Báo cáo nghiên cứu khoa học " Bàn về phương thức biểu đạt ý phủ định trong tiếng hán và tiếng Việt "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

108
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tần suất sử dụng từ và câu phủ định trong tiếng Hán và tiếng Việt đều t-ơng đối cao. Xét về tổng thể, có thể thấy đ-ợc một số điểm giống nhau trong hai ngôn ngữ, nh-ng khảo sát chi tiết cho thấy có sự khác biệt mang đặc điểm riêng của mỗi ngôn ngữ. Ph-ơng thức biểu đạt ý phủ định trong tiếng Hán và tiếng Việt cũng đ-ợc coi là điểm khó cần chú ý đến trong dạy học tiếng n-ớc ngoài. Bài viết tiến hành khảo sát, miêu tả, phân tích và so sánh ph-ơng thức...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Bàn về phương thức biểu đạt ý phủ định trong tiếng hán và tiếng Việt "

CÇm tó tµi NCS Trư ng i h c Trung Sơn (Trung Qu c) Tãm t¾t: TÇn suÊt sö dông tõ vµ c©u phñ ®Þnh trong tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt ®Òu t−¬ng ®èi cao. XÐt vÒ tæng thÓ, cã thÓ thÊy ®−îc mét sè ®iÓm gièng nhau trong hai ng«n ng÷, nh−ng kh¶o s¸t chi tiÕt cho thÊy cã sù kh¸c biÖt mang ®Æc ®iÓm riªng cña mçi ng«n ng÷. Ph−¬ng thøc biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh trong tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt còng ®−îc coi lµ ®iÓm khã cÇn chó ý ®Õn trong d¹y häc tiÕng n−íc ngoµi. Bµi viÕt tiÕn hµnh kh¶o s¸t, miªu t¶, ph©n tÝch vµ so s¸nh ph−¬ng thøc diÔn ®¹t ý phñ trong tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt tõ gãc ®é ng÷ ph¸p vµ ng÷ dông, tõ ®ã t×m ra ®iÓm gièng nhau vµ kh¸c nhau trong viÖc sö dông tõ phñ ®Þnh, tõ ng÷ cã ý nghÜa phñ ®Þnh vµ c¸c ph−¬ng thøc dông häc ®Ó biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh trong hai ng«n ng÷. Hy väng néi dung nghiªn cøu cã thÓ cung cÊp thªm tµi liÖu tham kh¶o, còng nh− nh÷ng gîi ý trong viÖc d¹y häc, phiªn dÞch, nghiªn cøu, giao tiÕp tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt. Tõ khãa: Tõ phñ ®Þnh; tõ ng÷ cã ý nghÜa phñ ®Þnh; ph−¬ng thøc dông häc I. Më ®Çu XÐt vÒ tæng thÓ, tõ hay c©u diÔn ®¹t ý phñ ®Þnh trong hai ng«n ng÷ cã mét sè BiÓu ®¹t ý phñ ®Þnh th«ng qua ®Æc ®iÓm gièng nhau, nh−ng kh¶o s¸t ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ trong tiÕng H¸n chi tiÕt cho thÊy cã sù kh¸c biÖt vµ mang vµ tiÕng ViÖt t−¬ng ®èi ®a d¹ng, tÇn ®Æc ®iÓm riªng cña mçi ng«n ng÷. Do cã suÊt sö dông trong giao tiÕp th−êng rÊt tÝnh ®a d¹ng vµ phøc t¹p nh− vËy, cho cao. Trong tiÕng H¸n, th−êng sö dông nªn hiÖn t−îng ng«n ng÷ nµy còng lµ c¸c tõ mang dÊu hiÖu phñ, nh−: ”不“ ®iÓm khã, cÇn ®−îc chó träng ®óng møc vµà , t−¬ng øng víi mét sè tõ ” 有（没“ ） trong qu¸ tr×nh sö dông. Bµi viÕt tËp “kh«ng”, “ch¼ng”, “ch¶” hoÆc “ch−a” trung kh¶o s¸t, ph©n tÝch vµ ®èi chiÕu trong tiÕng ViÖt. Ngoµi ra, cßn sö dông mét sè ph−¬ng thøc biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh tíi c¸c tõ ng÷ vµ c©u mang ý nghÜa phñ cña tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt tõ gãc ®é ®Þnh kh¸c. Chóng t«i nhËn thÊy, ph−¬ng ng÷ nghÜa tõ vùng, có ph¸p vµ ng÷ dông, thøc biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh trong hai ng«n qua ®ã t×m hiÓu nh÷ng ®iÓm gièng nhau ng÷ H¸n – ViÖt qu¶ lµ kh«ng ®¬n gi¶n.
vµ kh¸c nhau trong hai ng«n ng÷. Hy cã thÓ cïng chuyÓn dÞch trùc tiÕp. VÝ dô: väng néi dung nghiªn cøu nµy, cã thÓ (Anh ta kh«ng 。话通普说会不他不不不 (1) cung cÊp thªm tµi liÖu tham kh¶o còng biÕt nãi tiÕng phæ th«ng) nh− nh÷ng gîi ý liªn quan tíi viÖc d¹y (T«i ch−a ®Õn B¾c 。京北过去没我没没没 (2) häc, phiªn dÞch, nghiªn cøu, giao tiÕp Kinh) tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt nh− mét ngo¹i (§õng nãi g× n÷a). 别。了么什说别别别 (4) ng÷. Tõ phñ ®Þnh “ch−a” cña tiÕng ViÖt vµ II. Ph−¬ng thøc biÓu ®¹t ý phñ trong tiÕng H¸n cã ®Æc ®iÓm gièng 没没没没 ®Þnh trong tiÕng H¸n vµ tiÕng nhau lµ ®Òu x¸c nhËn sù v¾ng mÆt cña ViÖt vÊn ®Ò phñ ®Þnh, tÝnh ®Õn thêi ®iÓm 1. Ph−¬ng thøc ng÷ ph¸p ph¸t ng«n lµ ch−a x¶y ra, cã sù dù b¸o, 1.1.Sö dông c¸c tõ mang dÊu hiÖu phñ tÝnh to¸n ®Õn hµnh ®éng hoÆc sù viÖc sÏ ®Þnh xuÊt hiÖn hay x¶y ra trong t−¬ng lai sau Qua kh¶o s¸t ng÷ liÖu chóng t«i nhËn thêi gian sau ph¸t ng«n. thÊy, hai ng«n ng÷ ®Òu sö dông c¸c tõ “§õng” , “chí” trong tiÕng ViÖt vµà mang dÊu hiÖu phñ ®Þnh víi tÇn suÊt trong tiÕng H¸n ” 甭（不要不甭别“ ）用、、、 t−¬ng ®èi cao, ph¹m vi xuÊt hiÖn t−¬ng ®Òu mang hµm ý phñ ®Þnh cÇu khiÕn, ®èi réng, nh−: khuyªn r¨n, cÊm ®o¸n vµ th−¬ng l−îng. 不、要不、别、有（没、不） trong tiÕng H¸n, t−¬ng øng víi ）甭（用 Cïng mang s¾c th¸i khÈu ng÷ cã c¸c c¸c tõ “kh«ng”, “ch¼ng”, “ch¶”, “ch−a”, tõ, nh− “ch¶”, “chí” (tiÕng ViÖt) vµà “®õng”, “chí” trong tiÕng ViÖt. Bªn c¹nh (tiÕng H¸n). ”甭“ ®ã cßn cã c¸c tõ mang dÊu hiÖu phñ ®Þnh Trong tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt ®ång kh¸c, xuÊt hiÖn víi tÇn suÊt thÊp h¬n, thêi cßn xuÊt hiÖn hiÖn t−îng mét tõ nh−: (®õng, chí) (ch−a, kh«ng) 未、莫、 phñ ®Þnh trong ng«n ng÷ nµy cã thÓ (kh«ng, ®õng, chí) (kh«ng cã) 无、勿、 t−¬ng ®−¬ng víi hai hoÆc trªn hai tõ (kh«ng, ®õng, chí) (kh«ng ph¶i) 非、未、 trong phñ trong ng«n ng÷ kia. Nh− 没没没没 (kh«ng/ ch−a h¼n) (ch−a hÒ, 曾不、必 tiÕng H¸n, cã thÓ t−¬ng øng víi c¸c tõ ch−a tõng) (ch−a hÒ, ch−a tõng) 曾未、、 phñ ®Þnh “kh«ng”, “ch¼ng”, “ch¶”, (kh«ng/ch−a hÒ) (kh«ng thÓ, 尝未从无、 “ch−a” trong tiÕng ViÖt. VÝ dô kh«ng biÕt) (kh«ng ph¶i) 无、庸)毋(无、 (Ch−a ai ®Õn/ Kh«ng ai 没。来人没 (5) 没没 (kh«ng/khái cÇn) (kh«ng ph¶i) 必不、须、 ®Õn/ Ch¼ng ai ®Õn/ Ch¶ ai ®Õn). (®õng cã/véi) trong tiÕng H¸n ；要休 “§õng” ®ång thêi cã thÓ diÔn ®¹t “kh«ng hÒ”, “ch¼ng hÒ”, “ch¶ hÒ”, “ch−a b»ng c¸c tõ ” 甭（用不、要不、甭、别“ ） hÒ”, “kh«ng ph¶i”, “ch¼ng ph¶i”, “ch¶ trong tiÕng H¸n. VÝ dô ph¶i”, “ch−a ph¶i”... trong tiÕng ViÖt. (6) §õng nãi g× n÷a 甭要不了么什说甭要不要不 ( / 甭甭要不 Mét sè tõ phñ ®Þnh trong hai ng«n 了么什说用不了么什说/ ) ng÷ cã ng÷ nghÜa hoµn toµn t−¬ng øng, 58
HiÖn t−îng nµy còng x¶y ra víi c¸c tõ hiÖn ®¹i. Cßn cã nhiÒu ®Æc ®iÓm kh¸c phñ ®Þnh kh¸c. Tuy nhiªn, cÇn l−u ý ®Õn biÖt, phøc t¹p kh¸c trong c¸ch sö dông c¸c tr−êng hîp trong tiÕng ViÖt d−íi c¸c tõ phñ ®Þnh trong tiÕng H¸n vµ 没不没不没不、没不 ®©y: “kh«ng”, “ch¼ng”, “ch¶”, “ch−a” trong tiÕng ViÖt. §©y còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò (7) T«i kh«ng cã tiÒn. ®ang ®−îc giíi nghiªn cøu tranh luËn vµ NÕu chuyÓn dÞch thµnh c©u tiÕng tiÕp tôc triÓn khai nghiªn cøu. H¸n th× lµ c©u sai. V× ” 钱有不我“ 不。不不 1.2. Sö dông tõ mang dÊu hiÖu phñ ®éng tõ biÓu thÞ sù së h÷u, tån hiÖn ”有“ ®Þnh lµm tiÒn tè ®Ó cÊu t¹o c¸c tõ hoÆc trong tiÕng H¸n chØ cã thÓ dïng ”没“ ”没 ”没 ”没 côm tõ mang ý nghÜa phñ ®Þnh “”®Ó phñ ®Þnh. C©u ®óng ph¶i lµ 没我“ 没没没 MÆc dï tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt cïng ” 钱有。 lµ nh÷ng ng«n ng÷ Ýt cã sù thay ®æi vÒ (8) ¤ng Êy kh«ng ph¶i thÇy Lý, mµ h×nh th¸i cña tõ, nh−ng vÉn xuÊt hiÖn lµ thÇy V−¬ng. mét sè tr−êng hîp tõ mang dÊu hiÖu NÕu tiÕp tôc sö dông ®Ó chuyÓn ”没“ ”没 ”没 ”没 phñ ®Þnh ®ãng vai trß lµ mét tiÒn tè cÊu dÞch sang c©u phñ ®Þnh tiÕng H¸n 他“ t¹o tõ hoÆc côm tõ biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh. ” sÏ lµ 没 ”。师老王是而，师老李是没没没 Nh−:: 无、车电轨无、管钢缝无无无无无无 mét c©u sai. §éng tõ trong tiÕng ”是“ 无无、耗损形无、盐机无、果花无无无无无无无无 H¸n chØ cã thÓ dïng tõ ®Ó phñ ”不“ ”不 ”不 ”不无无、法不、幸不、激刺件条不不无无不不不不 ®Þnh. C©u ®óng ph¶i lµ:: 老李是不他“ 不不不非非无、义意无、则规不、法不无无非非不不无无无无 ”。师老王是而，师人非、正公不、平公不、不不非理不不不不非非 Qua c¸c vÝ dô (7 - 8) cho thÊy, tõ phñ . T−¬ng tù, trong tiÕng ViÖt 道义主 ®Þnh tiÕng ViÖt kh«ng cã tr−êng hîp chØ “ ” còng xuÊt hiÖn mét sè tõ gèc H¸n ®−îc cã thÓ t−¬ng ®−¬ng víi mét tõ phñ ®Þnh cÊu t¹o theo h×nh thøc, nh−: bÊt h¹nh, tiÕng H¸n, hoÆc lµ lùa chän hoÆc lµ ”不“ ”不 ”不 ”不 bÊt hîp ph¸p bÊt qui t¾c, bÊt c«ng, bÊt lùa chän”没“ ”没 ”没 . ”没 lùc, v« duyªn, v« phóc, v« lý, v« c¶m, Trong tiÕng ViÖt, tõ phñ ®Þnh muèi v« c¬, phi nghÜa, phi ph¸p, vÞ “ch¼ng” hµm chøa ý nghÜa phñ ®Þnh thµnh niªn, vÞ h«n thª/phu… triÖt ®Ó, trong tiÕng H¸n ”没“ ”不“ ”没 ”不 ”没 ”不 và ”没 ”不 Trong ph−¬ng thøc cÊu t¹o nµy, cßn cÇn ph¶i c¨n cø vµo ng÷ c¶nh vµ sù chóng ta cÇn chó ý ph©n biÖt víi c¸c cÊu kÕt hîp víi mét sè tõ ng÷ kh¸c míi biÓu tróc rót gän theo qui luËt tiÕt kiÖm cña ®¹t ý nghÜa t−¬ng ®−¬ng nh− “ch¼ng”. ng«n ng÷, dÔ g©y ra sù nhÇm lÉn trong Tõ phñ ®Þnh “ch¶” cña tiÕng ViÖt mang c¶ hai ng«n ng÷. Nh−: kh«ng gia ®×nh phong c¸ch khÈu ng÷, cßn ”没“ ”不“ ”没 ”不 ”没 ”不và ”没 ”不 (kh«ng cã gia ®×nh), kh«ng nhµ kh«ng mang s¾c th¸i phong c¸ch chung 、未“ cöa (kh«ng cã nhµ ë, kh«ng cã gia cho thÊy dÊu ”庸)毋(无、非、勿、无、莫 ®×nh). Vµ / kh«ng cã 无分缘有没份缘无 ( 无无 Ên tån t¹i cña tiÕng H¸n cæ mµ ®a phÇn duyªn phËn)/ / kh«ng cã 没面脸有没脸没( 没没 cßn xuÊt hiÖn trong bót ng÷ tiÕng H¸n 59
mÆt mòi nµo)/ / v« Trong tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt c¸c 无家的住居有没归可家无 ( 无无 gia c−)… cïng mét sè tõ chØ sö dông ®éng tõ “b¸c bá”, “phñ nhËn”, cïng ®−îc hoÆc th−êng xuyªn sö dông kÌm víi c¸c hiÓu nghÜa “coi lµ kh«ng ph¶i”; §éng tõ tõ mang dÊu hiÖu phñ ®Þnh, gåm: “tõ chèi” trong vÝ dô (9) mang nghÜa phñ kh«ng ®o¸i hoµi, kh«ng s¬ mói, ®Þnh “kh«ng thùc hiÖn”; §éng tõ “ng¨n” kh«ng ¨n thua (tiÕng ViÖt), trong vÝ dô (10) mang nghÜa phñ ®Þnh lµ 不万千不 / 不不 nhÊt thiÕt kh«ng / kh«ng kh¶ dÜ “kh«ng ®Ó xuÊt hiÖn”; §éng tõ “phßng”, 气景不、不、不不 / kh«ng ®Ó ý / kh«ng ra sao “tr¸nh” trong vÝ dô (11) vµ (12) cã nghÜa 不睬理不话像不、不不不不不 (tiÕng H¸n)… lµ “kh«ng ®Ó x¶y ra”... Riªng ®éng tõ “nghi ngê” vÝ dô (13) th× mang ý nghÜ 1.3. Sö dông c¸c tõ mang ý nghÜa phñ chñ quan cho r»ng “kh«ng ®óng”, ®Þnh “kh«ng thËt”; “l−êi” trong vÝ dô (14) ®−îc Chóng t«i ph©n chia theo thùc tõ hiÓu lµ “kh«ng ch¨m chØ, h¨ng h¸i”, (®éng tõ, tÝnh tõ, danh tõ, sè tõ) vµ h− “kh«ng hÕt m×nh”, nÕu nh− c©u nãi tõ (phã tõ, trî tõ/th¸n tõ) nh− sau: t−êng thuËt l¹i sù viÖc ®· diÔn ra th× a) §éng tõ mang ý nghÜa phñ ®Þnh mang ý phñ ®Þnh lµ “®· kh«ng thùc Mét sè ®éng tõ tiÕng H¸n mang ý hiÖn”. nghÜa phñ ®Þnh th−êng thÊy, gåm: KhÈu ng÷ tiÕng ViÖt cßn xuÊt hiÖn 绝拒 (tõ chèi) (phñ nhËn) (b¸c bá) c¸ch sö dông ®éng tõ “khái”, “thÌm”, vµ 认否、斥驳、、 (nghi ngê) (ng¨n chÆn) tõ tôc “®Ðo” trong c¸c tr−êng hîp kh«ng 疑怀止阻、止防、 (phßng ngõa) (tr¸nh) (tr¸nh) chÝnh thøc ®Ó diÔn ®¹t ý phñ ®Þnh. VÝ 免避、免以、、 (may) (®õng nghÜ/ ®õng t−ëng) dô: 免幸想休、、 (l−êi)… T−¬ng tù , trong tiÕng ViÖt 得懒 (15) Khái nãi. (nghÜa lµ: ®õng nãi, còng xuÊt hiÖn mét sè ®éng tõ mang kh«ng ph¶i nãi) nghÜa phñ ®Þnh, nh−: B¸c bá, phñ nhËn, (16) ThÌm vµo ®i. (nghÜa lµ: kh«ng tõ chèi, tr¸nh, quªn, ngo¹i trõ, mÊt, muèn ®i, kh«ng cÇn ®i) thÊt l¹c... VÝ dô: b) TÝnh tõ mang ý nghÜa phñ ®Þnh (Nã tõ chèi kÝ tªn) 字签绝拒他 (9) TiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt cã sö dông (Ng¨n nã tham dù) ）加参他止阻 (10) ®Õn c¸c tÝnh tõ, nh−: / trèng (tiÕng 空 (Phßng x¶y ra tai 故事出止防 (11) H¸n), vµ “trèng tr¬n”, “trèng tr¶i”, “v¾ng n¹n) vÎ”, “rçng”, “s¸o rçng” (tiÕng ViÖt)… ®Ó (12) T«i dÆn tr−íc ®Ó anh tr¸nh m¾c diÔn ®¹t ý phñ ®Þnh lµ “kh«ng cã ai”, sai lÇm. “kh«ng cã g×”, “kh«ng cã kÕt qu¶ g×”. VÝ (T«i nghi ngê sù 心诚的他疑怀我 (13) dô: thµnh thËt cña nã) (T«i ®· ®i 。了空扑又果结，他找去我 (17) (14) Nã l−êi tham gia ho¹t ®éng t×m nã, kÕt qu¶ ch¼ng ®−îc g× c¶) chung ®Êy mµ. 60
(18) T«i chØ nh×n thÊy mét c¨n phßng ®−îc hai ng«n ng÷ H¸n - ViÖt sö dông trèng tr¬n. (t«i kh«ng nh×n thÊy thø g× ®Ó biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh. Nh−: / m«ng, 屁 trong c¨n phßng c¶) ®Ýt / ph©n / bé phËn sinh dôc 屎、）球（毬、 nam / bé phËn sinh dôc n÷… VÝ dô: Mét sè nhµ nghiªn cøu ng÷ ph¸p 屌、 tiÕng H¸n cßn ®−a ra nhËn ®Þnh tÝnh tõ (23) Sî …/ c… g×. (nghÜa lµ: kh«ng sî (h×nh dung tõ) “ /khã”, diÔn ®¹t ý phñ g× c¶) 难 ®Þnh mang tÝnh uyÓn chuyÓn, khÐo lÐo, (CËu ta thµnh thËt ！屁个实老他 (24) sö dông c¸ch ®¸nh gi¸ chñ quan ®Ó ®−a c¸i … Êy !) (tøc lµ: kh«ng thµnh thËt) ra ph¸n ®o¸n phñ ®Þnh vÒ tÝnh kh¶ thi Danh tõ th« tôc biÓu thÞ ý phñ ®Þnh trong thùc tÕ kh¸ch quan lµ “kh¶ n¨ng trong tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt ®a sè ®−îc kh«ng thùc hiÖn ®−îc lµ rÊt cao” [1]. Tuy sö dông trong khÈu ng÷, cã tõ thÓ hiÖn vËy, tr−êng hîp nµy cßn ®ang g©y nhiÒu s¾c th¸i ph−¬ng ng÷, nh− “ná” (tiÕng tranh luËn. Chóng t«i nhËn ®Þnh, cã thÓ HuÕ), “ ” (sè 6) (ph−¬ng ng÷ B¾c 六六六六 xÕp tr−êng hîp nµy vµo sö dông ph−¬ng Kinh). Nh÷ng danh tõ nµy th−êng mang thøc dông häc ®Ó biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh. VÝ s¾c th¸i t×nh c¶m nhÊn m¹nh sù phÉn dô: né kh«ng hµi lßng, ®−îc sö dông trong (ý t−ëng ph¹m vi hÑp, Ýt khi ®−îc dïng tr−íc mÆt 现实难很法想个这他 (19) nµy cña cËu ta khã thùc hiÖn næi) nhiÒu ng−êi, hÇu nh− kh«ng xuÊt hiÖn trong c¸c gi¸o tr×nh dïng cho d¹y häc c. Danh tõ mang ý nghÜa phñ ®Þnh ng«n ng÷, kh«ng dïng trong lêi lÏ diÔn TiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt cïng sö thuyÕt vµ trong c¸c cuéc tiÕp xóc chÝnh dông mét sè danh tõ biÓu thÞ sù vËt trõu thøc, trang träng. §èi t−îng sö dông t−îng, kh«ng cã thùc thÓ, lùc l−îng siªu th−êng lµ nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é v¨n nh©n, kh«ng thÊy thùc thÓ xuÊt hiÖn hãa thÊp, Ýt cã ®iÒu kiÖn ®−îc häc hµnh, trong thÕ giíi kh¸ch quan, nh−:: “ / 天 c¸c ®èi t−îng l−u manh vµ x· héi ®en. trêi”, “ / quØ”, “ / ma”, “ / kh«ng 鬼魔气空 KhÈu ng÷ tiÕng ViÖt cßn dïng tíi c¶ khÝ”, “ / giã”, ®Ó biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh 风 h×nh ¶nh cña “khØ”, “chã” ®Ó biÓu ®¹t ý “kh«ng cã” hoÆc “kh«ng tån t¹i”. VÝ dô: phñ ®Þnh trong c¸c ng÷ c¶nh kh«ng (20) ViÖc nµy cã trêi biÕt. (tøc lµ: viÖc chÝnh thøc. VÝ dô: nµy kh«ng cã ai biÕt) (25) Sî c¸i con khØ Êy. (nghÜa lµ: (21) Cã ma nµo ®Õn ®©u. (tøc lµ: kh«ng sî g×) kh«ng cã ai ®Õn) d. §¹i tõ mang ý nghÜa phñ ®Þnh (22) Lµm nh− vËy cã mµ ¨n kh«ng khÝ. (nghÜa lµ: kh«ng thu ®−îc hiÖu qu¶ g×) Mét sè ®¹i tõ nghi vÊn biÓu thÞ hµm ý phñ ®Þnh, nh−: (g×) (nµo) C¸c danh tõ mang nghÜa th« tôc, biÓu 哪、么什、 (ë ®©u) (ë ®©u) (lóc nµo/ thÞ bé phËn sinh dôc nam vµ n÷, bé 儿哪里哪、儿几、 bao giê) (tiÕng H¸n); “G×”, “ai”, “nµo”, phËn bµi tiÕt kÝn hoÆc chÊt cÆn b·, còng 61
“lµm sao” (tiÕng ViÖt). VÝ dô: TiÕng H¸n cßn sö dông “ ” (sè 8) vµ 八八八八 “ ” (sè 6) (tiÕng ®Þa ph−¬ng B¾c Kinh 六六六六太，头钟个三两是就去一！事好么什 (26) mang ý nghÜa phñ ®Þnh th« tôc), ®Ó biÓu (ViÖc tèt nçi g×! HÔ ®i lµ mÊt ！了人腻 ®¹t ý nghÜa “kh«ng cã”, “kh«ng tån t¹i”. d¹ng ®Õn vµi tiÕng ®ång hå, lµm ng−êi ta VÝ dô: ph¸t ng¸n qu¸!) (tøc lµ: viÖc ®ã kh«ng tèt) ( (C©u nµy ”, 2000)[2] 声相林宝侯。了去国八哪到说话这你 ,“ (35) anh nãi ®Õn ®Êt n−íc nµo ®ã kh«ng cã (anh ta 。他话笑在是家人道知哪他 (27) trªn b¶n ®å råi) nµo cã hay lµ mäi ng−êi ®ang chª c−êi cho) (mang nghÜa: anh ta kh«ng biÕt) 臭怕也力势有！六“。力势有家人“ (36) ” (‘Ng−êi ta cã thÕ lùc ®Êy’.. ‘ … sî ! Cã (28) H«m qua nµo nã cã ®i ch¬i. (tøc 。他 thÕ lùc còng sî g× nã’) ( , 1981)[3] lµ: h«m qua nã kh«ng ®i ch¬i) 章继吴 (29) Khã g×. (tøc lµ: kh«ng khã) f. Phã tõ mang ý nghÜa phñ ®Þnh (30) Ai cho tao l−¬ng thiÖn. (Nam Cao, Mét sè phã tõ phñ ®Þnh trong tiÕng “ChÝ PhÌo” , 1941) (tøc lµ: kh«ng ai cho ViÖt vµ tiÕng H¸n ®· ®−îc miªu t¶ ë c¶) phÇn 0.2.1, nh−: 不、要不、别、没、不“ (31) ViÖc ®ã t«i lµm sao biÕt næi. (tøc vµ “kh«ng”, “ch¼ng”, “ch¶”, ” 甭（用） lµ: kh«ng thÓ biÕt ®−îc) “ch−a”, “®õng”, “chí”, “cãc” (nghÜa th« Mét sè ®¹i tõ nghi vÊn cã thÓ thay thÕ tôc)... Ngoµi ra, tiÕng H¸n cßn dïng c¸c cho danh tõ tôc trong c¸ch diÔn ®¹t ý phã tõ kh¸c, nh−: 、干、空、的白白、白“ nghÜa phñ ®Þnh. VÝ dô: ” …枉、虚、徒、瞎 Ví d : (nã thËt (Suèt c¶ mét 么什实老他 ” 屁个实老他“ ！ (32) 。午上个一了干白他 (37) thµ g×: nghÜa lµ nã kh«ng thËt thµ) buæi s¸ng nã lµm kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶ g×) e. Sè tõ mang ý nghÜa phñ ®Þnh (Nã ®· ®Ó 。天两一泡“ 样这能他 ”白 (38) Sè tõ “ ” trong tiÕng H¸n t−¬ng 零零零零 “l·ng phÝ” mét vµi ngµy v« Ých nh− vËy) øng víi sè “0” trong tiÕng ViÖt, lµ con sè 》子祥驼骆《舍老 ( , 1936, tr 299) biÓu thÞ gi¸ trÞ nhá nhÊt trong c¸c c¬ sè. (T«i kh«ng thÓ 。做不吃白能不我 (39): Ng«n ng÷ ®· m−în sè “0” ®Ó diÔn ®¹t víi ngåi ¨n kh«ng mµ kh«ng lµm g× ®−îc) ý nghÜa phñ ®Þnh c¸c sù vËt “kh«ng cã g× VÝ dô (37) vµ (38) cña tiÕng H¸n diÔn c¶”, “kh«ng tån t¹i”. VÝ dô: ®¹t ý “bá c«ng søc ra nh−ng kh«ng cã 有没，生永是便钟秒一那的感诗有 (33) ®−îc thu ho¹ch g×”, hoÆc vÝ dô (39) diÔn (phót gi©y cã ®−îc c¶m ！零于等纪世的诗 ®¹t ý “cã ®−îc g× ®ã mµ kh«ng mÊt c«ng nhËn thi ca ®ã chÝnh lµ sù vÜnh h»ng, søc, kh«ng mÊt tiÒn b¹c”. kh«ng cã thi ca th× thÕ kû nµy chØ lµ con Phã tõ “ ” “ ” cßn ®−îc sö ）有（没、不 sè 0) ( 》堂同世四《,舍老 , 1944) dông thay thÕ cho c¸ch dïng danh tõ (34) TÊt c¶ trë l¹i con sè 0. tôc. Nh−: (Xem vÝ dô ”好不“” 屁个好“ ！ 62
(44b) T«i ch−a bao giê gÆp nã. 24). (45a) Kh«ng ®êi nµo nã b¶o anh. h. Trî tõ/ th¸n tõ/t×nh th¸i tõ biÓu (45b) Nã kh«ng ®êi nµo b¶o anh. ®¹t ý nghÜa phñ ®Þnh “Kh«ng”, “ch¼ng”, “ch¶”, “ch−a” kÕt KhÈu ng÷ tiÕng ViÖt sö dông c¸c hîp víi “mét lÇn nµo”, t¹o ra c¶ mét kÕt th¸n tõ, trî tõ, kÌm theo ng÷ khÝ ®Ó cÊu cè ®Þnh biÓu thÞ sù phñ ®Þnh vÒ tÇn diÔn ®¹t ý nghÜa phñ ®Þnh. Nh−: “®©u”, suÊt, tr×nh tù, thø tù. “ø”. VÝ dô: (46) T«i ch−a mét lÇn ®−îc ®Õn (40) §©u ph¶i ¹. (nghÜa lµ: kh«ng Tr−êng Thµnh. ph¶i) §©u cã ph¶i…VÝ dô: (41) T«i ®©u cã tiÒn. (nghÜa lµ: kh«ng (47a) §©u cã ph¶i anh Êy nãi. cã tiÒn) (47b) §©u ph¶i anh Êy nãi. (42) T«i cã biÕt ®©u. (nghÜa lµ: kh«ng §©u cã…VÝ dô: biÕt) (48a) Anh Êy ®©u cã nãi thÕ. (43) ø cÇn. (tøc lµ: kh«ng cÇn) (48b) Anh Êy ®©u nãi thÕ. VÝ dô (40 - 42) cho thÊy vÞ trÝ cña trî Lµm g× cã…VÝ dô: (49) Lµm g× cã ai tõ “®©u” trong c©u t−¬ng ®èi linh ho¹t, cã thÓ xuÊt hiÖn ë ®Çu c©u, ë gi÷a c©u, nãi xÊu anh. hoÆc ë cuèi c©u. Trong tiÕng ViÖt, côm tõ cè ®Þnh diÔn ®¹t ý nghÜa phñ ®Þnh cßn n»m ë phÝa 1.4. C¸c côm tõ hoÆc khu«n cè ®Þnh sau. Bao gåm: diÔn ®¹t ý phñ ®Þnh … g× ®©u. VÝ dô: (50) VÊt v¶ g× ®©u. TiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt ®Òu sö dông … lµm g×. VÝ dô: (51) Trêi n¾ng to thÕ tíi c¸c tõ ng÷ phñ ®Þnh hoÆc mang nµy, mang ¸o m−a lµm g×. nghÜa phñ ®Þnh ®Ó t¹o ra khu«n cè ®Þnh Sö dông khu«n cè ®Þnh mµ trong ®ã (cã c¶ khu«n cè ®Þnh gi·n c¸ch) vµ c¸c cã c¸c tõ tôc, cã cÊu tróc gåm: Tõ/ côm côm tõ cè ®Þnh, nh»m diÔn ®¹t tiªu ®iÓm tõ + C¸i/con (lo¹i tõ/l−îng tõ) + tõ tôc. hay träng t©m cña ý phñ ®Þnh. Nh− “…c¸i (con) c (l)…”, “… c¸i côc c…”. Trong tiÕng ViÖt sö dông c¸c tõ phñ VÝ dô: (52) Sî c¸i con c…/ Sî c¸i l… ®Þnh “kh«ng”, “ch¼ng”, “ch¶”, “ch−a” kÕt TiÕng ViÖt sö dông c¸c khu«n cè ®Þnh hîp víi tõ chØ thêi gian “bao giê”, “®êi gi·n c¸ch ®Ó phñ ®Þnh, nh−: nµo”, t¹o ra c¶ mét kÕt cÊu cè ®Þnh biÓu T−ëng... l¾m µ. VÝ dô: (53) CËu t−ëng ®¹t sù phñ ®Þnh vÒ thêi gian. Nh−: dÔ l¾m µ. “kh«ng bao giê/®êi nµo”, “ch¼ng bao giê/®êi nµo”, “ch¶ bao giê/®êi nµo”, “ch−a “Kh«ng”, “ch¼ng”, “ch¶”, “ch−a” kÕt bao giê/®êi nµo”. VÝ dô: hîp cïng “mét chót nµo/tÝ nµo/tÑo nµo”, t¹o ra kÕt cÊu khu«n cè ®Þnh gi·n c¸ch (44a) Ch−a bao giê t«i gÆp nã. 63
biÓu thÞ sù phñ ®Þnh b¸c bá vÒ sè l−îng Khu«n cè ®Þnh……/ 没/不都/也儿点一 hoÆc møc ®é. Th−êng xuÊt hiÖn c¸c ®éng nhÊn m¹nh ý nghÜa phñ ®Þnh ……）有（ tõ hoÆc tÝnh tõ gi÷a khu«n cè ®Þnh gi·n vÒ møc ®é. VÝ dô: c¸ch. VÝ dô: (vÊn ®Ò 。难不也儿点一题问个这 (63) (54) T«i ch¼ng biÕt tÝ nµo. nµy ch¼ng khã tÑo nµo) (55) T«i thÊy kh«ng chua tÑo nµo. CÊu tróc tõ phñ ®Þnh /把 +）有（没/不 (giíi tõ/quan hÖ tõ)……còng t¹o Trong c¸c khu«n cè ®Þnh gi·n c¸ch 给/比 thµnh c¸c khu«n phñ ®Þnh t−¬ng ®èi cè diÔn ®¹t nghÜa phñ ®Þnh cã thÓ rót bít ®Þnh. tõ. (anh ta kh«ng cao (Nµo) cã… ®©u. VÝ dô: (56a) Nµo cã ai 。高我比不他 (64) h¬n t«i). ®©u. CÊu tróc (56b): Cã ai ®©u. 词名和/ 跟 +）有（没/ 不 + / (tõ phñ ®Þnh + giíi 词容形组词词名 + (Kh«ng) cã… ®©u. VÝ dô: tõ/quan hÖ tõ + danh tõ/côm danh tõ + (57a) Anh Êy kh«ng cã nãi ®©u. tÝnh tõ), t¹o thµnh c¸c khu«n phñ ®Þnh (57b) Anh Êy cã nãi ®©u. cã sù linh ho¹t vÒ vÞ trÝ tõ phñ ®Þnh. (Cã) ph¶i… ®©u. VÝ dô: Nh−: (58a) Cã ph¶i anh Êy nãi ®©u. VÝ dô: (65) 样一……跟不跟不法做的我 (58b): Ph¶i anh Êy nãi ®©u. (c¸ch lµm cña t«i kh«ng gièng víi 。样一他 Lµm sao mµ (cã thÓ)… ®−îc. VÝ dô: c¸ch lµm cña nã) (59a) Lµm sao mµ cã thÓ ®i bé ®−îc. VÝ dô: (66) 样一不……和/跟跟法做的我 (59b) Lµm sao mµ ®i bé ®−îc. (c¸ch lµm cña t«i kh«ng gièng 。样一不他 víi c¸ch lµm cña nã) Trong tiÕng H¸n, chóng t«i quan s¸t thÊy tõ phñ ®Þnh còng kÕt hîp víi mét . VÝ dô: (67) (Nã kh«ng c− 好不……对 sè tõ hay côm tõ t¹o thµnh c¸c khu«n cè xñ tèt víi t«i, t«i kh«ng lµm b¹n cïng nã ®Þnh. Nh−: n÷a) ）有（没 / 不都 / 也… … 儿点一 , hoÆc l−îng tõ + / danh tõ . VÝ dô: (68) (Nã kh«ng c− /词量 + 一词名好……对不 / danh l−îng tõ) xñ tèt víi t«i, t«i kh«ng lµm b¹n cïng nã 词量名 ,）有（没/不都/也 + ( nhÊn m¹nh ý nghÜa phñ ®Þnh vÒ sè n÷a) l−îng. VÝ dô Mét sè cÊu tróc c©u phøc tiÕng H¸n (c¶ buæi còng ®−îc dïng nh− nh÷ng khu«n phñ 。喝没也水点一我午上个整 (60) s¸ng t«i kh«ng uèng lÊy mét chót n−íc) ®Þnh cè ®Þnh. Nh−: 不也……没不既 / / (t«i . vÝ dô (69) 。道知不也息消儿点一，来刚我 ……没不）也（……没不、……没 (61) / / míi ®Õn, ch¼ng biÕt tÝ th«ng tin g× c¶) (Thêi tiÕt 。服舒很，热不也冷不气天天今 h«m nay kh«ng nãng còng ch¼ng l¹nh, (nã ch¼ng nãi 。说没也话句一他 (62) rÊt dÔ chÞu) lÊy mét c©u) 64
(CÊm kh«ng hót Gièng nh− tiÕng ViÖt, cÊu tróc c©u cã ！烟吸不止禁不 (71) 不不 tõ tôc ®Ó diÔn ®¹t ý phñ ®Þnh trong tiÕng thuèc l¸ NghÜa lµ: ng¨n cÊm, kh«ng cho ！ H¸n th−êng lµ: hót thuèc l¸) 眼字脏个组词词 / + + (Tõ/ côm tõ + C¸i/con (lo¹i tõ/l−îng tõ) (72) T«i quªn kh«ng mang tiÒn lÎ. + tõ tôc). Xem vÝ dô (24 – 25) vµ (52). (nghÜa lµ: kh«ng mang theo tiÒn lÎ) Bªn c¹nh ®ã, cÊu tróc ®¶o ng÷ còng (CÈn thËn ®õng 。线电上踩别心小别 (73) 别别 ®−îc sö dông trong hai ng«n ng÷ H¸n – giÉm d©y ®iÖn) (mang nghÜa khuyªn ViÖt, th−êng lµ ®¶o vÞ ng÷ lªn tr−íc ®Ó nhñ ng−êi kh¸c kh«ng giÉm lªn d©y nhÊn m¹nh ý phñ ®Þnh vµo thµnh phÇn ®iÖn) ®¶o, g©y mét Ên t−îng s©u s¾c, ®Ëm nÐt Trong c¸c vÝ dô trªn, viÖc bá bít tõ vÒ sù vËt vµ hiÖn. VÝ dô: phñ ®Þnh sÏ kh«ng hÒ ¶nh h−ëng ®Õn ý (VÊn ®Ò nghÜa phñ ®Þnh cña c©u. Th«ng th−êng 。晓知无毫们我题问个这 (70) nµy chóng t«i kh«ng hÒ ®−îc biÕt) tõ phñ ®Þnh th−êng kh«ng xuÊt hiÖn, phÇn lín chØ xuÊt hiÖn khi ng−êi ph¸t 1.5. Sö dông cÊu tróc thõa tõ phñ ®Þnh ng«n v« t×nh kh«ng ®Ó ý nªn nãi ra. Tuy TiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt ®Òu cã c¸c nhiªn, cÊu tróc nµy trong tiÕng H¸n l¹i cÊu tróc thõa tõ phñ ®Þnh, ®Æc biÖt lµ rÊt phøc t¹p, g©y ra rÊt nhiÒu khã kh¨n trong giao tiÕp khÈu ng÷. Tøc lµ kh«ng trong viÖc chuyÓn dÞch sang tiÕng ViÖt. cÇn thiÕt dïng tíi tõ phñ ®Þnh n÷a, ng÷ KÕt qu¶ kh¶o s¸t ®iÒu tra b−íc ®Çu nghÜa th«ng b¸o ®· hoµn chØnh. §©y lµ chóng t«i thùc hiÖn víi ®èi t−îng sinh biÓu hiÖn thuéc tÝnh phi l«-gic cña ng«n viªn n¨m thø hai vµ thø ba trong n¨m ng÷, ®· ®−îc mét sè häc gi¶ nghiªn cøu[4]. häc 2006 - 2007 ë khoa Ng«n ng÷ vµ V¨n Tùu trung c¸c c¸ch gi¶i thÝch nh©n ®Þnh hãa Trung Quèc tr−êng §¹i häc Ngo¹i hiÖn t−îng nµy mang tÝnh kh«ng qui ng÷ thuéc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi cho chuÈn trong sö dông ng«n ng÷, thuéc vÒ thÊy, sinh viªn th−êng dùa vµo ý nghÜa thãi quen t− duy d©n téc, cã sù liªn quan c©u kh¼ng ®Þnh vµ phñ ®Þnh lµm tiªu chÝ tíi ý nguyÖn cña ng−êi ph¸t ng«n, mét ph©n biÖt ng÷ nghÜa vµ cÊu tróc h×nh d¹ng chËp cÊu tróc mang thuéc tÝnh tiÕt thøc c©u thõa phñ ®Þnh trong tiÕng H¸n. kiÖm cña ng«n ng÷[5]. HiÖn t−îng thõa Ba phÇn t− trong sè 140 sinh viªn tham tõ phñ ®Þnh trong tiÕng H¸n vµ tiÕng gia lµm bµi tËp kh¶o s¸t ®· kh«ng ph©n ViÖt th−êng xuÊt hiÖn trong nh÷ng c©u biÖt ®−îc râ c©u “ng−îc nhau vÒ h×nh cã sö dông c¸c tõ mang ý nghÜa phñ thøc, nh−ng cã cïng ng÷ nghÜa” vµ c©u ®Þnh biÓu thÞ sù khuyªn can, cÊm ®o¸n, “cïng h×nh thøc, nh−ng ng÷ nghÜa tr¸i tõ chèi, quªn, phßng, tr¸nh, phñ ®Þnh ng−îc nhau” cã liªn quan ®Õn cÊu tróc cÇu khiÕn, t¹o nªn c¸c cÊu tróc c©u cã nµy. VÝ dô: ng÷ nghÜa t−¬ng øng: (®éng tõ mang (Suýt n÷a ng·: kÕt 。倒摔没点差没 (74a) 没没 nghÜa phñ ®Þnh + tõ phñ ®Þnh + thµnh qu¶ lµ kh«ng bÞ ng·) phÇn kh¸c). VÝ dô: 65
(Suýt n÷a kh«ng hiÖn th× h×nh thøc kh¼ng ®Þnh sÏ biÓu 。到买没点差没 (75a) 没没 mua ®−îc: ®· mua ®−îc) thÞ ý nghÜa phñ ®Þnh, h×nh thøc phñ ®Þnh sÏ biÓu thÞ ý nghÜa kh¼ng ®Þnh; Hai cÊu tróc cïng xuÊt hiÖn tõ phñ 2.HÔ lµ sù viÖc hay sù t×nh mµ ng−êi ®Þnh, nh−ng chØ cã vÝ dô (74a) lµ biÓu ph¸t ng«n kh«ng mong muèn ph¸t sinh ®¹t ý phñ ®Þnh, cßn vÝ dô (75a) th× ng−îc th× bÊt kÓ lµ h×nh thøc kh¼ng ®Þnh hay l¹i l¹i lµ ý nghÜa kh¼ng ®Þnh. Trong khi lµ h×nh thøc phñ ®Þnh, ®Òu lµ nghÜa phñ ®ã, cÊu tróc h×nh thøc kh¼ng ®Þnh cña ®Þnh. chóng l¹i ®Òu mang nghÜa phñ ®Þnh. VÝ （肯：情事的生发望企人话说是凡１“ . dô: 意定肯示表式形定否，义意定否示表式形定管不：情事的生发望企不人话说是凡２；义 . (Suýt n÷a ng·: kÕt 。了倒摔点差 (74b) ” 的定否是都思意式形定否是还式形定肯是，。 qu¶ lµ kh«ng bÞ ng·) Tuy nhiªn, víi tr−êng hîp ph¸t ng«n (6) (Suýt n÷a mua 。了到买点差 (75b) cña cæ ®éng viªn bãng ®¸ khi thÊy ®éi ®−îc: kh«ng mua ®−îc) nhµ bÞ thñng l−íi, viÖc nµy râ rµng cæ C©u (74a vµ 74b) “ng−îc nhau vÒ ®éng viªn ®ã kh«ng hÒ mong muèn x¶y h×nh thøc, nh−ng cã cïng ng÷ nghÜa” , ra, bÌn nãi giäng buån b·: 进没点差球那“ 没没没 cÊu tróc c©u (74a) cã tõ phñ ®Þnh , c©u 没没没没 ” qu¶ ®ã suýt n÷a kh«ng vµo l−íi: 去 (74b) kh«ng cã, nh−ng ý nghÜa c¶ hai ®· vµo l−íi, kh«ng thÓ hiÓu theo nghÜa c©u ®Òu gièng nhau, tøc lµ “chØ suýt bÞ lµ: “kh«ng vµo l−íi” ®−îc). §iÒu nµy ®ßi ng·, kÕt qu¶ lµ kh«ng bÞ ng·”. V× vËy c¶ hái chóng ta cÇn xem xÐt kü cµng h¬n hai c©u chuyÓn dÞch sang tiÕng ViÖt ®Òu ®Æc tr−ng t©m lý d©n téc vµ thãi quen lµ “Suýt n÷a ng·”. VÝ dô (74a vµ 75a) cã ®−îc qui −íc chung trong c¸ch thøc diÔn cÊu tróc “cã cïng h×nh thøc, nh−ng ng÷ ®¹t cña tiÕng H¸n. nghÜa tr¸i ng−îc nhau”, c¶ hai c©u nµy C¸ch thøc phñ ®Þnh nµy còng cã ®Æc mÆc dï ®Òu cã tõ phñ ®Þnh , , nh−ng 没没没没 ®iÓm gièng viÖc sö dông c©u kh¼ng ®Þnh kÕt qu¶ c©u (74a) lµ “kh«ng bÞ ng·”, cßn tiÕng H¸n ®Ó biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh. §©y kÕt qu¶ c©u (75a) lµ “®· mua ®−îc”. VÝ ®−îc coi lµ mét ®iÓm kh¸c so víi tiÕng dô (74a vµ 74b) xÐt tõ gãc ®é t©m lý, th× ViÖt. VÝ dô: chñ quan ng−êi ph¸t ng«n kh«ng mong Trong tr−êng hîp“”®¶m nhËn chøc muèn sù viÖc kh«ng hay “bÞ ng·” x¶y ra. n¨ng cña thµnh phÇn tr¹ng ng÷ trong VÝ dô (75a vµ 75b) th× ý muèn cña ng−êi c©u, th× chØ cã thÓ chuyÓn dÞch sang ph¸t ng«n l¹i hy väng thùc hiÖn ®−îc tiÕng ViÖt víi nghÜa lµ “kh«ng dÔ dµng c«ng viÖc. Ng÷ nghÜa trong c¸c cÊu tróc g×/khã kh¨n l¾m/míi t×m ®−îc nã”. h×nh thøc trªn ®−îc gi¶i thÝch theo néi Trong c©u kh«ng hÒ xuÊt hiÖn tõ phñ dung nhµ nghiªn cøu ng÷ ph¸p tiÕng ®Þnh hoÆc tõ mang nghÜa phñ ®Þnh nµo, H¸n Chu §øc Hi (Trung Quèc) ®· tæng nh−ng l¹i mang ng÷ nghÜa cña c©u phñ kÕt nh− sau: 1.HÔ lµ sù viÖc hay sù t×nh ®Þnh. mµ ng−êi ph¸t ng«n mong muèn xuÊt 66
tiÕp lÜnh héi ®−îc néi dung xóc ph¹m 2. Sö dông ng÷ khÝ c©u ®Ó biÓu ®¹t ý trong c©u nãi cña b¹n”. phñ ®Þnh 犯触须必你果如“( 应而，悖相则原貌礼与免避到做要码起，人他 TiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt cïng sö 话会你会领接间导推的义含对过通人华听让， dông ng÷ khÝ c©u nghi vÊn. VÝ dô: 静周 )” 点犯触的中。 (s d: , 2003) (Anh kh«ng ®Õn µ? ) ？吗来不你 (77) TiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt thÓ diÔn ®¹t TiÕng H¸n sö dông c©u mang ng÷ nh− sau: khÝ ph¶n vÊn ®Ó biÓu ®¹t ý phñ ®Þnh. VÝ 开七了找。啦去子嘎二找我：嫂四 (81) dô: (ThÝm Tø: T«i ®· t×m ！他着不找也，得八 (Ch¼ng lÏ nhÊt ？吗去要定一道难 (78) th»ng hai råi. T×m kh¾p c¸c níi c¸c chèn ®Þnh cø ph¶i ®i −?) còng ch¼ng t×m ra nã). TiÕng ViÖt dïng c¸c tõ “−”, “mµ”, ！啊好么多够，了丢子儿把在，对：四丁 “®©u”, kÌm theo ng÷ khÝ ph¶n vÊn. VÝ 好出不方地个这方地的霉倒块这开躲得是我！ dô: (§inh Tø: §óng, l¹i lµm l¹c thªm ！事 (79) Nã mµ ®ßi häc tiÕng H¸n −? (cho th»ng bÐ, qu¸ tèt råi! T«i sÏ bá c¸i n¬i r»ng: kh«ng cã kh¶ n¨ng häc) xui xÎo nµy! N¬i nµy kh«ng cã tèt lµnh g× (80) Hä mµ ®ßi x©y dùng ®−îc chñ ®©u!) ( 沟须龙《,舍老 , 1952) 》 nghÜa x· héi ? (nhËn ®Þnh: kh«ng cã kh¶ Trong vÝ dô (81) víi bèi c¶nh lµ ®øa n¨ng thùc hiÖn) con g¸i cña §inh Tø bÞ chÕt ®uèi ë kªnh VÝ dô (77) v× thÊy kh«ng ®Õn, nªn Long Tu, th»ng con thø hai còng kh«ng ng−êi hái ®−a ra c©u hái nh− vËy ®Ó yªu t×m thÊy, trong lßng §inh Tø ®ang rÊt lo cÇu x¸c nhËn lµ “kh«ng ®Õn n÷a”. VÝ dô l¾ng mµ l¹i cßn nãi “qu¸ tèt råi”, râ rµng (78) ng−êi nãi sö dông c©u ph¶n vÊn ë ®©y ph¶i hiÓu nghÜa ng−îc l¹i lµ “qu¸ biÓu ®¹t møc ®é phñ ®Þnh: kh«ng hÒ cã ý tåi tÖ”. NghÜa phñ ®Þnh ®−îc nhÊn m¹nh ®Þnh muèn ®i. qua lèi nãi ng−îc, mang thªm ng÷ khÝ ch©m chäc, ®ay nghiÕn. 2.1. Ph−¬ng thøc ng÷ dông Khi tr¶ lêi c©u hái: - “§Ñp kh«ng ?” , a.Th«ng qua ng÷ c¶nh TiÕng ViÖt nãi: - “§óng, ®Ñp, ®Ñp, Sö dông ph¶n ng÷ (lèi nãi ®e-Ñp… l¾m!”, lµ cã ý chª: kh«ng ®Ñp. ng−îc) TiÕng H¸n còng cã c¸ch diÔn ®¹t t−îng Leech (1993) ®· ®−a ra nhËn xÐt vÒ tù c¸ch sö dông lèi nãi ng−îc xuÊt ph¸t tõ Sö dông ph−¬ng thøc lÆp l¹i viÖc ®¶m b¶o c¬ chÕ lÞch sù : “NÕu buéc lêi nãi cña ®èi ph−¬ng ph¶i xóc ph¹m ®Õn ng−êi kh¸c, chÝ Ýt TiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt cïng sö còng cÇn ph¶i thùc hiÖn nguyªn t¾c dông c¸ch thøc lÆp l¹i lêi nãi cña ®èi tr¸nh ®èi lËp víi c¬ chÕ lÞch sù, lµm cho ph−¬ng th−êng biÓu thÞ sù phñ ®Þnh vÒ ng−êi nghe th«ng qua suy luËn sÏ gi¸n tÝnh x¸c thùc, sù kh«ng quan t©m vµ 67
th«ng qua viÖc gi÷ im lÆng mang ng÷ khÝ ch©m biÕm, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã mang hµm ý gÇn gièng TiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt cïng sö víi lèi nãi ng−îc. Trong tiÕng H¸n cã dông ph−¬ng thøc nµy ®Ó diÔn ®¹t ý phñ mét sè cÊu tróc h×nh thøc diÔn ®¹t ý phñ ®Þnh. Ng÷ c¶nh ®èi ®¸p cho phÐp l−îc bá ®Þnh nµy. Nh−: néi dung cña c©u ®· ®−îc x¸c ®Þnh mµ 什“” 么什“”呢还“ 、、 X X vÉn ®¶m b¶o ®−îc néi dung th«ng tin. ”么什 “” 不么、 XX X . Ví d : (A: Chóng Im lÆng th−êng ®−îc dïng ®Ó diÔn t¶ sù ！吧会一他等再们咱：甲 (82) ta ®îi nã thªm l¸t n÷a ®i!) e thÑn, uÊt øc, nghÑn ngµo, chÕ nh¹o hoÆc gièng môc C nªu trªn. VÝ dô: (B: Cßn ®îi ？了候时么什！呢他等还：乙 nã n÷a µ! §· lµ mÊy giê råi?) (Bè: ？样么怎得考你试考次这亲父：， (85) Kú thi nµy con thi ®¹t kÕt qu¶ tèt chø?) Hµm nghÜa c©u ®¸p cña B lµ “kh«ng thÓ ®îi thªm ®−îc n÷a”. ……(Con: Con…) 我：子孩 Sö dông ph−¬ng thøc l¶ng Sù im lÆng sau ®ã cña ng−êi con tr¸nh, chuyÓn ®æi néi dung chñ ®· gióp cho ng−êi cha ®o¸n ra ®−îc: KÕt ®iÓm qu¶ thi kh«ng tèt, ng−êi con cã ý diÔn ®¹t qua h×nh thøc ý t¹i ng«n ngo¹i. Khi kh«ng muèn tr¶ lêi th¼ng th¾n c©u hái cña ®èi ph−¬ng, cã thÓ vËn dông Ph−¬ng thøc tØnh l−îc cßn t¹o ra c¸c nguyªn t¾c bÊt hîp t¸c trong héi tho¹i c©u rót gän ®Æc biÖt ®−îc diÔn ®¹t b»ng ®Ó diÔn ®¹t ý phñ ®Þnh cña m×nh mét c¸c tõ phñ ®Þnh, lµm cho sù ®èi ®¸p c¸ch uyÓn chuyÓn. VÝ dô: (83) trong phong c¸ch khÈu ng÷ diÔn ra 不最我：甲 (A: Qu¶ thËt nhanh chãng, tiÖn lîi vµ tiÕt kiÖm. VÝ ？呢你，章文的生先李读欢喜 t«i kh«ng thÝch ®äc bµi cña «ng Lý, cßn dô: anh th× sao?) (86) Nã l¾c ®Çu - Em kh«ng sî. Em （） (B: Con lµm ra tiÒn mµ ¨n. Kh«ng ®i ¨n mµy. ？吧了学大考该年今儿女他：乙 g¸i «ng Êy ch¾c n¨m nay thi ®¹i häc §øc b¶o nã - Th× téi g× mµ khæ （） chø?) th©n. Cø ë nhµ nµy. (84) A: CËu cã thÓ gióp t«i nÊu c¬m -Kh«ng. ®−îc kh«ng? -ThÕ th× t«i ®i víi mî. B: Liªn nÊu n−íng ngon l¾m ®Êy. Nã sî h·i -Kh«ng. （） VÝ dô (83) cho thÊy B ®· tr¸nh nãi (s®d: DiÖp Quang Ban, 2004)[7] th¼ng ý phñ ®Þnh vµ sö dông viÖc chuyÓn chñ ®Ò ®Ó biÓu ®¹t ý “t«i kh«ng thÝch ®äc”. Trong c©u (84) B l¶nh tr¸nh nÊu c¬m b»ng c¸ch chuyÓn h−íng chó ý ®Õn mét ®èi t−îng kh¸c. 2.3.2. Sö dông ph−¬ng thøc suy Sö dông ph−¬ng thøc tØnh l−îc luËn ®Ó tri nhËn 68
A.Phñ ®Þnh b»ng ph−¬ng thøc chung ®Ó ph¸n ®o¸n phñ ®Þnh c¸ kh«ng thÓ cã ®−îc vÒ mÆt thêi gian thÓ VÝ dô: 。索线案破的要重个一是枪支这：甲 (90) (A: Bao giê (A: KhÈu sóng nµy lµ ®Çu mèi quan ？呢国出候时么什你：甲 (87) b¹n ra n−íc ngoµi?) träng ®Ó ph¸ ¸n ®Êy) (B: Sang kiÕp sau) 。吧子辈一下：乙。枪种这有都人个每乎几市城个这：乙 B kh«ng thÓ ra n−íc ngoµi ®−îc, vµ (B: Trong thµnh phè hÇu nh− ng−êi nµo còng kh«ng muèn nãi th¼ng ®iÒu nµy ra, còng cã lo¹i sóng nµy) nªn ®· m−în thêi gian kh«ng thÓ cã Nh− vËy, khÈu sóng nµy kh«ng cã ®−îc ®Ó biÓu ®¹t ý: Kh«ng thÓ ra n−íc ®Æc ®iÓm g× c¶, kh«ng thÓ coi lµ tang vËt ngoµi ®−îc. H×nh thøc c©u nãi lµ kh¼ng lµm ®Çu mèi ph¸ ¸n ®−îc. §Æc ®iÓm ®Þnh, nh÷ng thùc chÊt ng÷ nghÜa lµ phñ chung ®· phñ ®Þnh ý kiÕn nµy. ®Þnh. (91) C¬ quan chóng t«i cã tíi 7 ng−êi Nh÷ng ng÷ cè ®Þnh, nh− “§Õn mïa tªn lµ Hµ. Anh kh«ng nhí quª ë ®©u th× quýt”, “§Õn tÕt C«ng-g«” (C«ng-g« lµ mét biÕt lµ Hµ nµo. ®Êt n−íc ë ch©u Phi kh«ng cã tÕt hay n¨m míi)… trong tiÕng ViÖt còng ®−îc sö D. Phñ ®Þnh qua ph−¬ng thøc dù dông ®Ó vÝ víi sù viÖc hay t×nh huèng b¸o kÕt qu¶ xÊu nhÊt cã thÓ x¶y ra kh«ng biÕt x¸c ®Þnh vµo thêi gian cô thÓ 。了飞要就机飞，儿会一你等再我 (92) nµo, v× vËy sÏ kh«ng bao giê diÔn ra. (T«i mµ ®îi b¹n thªm l¸t n÷a th× m¸y B.Phñ ®Þnh qua c¸c sù viÖc kh«ng bay sÏ bay mÊt) (T«i kh«ng thÓ ®îi thªm thÓ x¶y ra hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc n÷a) næi (93) Anh mµ cßn nãi n÷a t«i sÏ kh«ng VÝ dô: chÞu nhÞn ®©u. (mang ý r¨n ®e: kh«ng (A: §Ó nã 。去起一你陪他让：甲 (88) ®−îc nãi n÷a) dÉn anh ®i) Ngoµi ra cßn cã thÓ sö dông nhiÒu (B: §Ó 。来出边西从阳太非除？他让乙： ng÷/côm tõ cè ®Þnh kh¸c ®Ó biÓu ®¹t ý nã dÉn? Trõ phi mÆt trêi mäc ë h−íng phñ ®Þnh. Nh−: “ 鹅天吃想蟆蛤癞 t©y nhÐ) (tiÕng H¸n), “§òa mèc ®ßi chßi m©m 肉 MÆt trêi hiÓn nhiªn kh«ng thÓ mäc tõ son” (tiÕng ViÖt), qua h×nh ¶nh cña m©m h−íng t©y, kh«ng thÓ coi ®©y lµ ®iÒu son vµ ®òa mèc ®Ó vÝ víi sù sai lÖch, kiÖn ®−îc. V× vËy, “t«i” døt kho¸t kh«ng c¸ch biÖt qu¸ xa, kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó ®ång ý ®Ó nã dÉn ®i, hoÆc nã tuyÖt ®èi lµm næi c«ng viÖc g× ®ã. “ 月马年猴 ”/ kh«ng thÓ dÉn t«i ®i ®−îc. (th¸ng ngùa n¨m khØ), mang nghÜa: (89) ViÖc nµy ch¼ng kh¸c g× t×m kim kh«ng cô thÓ biÕt bao giê cã/diÔn ra. “ 八 ®¸y biÓn, ®õng mÊt c«ng v« Ých n÷a. ”/ (ch÷ sè 8 cßn thiÕu mét dÊu 撇一没还字 phÈy: ch÷ viÕt cña sè 8 tiÕng H¸n vèn cã C. Dïng qui luËt hoÆc ®Æc ®iÓm 2 nÐt viÕt, cßn thiÕu mét nÐt phÈy sÏ 69
kh«ng h×nh thµnh nªn con sè nµy ®−îc. c¸c chuyªn gia, ®ång nghiÖp ®Ó cã ®−îc ý nghÜa vÝ von lµ: Cßn ch−a ®Çy ®ñ, ch−a kÕt qu¶ hoµn chØnh h¬n. xong.. “ t−¬ng ®−¬ng víi c©u “¨n 风北西喝 kh«ng khÝ”, “c¹p ®Êt mµ ¨n” cña tiÕng Tài li u tham kh o ViÖt, mang nghÜa: kh«ng cã thø g× c¶. “ 不 ”/ (kh«ng ph¶i ng−êi kh«ng ph¶i 鬼不人探段手达表定否记标无中语汉《静周 [1] , quØ) “ ”/ (kh«ng tr−íc kh«ng sau). 后不前不报学院学范师丘商》微不伦不 , 1-19 (2003) 105. ”/ (kh«ng nghiªm tóc). “ 四不三不 “ 台视电央中国中》声相《林宝侯 [2] , , , ”/ (kh«ng ra thÓ thèng g×) v.v… 类 2000. 3.Thay cho lêi kÕt 》式形定否殊特种一中语汉《章继吴 [3] , , 造创影电 9 (1981) 18. KÕt qu¶ so s¸nh cho thÊy, vÒ tæng thÓ, [4] NguyÔn §øc D©n, L« gÝc – Ng÷ ph−¬ng thøc diÔn ®¹t ý phñ ®Þnh qua hÖ nghÜa – Có ph¸p, NXB §H vµ THCN, Hµ thèng tõ phñ ®Þnh, tõ ng÷ cã ý nghÜa Néi, 1987. phñ ®Þnh, h×nh thøc cÊu tróc c©u vµ 出林学》究研词副语汉代现《生谊张 [5] , l«-gic phñ ®Þnh dông häc trong hai ng«n 社版 , 2000. ng÷ H¸n – ViÖt cã rÊt nhiÒu ®iÓm t−¬ng 五十究研语汉和语汉《阳沈、铭俭陆 [6] , ®ång. Tuy nhiªn ph©n tÝch chiÒu s©u cho 京北社版出学大京北》讲 , , , 2004. thÊy, trong mçi ng«n ng÷ ®Òu cã ®Æc [7] DiÖp Quang Ban, Ng÷ ph¸p tiÕng tr−ng riªng vµ nÐt kh¸c biÖt so víi ng«n ViÖt, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 2004. ng÷ kh¸c. Nh− vËy, ë mét møc ®é nhÊt 》察考和定测的度难习学《兵小周 [8] , , ®Þnh sÏ xuÊt hiÖn nh÷ng khã kh¨n do sù ，学教语汉界世 1 (2004) 95. kh¸c biÖt gi÷a hai ng«n ng÷ g©y ra, tõ 外海上》究研得习言语二第《 [9] R.Elliss, , ®ã dÉn ®Õn sù nhÇm lÉn vµ xuÊt hiÖn lçi 海上）本译（社版出育教语 , , 1985. sai, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ng−êi míi b¾t 浙社版出学文民人》集文舍老《 [10] , , ®Çu häc tiÕng H¸n vµ tiÕng ViÖt nh− 江 , 1982. mét ng«n ng÷ thø hai (ngo¹i ng÷). V× 副的中学教语汉外对《新赵、兵小周 [11] , vËy, th«ng qua néi dung so s¸nh, chóng 京北社版出学科会社国中》究研词 , , , 2002 t«i hy väng cã thÓ gãp phÇn liªn hÖ dù [12] NguyÔn Phó Phong, Nh÷ng vÊn ®Ò ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt, NXB §¹i häc Quèc b¸o nh÷ng ¶nh h−ëng, chuyÓn di gi÷a gia Hµ Néi, Hµ Néi, 2002. hai ng«n ng÷ H¸n – ViÖt, dù b¸o c¸c lçi [13] TrÇn V¨n Ph−íc, Ph©n tÝch ®èi sai liªn quan cã thÓ xuÊt hiÖn, tõ ®ã ®Ò chiÕu c©u phñ ®Þnh tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt xuÊt ra c¸c biÖn ph¸p phßng tr¸nh vµ trªn b×nh diÖn cÊu tróc – ng÷ nghÜa, LuËn kh¾c phôc trong d¹y häc ngo¹i ng÷ còng ¸n tiÕn sÜ ng÷ v¨n, Tr−êng nh− trong giao tiÕp tiÕng H¸n vµ tiÕng §HKHXHNV.§HQGHN, 2000. ViÖt. Trªn ®©y míi chØ lµ nh÷ng néi dung ®Ò cËp ch−a ®−îc ®Çy ®ñ, chóng t«i mong muèn tiÕp tôc ®−îc trao ®æi cïng 70
Discuss the ways of expressing negative meaning in Chinese and Vietnamese Cam Tu Tai M.A Postgraduate candidate of Sun – Yat sen University, China. The teacher of Department of Chinese Language and Culture, University of Foreign Languages, Vietnam National University, Hanoi, Abstract: Frequency uses of negative words and negative sentences in both Chinese and Vietnamese are rather high. In general, there are numbers of features alike in the two languages, but the detail investigation shows that there are differences between the two languages in terms of expressing negative meaning. The method of expressing negative meaning in Chinese and Vietnamese is also considered a difficult point that needs to take into account in foreign language teaching and learning. This paper is to investigate, describe, analyze and compare methods of expressing negative meanings in Chinese and Vietnamese from the both sides: grammar and pragmatic; the purpose is to find out the similarities and differences in the ways of using negative words, phrases and other pragmatic ways of expressing negative meanings in the two languages. Hopefully the content of the research could provide some more reference materials and suggestions in teaching, translating and researching Chinese and Vietnamese.
Key words: Negative Word; Negative meaning of word and word phrase; Pragmatics expression Add: Pham Van ong Road, Cau Giay district, Hà N i E-mail: camtutai@yahoo.com. Tel: 04.8352877 *NCS trư ng i h c Trung Sơn (Trung Qu c), chuyên ngành Ngôn ng h c và ngôn ng h c ng d ng (Phương pháp gi ng d y ti ng Hán cho ngư i nư c ngoài). Gi ng viên trư ng HNN. HQG Hà N i. 72