Báo cáo khoa học nghiệm thu dề tài: Nghiên cứu qui trình công nghệ khai thác các hoạt chất sinh học từ côn trùng và động vật biển để sản xuất thực phẩm chức năng tăng cường thể lực cho vận động viên

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:145

Thêm vào BST

Báo xấu

138
lượt xem 16
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài nghiên cứu các hoạt chất sinh học từ nguồn nguyên liệu cá biển để tạo sản phẩm viên tăng lực Phunamine; nghiên cứu các hoạt chất sinh học từ nguồn nguyên liệu con hàu và kiến mối để tạo bột nguyên liệu cho 2 sản phẩm bột Thienamix và Nacamix; nghiên cứu thử nghiệm tác dụng của chế phẩm trên động vật chuột và thỏ; nghiên cứu tác dụng tăng cường thể lực và hồi phục sức khỏe của viên tăng lực Phunamina trên vận động viên ở 3 môn sức mạnh, sức bề và môn phối hợp. Mời các bạn cùng tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo khoa học nghiệm thu dề tài: Nghiên cứu qui trình công nghệ khai thác các hoạt chất sinh học từ côn trùng và động vật biển để sản xuất thực phẩm chức năng tăng cường thể lực cho vận động viên

bé khoa häc vµ c«ng nghÖ – uû ban thÓ dôc thÓ thao ------------------------------ b¸o c¸o khoa häc nghiÖm thu ®Ò tµi " Nghiªn cøu qui tr×nh c«ng nghÖ khai th¸c c¸c ho¹t chÊt sinh häc tõ c«n trïng vµ ®éng vËt biÓn ®Ó s¶n xuÊt thùc phÈm chøc n¨ng t¨ng c−êng thÓ lùc cho vËn ®éng viªn" M· sè: ®t®l - 2005/23G Chñ nhiÖm ®Ò tµi : PGS.TS Lª QuÝ Ph−îng C¬ quan chñ tr× : ViÖn Khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao 6451 07/8/2007 hµ néi 2007
b¸o c¸o khoa häc 1. Tªn ®Ò tµi “Nghiªn cøu qui tr×nh c«ng nghÖ khai th¸c c¸c ho¹t chÊt sinh häc tõ c«n trïng vµ ®éng vËt biÓn ®Ó s¶n xuÊt thùc phÈm chøc n¨ng t¨ng c−êng thÓ lùc cho vËn ®éng viªn” 2. Chñ nhiÖm ®Ò tµi • PGS.TS Lª QuÝ Ph−îng - Chøc vô: Nghiªn cøu viªn cao cÊp - C¬ quan c«ng t¸c: Trung t©m Y häc ThÓ thao - ViÖn Khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao - §Þa chØ: 141 NguyÔn Th¸i Häc - Hµ Néi - §iÖn tho¹i: 7338643 Email: phuongyhtt@vnn.vn 3. Danh s¸ch c¸c céng sù vµ c¬ quan phèi hîp TT Hä vµ tªn C¬ quan c«ng t¸c 1 PGS.TS Lª QuÝ Ph−îng ViÖn Khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao 2 KS. NguyÔn Huy Nam ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc 3 TS. Lª V¨n Ty ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc 4 CN. Vâ ThÞ Ninh ViÖn C«ng nghÖ Sinh häc 5 DS. TrÇn B×nh Duyªn C«ng ty CP D−îc liÖu TW 6 Ths. NguyÔn V¨n Phó ViÖn Khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao 7 Ths. Vâ T−êng Kha ViÖn Khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao 8 CN. §Æng TrÇn Hoµn ViÖn Khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao 9 BS. NguyÔn Träng HiÒn Trung t©m HLTTQG I 10 CN. TrÇn Thanh V©n Liªn ®oµn §iÒn Kinh Hµ Néi 11 CN. Vò ThÞ Men Trung t©m §µo t¹o V§V 12 TS. NguyÔn V¨n X¸ Trung t©m GD&PT S¾c ký Mr.Nam -2- 8/8/2007
Më ®Çu Trong lÜnh vùc thÓ thao vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ n¨ng l−îng vËn ®éng cña vËn ®éng viªn lµ rÊt cÇn thiÕt. ViÖc nµy gióp cho qu¸ tr×nh ®µo t¹o vËn ®éng viªn cÊp cao ®−îc rót ng¾n thêi gian, tiÕt kiÖm kinh phÝ vµ cã hiÖu qu¶ cao. H¬n n÷a viÖc øng dông c¸c gi¶i ph¸p håi phôc nh− sö dông thùc phÈm chøc n¨ng vµ d−îc liÖu còng nh− c¸c chÊt giµu n¨ng l−îng, c¸c ph−¬ng ph¸p sinh lý, ho¸ sinh häc hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt lµ c¸c lo¹i thùc phÈm chøc n¨ng s¶n xuÊt tõ c¸c nguån nguyªn liÖu ho¹t chÊt tù nhiªn lµ mét h−íng rÊt ph¸t triÓn nã kh«ng nh÷ng mang l¹i thµnh tÝch cao cho vËn ®éng viªn, mang l¹i mµu cê s¾c ¸o cho quèc gia mµ cßn mang l¹i sù an toµn vÒ søc khoÎ cho mäi ng−êi. NhiÒu n−íc nh− Anh, Ph¸p, Mü, Nga, §øc vµ Trung Quèc..v..v..®· cã nh÷ng thµnh c«ng lín trong h−íng ®i nµy vµ ®· nghiªn cøu ®−îc rÊt nhiÒu c¸c lo¹i thùc phÈm chøc n¨ng t¨ng søc bÒn vµ håi phôc nhanh thÓ lùc cho c¸c vËn ®éng viªn còng nh− c¸c ®èi t−îng lao ®éng nÆng nh− stimol, Cao tô ®−êng, Khang thai..v..v.. Víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ sinh häc trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y trªn thÕ giíi ®· h×nh thµnh mét ngµnh c«ng nghiÖp míi: C«ng nghiÖp sinh häc (Biotechnology industry) ®Ó øng dông nhanh c¸c thµnh tùu míi nhÊt cña c«ng nghÖ sinh häc vµo trong cuéc sèng b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång nãi chung còng nh− trong lÜnh vùc thÓ thao nãi riªng. NhiÒu c«ng ty ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn v−ît bËc trong viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c s¶n phÈm tõ viÖc khai th¸c c¸c ho¹t chÊt sinh häc tù nhiªn t¹o ra c¸c s¶n phÈm giµu c¸c axit amin, c¸c isopeptid vµ c¸c peptid. C¸c nguån nguyªn liÖu thiªn nhiªn tõ ®éng, thùc vËt cã chøa c¸c ho¹t chÊt hormon steroid, c¸c chÊt vi kho¸ng cÇn thiÕt cho c¬ thÓ. Nh÷ng s¶n phÈm t¹o ra kh«ng nh÷ng ®· ®em l¹i nguån lîi nhuËn khæng lå, mµ cßn gi¸ trÞ vµ hiÖu qu¶ cao ®èi víi søc khoÎ con ng−êi. §©y còng lµ mét h−íng ®i míi cña loµi ng−êi trong thÕ kû 21. ViÖt Nam lµ n−íc nhiÖt ®íi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh, khÝ hËu ®Þa lý ë nhiÒu vïng kh¸c nhau, cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn rõng vµng, biÓn b¹c phong phó vµ ®a d¹ng. ViÖt Nam l¹i cã mét nÒn y häc d©n téc cæ truyÒn, cã truyÒn thèng tõ l©u ®êi. Nh©n d©n ta nhÊt lµ tõ c¸c vïng quª miÒn nói cho ®Õn miÒn biÓn ®· biÕt dïng nh÷ng bµi thuèc d©n gian tõ c©y cá ®Õn con cua, con èc, con c¸ d−íi s«ng, d−íi biÓn ®Ó lµm thuèc bæ d−ìng hay cßn gäi lµ thùc phÈm chøc n¨ng ®Ó ch÷a trÞ bÖnh. Mr.Nam -3- 8/8/2007
N−íc ta cßn lµ mét trong nh÷ng n−íc nghÌo trªn thÕ giíi, cã c¬ cÊu bÖnh tËt ®Æc thï cho nh÷ng n−íc nhiÖt ®íi giã mïa nªn nhu cÇu vÒ thuèc rÊt cao. Hµng n¨m, chóng ta ph¶i tiªu tèn l−îng lín ngo¹i tÖ ®Ó nhËp c¸c lo¹i thùc phÈm chøc n¨ng trong khi tiÒm n¨ng c¸c ho¹t chÊt sinh häc dïng lµm thùc phÈm chøc n¨ng cña ta l¹i rÊt lín nh−ng ch−a ®−îc khai th¸c hîp lý. ViÖc thùc hiÖn ®Ò tµi nµy sÏ gãp phÇn ®−a ra mét sè gi¶i ph¸p c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nh»m khai th¸c tiÒm n¨ng ®ã, t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm thùc phÈm chøc n¨ng chÊt l−îng, gi¸ thµnh h¹ phôc vô nh©n d©n. ë c¸c n−íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi nh− Anh, §øc, Ph¸p, Mü, Trung Quèc…viÖc s¶n xuÊt viªn t¨ng lùc, n−íc uèng dïng cho vËn ®éng viªn nh»m phôc håi vµ n©ng cao thÓ lùc trong tËp luyÖn vµ thi ®Êu ®· cã tõ l©u. Víi sù ph¸t triÓn v−ît bËc vÊn ®Ò s¶n xuÊt thuèc cho vËn ®éng viªn ®· trë thµnh mét ngµnh c«ng nghiÖp d−îc, thùc phÈm chøc n¨ng, thËm chÝ s¶n xuÊt thuèc ë d¹ng doping dïng cho vËn ®éng viªn, nhiÒu c«ng ty d−îc ®· giµu lªn nhanh chãng víi viÖc s¶n xuÊt thuèc t¨ng lùc cho vËn ®éng viªn thÓ thao. §· cã kh«ng Ýt vËn ®éng viªn ®· ®¹t huy ch−¬ng vµng, b¹c…nhê vµo dïng thuèc t¨ng lùc vµ chÊt kÝch thÝch. Song ®èi víi thÓ thao th× dïng doping còng nh− c¸c chÊt kÝch thÝch lµ bÞ nghiªm cÊm vµ ph¶n ®èi. Tuy nhiªn viÖc dïng thùc phÈm chøc n¨ng ®Ó phôc håi vµ n©ng cao thÓ lùc cho vËn ®éng viªn trong tËp luyÖn, thi ®Êu lµ mét ®iÒu rÊt cÇn thiÕt vµ ®−îc chÊp nhËn . C¸c huÊn luyÖn viªn, c¸c b¸c sÜ ai còng muèn t×m kiÕm cho vËn ®éng viªn nh÷ng lo¹i thuèc cã hiÖu qu¶ trong vÊn ®Ò phôc håi thÓ lùc. HiÖn nay trªn thÞ tr−êng cã rÊt nhiÒu c¸c lo¹i thuèc phôc vô cho viÖc phôc håi vµ n©ng cao thÓ lùc vËn ®éng viªn nh−ng hÇu hÕt c¸c lo¹i thuèc nµy ®Òu cña n−íc ngoµi s¶n xuÊt ra nh− (Cao tô ®−êng, khang thai, Power Plus…). Do kh«ng râ nguån gèc xuÊt xø cña c¸c lo¹i thuèc nhËp ngo¹i lµ hîp chÊt tù nhiªn hay lµ tæng hîp ho¸ häc, v× vËy c¸c b¸c sÜ, huÊn luyÖn viªn vµ ®Æc biÖt lµ vËn ®éng viªn rÊt lo l¾ng cho nh÷ng t¸c dông phô ®i kÌm. Trong thêi gian qua nhiÒu c¬ quan nghiªn cøu còng nh− c¸c c«ng ty d−îc ®· cho ra ®êi rÊt nhiÒu s¶n phÈm thuèc t¨ng lùc tõ nguån nguyªn liÖu lµ c¸c ho¹t chÊt sinh häc tù nhiªn cã trong ®éng vËt vµ th¶o d−îc nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng phôc håi thÓ lùc cho vËn ®éng viªn trong luyÖn tËp vµ thi ®Êu vµ ®· cã t¸c dông rÊt tèt. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n−íc, thÓ thao ViÖt Nam còng ®¹t ®−îc nh÷ng thµnh tÝch ®¸ng kÓ. T¹i c¸c §¹i héi thÓ thao ë khu vùc §«ng Nam ¸ (Sea Games), vËn ®éng viªn cña chóng ta lu«n cã sù tiÕn bé, sè huy ch−¬ng ë c¸c ®¹i héi sau lu«n nhiÒu h¬n c¸c ®¹i héi tr−íc vµ còng ®· ®¹t ®−îc thµnh tÝch t¹i c¸c gi¶i Ch©u ¸ vµ gi¶i thÕ giíi. §iÒu Mr.Nam -4- 8/8/2007
®ã ®· t¹o niÒm tin cho huÊn luyÖn viªn, vËn ®éng viªn còng nh− cho nÒn thÓ thao n−íc nhµ, kh¼ng ®Þnh ®−îc nÒn ThÓ thao ViÖt Nam ®· ®æi míi vµ ®ang ®i ®óng h−íng. §©y lµ c¬ héi vµ th¸ch thøc lµ lµm sao chóng ta ph¶i ph¸t huy ®−îc nh÷ng thµnh qu¶ ®¹t ®−îc ®Ó thÓ thao n−íc nhµ kh«ng chØ cã mét vÞ trÝ xøng ®¸ng trong khu vùc mµ cßn c¶ trªn thÕ giíi. VÊn ®Ò lµ ë chç chóng ta cã thÓ thuª ®−îc huÊn luyÖn viªn giái, cã thÓ mua ®−îc c¸c thiÕt bÞ tËp luyÖn ®¾t tiÒn song chóng ta kh«ng thÓ cã ®−îc thÓ lùc søc bÒn tèt nÕu chóng ta kh«ng quan t©m ®Õn dinh d−ìng håi phôc vµ thùc phÈm chøc n¨ng cho vËn ®éng viªn. Víi sù ®Çu t− cho dinh d−ìng cña vËn ®éng viªn mµ hµng n¨m chóng ta ph¶i mua thùc phÈm chøc n¨ng cho vËn ®éng viªn b»ng ngo¹i tÖ sè kinh phÝ kh«ng ph¶i lµ Ýt nh−ng nÕu b»ng néi lùc vµ nguån tµi nguyªn s½n cã trong n−íc chóng ta cã thÓ ®¶m b¶o ®−îc æn ®Þnh nguån thùc phÈm chøc n¨ng tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ cho ®Êt n−íc vµ mang l¹i sù an toµn cho søc khoÎ cña vËn ®éng viªn. §Ó hßa nhËp víi h−íng nghiªn cøu cña thÕ giíi trong viÖc khai th¸c sö dông nguån tµi nguyªn sinh häc ®éng, thùc vËt quÝ ë trong n−íc nh− (cá, c©y, hoa, l¸, t«m, c¸, cua, ba ba, rïa rïa, nh©n s©m, tam thÊt….). ViÖc khai th¸c øng dông nguån tµi nguyªn sinh häc vµo viÖc s¶n xuÊt thùc phÈm chøc n¨ng hiÖn nay ®ang lµ mét vÊn ®Ò rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt. HiÖn nay tuy ViÖt Nam ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt thùc phÈm chøc n¨ng tõ nguyªn liÖu trong n−íc phôc vô cho viÖc bæ d−ìng vµ t¨ng c−êng thÓ lùc cho c¸c ®èi t−îng lao ®éng nÆng vµ vËn ®éng viªn, còng ®· cã mét sè thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, nh−ng ®a sè c¸c lo¹i thùc phÈm chøc n¨ng ®Òu ®i tõ nguån nguyªn liÖu ®éng thùc vËt quÝ hiÕm nh− (H¶i s©m, r¾n biÓn, nÊm linh chi……) ®iÒu nµy ®· gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n v× khi nghiªn cøu ra ®−îc qui tr×nh c«ng nghÖ, nh−ng khi ®i vµo s¶n xuÊt lín l¹i m¾c ph¶i kh«ng nh÷ng gi¸ thµnh nguyªn liÖu cao mµ sè l−îng lín l¹i kh«ng cã ®Ó ®¸p øng ®−îc. Trong khi ®ã tiÒm n¨ng tµi nguyªn d−îc liÖu trong thiªn nhiªn cña n−íc ta cßn rÊt phong phó, chóng ta ch−a khai th¸c vµ ph¸t huy hÕt ®−îc thÕ m¹nh nµy. Víi nh÷ng nç lùc lín vµ cã ®−îc sù hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a c¸c c¬ quan nghiªn cøu khoa häc trong n−íc. ViÖn khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao phèi hîp víi ViÖn C«ng nghÖ sinh häc - ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam vµ Trung t©m Gi¸o dôc vµ Ph¸t triÓn S¾c ký - §¹i häc B¸ch khoa Hµ Néi ®· nghiªn cøu thùc hiÖn ®Ò tµi “Nghiªn cøu qui tr×nh c«ng nghÖ khai th¸c c¸c ho¹t chÊt sinh häc tõ c«n trïng vµ ®éng vËt biÓn ®Ó s¶n xuÊt thùc phÈm chøc n¨ng t¨ng c−êng thÓ lùc cho vËn ®éng viªn”. §Ò tµi ®· nghiªn cøu khai th¸c c¸c ho¹t chÊt sinh häc tõ mét sè loµi c¸ c¬m, c¸ ch×a v«i, hÇu vµ tõ kiÕn, mèi nh− c¸c steroid (testosteron, cortilson, progesteron, oestradion.), Mr.Nam -5- 8/8/2007
c¸c axit amin vµ nguyªn tè vi kho¸ng thiÕt yÕu cã t¸c dông t¨ng kh¶ n¨ng miÔn dÞch, n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ, t¨ng c−êng thÓ lùc vµ håi phôc nhanh søc khoÎ cho vËn ®éng viªn tõ nguån nguyªn liÖu ®éng vËt biÓn vµ c«n trïng sÏ thùc sù cã hiÖu qu¶. C¸ c¬m, c¸ ch×a v«i, hµu lµ nguån nguyªn liÖu rÊt dåi dµo, tõ x−a ®Õn nay nh©n d©n ta míi chØ biÕt øng dông ®¬n thuÇn lµm thùc phÈm, chÕ biÕn n−íc m¾m. Ngoµi ra khi ®¸nh b¾t chÕ biÕn kh«ng hÕt cßn thõa bá ®i, cßn nguyªn liÖu kiÕn vµ mèi lµ 2 ®èi t−îng ch−a ®−îc khai th¸c ®Õn. §©y lµ mét thÕ m¹nh mµ nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi kÓ c¶ mét sè n−íc ph¸t triÓn nh− Mü, Anh, Ph¸p, §øc, NhËt….còng kh«ng cã ®−îc lîi thÕ nµy. §Ò tµi ®· cho ra ®êi 3 s¶n phÈm bét nguyªn liÖu Thienamix, Nacamix, Phunamine vµ mét s¶n phÈm viªn t¨ng lùc Phunamine dïng cho vËn ®éng viªn. C¸c s¶n phÈm trªn ®Òu ®−îc s¶n xuÊt trªn d©y chuyÒn thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®¹t tiªu chuÈn GMP cña C«ng ty Cæ phÇn D−îc Trung −¬ng Mediplantex. Sau ®©y chóng t«i xin tr×nh bµy kÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi nh− sau: Mr.Nam -6- 8/8/2007
I. Tæng quan tµi liÖu 1. VËn ®éng thÓ thao víi trao ®æi chÊt vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng trong c¬ thÓ. Ho¸ sinh häc lµ khoa häc, nã lµm s¸ng tá nh÷ng qui luËt quan träng nhÊt cña qu¸ tr×nh biÕn ®æi thÝch nghi vÒ mÆt ho¸ häc diÔn ra trong tÕ bµo cña c¬ thÓ con ng−êi vµ sinh giíi nãi chung. Ho¸ sinh häc thÓ thao cïng víi ho¸ sinh y häc thÓ thao nghiªn cøu c¸c qu¸ tr×nh biÕn ®æi ho¸ sinh trong c¬ thÓ vËn ®éng viªn khi thùc hiÖn nh÷ng l−îng vËn ®éng thÓ thao kh¸c nhau. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· chøng minh r»ng chÝnh b¶n chÊt sinh ho¸ häc cña c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt vµ n¨ng lùc chuyÓn ho¸ cña c¸c hÖ thèng cung cÊp n¨ng l−îng cho c¬ thÓ ho¹t ®éng trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp thÓ thao míi thùc sù lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh n¨ng lùc ho¹t ®éng thÓ lùc còng nh− kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña vËn ®éng viªn ®èi víi l−îng vËn ®éng lín cña bµi tËp [3, 10, 11]. Nh÷ng biÕn ®æi thÝch nghi tr−íc hÕt ph¶i lµ nh÷ng biÕn ®æi thÝch nghi vÒ mÆt sinh ho¸ diÔn ra bªn trong c¬ thÓ vËn ®éng viªn sau nh÷ng l−îng vËn ®éng hîp lý cña bµi tËp, ®−îc thùc hiÖn trong nh÷ng chu kú huÊn luyÖn dµi h¹n míi lµ c¬ së bÒn v÷ng cña cña tr×nh ®é luyÖn tËp vµ tr¹ng th¸i xung søc thÓ thao. Trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp thÓ thao vÊn ®Ò tiªu hao n¨ng l−îng vµ phôc håi thÓ lùc lµ rÊt quan träng. §Ó ®¸nh gi¸ ®−îc t×nh tr¹ng søc khoÎ cña vËn ®éng viªn th× vÊn ®Ò quan t©m chÝnh tr−íc tiªn lµ c¸c chØ tiªu sinh ho¸ bªn trong liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt nh−: Testosterone, Lactat dehydrogenaza, creatinin, acid lactic, c¸c chØ tiªu vÒ huyÕt häc.v..v... Ngoµi ra ng−êi ta cßn ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu bªn ngoµi nh− vÒ t©m lý, ph¶n x¹ thÇn kinh, chuyªn m«n s− ph¹m...[3, 10,11, 14, 15, 19, 22] 2. Ho¹t chÊt thiªn nhiªn trong thùc phÈm lµ nguån dinh d−ìng vµ lµ thùc phÈm Thuèc cã gi¸ trÞ vµ rÊt quan träng víi søc khoÎ con ng−êi. C¸c hormone steroid, protein, axit amin vµ c¸c chÊt vi kho¸ng (Cu, Fe, Zn..) cã vai trß rÊt quan träng trong c¬ thÓ con ng−êi. Nh÷ng chÊt nµy ®Òu ®−îc tæng hîp qua con ®−êng chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng cña c¬ thÓ, chóng cã nh÷ng chøc n¨ng vµ nhiÖm vô riªng. Vai trß vµ t¸c dông cña c¸c protein, acid amin trong c¬ thÓ ®−îc tæng hîp trùc tiÕp qua ®−êng thùc phÈm bæ sung dinh d−ìng. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng c¬ thÓ ng−êi ®Òu nhËn c¸c protein vµ c¸c acid amin tõ thøc ¨n. Vai trß cña c¸c acid amin trong c¬ thÓ rÊt quan träng nh− leucin lµ c¸c acid amin gi÷ vai trß trong tæng hîp protein c¬ b¾p vµ ho¹t ®éng cña tuyÕn tuþ, rÊt cÇn cho sù tuÇn hoµn cña m¸u. Isoleucin cÇn Mr.Nam -7- 8/8/2007
thiÕt cho qu¸ tr×nh sinh tæng hîp glucogen vµ c¸c xetonic, nÕu c¬ thÓ thiÕu acid amin nµy sÏ dÉn ®Õn viÖc gi¶m sót c©n nhanh. Lysin gi÷ vai trß trong sinh tæng hîp hemoglobin, acid nucleic, ¶nh h−ëng lªn c¸c ho¹t ®éng thÇn kinh, tiªu ho¸ vµ viÖc h×nh thµnh c¸c m« x−¬ng. Theonine cã t¸c dông chèng mì ho¸ gan. Proline vµ acid glutamic cã t¸c dông tèt trong viÖc trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ. Mçi mét liªn kÕt gi÷a c¸c acid amin l¹i cã nh÷ng vai trß vµ chøc n¨ng riªng ®èi víi c¬ thÓ. mét sè peptid, isopeptid cã träng l−îng ph©n tö thÊp nh− (Lys-iso-leu, phe-his-met, gly-acg-met) vµ c¸c amino axit cã t¸c dông t¨ng kh¶ n¨ng miÔn dÞch, chèng oxy ho¸ trong viÖc håi phôc thÓ lùc vµ t¨ng c−êng thÓ lùc. H×nh 1: C«ng thøc cÊu t¹o vµ träng l−îng ph©n tö cña 20 acid amine Mr.Nam -8- 8/8/2007
Vai trß cña c¸c nguyªn tè vi kho¸ng trong c¬ thÓ khi ®−îc bæ sung qua ®−êng thùc phÈm Viªn t¨ng lùc. Sù ®ãng gãp quan träng cña c¸c nguyªn tè vi kho¸ng lµ rÊt cÇn thiÕt. Ng−êi ta vÝ nguyªn tè kÏm (Zn) trong c¬ thÓ ng−êi nh− lµ ngän löa sinh m¹ng. S¾t (Fe) tham gia vµo qu¸ tr×nh t¹o m¸u. S¾t (Fe) vµ kÏm (Zn) ®ãng vai trß quan träng vµ cÇn thiÕt trong c¸c ho¹t ®éng chøc n¨ng cña gan, Mr.Nam -9- 8/8/2007
thËn, tuyÕn tuþ, tuyÕn sinh dôc vµ c¸c c¬ quan thÞ gi¸c. Nã rÊt cÇn cho sù kÝch ho¹t enzyme lactatdehydrogenaza ®Ó ph©n gi¶i c¸c acid lactic gi¶i phãng c¸c acid lactic ra khái tÕ bµo c¬, chèng mÖt mái, chèng oxy ho¸ trong c¬ thÓ. Hµm l−îng muèi v« c¬ trong c¬ thÓ gåm b¶y nguyªn tè: Ca, Ka, Na, P, S, Cl. C¸c nguyªn tè kh¸c: Fe, Cu, I, Zn, Mg, Se, v.v.. C¸c lo¹i trªn chiÕm mét l−îng rÊt nhá trong c¬ thÓ, gäi chung lµ nguyªn tè vi l−îng. ChÊt s¾t (Fe) ®−îc thøc ¨n cung cÊp cho c¬ thÓ. ThiÕu s¾t n·o bé sÏ kh«ng ®−îc cung cÊp ®ñ oxy, kh«ng ®ñ n¨ng l−îng. NhiÒu nghiªn cøu x¸c ®Þnh chØ sè th«ng minh (IQ) cña trÎ tû lÖ thuËn víi hµm l−îng s¾t trong m¸u d©y rèn cña bµ mÑ. Khi bµ mÑ thiÕu hôt chÊt s¾t, chØ sè ph¸t triÓn cña n·o bé gi¶m ë thai nhi vµ trÎ d−íi mét tuæi. ThiÕu s¾t n·o bé sÏ kh«ng ph¸t triÓn ®óng møc. Ë ng−êi lín thiÕu s¾t dÉn ®Õn thiÕu m¸u vµ dÔ mÖt mái. Nguån chÊt s¾t : C¬ thÓ con ng−êi hÊp thu kÐm chÊt s¾t. ChØ 2-3% chÊt s¾t trong thùc vËt ®−îc c¬ thÓ hÊp thô (®Ëu kh«, cacao….) ChÊt s¾t ®éng vËt ®−îc hÊp thu dÔ dµng h¬n: Tõ 20-30% (thÞt ®á, dåi tr−êng, gan, tim, bÇu dôc, thÞt thá, c¸ thu, sß èc, c¸ c¬m, c¸ mßi vµ c¸c ®éng vËt biÓn). C¸c thùc phÈm nguån gèc ®éng vËt lµ nguån cung cÊp tèt nhÊt chÊt s¾t vµ vitamine cÇn thiÕt cho n·o bé vµ sù h×nh thµnh cña c¸c mµng tÕ bµo, cho c¸c n¬ron, c¸c chÊt trung gian thÇn kinh. [15, 27, 28] C¸c nguyªn tè vi l−îng nµy rÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ, song b¶n th©n nã l¹i kh«ng sinh ra n¨ng l−îng. Muèi v« c¬ rÊt quan träng, vÝ dô: Ca lµ thµnh phÇn chÝnh cÊu thµnh x−¬ng vµ r¨ng, gi÷ vai trß quan C¸c lo¹i trªn chiÕm mét l−îng rÊt nhá trong c¬ thÓ, gäi chung lµ nguyªn tè vi l−îng. C¸c nguyªn tè vi l−îng nµy rÊt cÇn thiÕt cho c¬ thÓ, song b¶n th©n nã l¹i kh«ng sinh ra n¨ng l−îng. Muèi v« c¬ rÊt quan träng, vÝ dô: Ca lµ thµnh phÇn chÝnh cÊu thµnh x−¬ng vµ r¨ng, gi÷ vai trß quan träng ë c¬ b¾p, thÇn kinh; P, S lµ thµnh phÇn cÊu thµnh anbumin; Na, K, Cl duy tr× thÈm thÊu protein víi tÕ bµo. Muèi v« c¬ cã lîi cho søc khoÎ ë hai ®iÓm: - NÕu nh− c¬ thÓ thiÕu mét nguyªn tè vi l−îng nµo ®ã, dÉn tíi kh¶ n¨ng vËn ®éng gi¶m, khi ®−îc bæ sung, c¬ thÓ nhanh chãng håi phôc nh− ban ®Çu. - NÕu l−îng bæ sung thÝch hîp, c¬ thÓ sÏ ph¸t triÓn tèt h¬n. NÕu bæ sung mét l−îng thÝch hîp sÏ t¨ng kh¶ n¨ng miÔn dÞch. Mr.Nam - 10 - 8/8/2007
C¸c nguyªn tè ®iÖn gi¶i: Na, K, Cl. NÕu tËp luyÖn vµ thi ®Êu trong mïa hÌ, må h«i ra nhiÒu, dÉn tíi hiÖn t−îng thiÕu hôt muèi v« c¬. + Nguyªn tè Na: TËp luyÖn liªn tôc trong m«i tr−êng nãng dÉn tíi thiÕu Na. MÊt Na sÏ mÊt n−íc, biÓu hiÖn: c¬ b¾p co giËt, ®au dín, mÊt lùc, v.v.. NÕu gi¶m thÓ träng, ®i ®¹i tiÖn nhiÒu, tiÓu tiÖn Ýt, da phï nÒ. CÇn bæ sung Na. + Nguyªn tè K: Hµm l−îng K trong m¸u thÊp, g©y mÖt mái. T¸c dông cña nguyªn tè vi l−îng nµy ngµy cµng ®−îc nhiÒu ng−êi chó ý tíi, l−îng tuy nhá song kh«ng nªn coi th−êng. Se, Zn, Cu v.v.. ®Òu lµ chÊt m«i giíi quan träng. Khi c¬ thÓ thiÕu Zn hoÆc thiÕu Fe, chøc n¨ng miÔn dÞch gi¶m. B»ng nhiÒu con ®−êng kh¸c nhau, mét sè nguyªn tè vi l−îng gióp c¬ thÓ thùc hiÖn tèt chøc n¨ng néi tiÕt, tuÇn hoµn m¸u, mau lµnh vÕt th−¬ng, khèng chÕ tÕ bµo g©y nhiÔu. Zn cã chøc n¨ng duy tr× sinh lý ho¸ trong c¬ thÓ, t¨ng kh¶ n¨ng sinh dôc cho nam giíi, gi¶m bít c¸c nguyªn tè vi l−îng tù do. C¸c bé phËn trong c¬ thÓ dÔ bÞ tæn th−¬ng: gan, da, m¾t, v.v, Zn sau khi ®−îc bæ sung, cã c«ng hiÖu ngay. Còng cã nh÷ng nguyªn tè vi l−îng, th«ng qua øc chÕ ph¶n øng cña c¸c gèc tù do vµ t¸c dông qu¸ oxy ho¸( peroxid) cña c¸c chÊt bÐo mµ cã thÓ h¹n chÕ ®−îc hµng lo¹t nh÷ng rèi lo¹n chøc n¨ng cña tÕ bµo; thÝ dô (Zn) lµ nguyªn tè vi l−îng rÊt quan träng trong viÖc duy tr× chøc n¨ng sinh lý, sinh ho¸ b×nh th−êng cña tÕ bµo vµ gi¶m nhÑ t¸c h¹i cña c¸c gèc tù do. NhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu ®· ph¸t hiÖn thÊy nh÷ng tæ chøc, c¬ quan trong c¬ thÓ dÔ bÞ oxy ho¸ g©y tæn th−¬ng nh− gan, da, m¾t, tinh trïng....nång ®é kÏm trong c¸c tæ chøc tÕ bµo trªn mµ kÐm sÏ sinh ra m¾c bÖnh, nh− sinh khèi u, nam giíi thiÓu n¨ng sinh dôc v.v... sau khi bæ xung thªm kÏm th−êng ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ ®iÒu trÞ rÊt tèt. KÏm ®−îc coi nh− lµ thuèc chèng oxy ho¸ (antioxydant) quan träng, ®iÒu nµy d· ®−îc nhiÒu häc gi¶ c«ng nhËn. Selen lµ nguyªn tè vi l−îng tham gia vµo cÊu tróc Coenzym(nhãm phô-prosthetic, phÇn phi protid, lµ nh÷ng chÊt h÷u c¬ ®Æc hiÖu, Mangan lµ Cofactor cña nhiÒu men gan c¸c men, c¸c men chèng oxy ho¸ glutathione peroxydaza, cã ®Æc tÝnh chèng oxy ho¸ vµ t¸c dông quan träng trong ®iÒu tiÕt n¨ng lùc miÔn dÞch. Selen tham gia b¶o vÖ n¬ ron thÇn kinh. Magnesium cã t¸c dông kÝch thÝch thÇn kinh, chèng trÇm c¶m Vitamin cã thÓ chia thµnh 2 lo¹i chÝnh: Vitamin tan trong mì vµ vitamin tan trong n−íc. Vitamin tan trong mì bao gåm c¸c lo¹i: vitamin A, E, D, K; cßn vitamin tan trong n−íc. bao gåm c¸c lo¹i: vitamin C, vitamin nhãm B. Tû lÖ bµi tiÕt cña vitamin bÐo kh«ng cao, nÕu thu n¹p qu¸ nhiÒu Mr.Nam - 11 - 8/8/2007
lµm tÝch tô trong c¬ thÓ sÏ cã kh¶ n¨ng g©y ra nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu. Cßn tû lÖ bµi tiÕt cña c¸c vitamin tan trong n−íc kh¸ cao, nãi chung kh«ng bÞ tÝch tô trong c¬ thÓ, nÕu sö dông víi l−îng lín, th«ng th−êng rÊt Ýt g©y ®éc tÝnh. Vitamin A cã quan hÖ mËt thiÕt ®Õn thÞ gi¸c, chøc n¨ng sinh lý thø 2 cña vitamin A g¾n víi sù h×nh thµnh tÕ bµo biÓu b× vµ gãp phÇn lµm liÒn vÕt th−¬ng. Khi c¬ thÓ thiÕu vitamin A sÏ dÉn ®Õn sù suy gi¶m cña kh¶ n¨ng thÝch øng trong bãng tèi cña m¾t vµ chøng mï ®ªm, tiÕp theo ®ã sÏ kÐo theo hµng lo¹t bÖnh trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh m« biÓu b× nh−: kh« da, da kh« r¸p kh¸c th−êng, h×nh thµnh vÈy. T¸c dông chñ yÕu cña vitamin E, C lµ chèng sù oxy ho¸, cã kh¶ n¨ng lµm gi¶m bít nh÷ng t¸c h¹i cña oxy ho¸ lipit. VÊn ®Ò mÊu chèt trong qu¸ tr×nh thay thÕ n¨ng l−îng vµ vËt chÊt trong c¬ thÓ lµ sù tham gia cña nhiÒu lo¹i vitamin, ®Æc biÖt lµ c¸c vitamin nhãm B. Khi c¬ thÓ thiÕu mét lo¹i vitamin nµo ®ã sÏ g©y c¶n trë cho qu¸ tr×nh thay thÕ n¨ng l−îng, ¶nh h−ëng xÊu tíi toµn bé c¬ thÓ, gi¶m tèc ®é s¶n sinh n¨ng l−îng, còng nh− thÓ lùc. Vitamin B1 (thiamine), vitamin B2 (lactoflavine), niacin lµ nh÷ng vitamin cã liªn quan mËt thiÕt tíi qu¸ tr×nh thay thÕ n¨ng l−îng trong c¬ thÓ, nhu cÇu vÒ c¸c chÊt nµy tû lÖ thuËn víi tæng nhiÖt n¨ng c¬ thÓ hÊp thô. V× vËy, nãi chung th−êng lÊy tæng sè Calo nhiÖt l−îng ®−îc cung cÊp mçi ngµy lµm ®¬n vÞ biÓu thÞ l−îng cÇn thiÕt vÒ 3 lo¹i vitamin. Vitamin B6 (pyridoxil) cã quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi qu¸ tr×nh thay thÕ axit amin, do ®ã l−îng cÇn thiÕt t¨ng gi¶m tuú theo l−îng protein ®−îc hÊp thô. Trong c¬ thÓ vitamin kh«ng ®ñ hay bÞ thiÕu lµ mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn chËm ch¹p. Khi trong thøc ¨n thiÕu mét lo¹i vitamin nµo ®ã, biÓu hiÖn ®Çu tiªn lµ l−îng vit¸min dù tr÷ trong m« gi¶m sót, tiÕp theo xuÊt hiÖn sù thiÕu hôt vitamine vµ nh÷ng hiÖn t−îng sinh lý bÊt th−êng, dÇn dÇn g©y nªn sù thiÕu hôt trªn ph−¬ng diÖn tæ chøc (tøc cÊu tróc), vµ cuèi cïng lµ c¸c biÓu hiÖn l©m sµng. Sù thiÕu hôt vitamin ë ®é nhÑ trong thêi gian dµi (hay gäi lµ gÇn møc thiÕu hôt) kh«ng nhÊt thiÕt xuÊt hiÖn c¸c triÖu chøng l©m sµng, nh−ng cã kh¶ n¨ng lµm gi¶m hiÖu suÊt lao ®éng (bao gåm c¶ lao ®éng trÝ ãc), ®ång thêi kÐo theo c¶m gi¸c khã ë cïng sù suy gi¶m søc ®Ò kh¸ng. V× vËy, cung cÊp vitamin mét c¸ch hîp lý th«ng qua thøc ¨n kh«ng nh÷ng cã kh¶ n¨ng phßng bÖnh mµ quan träng h¬n lµ nã gióp ta kh«ng ngõng t¨ng c−êng søc khoÎ. ViÖc bæ sung c¸c chÊt dinh d−ìng cã nguån ho¹t chÊt tù nhiªn cho vËn ®éng viªn nh»m môc ®Ých gi÷ cho thÓ tr¹ng vËn ®éng viªn lu«n ë tr¹ng th¸i c©n b»ng vµ h−ng phÊn trong tËp luyÖn Mr.Nam - 12 - 8/8/2007
vµ thi ®Êu, c©n b»ng c¸c chÊt dinh d−ìng trong c¬ thÓ bao gåm: Sù c©n b»ng gi÷a 3 lo¹i chÊt dinh d−ìng s¶n sinh ra nhiÖt l−îng. Tû lÖ n¨ng l−îng ®−îc t¹o ra nhê protein/lipit/®−êng kho¶ng 1/1/4 Sù c©n b»ng gi÷a c¸c lo¹i muèi v« c¬ vµ nguyªn tè vi l−îng: Zn vµ Fe cã tÝnh c¹nh tranh m¹nh. NÕu bæ sung qu¸ nhiÒu Fe cã thÓ lµm gi¶m tû lÖ hÊp thô Zn trong c¬ thÓ g©y nªn t×nh tr¹ng thiÕu Zn. Sù c©n b»ng gi÷a c¸c lo¹i vitamin, c©n b»ng gi÷a protein vµ axit amin: nÕu cung cÊp qu¸ nhiÒu hay qu¸ Ýt mét lo¹i axit amin nµo ®ã sÏ c¶n trë t¸c dung cña mét sè axit amin kh¸c. Trong qu¸ tr×nh c¬ thÓ tæng hîp protein, nhu cÇu vÒ axit amin kh«nng hoµn toµn gièng nhau. L−îng protein phï hîp víi tû lÖ axit amin ®−îc gäi lµ protein −u chÊt. 3. Testosterone vµ c¸c hormone steroid víi sù mÖt mái trong luyÖn tËp thÓ thao vµ huÊn luyÖn qu¸ søc vµ t¸c dông cña hormon steroid trong c¬ thÓ ®−îc bæ sung qua ®−êng thùc phÈm chøc n¨ng. C¸c hormon (Testosteon, progesteron, estradiol, cortisol) lµ c¸c hormon steroid tan trong lipid , cã thÓ ®I qua mµng cña tÕ bµo dÔ dµng th× thô thÓ lµ c¸c protein ®Æc hiÖu khu tró n»m ë trong tÕ bµo (ë bµo t−¬ng vµ nh©n tÕ bµo). §©y lµ nh÷ng protein cã träng l−îng ph©n tö thÊp nh−ng cã ®é ®Æc hiÖu cao vµ ¸i lùc rÊt lín. C¸c hormone steroid bÒn v÷ng, cã cÊu t¹o ho¸ häc th−êng gÇn gièng nhau. Mr.Nam - 13 - 8/8/2007
H×nh2: C«ng thøc cÊu t¹o cña c¸c hormone steroid C¸c hormon steroid(Testosteon, progesteron, estradiol, cortisol) rÊt kþ n−íc, tan dÔ dµng trong m¸u, ®−îc vËn chuyÓn d−íi d¹ng kÕt hîp víi protein vËn chuyÓn ®Æc hiÖu tõ n¬I chóng ®−îc gi¶I phãng ®Õn c¬ quan ®Ých. T¹i c¬ quan ®Ých, nh÷ng hormone qua mµng bµo t−¬ng b»ng c¬ chÕ khuÕch t¸n ®¬n thuÇn vµ råi g¾n víi thô thÓ ®Æc hiÖu trong nh©n (hoÆc thô thÓ ë bµo t−¬ng) t¹o thµnh phøc hîp hormone – chÊt thô thÓ. Mét tÕ bµo ®Ých chøa kho¶ng 10.000 thô thÓ steroid. C¸c thô thÓ cã ë gi÷a ph©n tö mét vïng liªn kÕt víi AND cña nh©n tÕ bµo vµ mét vïng liªn kÕt víi hormone. Phøc hîp phÇn nh¹y c¶m víi hormone (hormone responsive element). Sù kÕt hîp cña phøc hîp hormone - chÊt thô thÓ trªn vïng AND sÏ kÝch thÝch vµ khëi ®éng ARNm. ARNm ra bµo t−¬ng vµ c¶m øng sù tæng hîp mét hoÆc nhiÒu protein míi ë bµo t−¬ng ®Æc hiÖu cho sù ®¸p øng cña hormone. H×nh3: C¬ chÕ t¸c dông cña hormone steroid trªn tÕ bµo ®Ých Mr.Nam - 14 - 8/8/2007
NhÞp bµi tiÕt cña hormone lµ nÐt chung cña hÖ thèng néi tiÕt. Sù rèi lo¹n nhÞp bµi tiÕt hormone còng lµ nguyªn nh©n chung vÒ bÖnh lý néi tiÕt. NhÞp bµi tiÕt hormone (hay chu kú bµi tiÕt hormone) cã thÓ thay ®æi: - Theo giê: bµi tiÕt LH vµ testosterone. - Theo ngµy: thay ®æi ngµy ®ªm ®èi víi bµi tiÕt cortisol. - Theo th¸ng: Chu kú kinh nguyÖt. - Theo mïa hoÆc thêi gian dµi h¬n: Bµi tiÕt thyroxin.. Cortisol kÝch thÝch tæng hîp glucogen, lµ steroid chuyÓn ho¸ ®−êng, cã t¸c dông lªn chuyÓn ho¸ glucid, kÝch thÝch sù t©n t¹o glucose tõ nh÷ng acid amin, cã t¸c dông lµm t¨ng kh¶ n¨ng miÔn dÞch, chèng viªm nhiÔm. Cortisol vµ ACTH ®Òu ®−îc bµi tiÕt vµo 8 giê s¸ng, ®iÒu nµy gi¶I thÝch nh− sau: Trong nöa thêi gian nghØ hµng ngµy (Sau 1 giê ®Õn 2 giê buæi s¸ng) xuÊt hiÖn ho¹t ®éng cña hÖ thèng CRH – ACTH – Cortisol nh»m ®¶m b¶o cho c¬ thÓ cã nßng ®é glucose m¸u b×nh th−êng tr−íc khi b¾t ®Çu b−íc vµo sù ho¹t ®éng hµng ngµy vµ trong khi ch−a cã b÷a ¨n ®Çu tiªn cña ngµy. + ChuyÓn ho¸ Glucid: T¨ng hÊp thu glucose ë ruét, t¨ng ph©n huû glucogen. + T¨ng ph©n huû lipid nhÊt lµ triglycerid, phospholipid vµ cholesterol. + T¨ng tæng hîp protein do t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn sù ho¹t ho¸ RNA polymease hoÆc gi¸n tiÕp qua kÝch thÝch bµi tiÕt GH. + T¨ng c−êng sö dông oxy cña c¬ thÓ, t¨ng chuyÓn ho¸ c¬ b¶n, cã t¸c dông sinh nhiÖt H×nh 4 : C¬ chÕ t¸c dông cña testosterone Testosterone cã mét c¬ chÕ t¸c dông ®Æc biÖt v× trong ®a sè tÕ bµo ®Ých, testosterone t¸c dông nh− mét tiÒn hormone(pre-hormone). Mét enzyme 5α-reductase cña bµo t−¬ng ë tÕ bµo ®Ých chuyÓn mét c¸ch kh«ng thuËn nghÞch testosterone thµnh dihydrotestosteron (DHT), chÝnh Mr.Nam - 15 - 8/8/2007
H×nh 5: ChuyÓn ho¸ testosterone thµnh dihydrotestosteron (DHT) nhê enzyme 5α-reductase Testosteron lµ hormon cã hai t¸c dông: T¸c dông nam tÝnh vµ t¸c dông chuyÓn ho¸. Testosteron võa lµ mét hormon võa lµ mét prohormon. §Ó cã t¸c dông lªn tÕ bµo ®Ých th× tr−íc tiªn nã ®−îc chuyÓn thµnh dihydrotestosteron (DHT), nã cã chøc n¨ng biÖt ho¸ sinh häc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ë ph«i, ®¶m b¶o sù tr−ëng thµnh, dÉn tíi dËy th× vµ b¶o tån ®Æc tÝnh sinh dôc còng nh− b¶n n¨ng sinh dôc cña ®µn «ng (gièng ®ùc), ®¶m b¶o sinh s¶n ë ng−êi nhê sù t¹o tinh trïng, cã vai trß kÝch thÝch t¹o hång cÇu, tæng hîp Hemoglobin trong nguyªn hång cÇu. LuyÖn tËp thÓ thao lµm thay ®æi rÊt lín nång ®é testosteron trong m¸u. Mèi quan hÖ gi÷a néi tiÕt tè nam tÝnh Testosteron vµ ho¹t ®éng thÓ thao ®· ®−îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu quan t©m ®Õn tõ nh÷ng n¨m 1970. Cho ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu c«ng bè khoa häc vµ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy [3, 10, 11, 14, 15, 18] . Testosteron lµ kÝch tè gièng ®ùc, dÉn xuÊt cña steroid cã chøa 19 nguyªn tö carbon vµ lµ mét trong nh÷ng kÝch tè ®ång ho¸ chñ yÕu cña c¬ thÓ. Néi tiÕt tè nµy cã mét thø bËc cao trong sù ®iÒu hoµ qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. Testosteron trong c¬ thÓ t¨ng hay gi¶m ®Òu g©y ra sù thay ®æi c¸c c«ng suÊt cña c¸c hÖ thèng trao ®æi chÊt vµ chuyÓn ho¸ n¨ng l−îng. Tõ thùc tiÔn ®· ®−îc c¸c nhµ khoa häc ®· chøng minh khi c¬ thÓ ë tr¹ng th¸i xung søc th× hµm l−îng testosteron lóc nµy ®· ®¹t ®−îc ®Õn ®Ønh cao vµ ng−îc l¹i khi c¬ thÓ ë tr¹ng th¸i mÖt mái th× hµm l−îng testosteron ë trong m¸u lóc nµy ®· bÞ tiªu gi¶m [3, 4, 6, 19, 21]. * FFA : Acid bÐo tù do Hµm l−îng testosteron ë ng−êi tuú thuéc vµo giíi tÝnh vµ c¸c løa tuæi kh¸c nhau. Hµm l−îng testosteron ë n÷ giíi thÊp h¬n ë nam giíi kho¶ng 10 lÇn. Theo Lª §øc Tr×nh [21] th× hµm l−îng testosteron trong m¸u cña nam vµ n÷ giíi còng nh− ë c¸c løa tuæi lµ kh¸c nhau. B¶ng 1 vµ h×nh 6 lµ tæng kÕt nh÷ng sai kh¸c vÒ hµm l−îng testosteron ë c¸c nhãm tuæi kh¸c nhau. Mr.Nam - 16 - 8/8/2007
B¶ng 1: Hµm l−îng testosteron trong m¸u nam giíi ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau (nmol/l). Nhãm tuæi Testosteron Nhãm tuæi Testosteron 4 - 10 0,35 16 -18 10,42 10 - 12 1,04 20 - 30 22,92 12 - 14 3,13 30 - 40 19,44 14 - 16 7,29 40 - 50 16,32 H×nh 6 : NhÞp ngµy ®ªm cña testosterone ë ng−êi trÎ vµ ng−êi cã tuæi H×nh 7 :Nh÷ng t¸c dông chÝnh cña cortisol trong chuyÓn ho¸ trung gian. Mr.Nam - 17 - 8/8/2007
H×nh 8 : NhÞp ngµy ®ªm cña ACTH vµ cortisol ë ng−êi b×nh th−êng H×nh 9 : ThiÕu sù dao ®éng b×nh th−êng vÒ s¸ng vµ chiÒu cña cortisol m¸u trong bÖnh Cushing Theo c¸c kÕt qu¶ ®iÒu tra nghiªn cøu cña ViÖn Khoa häc ThÓ dôc ThÓ thao [14, 15, 22, 23] th× hµm l−îng testosteron trong m¸u vËn ®éng viªn cao h¬n ng−êi b×nh th−êng tõ 1,5 - 2,5 lÇn. Khi møc testosteron trong m¸u gi¶m râ rÖt vµ l©u kh«ng håi phôc ®−îc cÇn tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng l−îng hormon kh«ng ®ñ hoÆc chøc n¨ng cña trôc HPG (Hypothalamus-Hypophysis-Gonad) ®· suy gi¶m. ë vËn ®éng viªn thÓ thao n÷ hµm l−îng testosteron trong m¸u gi¶m d−íi 0,69 nmol/l ®èi víi n÷ hay d−íi 3,47 nmol/l ®èi víi nam th× ®−îc coi lµ tr¹ng th¸i ®iÓn h×nh luyÖn tËp qu¸ søc vµ lóc nµy cÊn ®−îc t¨ng c−êng bæ sung t¸i t¹o ®Ó håi phôc [10, 11, 12, 14, 15]. Mr.Nam - 18 - 8/8/2007
4. Mèi liªn quan gi÷a Testosteron, Lactat dehydrogenaza (LDH) vµ axit lactic trong vÊn ®Ò mÖt mái vµ håi phôc cña vËn ®éng viªn. Mét vÊn ®Ò rÊt quan träng trong d©y chuyÒn ph¶n øng sinh ho¸ trong c¬ thÓ lµ khi hµm l−îng testosteron trong m¸u t¨ng th× tû lÖ thuËn víi ho¹t ®é enzym LDH t¨ng kÌm theo sù gi¶m xuèng cña acid lactic. Enzym LDH ®· tham gia vµo qu¸ tr×nh gi¶i phãng acid lactic trong c¬, mµ nh− ta ®· biÕt acid lactic chÝnh lµ nguyªn nh©n g©y ra mÖt mái cña c¬ thÓ. Trong thÓ thao acid lactic lµ chØ tiªu ®Æc tr−ng vµ cã ®é tin cËy cao trong viÖc theo dâi vµ khèng chÕ l−îng vËn ®éng thÝch hîp cña vËn ®éng viªn [3, 14, 15, 18, 19, 28, 29, 30]. Acid lactic lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ®−êng ph©n yÕm khÝ (glycolysis). Ph¶n øng ®−îc diÔn ra nh− sau: CH3.CO.COOH + NADH -----> CH3.CHOH.COOH + NAD (axit pyruvic) (axit lactic) ë tr¹ng th¸i yªn tÜnh, trong ®iÒu kiÖn ®ñ oxy, t¹i c¸c c¬ quan, tæ chøc trong c¬ thÓ vÉn diÔn ra qu¸ tr×nh ph©n gi¶i ®−êng yÕm khÝ m¹nh mÏ vµ s¶n sinh ra acid lactic (AL) vµ axxit nµy mau chãng ®i vµo m¸u v× vËy trong tr¹ng th¸i yªn tÜnh, trong m¸u lu«n lu«n duy tr× mét møc ®é acid lactic nhÊt ®Þnh. Trong lóc nghØ ng¬i, nång ®é AL trong m¸u ®éng m¹ch kho¶ng 0,4-0,8 mmol/l. Gi÷a vËn ®éng viªn vµ ng−êi b×nh th−êng kh«ng cã sù kh¸c nhau vÒ l−îng AL lóc tÜnh. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh tËp luyÖn vµ thi ®Êu cã sù kh¸c biÖt nhau qu¸ xa, bëi v× kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña vËn ®éng viªn ®èi víi nång ®é acid lactic cao trong m¸u lµ yÕu tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®¹t ®−îc thµnh tÝch cao. C«ng t¸c huÊn luyÖn vËn ®éng viªn ®ång nghÜa víi viÖc huÊn luyÖn cho vËn ®éng viªn tËp chÞu ®ùng ng−ìng acid lactic cao trong m¸u ë c¸c møc ®é thêi gian dµi, ng¾n kh¸c nhau [6, 9, 10, 11, 18, 19, 22, 23]. 5. ThiÕu m¸u do mÖt mái trong luyÖn tËp, thi ®Êu qu¸ søc vµ biÖn ph¸p håi phôc. ThiÕu m¸u trong thÓ thao lµ d¹ng thiÕu m¸u cã tÝnh t−¬ng ®èi ë V§V chñ yÕu lµ thiÕu m¸u do thiÕu s¾t (thiÕu m¸u do nh−îc s¾c) [10, 11, 20, 21]. Do trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp thÓ thao l−îng s¾t hÊp thô gi¶m m¹nh, l−îng s¾t mÊt ®i theo møc ®é tho¸t må h«i. ë vËn ®éng viªn bãng ®¸ trung b×nh l−îng s¾t mÊt theo må h«i cã thÓ lªn tíi 0,6mg/l, ë løa tuæi nhi ®ång lµ 0,4mg/l. V× vËy trong huÊn luyÖn vµ thi ®Êu vËn ®éng viªn lu«n cÇn ph¶i quan t©m dÕn vÊn ®Ò bæ sung s¾t nh− succinate s¾t, lactate s¾t, ferro (Fe++) sulphate..v..v.. nh»m n©ng cao dù tr÷ protein chøa s¾t. Nãi ®Õn thiÕu m¸u cña vËn ®éng viªn lµ nãi ®Õn sù gi¶m sót møc hemoglobin so víi nhu cÇu ph¸t huy n¨ng lùc Mr.Nam - 19 - 8/8/2007
vËn ®éng. Tuú theo møc ®é ph¸t triÓn cña tr¹ng th¸i luyÖn tËp qu¸ søc mµ cã thÓ tõ thiÕu m¸u cña vËn ®éng viªn, h¹ thÊp xuèng tíi møc chØ tiªu thiÕu m¸u cña ng−êi th−êng vµ tõ thiÕu m¸u g©y gi¶m sót n¨ng lùc vËn ®éng sÏ dÉn ®Õn ph¸t triÓn thµnh thiÕu m¸u bÖnh lý. Do vËy hemoglobin lµ mét chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ thÓ lùc cña vËn ®éng viªn [18, 22, 23, 24, 26, 27]. 6. øng dông c¸c bµi thuèc d©n gian vµ cæ truyÒn vµo viÖc bæ sung dinh d−ìng vµ thùc phÈm thuèc nh»m t¨ng c−êng thÓ lùc cho c¸c vËn ®éng viªn ViÖt nam. Trong ®iÒu kiÖn b×nh th−êng, n¨ng l−îng ®−îc cung cÊp vµ bÞ tiªu hao lu«n gi÷ møc æn ®Þnh. N¨ng l−îng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n cña mäi ho¹t ®éng trong c¬ thÓ. N¨ng l−îng kh«ng ®ñ c¸c ho¹t ®éng chøc n¨ng gi¶m sót, søc khoÎ kÐm;n¨ng l−îng qu¸ thõa l¹i g©y tÝch mì, còng lµm cho c¬ thÓ khã vËn ®éng, ho¹t ®éng chøc n¨ng khã kh¨n vµ søc khoÎ còng kÐm ®i. Do ®ã viÖc cung cÊp thøc ¨n hîp lý lµ tèi quan träng. ChÕ ®é ¨n uèng bæ sung trong thÓ thao gåm c¸c thøc ¨n vµ uèng cã t¸c dông c¶i thiÖn n¨ng lùc vËn ®éng cña V§V. HiÖn nay c¸c d−îc liÖu thÓ thao ph¸t triÓn rÊt phong phó. Thøc ¨n bæ sung cho vËn ®éng viªn gåm d−îc liÖu, thùc phÈm cã thÓ lµm tõ ®−êng, tõ c¸c chÊt ®iÖn gi¶i, tõ n−íc hoa qu¶, d−îc liÖu nhiÒu oxy. D−îc liÖu thøc ¨n cã ý nghÜa ®Æc biÖt lµ cã thÓ gãp phÇn n©ng cao thµnh tÝch ®Õn sù cung cÊp n−íc vµ ®−êng cho V§V. Ta biÕt r»ng, n¨ng l−îng vµ sù trao ®æi chÊt cña c¬ thÓ V§V lóc tËp luyÖn lín gÊp 10- 20 lÇn so víi lóc nghØ ng¬i. PhÇn lín n¨ng l−îng tiªu hao cung cÊp cho ho¹t ®éng c¬ b¾p, phÇn kh¸c cho qu¸ tr×nh chuyÓn ho¸ vµ lµm t¨ng th©n nhiÖt. L−îng vËn ®éng tËp luyÖn cµng lín sÏ sinh nhiÖt cµng nhiÒu, th©n nhiÖt cµng cao, c¬ thÓ kh«ng to¶ nhiÖt kÞp thêi ®−îc vµ ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn chøc n¨ng vËn ®éng cña c¬ thÓ. Do vËy, trong qu¸ tr×nh vËn ®éng, V§V ra ®−îc nhiÒu må h«i lµ c¬ thÓ ®· to¶ nhiÖt tèt. 1ml må h«i tho¸t ra ®−îc th× c¬ thÓ ®−îc t¸n nhiÖt 0,75Kcal. Do vËy, c−êng ®é vËn ®éng, m«i tr−êng tËp luyÖn còng nh− viÖc tiªu hao n¨ng l−îng rÊt lín ®ång nghÜa víi viÖc cÇn bæ sung n¨ng l−îng b»ng thuèc hay thùc phÈm chøc n¨ng lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng. Víi lîi thÕ vÒ kÕ tôc vµ ph¸t huy nh÷ng kinh nghiÖm cæ truyÒn cña cha «ng ta ®Ó l¹i, kÕt hîp víi sù ph¸t triÓn vÒ khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ tiÒm n¨ng nguån tµi nguyªn s½n cã trong n−íc. Ngµy nay nhiÒu C«ng ty trong n−íc ®· cho ra ®êi nh÷ng s¶n phÈm cã gi¸ trÞ vµ hiÖu qu¶ cao trong viÖc ch÷a trÞ vµ bæ d−ìng søc khoÎ lµm phong phó thªm thÞ tr−êng s¶n phÈm d−îc trong n−íc. Kinh nghiÖm cæ truyÒn vµ gi¸ trÞ dinh d−ìng thùc phÈm thuèc cña c¸ c¬m, c¸ ch×a v«i hay tõ nguyªn liÖu ®éng vËt hay th¶o d−îc tõ ngh×n ®êi x−a ®Ó cho ®Õn nay vÉn cßn gi÷ nguyªn ®−îc gi¸ Mr.Nam - 20 - 8/8/2007