Báo cáo nghiên cứu khoa học " CÁCH PHIÊN CHUYỂN ĐỊA DANH TỪ TIẾNG PA CÔ, TA ÔI Ở THỪA THIÊN HUẾ SANG TIẾNG VIỆT "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

53
lượt xem 8
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

. Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, đa ngôn ngữ và văn hóa. Trong đó, người Kinh chiếm đại đa số nên tiếng Việt được xem là tiếng phổ thông, ngôn ngữ giao tiếp chung giữa các cộng đồng tộc người trong quốc gia đa dân tộc thống nhất. Vì vậy, vấn đề tiếp xúc và vay mượn giữa tiếng Việt và các ngôn ngữ dân tộc thiểu số là phổ biến và tất yếu, hay nói cách khác, là một hiện tượng ngôn ngữ học-xã hội đặc biệt quan trọng. Các từ mượn là nguồn...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " CÁCH PHIÊN CHUYỂN ĐỊA DANH TỪ TIẾNG PA CÔ, TA ÔI Ở THỪA THIÊN HUẾ SANG TIẾNG VIỆT "

17 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 CAÙCH PHIEÂN CHUYEÅN ÑÒA DANH TÖØ TIEÁNG PA COÂ, TA OÂI ÔÛ THÖØA THIEÂN HUEÁ SANG TIEÁNG VIEÄT Trần Văn Sáng* 1. Daãn nhaäp 1.1. Vieät Nam laø moät quoác gia ña daân toäc, ña ngoân ngöõ vaø vaên hoùa. Trong ñoù, ngöôøi Kinh chieám ñaïi ña soá neân tieáng Vieät ñöôïc xem laø tieáng phoå thoâng, ngoân ngöõ giao tieáp chung giöõa caùc coäng ñoàng toäc ngöôøi trong quoác gia ña daân toäc thoáng nhaát. Vì vaäy, vaán ñeà tieáp xuùc vaø vay möôïn giöõa tieáng Vieät vaø caùc ngoân ngöõ daân toäc thieåu soá laø phoå bieán vaø taát yeáu, hay noùi caùch khaùc, laø moät hieän töôïng ngoân ngöõ hoïc-xaõ hoäi ñaëc bieät quan troïng. Caùc töø möôïn laø nguoàn boå sung quan troïng cho voán töø tieáng Vieät caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng. Nhöng, ñieàu naøy khoâng ñoàng nghóa vôùi söï tuøy tieän. Vay möôïn töø vöïng coù nguyeân taéc chung, phoå quaùt cho moïi ngoân ngöõ vaø coù nguyeân taéc rieâng gaén vôùi ñaëc thuø ngoân ngöõ-xaõ hoäi cuûa töøng ngoân ngöõ. Caùc daân toäc vaø ngoân ngöõ thöôøng coù nhöõng quy taéc vay möôïn, du nhaäp caùc töø ngoaïi lai cho phuø hôïp vôùi nhöõng quy taéc ngöõ aâm-aâm vò hoïc, ngöõ nghóa, ngöõ phaùp vaø caùc quy taéc chöõ vieát, cuõng nhö caùc quy taéc hình aâm vò hoïc cuûa tieáng meï ñeû ñeå nhöõng töø “phi baûn ñòa” aáy vöøa khoâng laøm xaùo troän heä thoáng ngoân ngöõ voán coù cuûa daân toäc, vöøa ñaûm baûo nhu caàu thoâng tin nhanh choùng, chính xaùc, phuø hôïp vôùi taäp quaùn, thoùi quen tri nhaän ngoân ngöõ cuûa daân toäc mình. Vaán ñeà vay möôïn teân rieâng trong tieáng Vieät, trong ñoù coù ñòa danh, khoâng naèm ngoaøi quy luaät phoå bieán noùi treân. 1.2. Coù theå tieáp caän vaø xöû lyù hieän töôïng vay möôïn giöõa tieáng Vieät vaø caùc ngoân ngöõ daân toäc thieåu soá treân nhieàu phöông dieän khaùc nhau. Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi chæ xem xeùt, ñaët vaán ñeà phieân chuyeån(1) caùc ñòa danh daân toäc sang tieáng Vieät, cuï theå laø caùc ñòa danh töø tieáng Pa Coâ, Ta OÂi, ngoân ngöõ cuûa moät trong nhöõng daân toäc sinh soáng laâu ñôøi nhaát treân mieàn ñaát A Löôùi, daân toäc Ta OÂi, cö daân noùi ngoân ngöõ doøng Moân Khôme, thuoäc ngöõ heä Nam AÙ. Qua heä thoáng ñòa danh daân toäc ghi ôû daïng nguyeân ngöõ, chuùng toâi tieán haønh phieân chuyeån vaø böôùc ñaàu ruùt ra moät soá ñeà xuaát coù tính giaûi phaùp, giuùp cho vieäc giao tieáp, tieáp nhaän thoâng tin cuõng nhö tri nhaän moïi loaïi hình vaên baûn tieáng Vieät moät caùch chuaån xaùc. 2. Thöïc traïng vaán ñeà phieân chuyeån ñòa danh töø tieáng daân toäc sang tieáng Vieät ôû nöôùc ta hieän nay Vaán ñeà phieân chuyeån teân rieâng noùi chung, ñòa danh noùi rieâng, töø tieáng daân toäc thieåu soá sang tieáng Vieät ñaõ ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu ñeà caäp töø laâu. * Tröôøng Ñaïi hoïc Phuù Xuaân, Hueá.
18 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Ñaùng chuù yù laø nhöõng ñeà xuaát cuûa caùc taùc giaû Hoaøng Thò Chaâu, Taï Vaên Thoâng, Voõ Xuaân Queá, Ñoaøn Vaên Phuùc, Nguyeãn Vaên Khang, Leâ Trung Hoa… Tuy nhieân, ôû nhöõng taùc giaû khaùc nhau vaø vaøo nhöõng thôøi kyø khaùc nhau, caùch phieân chuyeån caùc ñòa danh daân toäc sang tieáng Vieät laïi khoâng gioáng nhau.(2) Ñieàu naøy cho thaáy söï khoâng thoáng nhaát trong caùch ghi caùc ñòa danh daân toäc treân baûn ñoà vaø caùc vaên baûn tieáng Vieät. Ñaây laø moät thöïc traïng ñaùng lo ngaïi cho vieäc giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät, ñoøi hoûi moät giaûi phaùp thoáng nhaát trong vieäc chuaån hoùa chính taû ñòa danh daân toäc trong vaên baûn tieáng Vieät. Qua vieäc tieán haønh thoáng keâ, khaûo saùt 345 ñòa danh treân caùc aán phaåm ñaõ xuaát baûn (Baûn ñoà Quaân söï 1982, Baûn ñoà Quaân söï 2007, Baûn ñoà Ñòa lyù toång hôïp Thöøa Thieân Hueá 2009 vaø moät soá saùch baùo ñòa phöông) vaø tröïc tieáp ghi aâm nguyeân ngöõ cuõng nhö truy tìm yù nghóa cuûa caùc ñòa danh daân toäc, chuùng toâi nhaän thaáy tình hình phieân chuyeån ñòa danh Pa Coâ, Ta OÂi sang chöõ quoác ngöõ ñang coù moät thöïc traïng khoâng thoáng nhaát vaø tuøy tieän cao: - Cuøng moät ñòa danh daân toäc nhöng ñöôïc vieát baèng nhieàu kieåu khaùc nhau trong tieáng Vieät: Ta Lou-Talu-Taø Lu-TALU; Atine-Atin-A Tin; Ta Loà- Ta Lo; Ta Raây-Ta Raâu-Taø Raâu-Taø Raàu; A roaèng-A Roaøng; A Rom-A Roïm; A Pung-A Bung; A Ko-A Co; A Rum Caø Löng-A Rum Ca Löng-A Rum Luøng… - Vieát hoa tuøy tieän vaø khoâng thoáng nhaát, khoâng theo moät quy taéc chính taû naøo trong khi phieân chuyeån caùc ñòa danh daân toäc nhö: vieát lieàn caùc aâm tieát trong töø ña tieát, vieát rôøi coù gaïch noái hay khoâng coù gaïch noái… Chaúng haïn: Ta Lu-TALU-Talu; Ha Coïp-HACOP; A saùp-A SAÙP-Asap… - Coù nhieàu ñòa danh daân toäc ñöôïc ghi theo caùch Phaùp hoùa, Haùn Vieät hoùa khoâng thoáng nhaát, taïo neân nhöõng caùch ghi sai leäch vaø khoâng ñuùng chính taû chöõ quoác ngöõ: nuùi Atine, nuùi Ta lou, ñoäng Hagier, ñoäng Diuon, nuùi Vi Xi Na, nuùi MaiBar, ñoài A Shau… Nhö vaäy, söï ña daïng vaø khoâng thoáng nhaát trong caùch phieân chuyeån caùc ñòa danh Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät noùi treân coù theå quy veà caùc kieåu daïng thöôøng gaëp nhaát sau ñaây. 2.1. Phieân aâm khoâng thoáng nhaát Phieân aâm laø caùch ghi caùc ñòa danh daân toäc sang tieáng Vieät ñöôïc nhieàu nhaø xuaát baûn, caùc cô quan thoâng taán baùo chí vaø caùc loaïi vaên baûn haønh chính, baûn ñoà trong nöôùc aùp duïng. Hoï nghe ñöôïc aâm thanh cuûa ñòa danh daân toäc nhö theá naøo thì duøng chöõ quoác ngöõ ghi cheùp, phieân aâm laïi nhö vaäy theo ñuùng quy taéc chính taû chöõ vieát hieän haønh. Ñieàu ñaùng noùi ôû ñaây laø, khoâng phaûi ai cuõng coù nhöõng hieåu bieát saâu saéc veà tieáng daân toäc vaø coù khaû naêng nghe, thaåm aâm chính xaùc ngöõ aâm ñòa danh nguyeân ngöõ ñeå löïa choïn nhöõng kyù töï thoáng nhaát cho vieäc phieân aâm sang chöõ quoác ngöõ neân môùi xaûy ra tröôøng hôïp cuøng moät ñòa danh daân toäc nhöng laïi ñöôïc phieân baèng nhieàu
19 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 daïng khaùc nhau trong tieáng Vieät, daãn ñeán tình traïng khoâng nhaát quaùn trong caùch phieân chuyeån. a. Phieân aâm khoâng thoáng nhaát “a” hay “aø” Ñòa danh Pa Coâ, Ta OÂi Nghóa goác Ñòa danh Vieät laøm cho chaûy maùu Taham Ta Ham, Taø Haøm ñoâng, nhieàu Arum klöng A Rum Ca Löng, A Rum Caø Löng, A Rum Luøng ñeán taän nôi, taän ñích Prang Ba Raøng, Baø Raøng, Ba Ran b. Phieân aâm khoâng thoáng nhaát “k” hay “c” guø (löng) Kakuq Ka Cuù, Ca Cuù, Ca Cuùt rang, chieân Kava Ka Va, Ca Va c. Phieân aâm khoâng thoáng nhaát “d” hay “ñ” taéc ngheõn Dut Ñuït, Dut, Duùt loái gaëp nhau Patduùh Pa Ñu, Pa Du, Pa Ñuït d. Phieân aâm khoâng thoáng nhaát “p” hay “b” caây loà oâ Abung A Bung, A Pung oâm aáp, che ñaäy Kapuùng Coâ Pung, Coâ Bung thieâng lieâng Pleng Pa Leng, Pô leng, Ba Leng e. Phieân aâm khoâng thoáng nhaát “a” hay “aâ” teân doøng hoï kieâng thòt choù Pi-aêi Pi AÂy, Pi Ay, Phi AÂy laøm cho ñau Ta-aêi Taø Ay, Ta Ay, Taø AÂy g. Ghi thanh ñieäu khoâng thoáng nhaát laøm cho thaùo rôøi Rlooùk A Leâ Loäc, A Leâ Loác, Leâ loäc moät loaïi mía ngon ngoït Atuùng A Tuøng, A Tuùng, A Tuûng Nhö vaäy, vieäc phieân aâm ñòa danh töø tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät hieän nay coøn nhieàu kieåu daïng khaùc nhau. Söï thieáu nhaát quaùn naøy coù theå giaûi thích ñöôïc töø caùch thaåm aâm ñòa danh tieáng daân toäc ñeå ghi baèng chöõ quoác ngöõ thieáu chuaån xaùc, do kieán thöùc ngoân ngöõ daân toäc cuûa nhöõng ngöôøi taïo laäp vaên baûn tieáng Vieät khaùc nhau. 2.2. Chuyeån töï khoâng thoáng nhaát Caû chöõ vieát Pa Coâ, Ta OÂi laãn chöõ quoác ngöõ ñeàu thuoäc heä chöõ Latinh. Song coù söï khaùc nhau veà ñaëc ñieåm ngöõ aâm cuûa hai ngoân ngöõ neân giaù trò cuûa caùc con chöõ cuõng khaùc nhau. Trong quaù trình Vieät hoùa (quoác ngöõ hoùa) caùc ñòa danh tieáng Pa Coâ, Ta OÂi ñaõ xaûy ra tình traïng chuyeån töï khoâng thoáng nhaát. Coù theå quy veà hai daïng chính.
20 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 2.2.1. Chuyeån töï nguyeân ngöõ Chöõ vieát Latinh cuûa ñòa danh tieáng Pa Coâ, Ta OÂi nhö theá naøo thì ñöôïc vieát nhö vaäy trong tieáng Vieät. Ñaây laø tröôøng hôïp chuyeån hoaøn toaøn chöõ daân toäc sang tieáng Vieät. Chaúng haïn: - suoái Ta-aêi - nuùi Mpao - khe Prok - ñaàm Aroi - soâng Alim - soâng Aloù - ñeøo Anaêm - thoân Atia - thaùc Anoâr - ñeøo Ako - suoái Achia - thoân Pa-e... Roõ raøng, vôùi caùch ghi nguyeân daïng naøy seõ taïo neân nhöõng con chöõ xa laï vaø traùi vôùi quy taéc chính taû chöõ quoác ngöõ, thaäm chí coøn gaây khoù khaên cho vieäc phaùt aâm ñuùng caùc ñòa danh daân toäc treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng. 2.2.2. Chuyeån moät phaàn chöõ vieát Pa Coâ, Ta OÂi sang chöõ quoác ngöõ coù bôùt ñi nhöõng daáu phuï voán coù trong chöõ vieát daân toäc. Ví duï: - ñoài Prok Pô Rok chuyeån thaønh - khe Tu Parleech chuyeån thaønh Tu Ba Leäch - caàu Kruoâih Cruoâi chuyeån thaønh - thoân Apíq A Pi chuyeån thaønh - thoân Aroùh A Roh chuyeån thaønh Caùch chuyeån töï treân coù öu ñieåm laø giöõ ñöôïc gaàn ñuùng ngöõ aâm tieáng daân toäc, nhöng laïi khoâng ñuùng chính taû chöõ quoác ngöõ vì coù quaù nhieàu con chöõ “chöa nhaäp heä”, ñaëc bieät laø caùc con chöõ ghi toå hôïp phuï aâm laï - moät thoùi quen phaùt aâm khoâng coù ñoái vôùi ngöôøi Vieät. 2.3. Phieân aâm keát hôïp vôùi söï chuyeån dòch “truøng laëp veà nghóa” ñoái vôùi caùc yeáu toá taïo ñòa danh Tröôøng hôïp “dòch thöøa” trong khi phieân aâm caùc ñòa danh daân toäc sang tieáng Vieät khoâng phaûi laø tröôøng hôïp hieám thaáy treân caùc vaên baûn tieáng Vieät.(3) Söï “coá yù” taïo neân nhöõng keát hôïp ñòa danh coù caùc yeáu toá truøng laëp, ñoàng nghóa trong phieân chuyeån coù lyù do khaùch quan töø chính naêng löïc vaø kieán thöùc ngoân ngöõ daân toäc cuûa ngöôøi ghi ñòa danh. Do vaäy, ñeå traùnh nhöõng caùch vieát ñòa danh sai leäch naøy, ngay töø ñaàu chuùng toâi ñaõ raát xem troïng vieäc tìm hieåu nguoàn goác vaø yù nghóa caùc ñòa danh ñeå ghi aâm vaø vieát caùc ñòa danh daân toäc moät caùch chính xaùc nhaát. Ví duï: - Soâng Ñaéc Kroâng chæ neân vieát laø soâng Kroâng vì Ñaéc (Dak) nghóa laø nöôùc, soâng, suoái. - Nuùi Coâ Ta Koong chæ neân vieát laø nuùi Ta koong vì Coâ (kooùh) nghóa laø nuùi. Töông töï, caùc kieåu ghi ñòa danh “nuùi Coâ Ca Va”, “nuùi Coâ Va La Ñuït”… ñeàu bò xem laø nhöõng kieåu “dòch thöøa” keát hôïp vôùi phieân aâm caùc ñòa danh tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät thöôøng thaáy treân baûn ñoà vaø saùch baùo hieän nay.
21 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 3. Vaøi neùt töông ñoàng vaø khaùc bieät veà ngöõ aâm vaø chöõ vieát giöõa tieáng Pa Coâ, Ta OÂi vôùi tieáng Vieät duøng trong phieân chuyeån Moãi ngoân ngöõ coù moät heä thoáng kyù hieäu rieâng bieät, thoáng nhaát trong heä thoáng caáu truùc. Do vaäy, caùc ngoân ngöõ seõ duøng nhöõng heä thoáng chöõ vieát khaùc nhau ñeå ghi caùc aâm trong caùc ngoân ngöõ khaùc nhau. Söï töông ñoàng vaø dò bieät giöõa heä thoáng ngöõ aâm vaø chöõ vieát giöõa tieáng Vieät vôùi tieáng Pa Coâ, Ta OÂi, neáu coù, cuõng laø ñieàu deã hieåu vaø coù theå lyù giaûi ñöôïc. Ñeå coù ñöôïc nhöõng nguyeân taéc phieân chuyeån ñòa danh töø tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät cuõng nhö vieát vaø ñoïc caùc ñòa danh baèng tieáng Vieät, chuùng ta caàn coù nhöõng hieåu bieát nhaát ñònh veà ngöõ aâm vaø chöõ vieát giöõa hai ngoân ngöõ. Ñoù seõ laø cô sôû giuùp chuùng ta naém vöõng ñöôïc nhöõng nguyeân taéc phieân chuyeån phuø hôïp vôùi nhöõng ñaëc ñieåm ngöõ aâm vaø chöõ vieát ñöôïc phieân chuyeån, giuùp vieát vaø ñoïc ñuùng chöõ quoác ngöõ nhöng khoâng quaù xa laï vôùi ngoân ngöõ daân toäc, giuùp traùnh ñöôïc nhöõng sai laàm ñaùng tieác trong quaù trình phieân chuyeån ñòa danh töø tieáng daân toäc sang tieáng Vieät. 3.1. Nhöõng khaùc bieät veà ngöõ aâm Do soá trang giôùi haïn cuûa moät baøi baùo, trong phaàn naøy chuùng toâi chæ neâu ra nhöõng söï khaùc bieät cô baûn nhaát veà heä thoáng aâm vò vaø phaåm chaát ngöõ aâm cuûa tieáng Pa Coâ, Ta OÂi vôùi tieáng Vieät nhö sau. - Moät beân laø tieáng (Pa Coâ, Ta OÂi) khoâng coù thanh ñieäu, moät beân laø ngoân ngöõ (tieáng Vieät) coù thanh ñieäu. - Trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi, soá löôïng töø ña tieát chieám ña soá; trong khi ñoù, töø ñôn tieát chieám ña soá trong tieáng Vieät. - Moät beân laø ngoân ngöõ coù toå hôïp phuï aâm (Pa Coâ, Ta OÂi), moät beân ñaõ khoâng coøn toå hôïp phuï aâm (tieáng Vieät). - Coù theå noùi, heä thoáng phuï aâm ñaàu, heä thoáng aâm cuoái, heä thoáng nguyeân aâm trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi coù soá löôïng lôùn hôn trong tieáng Vieät vaø chuùng bao truøm leân heä thoáng caùc aâm vò trong tieáng Vieät. Coù theå nhaän thaáy, vaán ñeà toå hôïp phuï aâm laø vaán ñeà gaây neân nhieàu ñieåm thieáu nhaát quaùn nhaát trong caùch phieân chuyeån ñòa danh tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät. 3.2. Nhöõng töông ñoàng vaø khaùc bieät veà chöõ vieát 3.2.1. Chuùng ta deã nhaän thaáy söï töông ñoàng giöõa hai boä chöõ vieát laø caû chöõ vieát Pa Coâ, Ta OÂi laãn chöõ quoác ngöõ ñeàu thuoäc heä chöõ vieát Latinh. Ñoù laø caùc loaïi chöõ vieát ghi aâm vò. Caùch ghi caùc töø theo nguyeân taéc ngöõ aâm hoïc. Loaïi chöõ naøy phaûn aùnh töông ñoái ñuùng ngöõ aâm, phaàn lôùn moãi chöõ töông öùng vôùi moät aâm, coù giaù trò khoa hoïc cao vaø raát gaàn vôùi boä chöõ ngöõ aâm quoác teá (kyù hieäu phieân aâm quoác teá). Ñaëc ñieåm cuøng töï daïng Latinh giöõa hai loaïi chöõ vieát seõ giuùp cho quaù trình phieân chuyeån teân rieâng noùi chung, ñòa danh noùi rieâng, töø tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät ñöôïc deã daøng hôn raát nhieàu so vôùi phieân chuyeån caùc ngoân ngöõ coù chöõ vieát khoâng cuøng heä Latinh.
22 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 3.2.2. Tuy cuøng heä chöõ vieát Latinh nhöng giöõa chöõ vieát Pa Coâ, Ta OÂi vôùi chöõ quoác ngöõ vaãn toàn taïi nhöõng khaùc bieät cô baûn do coù söï khaùc bieät veà ñaëc ñieåm ngöõ aâm giöõa hai ngoân ngöõ: cuøng moät con chöõ (kyù töï) ñöôïc duøng ñeå bieåu thò caùc giaù trò ngöõ aâm khoâng gioáng nhau trong hai ngoân ngöõ. Chaúng haïn: - Ñeå phaân bieät söï khu bieät/ñoái laäp aâm vò hoïc 4 baäc cuûa caùc nguyeân aâm trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi neân boä chöõ vieát naøy ñaõ duøng “daáu moùc ngöôïc” ñeå ghi ñoái laäp giöõa caùc nguyeân aâm hôi cao vôùi caùc nguyeân aâm hôi thaáp; trong khi chöõ quoác ngöõ laïi söû duïng “daáu aù” laøm daáu phuï ñeå bieåu thò nguyeân aâm ngaén. Ngöôïc laïi, ñeå ghi nguyeân aâm ngaén, tieáng Pa Coâ, Ta OÂi söû duïng “daáu saéc” treân caùc nguyeân aâm, ngoaïi tröø chöõ aâ, aê gioáng chöõ quoác ngöõ (ö-öù, eâ-eá, u-uù, oo-ooù, a-aê, ô-aâ). - Ñeå ghi hieän töôïng aâm taéc thanh haàu ôû cuoái aâm tieát, chöõ vieát Pa Coâ, Ta OÂi duøng con chöõ “q” ñeå bieåu thò, coøn chöõ quoác ngöõ khoâng ghi. - Do tieáng Pa Coâ, Ta OÂi laø ngoân ngöõ mang ñaëc ñieåm ña tieát vaø khoâng thanh ñieäu, coù heä thoáng phuï aâm ñaàu vaø nguyeân aâm khaù phöùc taïp, coù raát nhieàu toå hôïp phuï aâm cho neân, nhieàu kyù hieäu trong boä chöõ Pa Coâ, Ta OÂi khoâng heà vaø/hoaëc khoâng töông öùng trong chöõ quoác ngöõ. Chaúng haïn: nhaân ñoâi nguyeân aâm ñeå bieåu thò caùc nguyeân aâm caêng (ee, oo, ôô); caùc kyù hieäu phuï aâm gheùp (br, pl, kl); k thay cho c, k, q; g thay cho g, gh; ng thay cho ngh, ng trong chöõ quoác ngöõ. Ngoaøi ra, chöõ vieát Pa Coâ, Ta OÂi coøn boå sung theâm caùc con chöõ j, y, iq, uq, ih ñeå ghi nhöõng phuï aâm khoâng coù trong chöõ quoác ngöõ. 3.2.3. Roõ raøng, so vôùi chöõ quoác ngöõ, boä chöõ Pa Coâ, Ta OÂi ñaõ coù nhieàu caûi tieán töø chính nhöõng khuyeát ñieåm cuûa chöõ quoác ngöõ. Söï khaùc nhau veà heä thoáng aâm vò vaø phaåm chaát ngöõ aâm cuûa chuùng trong hai ngoân ngöõ taát yeáu daãn ñeán nhöõng khaùc bieät trong caùch ghi aâm vò cuûa hai boä chöõ cuøng heä Latinh. Söï khaùc bieät naøy xuaát phaùt töø nhieàu nguyeân nhaân, trong ñoù coù nhöõng nguyeân nhaân veà muïc ñích chính trò, naêng löïc vaø giaûi phaùp cuûa caù nhaân nhöõng ngöôøi saùng taïo ra hai boä chöõ vieát noùi treân. Chính nhöõng khaùc bieät veà ngöõ aâm vaø chöõ vieát giöõa hai ngoân ngöõ noùi treân ñaõ laøm naûy sinh söï khoâng thoáng nhaát trong caùch phieân chuyeån caùc ñòa danh töø tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät hieän nay. 4. Nguyeân taéc phieân chuyeån ñòa danh töø tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät Cho ñeán nay, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñöa ra raát nhieàu giaûi phaùp phieân chuyeån teân rieâng daân toäc sang tieáng Vieät, nhöng ñieàu quan troïng laø vaãn chöa coù ñöôïc yù kieán thoáng nhaát. Ñeå phieân chuyeån caùc ñòa danh Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät, chuùng toâi ñeà xuaát nhöõng nguyeân taéc chung vaø nhöõng nguyeân taéc cuï theå, töø ñoù chæ ra moät soá giaûi phaùp phieân chuyeån ñòa danh daân toäc thieåu soá sang tieáng Vieät.
23 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 4.1. Nguyeân taéc chung a. Phieân chuyeån caùc ñòa danh daân toäc sang tieáng Vieät, tröôùc heát, phaûi ghi theo caùch vieát vaø caùch ñoïc cuûa chöõ quoác ngöõ, phuø hôïp vôùi chuaån möïc chính taû tieáng Vieät, taïo ñieàu kieän toát nhaát cho vieäc tieáp nhaän thoâng tin treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng vaø caùc loaïi hình vaên baûn tieáng Vieät. b. Moïi söï phieân chuyeån ñeàu phaûi caên cöù treân cô sôû ngöõ aâm cuûa tieáng daân toäc. Trong tröôøng hôïp coù söï cheânh leäch vaø khaùc bieät nhaát ñònh veà ñaëc ñieåm ngöõ aâm cuûa nguyeân ngöõ vôùi tieáng Vieät thì caàn choïn nhöõng ñôn vò ngöõ aâm vaø aâm hoïc gaàn vôùi nguyeân ngöõ ñeå taïo ñöôïc caùch ñoïc gaàn nhaát vôùi nguyeân ngöõ tieáng daân toäc. c. Moät töø trong tieáng daân toäc phaûi ñöôïc vieát rôøi töøng aâm tieát, coù daáu chöõ, daáu thanh vaø vieát hoa chöõ caùi ñaàu töø, giöõa caùc aâm tieát coù daáu gaïch noái, giuùp cho ngöôøi ñoïc bieát caùch ngaét nhòp ñuùng choã, chính xaùc hoaëc gaàn vôùi caùch ngaét aâm tieát trong nguyeân ngöõ. 4.2. Nhöõng nguyeân taéc cuï theå Tieáng Pa Coâ, Ta OÂi laø moät ngoân ngöõ ñôn laäp “chöa trieät ñeå”, chöa hình thaønh thanh ñieäu vaø coøn toàn taïi caùc phuï toá caáu taïo töø, nhieàu toå hôïp phuï aâm. Caên cöù vaøo söï khaùc bieät vaø töông ñoàng veà chöõ vieát vaø ñaëc ñieåm ngöõ aâm giöõa tieáng Pa Coâ, Ta OÂi vôùi tieáng Vieät ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû treân, vaán ñeà phieân chuyeån ñòa danh Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät chæ ñeà caäp ñeán caùch xöû lyù nhöõng khaùc bieät veà ngöõ aâm vaø chöõ vieát do hai ngoân ngöõ taïo neân, töø ñoù ñi ñeán caùch phieân chuyeån thoáng nhaát. 4.2.1. Veà caùch phieân chuyeån caùc phuï aâm vaø toå hôïp phuï aâm ñaàu aâm tieát a. Boä chöõ vieát Pa Coâ, Ta OÂi coù nhöõng phuï aâm ñaàu aâm tieát khoâng coù hoaëc khoâng töông öùng trong heä thoáng chöõ caùi chöõ quoác ngöõ. Do vaäy, khi phieân chuyeån caùc ñòa danh, caùc phuï aâm ñoù phaûi ñöôïc phieân chuyeån thaønh nhöõng con chöõ töông ñöông coù trong chöõ quoác ngöõ. Chaúng haïn, con chöõ “j” theå hieän aâm vò /ï / vaø con chöõ “y” theå hieän aâm vò / j/ trong chöõ vieát Pa Coâ, Ta OÂi ñeàu ñöôïc phieân chuyeån thaønh chöõ “gi” vaø chöõ “d” trong chöõ quoác ngöõ. Ví duï: - soâng Jooùng soâng Gioøng phieân chuyeån thaønh - khe Yong khe Dong phieân chuyeån thaønh Coøn phuï aâm “p” khi ñöùng ñaàu aâm tieát, luùc thì phieân chuyeån thaønh “p” luùc thì “b” trong chöõ quoác ngöõ. Chuùng toâi ñeà nghò thoáng nhaát phieân chuyeån thaønh chöõ caùi “b” trong caùch ghi caùc ñòa danh Pa Coâ, Ta OÂi. Ví duï: - ñoài Prok nuùi Bô-roùc phieân chuyeån thaønh - nuùi Prang nuùi Bô-raøng phieân chuyeån thaønh - thoân Paris thoân Ba-rít phieân chuyeån thaønh
24 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Ñoái vôùi phuï aâm ñaàu aâm tieát “k” trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi cuõng ñöôïc phieân chuyeån thaønh 3 phuï aâm ñaàu töông öùng theo quy taéc chính taû chöõ quoác ngöõ: “k, q, c”.(4) Ví duï: nuùi Kapuùng nuùi Ca-bung - phieân chuyeån thaønh suoái Kateâh suoái Ca-teå - phieân chuyeån thaønh thoân Keâ thoân Keâ - phieân chuyeån thaønh thoân Kanoâng thoân Ca-noâng - phieân chuyeån thaønh b. Taát caû caùc toå hôïp phuï aâm ñaàu aâm tieát trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi ñeàu phaûi ñöôïc aâm tieát hoùa trong tieáng Vieät. Tieáng Vieät khoâng chaáp nhaän baát kyø moät toå hôïp phuï aâm naøo xuaát hieän ôû vò trí ñaàu aâm tieát theå hieän qua chöõ vieát quoác ngöõ. Quaù trình quoác ngöõ hoùa caùc phuï aâm ñaàu trong tieáng daân toäc ñoàng nghóa vôùi vieäc ñôn tieát hoùa moïi yeáu toá “ngoaïi lai” trong tieáng Vieät. Do vaäy, chuùng toâi ñeà nghò caùch phieân chuyeån caùc toå hôïp phuï aâm töø ñòa danh Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät nhö sau. Caû caùc toå hôïp phuï aâm chaët coù thaønh phaàn oån ñònh (yeáu toá thöù nhaát thöôøng laø nhöõng aâm taéc, yeáu toá thöù hai laø caùc aâm loûng, nöôùc /-l, -r/ nhö pl, pr, bl, pr, kl, kr…) laãn caùc toå hôïp phuï aâm khoâng oån ñònh (caùc toå hôïp phuï aâm loûng, do quaù trình ñôn tieát hoùa maø thaønh, nghóa laø do maát nguyeân aâm cuûa aâm tieát phuï maø xuaát hieän söï lieân keát cuûa hai phuï aâm, kieåu nhö rl, rk, lt…) ñeàu phaûi ñöôïc aâm tieát hoùa baèng caùch vieát rôøi caùc aâm tieát, vieát hoa chöõ caùi ñaàu töø vaø theâm “ô” ôû giöõa toå hôïp hai phuï aâm. Ví duï: soâng Pling soâng Bô-ling - phieân chuyeån thaønh ñoài Krul ñoài Cô-run - phieân chuyeån thaønh thoân Prieâng thoân Bô-rieâng - phieân chuyeån thaønh thoân Rlooùk thoân Rô-loäc - phieân chuyeån thaønh Ñaëc bieät, ñoái vôùi toå hôïp phuï aâm “tr” nhieàu baûn ñoà vaãn ñeå nguyeân neân deã nhaàm laãn vôùi aâm /ÿ/- “tr” trong chöõ quoác ngöõ. Chuùng toâi ñeà nghò neân phieân chuyeån theo caùch aâm tieát hoùa ñoàng loaït nhö caùc toå hôïp phuï aâm noùi treân. Chaúng haïn, thoân Tru phaûi ñöôïc phieân chuyeån thaønh thoân Tôøø-ru, chöù khoâng phaûi thoân Tru ñoïc gioáng aâm /ÿ/- “tr” trong chöõ quoác ngöõ. 4.2.2. Veà caùch phieân chuyeån caùc aâm chính (nguyeân aâm) a. Ñoái vôùi caùc nguyeân aâm trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi töông öùng vôùi caùc nguyeân aâm trong tieáng Vieät, caùch phieân chuyeån laø giöõ nguyeân caùch vieát caùc ñòa danh. Coøn ñoái vôùi caùc nguyeân aâm vaø kyù hieäu nguyeân aâm tieáng Pa Coâ, Ta OÂi khoâng coù vaø/hoaëc khoâng töông öùng trong tieáng Vieät, ñeå phieân chuyeån caùc ñòa danh chöùa chuùng, chuùng toâi ñeà nghò neân ñöa veà caùc nguyeân aâm coù saün trong tieáng Vieät coù söï gaàn guõi veà caáu aâm-aâm vò hoïc vôùi nguyeân ngöõ. Cuï theå: + Boû “daáu saéc” bieåu thò ñaëc ñieåm nguyeân aâm ngaén trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi khi phieân chuyeån caùc ñòa danh sang tieáng Vieät. Chaúng haïn:
25 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 - nuùi Atuùng nuùi A Tung phieân chuyeån thaønh - khe Aveùr khe A Ve phieân chuyeån thaønh - nuùi Atuùk nuùi A Tuùc phieân chuyeån thaønh + Caùc nguyeân aâm nhaân ñoâi bieåu thò tính chaát caêng trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi (ee, oo, ôô) phieân chuyeån sang chöõ quoác ngöõ thaønh caùc nguyeân aâm coù trong chöõ vieát quoác ngöõ (eâ, oâ, ô). Chaúng haïn: - ñoäng Tambôôi ñoäng Tam-bôi phieân chuyeån thaønh - soâng Tarreenh soâng Taø-reânh phieân chuyeån thaønh b. Ngoaøi caùc caùch ghi nguyeân aâm nguyeân ngöõ tieáng Pa Coâ, Ta OÂi nhö ñaõ neâu treân, nhöõng caùch ghi ñòa danh treân caùc baûn ñoà kieåu nhö: ooâ, oâo, eu, ou, au, ta coù theå nghó ngay ñoù laø caùch ngöôøi Phaùp ghi caùc ñòa danh daân toäc treân caùc baûn ñoà. Ñoái vôùi nhöõng caùch ghi nguyeân aâm nhö vaäy ñeàu phaûi ñöôïc phieân chuyeån sang chöõ vieát quoác ngöõ thaønh caùc nguyeân aâm töông öùng: oâ, oâ, ô, u, o. Chaúng haïn: - nuùi Talou nuùi Ta-lu phieân chuyeån thaønh - ñoài Ashau ñoài A So phieân chuyeån thaønh - ñoäng Tou Trouein phieân chuyeån thaønh ñoäng Tu Tôø-ru-eân 4.2.3. Veà caùch phieân chuyeån caùc aâm cuoái Tieáng Pa Coâ, Ta OÂi laø ngoân ngöõ chöa hình thaønh thanh ñieäu. Do vaäy, söï vaéng maët thanh ñieäu seõ ñöôïc buø ñaép ôû söï phong phuù aâm cuoái vaø nguyeân aâm. Ñeå phieân chuyeån caùc ñòa danh töø tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät, chuùng ta seõ phaûi xöû lyù nhöõng tröôøng hôïp aâm cuoái khoâng coù trong tieáng Vieät nhö theá naøo? Ñaây coù leõ laø vaán ñeà daãn ñeán nhieàu caùch ghi ñòa danh daân toäc khoâng thoáng nhaát hieän nay. Vôùi phöông chaâm “Vieät hoùa” toái ña caùc ñòa danh daân toäc thieåu soá maø khoâng phaûn aùnh sai leäch ñaëc ñieåm ngöõ aâm tieáng daân toäc, chuùng toâi ñeà nghò caùch phieân chuyeån caùc aâm cuoái nhö sau: caùc phuï aâm cuoái cuûa tieáng Pa Coâ, Ta OÂi chæ ñöôïc phieân chuyeån trôû thaønh 6 phuï aâm cuoái tieáng Vieät ñöôïc theå hieän baèng caùc chöõ vieát quoác ngöõ: p, t, ch, c, m, n, nh, ng. Cuï theå: + Chuyeån aâm cuoái “k” trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang “c” trong tieáng Vieät: - ñoài Prok ñoài Bô-roc phieân chuyeån thaønh - nuùi Atuùk nuùi A Tuùc phieân chuyeån thaønh + Chuyeån aâm cuoái “l” trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi sang “n” trong tieáng Vieät: - ñoài Krul ñoài Cô-run phieân chuyeån thaønh - thoân Ajieâl thoân A Dieân phieân chuyeån thaønh + Ñoái vôùi nhöõng töø hoaëc aâm tieát cuûa tieáng Pa Coâ, Ta OÂi coù phuï aâm cuoái laø /-h/ neân thoáng nhaát phieân chuyeån thaønh “daáu hoûi” hoaëc “khoâng daáu” trong tieáng Vieät: - ñoài Abiah phieân chuyeån thaønh ñoài A Bia - suoái Kateâh phieân chuyeån thaønh suoái Ca-teå - thoân Aroùh phieân chuyeån thaønh thoân A Roû
26 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 + Boû phuï aâm cuoái /-r/ trong tieáng Pa Coâ, Ta OÂi khi phieân chuyeån sang tieáng Vieät: - nuùi Taviar nuùi Ta-vi-a phieân chuyeån thaønh - ñaàm Ahar ñaàm A Ha phieân chuyeån thaønh + Ñoái vôùi phuï aâm cuoái taéc thanh haàu ôû tieáng Pa Coâ, Ta OÂi ñöôïc bieåu hieän treân chöõ vieát Latinh baèng chon chöõ “q” ôû cuoái töø hay aâm tieát thì thoáng nhaát phieân chuyeån thaønh “daáu naëng” trong tieáng Vieät: - suoái Phoq suoái Phoï phieân chuyeån thaønh - thoân Ahooq thoân A Hoä phieân chuyeån thaønh 5. Keát luaän Vaán ñeà phieân chuyeån teân rieâng daân toäc thieåu soá, trong ñoù coù ñòa danh, sang tieáng Vieät ñaõ ñöôïc caùc nhaø nghieân cöùu ñeà caäp ñeán töø laâu. Tuy nhieân, ôû töøng thôøi ñieåm lòch söû khaùc nhau, chuùng ta nhaän ñöôïc nhöõng ñeà xuaát veà giaûi phaùp phieân chuyeån caùc ñòa danh daân toäc khoâng gioáng nhau, taïo neân söï khoâng thoáng nhaát veà caùch ghi teân rieâng treân baûn ñoà vaø caùc loaïi hình vaên baûn tieáng Vieät. Vieäc caàn thieát phaûi giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät vaø nhu caàu tieáp xuùc, vay möôïn, laøm phong phuù voán töø tieáng Vieät trong boái caûnh hoäi nhaäp quoác teá laø hai vaán ñeà luoân luoân ñi ñoâi vôùi nhau trong giai ñoaïn hieän nay. Do vaäy, vieäc ñeà xuaát moät caùch phieân chuyeån caùc ñòa danh töø tieáng daân toäc sang tieáng Vieät luoân dieãn ra moät caùch caáp thieát vaø cuõng khoâng phaûi deã gì ñeå coù ñöôïc moät yù kieán thoáng nhaát. Thieát nghó, trong giai ñoaïn hieän nay, tieáng Vieät caàn coù moät quy ñònh thoáng nhaát veà caùch söû duïng töø “ngoaïi lai” theo höôùng Vieät hoùa trieät ñeå, trong ñoù coù vaán ñeà phieân chuyeån ñòa danh daân toäc thieåu soá sang tieáng Vieät treân moïi loaïi hình vaên baûn. TVS CHUÙ THÍCH (1) Vaán ñeà vieát vaø ñoïc teân rieâng tieáng daân toäc ôû trong tieáng Vieät lieân quan tröïc tieáp ñeán caùc quy taéc ngöõ aâm cuõng nhö caùc quy taéc chính taû cuûa chöõ quoác ngöõ. Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi söû duïng khaùi nieäm “phieân chuyeån” ñòa danh daân toäc sang tieáng Vieät vôùi nghóa: keát hôïp phieân aâm (transcription) laãn chuyeån töï (transliteration). Khaùi nieäm “chuyeån töï” ñöôïc chuùng toâi söû duïng cho caùc loaïi chöõ vieát cuøng heä Latinh vaø khaùc heä Latinh. (2) Veà quy ñònh chính taû teân rieâng tieáng nöôùc ngoaøi vaø daân toäc thieåu soá, cho ñeán nay, coù ba vaên baûn ñaùng chuù yù: a) Moät soá quy ñònh veà chính taû trong saùch giaùo khoa caûi caùch giaùo duïc cuûa Boä Giaùo duïc kyù ngaøy 30/11/1980; b) Quy ñònh veà chính taû tieáng Vieät vaø veà thuaät ngöõ tieáng Vieät (ban haønh keøm theo quyeát ñònh soá 240/QÑ ngaøy 5/3/1984 cuûa Boä Giaùo duïc); c) Quy taéc chính taû tieáng Vieät vaø phieân chuyeån tieáng nöôùc ngoaøi, 7/2000 cuûa Hoäi ñoàng Quoác gia chæ ñaïo bieân soaïn Töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam. Ngoaøi ra, coøn coù ñeà taøi Tieán tôùi chuaån hoùa caùch vieát teân rieâng tieáng daân toäc thieåu soá trong vaên baûn tieáng Vieät cuûa Hoäi Ngoân ngöõ hoïc thuoäc Lieân hieäp caùc Hoäi Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät Vieät Nam (2001). Ñaùng chuù yù laø, nhöõng ñeà xuaát veà chính taû teân rieâng nöôùc ngoaøi, trong ñoù coù teân rieâng daân toäc, cuûa nhöõng quy ñònh treân vaãn khoâng ñaït ñöôïc söï thoáng nhaát chung. (3) Vaán ñeà “dòch thöøa” keát hôïp vôùi phieân aâm caùc ñòa danh daân toäc thieåu soá sang tieáng Vieät laø hieän töôïng phoå bieán, coù theå gaëp ôû nhieàu ñòa danh tieáng daân toäc khaùc nhau. Chaúng haïn, caùc ñòa danh “soâng Kroâng Knoâ, soâng Kroâng Ana, soâng Kroâng Poâkoâ, soâng Kroâng Hnang...”(kroâng=soâng) ôû
27 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Taây Nguyeân; “suoái Naäm Ban, nuùi Phu Naäm Caáu...” (naäm=suoái, phu=nuùi ) ôû vuøng Taây Baéc. Keå caû ñòa danh tieáng Vieät: soâng Höông Giang, soâng Cöûu Long Giang, soâng Ngöï Haø, soâng Tröôøng Giang, soâng Hoàng Haø, nuùi Hoaønh Sôn, nuùi Tröôøng Sôn… Xem theâm: Hoaøng Thò Chaâu (2001), Tieán tôùi chuaån hoùa caùch vieát teân rieâng tieáng daân toäc thieåu soá trong vaên baûn tieáng Vieät (ñeà taøi cuûa Hoäi Ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam thuoäc Lieân hieäp caùc Hoäi Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät Vieät Nam). Khi söû duïng ñeán 3 con chöõ “k, q, c” ñeå ghi moät aâm vò / k / duøng trong phieân chuyeån caùc ñòa (4) danh Pa Coâ, Ta OÂi sang tieáng Vieät ñaõ laëp laïi y nguyeân nhöõng haïn cheá cuûa chöõ quoác ngöõ hieän haønh. Tuy vaäy, vôùi phöông chaâm Vieät hoùa trieät ñeå caùc yeáu toá ngoaïi lai, caùch laøm naøy laïi ñaûm baûo ñuùng chính taû chöõ quoác ngöõ. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH A. Tieáng Vieät 1. Boä Giaùo duïc. Quyeát ñònh soá 240/QÑ ngaøy 5/3/1984 cuûa Boä tröôûng Boä Giaùo duïc: Quy ñònh veà chính taû tieáng Vieät vaø veà thuaät ngöõ tieáng Vieät, aùp duïng trong caùc saùch giaùo khoa, baùo vaø vaên baûn cuûa ngaønh giaùo duïc. 2. Boä Giaùo duïc, UBKHXHVN. Moät soá quy ñònh veà chính taû trong saùch giaùo khoa caûi caùch giaùo duïc, 11/1980. 3. Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo. Quyeát ñònh soá 07/2003/ QÑ-BGDÑT ngaøy 13/03/2003 cuûa Boä tröôûng Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo: Quy ñònh taïm thôøi veà vieát hoa teân rieâng trong saùch giaùo khoa. 4. Hoaøng Thò Chaâu vaø nnk. Tieán tôùi chuaån hoùa caùch vieát teân rieâng tieáng daân toäc thieåu soá trong vaên baûn tieáng Vieät (ñeà taøi cuûa Hoäi Ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam thuoäc Lieân hieäp caùc Hoäi Khoa hoïc vaø Kyõ thuaät Vieät Nam), nghieäm thu naêm 2001. 5. Hoaøng Thò Chaâu (1993). “Coù theå xaây döïng moät boä chöõ vieát chung cho nhieàu ngoân ngöõ daân toäc”, Taïp chí Ngoân ngöõ , soá 2, tr. 21-24. 6. Hoaøng Thò Chaâu (2001). Xaây döïng boä chöõ phieân aâm cho caùc daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam, Nxb Vaên hoùa daân toäc, Haø Noäi. 7. Hoaøng Thò Chaâu (2004). Phöông ngöõ hoïc tieáng Vieät, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. 8. Nguyeãn Taøi Caån (1995). Giaùo trình lòch söû ngöõ aâm tieáng Vieät (sô thaûo), Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 9. Traàn Trí Doõi (1999). Nghieân cöùu ngoân ngöõ caùc daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. 10. Traàn Trí Doõi (2001). Ngoân ngöõ vaø söï phaùt trieån vaên hoùa xaõ hoäi, Nxb Vaên hoùa Thoâng tin, Haø Noäi. 11. Traàn Trí Doõi (2005). Giaùo trình lòch söû tieáng Vieät (sô thaûo), Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. 12. Phaïm Ñöùc Döông (2007). Böùc tranh ngoân ngöõ-vaên hoùa-toäc ngöôøi ôû Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, Haø Noäi. 13. Anh Hieàn (1972). “Baøn theâm veà quy taéc vieát hoa teân rieâng chæ ngöôøi vaø chæ ñaát trong tieáng Vieät”, Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 3, tr. 51-54. 14. Leâ Trung Hoa (2006). Ñòa danh hoïc Vieät Nam, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 15. Nguyeãn Höõu Hoaønh, Nguyeãn Vaên Lôïi (1998). Tieáng Katu, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 16. Nguyeãn Höõu Hoaønh (2004). “Veà teân goïi caùc daân toäc thieåu soá thuoäc nhoùm ngoân ngöõ Vieät-Möôøng ôû Vieät Nam”, trong Nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, tr. 443-452. 17. Hoäi ñoàng Quoác gia chæ ñaïo bieân soaïn Töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam, Quy taéc chính taû tieáng Vieät vaø phieân chuyeån tieáng nöôùc ngoaøi, 7/2000. 18. Nguyeãn Vaên Khang (2003). Keá hoaïch hoùa ngoân ngöõ, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 19. Nguyeãn Vaên Khang (2007). Töø ngoaïi lai trong tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 20. Nguyeãn Vaên Khang, Nguyeãn Trung Thuaàn (1995). Töø ñieån ñòa danh nöôùc ngoaøi, Nxb Vaên hoùa Thoâng tin, Haø Noäi. 21. Nguyeãn Vaên Lôïi vaø nnk (1986). Saùch hoïc tieáng Pacoâh - Taoâih, UBND tænh Bình Trò Thieân xuaát baûn, Hueá. 22. Hoaøng Vaên Ma (2002). Ngoân ngöõ daân toäc thieåu soá Vieät Nam - Moät soá vaán ñeà veà quan heä coäi nguoàn vaø loaïi hình hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi.
28 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 23. Hoaøng Vaên Ma, Taï Vaên Thoâng (1998). Tieáng Bru - Vaân Kieàu, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 24. Hoaøng Vaên Ma (2004). “Toäc danh trong caùc nhoùm daân toäc Thaùi-Ka ñai”, trong Nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, tr. 443-452. 25. Nhaø xuaát baûn Giaùo duïc. Quy ñònh taïm thôøi veà chính taû trong saùch giaùo khoa môùi, Haø Noäi, 3/2002. 26. Hoaøng Pheâ (1976). “Moät soá nguyeân taéc giaûi quyeát vaán ñeà chuaån hoùa chính taû”, Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1, tr. 1-10. 27. Ñoaøn Vaên Phuùc (1996). Ngöõ aâm tieáng EÂñeâ, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 28. Ñoaøn Vaên Phuùc (1998). Töø vöïng caùc phöông ngöõ EÂñeâ, Nxb TP Hoà Chí Minh. 29. Ñoaøn Vaên Phuùc (2003). “Chuaån hoùa teân rieâng daân toäc thieåu soá trong tieáng Vieät” (treân cöù lieäu moät soá ngoân ngöõ caùc daân toäc thieåu soá ôû mieàn Nam), Baùo caùo khoa hoïc, Vieän Ngoân ngöõ hoïc. 30. Phan Vaên Phöùc (2004). “Veà teân goïi cuûa caùc daân toäc thuoäc nhoùm ngoân ngöõ Malayo- Polinesian ôû Vieät Nam”, trong Nhöõng vaán ñeà ngoân ngöõ hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, tr. 544-550. 31. Traàn Vaên Saùng (2008). “Böôùc ñaàu tìm hieåu ñaëc ñieåm caáu taïo vaø yù nghóa caùc ñòa danh coù nguoàn goác ngoân ngöõ daân toäc thieåu soá ôû huyeän A Löôùi, Thöøa Thieân Hueá”, Baùo caùo Hoäi thaûo Ngöõ hoïc toaøn quoác laàn thöù nhaát, Hoäi Ngoân ngöõ hoïc Vieät Nam, Caàn Thô, ngaøy 18/4. 32. Nguyeãn Thò Söûu (2009). “Caáu taïo töø tieáng Ta OÂi (trong söï so saùnh vôùi tieáng Vieät)”, Luaän aùn tieán só ngoân ngöõ hoïc, Haø Noäi. 33. Lyù Toaøn Thaéng, Nguyeãn Vaên Lôïi (2001). “Veà söï phaùt trieån cuûa ngoân ngöõ caùc daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam trong theá kyû XX”, Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 2. 34. Buøi Khaùnh Theá (1997). Ngöõ phaùp tieáng Chaêm, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 35. Taï Vaên Thoâng (1993). “Teân rieâng trong tieáng Kôho”, Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 1, tr. 23-27. 36. Taï vaên Thoâng (2001). “Caùch vieát teân caùc daân toäc ôû Vieät Nam”, Taïp chí Ngoân ngöõ, soá 10, tr. 26-32. 37. Ñoaøn Thieän Thuaät (1999). Ngöõ aâm tieáng Vieät, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. 38. Vaên phoøng Chính phuû. Quyeát ñònh soá 009/1998/QÑ-VPCP ngaøy 22/11/1998 Quy ñònh taïm thôøi veà vieát hoa trong vaên baûn cuûa Chính phuû vaø Vaên phoøng Chính phuû. 39. Voõ Xuaân Queá (1998). “Veà teân rieâng trong caùc ngoân ngöõ daân toäc thieåu soá treân saùch baùo tieáng Vieät”, trong Tieáng Vieät treân caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, Haø Noäi. 40. Vieän Ngoân ngöõ hoïc (1988). Ngoân ngöõ caùc daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam vaø khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, KHXH, Haø Noäi. 41. Vieän Ngoân ngöõ hoïc(1994). Ngoân ngöõ caùc daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam vaø chính saùch ngoân ngöõ, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 42. Vieän Ngoân ngöõ hoïc (1994). Nghieân cöùu ngoân ngöõ caùc daân toäc ôû Vieät Nam, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 43. Vieän Ngoân ngöõ hoïc (2002). Caûnh huoáng vaø chính saùch ngoân ngöõ ôû Vieät Nam, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 44. Nguyeãn Nhö YÙ vaø nnk (1995). Töø ñieån chính taû teân ngöôøi nöôùc ngoaøi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. B. Tieáng Anh Asher R. E Editor-in-Chief, 1994. The Encyclopedia of language and Linguistics, Pergamon Press. 1. Alan Cruse.D. (2000), Meaning in language: An Introduction to Semantics and Pragmtics, 2. Oxford University Press. Bright W. Editor-in Chief (1992). International Encyclopedia of Linguistics, Oxford University Press. 3. Trask.R.L, (1999), Key concepts in language and linguistics, Routledge, London and New York. 4. Mark J. Alves (2006). A grammar of Pacoh: a Mon-Khmer language of the central highlands of 5. Vietnam, Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University. Paul Sidwell (2006). A Mon - Khmer comparative dictionary, Pacific Linguistics, Research 6. School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University.
29 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (81). 2010 Richart L. Watson (1969). “Pacoh names”, Mon-Khmer Studies III, The Linguistic Circle of 7. Saigon & The Summer Institute of Linguistic, 77-88. Watson K. (1964). “Pacoh phonemics”, Mon-Khmer Studies I, The Linguistic Circle of Saigon 8. & The Summer Institute of Linguistic, 135-148. TOÙM TAÉT Vieät Nam laø moät quoác gia ña daân toäc, ñoàng thôøi laø moät quoác gia ña ngoân ngöõ vaø vaên hoùa. Trong ñoù, do ngöôøi Kinh chieám ñaïi ña soá neân tieáng Vieät ñöôïc xem laø tieáng phoå thoâng, laø ngoân ngöõ quoác gia, ngoân ngöõ giao tieáp chung giöõa caùc coäng ñoàng quoác gia ña daân toäc aáy. Vì vaäy, vaán ñeà vay möôïn vaø tieáp xuùc giöõa tieáng Vieät vaø caùc ngoân ngöõ daân toäc thieåu soá laø phoå bieán vaø taát yeáu ñeå laøm giaøu cho voán töø vöïng cuûa moãi ngoân ngöõ trong quaù trình giao tieáp. Caùc daân toäc vaø ngoân ngöõ thöôøng coù nhöõng quy taéc vay möôïn, du nhaäp caùc töø ngoaïi lai cho phuø hôïp vôùi nhöõng quy taéc ngöõ aâm-aâm vò hoïc, ngöõ nghóa, ngöõ phaùp vaø caùc quy taéc chöõ vieát, cuõng nhö caùc quy taéc hình aâm vò hoïc cuûa tieáng meï ñeû ñeå nhöõng töø phi baûn ñòa aáy vöøa khoâng laøm xaùo troän heä thoáng ngoân ngöõ voán coù cuûa daân toäc vöøa ñaûm baûo nhu caàu thoâng tin nhanh choùng, chính xaùc, phuø hôïp vôùi taäp quaùn, thoùi quen tri nhaän ngoân ngöõ cuûa daân toäc mình. Coù raát nhieàu vaán ñeà ngoân ngöõ hoïc ñaët ra trong quaù trình xöû lyù caùc hieän töôïng vay möôïn. Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi chæ xem xeùt, ñaët vaán ñeà phieân chuyeån (coù phieân aâm laãn chuyeån töï) caùc ñòa danh daân toäc sang tieáng Vieät, cuï theå laø caùc ñòa danh töø tieáng Pa Coâ, Ta OÂi, ngoân ngöõ cuûa moät daân toäc sinh soáng laâu ñôøi nhaát treân mieàn ñaát A Löôùi, daân toäc Ta OÂi, cö daân noùi ngoân ngöõ doøng Moân-Khôme, thuoäc ngöõ heä Nam AÙ. Vaán ñeà phieân chuyeån teân rieâng noùi chung, ñòa danh daân toäc sang tieáng Vieät noùi rieâng, ôû nöôùc ta ñaõ coù töø laâu, song ôû moãi thôøi kyø lòch söû caùch phieân chuyeån aáy laïi raát khaùc nhau. Qua döõ lieäu ñòa danh cho pheùp, chuùng toâi thöû ñeà xuaát moät giaûi phaùp cuï theå cho vieäc phieân chuyeån ñòa danh tieáng Pa Coâ, Ta OÂi ôû Thöøa Thieân Hueá sang tieáng Vieät vöøa ñuùng vaø gaàn vôùi ngöõ aâm cuûa ngoân ngöõ daân toäc naøy, vöøa giöõ gìn ñöôïc söï trong saùng cuûa tieáng Vieät trong giai ñoaïn hieän nay. ABSTRACT HOW TO TRANSLITERATE TOPONYM IN PACOH AND TAOIH LANGUAGES INTO VIETNAMESE The Vietnamese is a multi-race people, with different languages and cultures, of which, the plainsmen account for a large part. Therefore Vietnamese is regarded as national language, the common language for mutual communication between the different racial communities of the country. The borrowing practice and interaction between Vietnamese and the ethnic groups’ languages is inevitable and consequently quite popular so as to enrich the vocabulary of each language in the course of interaction. Each people, and its language, has its own standards for borrowing and admission of alien words in order that the admitted words conform to principles of its phonetics-morphophonology, semantics, grammar, writing method... of its mother tongue, and that the alien words will not upset the people’s natal linguistic system and on the other hand ensure quick and exact communication that is in keeping with its customs and its linguistic habits. In dealing with the borrowing practice between languages, researchers have to cope with various linguistic issues. In this article, we will only study the cases of transliteration (with both transcription and transliteration) of ethnic groups’ geographical names into Vietnamese, in particular the transliteration of geographical names of the Pacoh and Taoih languages, of the Taoih people who has lived in A Löôùi for ages and speaks Mon-Khmer language of the Austro- Asiatic family. In our country, the transliteration of proper nouns in general, and of geographical names of ethnic groups into Vietnamese in particular, was started a long time ago, but the transliteration modes changed remarkably in different periods of history. In consideration of the acceptable geographical names, the author makes an attempt here to suggest a specific method for transliteration of geographical names of Pacoh and Taoih languages into Vietnamese that ensures the correct meaning of the new names and at the same time helps preserve the similarity in pronunciation, as well as the clarity of Vietnamese.