ch SIÊU G.S. Hãn nói n có th ch là m t ch CHIÊU hay ch THI U vi t nh m vì g n t d ng. Mà THI U,CHI U thì có th dùng ghi DEO, GIEO trong DĂN DEO, GIĂN GIEO t c nay NHĂN NHEO. Trong CUNG OÁN NGÂM KHÚC ta ã có câu 280 : Nghiêng bình ph n m c mà nh i má nheo ( //mà gi i má gieo ) V y ch c câu 271 b n C có l cũng nên hi u là Bi ng gi i ph n má gieo (//deo, nheo ) 8. N u b n B là c a Nguy n Kh n, b n C là c a oàn Th i m thì vi c k huý hình như cũng
có nét h p lí : * Trong khi b n oàn Thi i m vi t ( b n C, câu 53, 54 ) : i ti n quân mé tây Doanh Li u Lũ h u quân, b c n o Trư ng Dương và không rõ bà có k huý DOANH hay không, vì thi u b n Nôm, thì b n B d t khoát tìm cách né tránh cái ch DOANH áng ng i ó : Xe tiên, T Li u b c phương Ng a sau, tây Trư ng dương cõi nhà (câu 55-56)Rõ ràng ch Nguy n Kh n m i kiêng né tên huý Tr nh Doanh vì ông chúa ó ã t ng h t s c bao dung cha con Nguy n Kh n./ 2 / * Trong b n N. V. Xuân, câu 115-116 và câu 263-264 l i có 2 l n dùng t ng SUM V Y khá t. B n Bà oàn cũng dùng SUM V Y, câu 127 : Mu n Chàng cá nư c sum v y vì Bà ch th y d ch th là ư c, ch lúc ó Bà ã bi t Tr nh Sâm v sau s lên làm chúa âu ! Nhưng b n B c a Nguy n Kh n kiên quy t không dùng SUM V Y mà thay b ng 2 cách di n t khác : * H n xưa cá nư c duyên ưa Ph n này mây nư c trông ch bao an (câu 130-131) * Nh trong vui h p l dư ng Sao r i ra nh ng m t trư ng m ng xuân (câu 325-326) Rõ ràng b n B, Nguy n Kh n ã c g ng tránh cho ư c cái tên huý c a TR NH SÂM, m t v chúa cũng ã h t s c i x t t v i mình. 9. Ta ã th y v b n B c a Nguy n Kh n. Còn v b n C mà chúng tôi ng r ng c a bà oàn Th i m thì sao ? Trong ng Tr n Côn 3 l n dùng ch TÂN v i nghĩa là “ m i ”, ba câu 105, 463, 464 : + Kí sơn c u ch ng nguy t mang mang Phì thu tân ph n phong ni u ni u + C u tình t h , hoán tân liên Ng tân tho i c u h t u b t ti n B n B c a Nguy n Kh n v n dùng ch TÂN câu 481 :
+ C u tình sánh v i tân D ng b m i cũ, gi i b t nh say Nhưng b n C, c 3 l n Bà oàn Th i m u né tránh ch TÂN : + M núi Kì, trăng tà bóng gi i N m sông Phì gió l i hơi xuân + T cũ, thơ m i t bày Ca dâng khúc ng c, rư u y chén trân Cũng d hi u : TRUY N KÌ TÂN PH Bà cũng ã k huý ch TÂN ! b n Hán thì k huý b ng gia d ng ; b n Nôm thì k huý b ng né tránh, cách bi u hi n có khác nhau, nhưng tinh th n né tránh tên v vua n i ti ng i Lê này thì Bà v n ư c n i lên m t cách nh t quán, r t có h th ng. 10. Tóm l i n ây chúng tôi có 3 ý ki n chính : * Khác v i G.S. Lê H u M c, chúng tôi ng ý v i nhi u ngư i r ng b n N. V. Xuân v n là m t b n sơ th o c a Phan Huy Ích, vì không có v t tích gì v k huý Lê Tr nh ; mà trái l i, nó ã r t s trái v i Gia Long. * Và khác v i G.S.Hoàng Xuân Hãn, chúng tôi cho r ng b n B có l là b n c a Nguy n Kh n ; b n C m i có l là b n c a n thi sĩ h oàn. * Chúng tôi l i có ý nghĩ : văn chương là m t a h t luôn luôn hi n i hoá : ví như th h cha chú chúng tôi thì ch bi t T n à ; th h chúng tôi thì chuy n sang mê thơ m i ti n chi n ; còn v sau thì thơ m i ti n chi n cũng ã như ng ch cho nh ng khuynh hư ng khác phù h p v i các th h sau hơn. V y xin có 2 ngh : * Khi gi ng CHINH PH NGÂM cũng nên ch n m t hai o n hay c a oàn Th i m trư c khi ch n các o n c a Phan Huy Ích h c sinh th y úng ư c th c t ti n lên c a l ch s văn h c ; * Và G.S. Ph m Th Nhung v n có th gi nguyên ph n bình lu n thiên v n i dung n tính c a tác ph m, ch c n th nh tho ng thay th ôi ba o n trích d n c a các d ch gi khác nhau là ư c. NGUY N TÀI C N CHÚ THÍCH /1/ Ví d chúng tôi không hi u ư c vì sao G.S. Lê H u M c l i chuy n sang c THU thành KHU , c D N thành D N, v.v. Trong t i n A. de Rhodes ã có c KHU (trang 128) c THU (trang 224, 226), nhưng càng v sau THU càng l n át d n, ưa n tình tr ng như hi n nay... Và ngay trong A. de Rhodes, THU trang 224 cũng ã ư c coi tr ng hơn c r i, vì nghĩa và ví d u cho ây, còn d ng KHU trang 128 và d ng THU trang 226 u cho
là d ng ph . Gi a D N và D N cũng c n th y : A. de Rhodes, Ă, Â nhi u khi l n l n : ch ng h n trang 47, 48 V T L N vi t v i T ; V T MÌNH vi t v i T; và V T LÔNG cũng vi t v i T... Hơn n a D N ã có m t trong TRUY N KÌ M N L C và ngay c trong Maiorica, th k 17. Nhưng ó ch là nh ng chi ti t nh . Cái áng nói là nguyên t c t ng quát ph i dùng khi c các văn b n Hán và Nôm. Các giáo sư Trung Qu c khi gi ng v KINH THI, S T hay Ư NG THI u cùng sinh viên c theo âm B ch Tho i c , ch có ai c theo âm Hán thư ng c , trung c âu ! i v i ch Hán, ch Nôm, nói chung u ph i c theo âm hi n i, ch tr nh ng trư ng h p cá bi t âm c , t c ã ch t h n không lưu l i d ng hi n i nào. Vì v y chúng tôi m i ng c nhiên v KHU , v D N. * Trư ng h p i LOÀ L T thành LEO LÉT, i NGÁC thành NG C v.v. chúng tôi cũng băn khoăn : G.S. không coi tr ng quy t c v t d ng n a hay G.S. cho là u chép sai c , ph i ính ngoa ? NGÁC là m t nhánh sông, nhánh sông có th r t to : ch NGÃ BA H C, ba nhánh h p lưu là sông H ng, sông à, sông Lô, Nguy n Bá Lân (1701-1785) cũng v n dùng ch NGÁC : Dư i h p m t dòng ; trên chia ba ngác ............................................................ Khác gì : nh ng ch n Tiêu Tương, tranh th y m c * Trư ng h p ch TR I (THIÊN+ THƯ NG), G.S không quy vào ki u h i ý n a hay sao mà l i dùng qui lu t ng âm Tl i > Tr i kh ng nh ó là ch c a th k 19 ? Trong Maiorica (th k 17), trong TRUY N KÌ M N L C (b n 1737) ã có cách vi t ch TR I này r i ! / 2 / Th t ra tên chúa là TR NH DINH (thanh m u DĨ, v n b THANH, khai kh u, tam ng), c DOANH là ã k huý r i. Cũng như tên huý c a ông t h Nguy n, và t ngo i c a h Tr nh là NGUY N C M (thanh m u Ki n, vân b KHÁM, khai kh u, nh t ng), c KIM là ã k huý r i. Nhưng v sau ngư i ta v n k huý ti p các cái tên v n ã k huý ó. Còn ch DOANH trong DOANH LI U thì v n ã ph i c DOANH (thanh m u DĨ, v n b THANH, h p kh u, tam ng), nhưng vì cũng có khi c DINH (như trong DINH TH ), nên DOANH cũng nghi m nhiên ư c coi như là d ng k huý. NGU N : bài này ư c công b trên VĂN HÓA NGH AN, s 110, ngày 10.10.2007. B n i n t do tác gi cung c p.