Báo cáo nghiên cứu khoa học " CỔ VẬT VIỆT NAM BÀN VỀ NIÊN ĐẠI CÁC MINH VĂN TRÊN ĐỒ GỐM VIỆT NAM"

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

88
lượt xem 14
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đôi điều về minh văn trên gốm sứ [1] là một chuyên luận dài (hơn 40 trang), tỷ mỉ và khá phong phú, đề cập đến nhiều nội dung về công việc nghiên cứu minh văn trên gốm sứ từ những nguyên tắc chung đến những vận dụng cụ thể. Đọc bài này, không thể không liên hệ tới công trình Cẩm nang đồ gốm Việt Nam có minh văn [2] của TS Nguyễn Đình Chiến cách đây 10 năm với một nội dung rộng hơn. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " CỔ VẬT VIỆT NAM BÀN VỀ NIÊN ĐẠI CÁC MINH VĂN TRÊN ĐỒ GỐM VIỆT NAM"

92 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 COÅ VAÄT VIEÄT NAM BAØN VEÀ NIEÂN ÑAÏI CAÙC MINH VAÊN TREÂN ÑOÀ GOÁM VIEÄT NAM (Nhaân ñoïc baøi “Ñoâi ñieàu veà minh vaên treân goám söù” treân taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån soá 70-72) Lê Thành Lân, Trần Ngọc Dũng* Baøi Ñoâi ñieàu veà minh vaên treân goám söù [1] laø moät chuyeân luaän daøi (hôn 40 trang), tyû mæ vaø khaù phong phuù, ñeà caäp ñeán nhieàu noäi dung veà coâng vieäc nghieân cöùu minh vaên treân goám söù töø nhöõng nguyeân taéc chung ñeán nhöõng vaän duïng cuï theå. Ñoïc baøi naøy, khoâng theå khoâng lieân heä tôùi coâng trình Caåm nang ñoà goám Vieät Nam coù minh vaên [2] cuûa TS Nguyeãn Ñình Chieán caùch ñaây 10 naêm vôùi moät noäi dung roäng hôn. Taát nhieân, caùc taùc giaû cuûa chuyeân luaän naøy ñaõ khoanh laïi, chæ chuù yù ñeán minh vaên, nhöng nhö caùc taùc giaû ñaõ vieát, ñoù vaãn laø moät lónh vöïc ña ngaønh, lieân ngaønh. Chuùng toâi cuõng nghó nhö vaäy, neân tuy khoâng am töôøng nhieàu veà goám söù noùi rieâng vaø coå vaät noùi chung, chuùng toâi cuõng muoán baøn theâm döôùi goùc nhìn cuûa nieân ñaïi hoïc. Döôùi goùc nhìn naøy chuùng ta coù theå chuù yù ñeán ba khía caïnh: nieân hieäu, nieân thöù vaø ngaøy thaùng. 1. Veà nieân hieäu, chuùng toâi xin baøn ñeán nieân hieäu thöù nhaát cuûa vua Leâ Nhaân Toâng treân loï goám Topkapi, Istanbul Theo sôû tröôøng cuûa mình, chuùng toâi xin ñoùng goùp moät chuùt vaøo “cuoäc tranh luaän dai daúng… quanh 13 chöõ Nho treân loï söù (sic) Topkapi”. Veà loï goám naøy, caùc taùc giaû cho bieát ñaõ coù ñeán 28 taøi lieäu ñeà caäp ñeán (soá 72, tr 73), neáu keå chuyeân khaûo treân laø thöù 29, thì baøi cuûa chuùng toâi coù leõ laø baøi vieát thöù 30 chaêng? Chuùng toâi tin laø caùc taùc giaû seõ coøn trôû laïi baøn veà baûo vaät naøy, nhaát laø moät khi caùc oâng nhaän ñöôïc 7 böùc aûnh ñaõ ñaët chuïp töø ngaøy 5/7/2007 (soá 72, tr 77) vaø roõ raøng chuùng ta vaãn ñang coøn chôø ñôïi moät lôøi giaûi thuyeát phuïc veà caâu hoûi “Buøi thò hí buùt” hay “Buøi Thò Hí buùt” - taùc giaû laø moät ngöôøi hoï Buøi hay laø baø Buøi Thò Hí? Trong baûng thoáng keâ cuûa TS Nguyeãn Ñình Chieán, thì hieän vaät ñaàu tieân laø loï goám Topkapi coù nieân ñaïi 1450, phaûi hôn moät theá kyû sau, chuùng ta môùi baét gaëp moät caëp chaân ñeøn 2 phaàn goám hoa lam thôøi Maïc coù nieân ñaïi 1576 [2] (tr 41). Hôn moät theá kyû maø chæ coøn moät coå vaät duy nhaát maø laïi ñöôïc löu giöõ ôû nöôùc ngoaøi. Caùi khoaûng caùch 126 naêm thieáu vaéng hieän vaät ñoù khieán chuùng ta voâ cuøng nuoái tieác. Bieát bao saûn phaåm cuûa loø goám naøy vaø caùc loø goám khaùc trong khoaûng thôøi gian daøi ñoù ñaõ bò huûy hoaïi theo naêm thaùng do thôøi tieát khí haäu khaéc nghieät vaø bôûi nhöõng cuoäc ñaáu tranh sinh toàn cam go treân maûnh ñaát naøy. Vieän Coâng ngheä thoâng tin, Haø Noäi. *
93 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Khoâng baøn veà hoa vaên tuyeät ñeïp, chæ 13 chöõ treân minh vaên cuûa loï goám naøy ñaõ neâu ñöôïc nhieàu tieâu chí quan troïng: nieân ñaïi, ñòa danh, nhaân danh (ngöôøi vieát minh vaên - ngöôøi thôï laøm goám). Veà caû ba tieâu chí naøy ñeàu töøng coù lôøi baøn vaø döôøng nhö coøn chöa theå chaám döùt trong ngaøy moät ngaøy hai. Veà nieân hieäu naèm trong 13 chöõ naøy, caùc taùc giaû vieát: “Toùm laïi, thöïc roõ raøng: treân loï laø nieân hieäu 大和 - Ñaïi Hoøa, trong söû saùch laø nieân hieäu 太和 - Thaùi Hoøa. Chuùng toâi nghó, phaûi chaáp nhaän vaø toân troïng di saûn lòch söû naøy; khoâng neân cöôõng böùc ñoïc 大 laø thaùi vaø baét caùc loï nhaùi theo söû saùch vaø vieát laø 太和 nhö thaáy ôû phoøng tröng baøy cuûa Xí nghieäp Goám Chu Ñaäu hieän nay” (soá 72, tr 79). Vaäy laø, caùc taùc giaû ñaõ thöøa nhaän nieân hieäu ñoù ñuùng ra phaûi laø Thaùi Hoøa, vaø ôû döôùi coù laàn caùc taùc giaû coøn nhaéc ñeán: “naêm Thaùi Hoøa thöù 6 [1448]” (soá 72, tr 81). Vaøo naêm 1999, TS Nguyeãn Ñình Chieán ñaõ ghi nieân hieäu naøy laø Ñaïi Hoøa [2] (trang vii, 13); ñaëc bieät, trong Lôøi giôùi thieäu, GS Haø Vaên Taán coøn nhaán maïnh: “Ta bieát chaéc nieân hieäu cuûa Leâ Nhaân Toâng laø Ñaïi Hoøa chöù khoâng phaûi Thaùi Hoøa” [2] (trang x). GS Haø Vaên Taán vaø TS Nguyeãn Ñình Chieán khoâng baøn nhieàu veà ñieàu naøy, nhöng yù kieán thì ñaõ roõ raøng. Nhöõng yù kieán naøy giaùn tieáp uûng hoä yù kieán cuûa chuùng toâi cuøng thôøi ñieåm ñoù trong cuoäc tranh luaän neâu döôùi ñaây. Coù moät thöïc teá laø caùc taùc giaû baøi baùo khoâng bieát ñeán cuoäc tranh luaän ñaõ xaûy ra vaøo cuoái theá kyû tröôùc veà nieân hieäu naøy. Vaøo naêm 1996, nhaø söû hoïc Nhaät Baûn TS Yao Tacao ñaõ khôûi xöôùng vaán ñeà qua baøi Khaûo saùt veà nieân hieäu vua Leâ Nhaân Toâng: Ñaïi Hoøa chöù khoâng phaûi Thaùi Hoøa [3]. Vaøo naêm 1997, oâng Ngoâ Ñaêng Lôïi coù tham gia thaûo luaän qua baøi Baøn theâm veà nieân hieäu cuûa Leâ Nhaân Toâng: Ñaïi Hoøa hay Thaùi Hoøa [4]. Quan troïng nhaát laø baøi phaûn baùc cuûa PGS TS Nguyeãn Minh Töôøng vôùi tieâu ñeà Nieân hieäu cuûa vua Leâ Nhaân Toâng: Thaùi Hoøa khoâng phaûi Ñaïi Hoøa [5] vaøo naêm 1999. Cuoái cuøng, cuõng trong naêm ñoù, chuùng toâi ñaõ baøn kyõ vaán ñeà naøy trong caùc baøi töø [6] ñeán [8]. Keát luaän cuûa chuùng toâi ngaøy ñoù coi nhö ñaõ ñöôïc chaáp nhaän; coù ñieàu laø vì thieân veà vieäc tranh luaän neân baøi vieát tuaân theo moät logic khaùc khieán cho noù coøn khoù hieåu. Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm ñoù, vöøa qua chuùng toâi ñaõ trôû laïi vaán ñeà naøy qua baøi “Veà caùch vieát vaø ñoïc nieân hieäu thöù nhaát cuûa Leâ Nhaân Toâng” treân taïp chí Hueá xöa vaø nay soá 91, 2009 [9]. ÔÛ ñaây, chuùng toâi xin nhaán maïnh maáy yù. Duø Ñaïi Hoøa hay Thaùi Hoøa thì cuõng cuøng moät nghóa; ñoù laø yù nghóa trieát hoïc cuûa 2 chöõ ñaïi hoøa voán coù trong caùc cuoán Kinh dòch coå: “Kieàn ñaïo bieán hoùa, caùc chính tính meänh, baûo hôïp ñaïi hoøa, naõi lôïi trinh” (Ñaïo Kieàn bieán hoùa, vaät naøo cuõng giöõ ñöôïc ñuùng tính meänh cuûa mình, giöõ ñöôïc khí ñaïi hoøa, aâm döông hoäi hoïp, neân ñöôïc hay toát vaø chính beàn - baûn dòch cuûa Phan Boäi Chaâu). Ñoù laø yù nguyeän cuûa nhaø vua, ngöôøi ñaët ra nieân hieäu ñoù. Nhöng laø danh töø rieâng, ñöông thôøi noù ñöôïc vieát nhö theá naøo, nhaø vua ñaõ ñònh nhö theá naøo, thì noù phaûi ñuùng nhö vaäy. Coù ñieàu laø, veà maët lòch söû ngoân ngöõ, chöõ
94 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 ñaïi coù töø tröôùc vaø ñaïi hoøa coù nghóa nhö treân. Veà sau môùi xuaát hieän theâm chöõ thaùi vaø töø thaùi hoøa chæ khu bieät chæ moät nghóa cuûa ñaïi hoøa laø “RAÁT yeân bình”, nhöng khoâng vì theá maø töø ñaïi hoøa maát ñi yù nghóa ñoù. Tham khaûo caùc nieân hieäu cuûa Trung Quoác, chuùng toâi thaáy, vaøo naêm 1955, nhaø nieân ñaïi hoïc Trung Quoác Vinh Maïnh Nguyeân ñaõ khaûo cöùu kyõ vaø cho in cuoán Trung Quoác lòch söû kyû nguyeân [10]. Qua ñoù ta bieát, ôû Trung Quoác: + Nieân hieäu cuûa Ngoâ Döông Phoå (929-935) laø Ñaïi Hoøa. + Nieân hieäu cuûa Ñöôøng Vaên Toâng (827-835) coù theå laø Ñaïi Hoøa, coù theå laø Thaùi Hoøa. Song, caùc taùc giaû Töø haûi (caùc naêm 1979, 1989, 1999) vaø Vinh Maïnh Nguyeân thì nghieâng veà coi ñaáy laø Ñaïi Hoøa. + Coù 5 nieân hieäu laø Thaùi Hoøa cuûa: Nguïy Minh Ñeá (227-233), Haäu Trieäu Thaïch Laëc (328-330), Thaønh (Haùn) Lyù Theá (344-346), Taán Pheá Ñeá (366-371), Baéc Nguïy Hieáu Vaên Ñeá (477-499). Chuù yù laø trong lòch söû ngoân ngöõ chöõ thaùi xuaát hieän muoän hôn chöõ ñaïi, nhöng caùc nieân hieäu Ñaïi Hoøa xuaát hieän muoän hôn Thaùi Hoøa raát nhieàu. Vaäy laø caùc vò vua ñaët nieân hieäu naøy muoán duøng moät töø coå, moät töø ban sô, nguyeân uûy. ÔÛ Vieät Nam, chuùng toâi ñaõ heä thoáng laïi moät loaït daãn chöùng cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc: Töø baûn chöõ Haùn Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö ñeán caùc vaên bia, ñoàng tieàn, pho töôïng Phaät, minh vaên treân ñoà goám vaø trong moät vaên baûn vieát tay ñöông thôøi…, taát caû ñeàu ghi 大和 - Ñaïi Hoøa [9]. Coù moät thôøi, khi khaûo coå hoïc chöa phaùt trieån ôû caû Trung Quoác vaø Vieät Nam, ngöôøi ta chæ chuù yù ñeán ngöõ nghóa neân ñaõ nhaát loaït cheùp nhaàm caùc nieân hieäu Ñaïi Hoøa thaønh Thaùi Hoøa. Ñieàu naøy ta coøn thaáy trong Töø nguyeân vaø Töø haûi in naêm 1947 vaø trong Vieät söû thoâng giaùm cöông muïc. ÔÛ Trung Quoác ta thaáy coù theå Vinh Maïnh Nguyeân laø ngöôøi ñaàu tieân khoâi phuïc laïi teân cuûa nieân hieäu Ñaïi Hoøa vaøo naêm 1955; coù theå coøn coù ai khaùc sôùm hôn, nhöng chaéc laø khoâng tröôùc naêm 1947 nhö ôû caùc töø ñieån vöøa neâu treân. ÔÛ Vieät Nam thì ngöôøi ñaàu tieân laø Traàn Troïng Kim trong Vieät Nam söû löôïc [11] ñaõ khoâi phuïc teân goïi nieân hieäu naøy vaøo naêm 1921. Nhö vaäy, hai chöõ Ñaïi Hoøa trong minh vaên treân loï goám hoa lam löu giöõ taïi Topkapi laø ñuùng vaø truøng hôïp vôùi caùc loaïi döõ lieäu coù ñöôïc töø coå vaät ñöông ñaïi (tieàn ñoàng coå, caùc vaên bia, minh vaên treân ñoà goám khaùc, vaên baûn goác vieát tay ñöông ñaïi...) vaø baûn chöõ Haùn Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö. 2. Veà nieân thöù, chuùng toâi muoán nhaéc tôùi caùc nieân hieäu thôøi Maïc Maäu Hôïp Chuùng toâi noùi ngay raèng, caùc taùc giaû baøi baùo ñaõ döïa theo Nguyeãn Ñình Chieán, neân khoâng sai, bôûi ngaøy aáy TS Chieán ñaõ tham khaûo caùc keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi, nhö oâng ñaõ daãn trong saùch baøi vieát cuûa chuùng toâi Duøng vaên bia ñeå xaùc ñònh laïi nieân hieäu cuûa nhaø Maïc [12] vaøo naêm 1996. Xin xem [2] (trang vii, 108, 111).
95 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (74) . 2009 Keát quaû maø chuùng toâi thu ñöôïc ngaøy ñoù neâu ôû baûng 1. Baûng 1. Nieân thöù cuûa taùm nieân hieäu döôùi thôøi Maïc ñöôïc xaùc ñònh laïi. TT Nieân hieäu Thôøi duïng Ngaøy caûi nguyeân ÔÛ nieân bieåu cuõ ÔÛ nieân bieåu môùi (Môùi xaùc ñònh laïi) Caûnh Lòch 1 1548-1553 1548-1554 1/1 Maäu Thaân Quang Baûo 2 1554-1561 1555-1564 1/1 AÁt Maõo Thuaàn Phuùc 3 1562-1565 1565-1568 1/1 AÁt Söûu Suøng Khang 4 1566-1577 1568-1578 Trong naêm Maäu Thìn - 1568 Dieân Thaønh 5 1578-1585 1578-1585 Thaùng 7 Maäu Daàn Ñoan Thaùi 6 1586-1587 1585-1588 28/6 AÁt Daäu Höng Trò 7 1588-1590 1588-1591 Trong naêm Maäu Tyù - 1588 Hoàng Ninh 8 1591-1592 1591-1592 Trong naêm Taân Maõo - 1591 Nieân bieåu cuõ laø cuoán Nieân bieåu Vieät Nam [13] ñöôïc soaïn chuû yeáu döïa vaøo Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö. Moät nieân bieåu chi tieát cho Vieät Nam vaø caùc chính trieàu cuûa Trung Quoác ñaõ ñöôïc chuùng toâi khaûo cöùu kyõ lieät keâ ra ôû cuoán Lòch vaø nieân bieåu lòch söû hai möôi theá kyû (0001-2010) [14]. Xin noùi theâm, TS Nguyeãn Ñình Chieán vieát: “Keå töø chaân ñeøn Suøng Khang, tieáp ñeán Dieân Thaønh, Ñoan Thaùi, Höng Trò, Hoàng Ninh, nghóa laø ñuû caùc nieân hieäu cuûa vua Maïc Maäu Hôïp” [2] (tr 13). Vieát chöõ “ñuû” laø chöa thaät chuaån xaùc; vì nieân hieäu ñaàu tieân cuûa Maïc Maäu Hôïp laø Thuaàn Phuùc; tuy vaäy, ta chöa phaùt hieän ñoà goám naøo coù minh vaên thuoäc nieân hieäu naøy. Vaán ñeà nieân hieäu, nieân thöù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau. Chaúng haïn theo caùc nieân bieåu cuõ Ñoan Thaùi chæ coù 2 naêm; vaäy caùc ñoà goám soá 34&35, 36&37, 38&39, 42 trong baûng cuûa TS Chieán ghi naêm Ñoan Thaùi 3 hoaëc Ñoan Thaùi 4 neáu theo caùc nieân bieåu cuõ seõ ñöôïc hieåu laø “sai nieân hieäu”, laø taùc giaû minh vaên khoâng bieát ñaõ caûi nguyeân roài. Nhöng sau phaùt hieän cuûa chuùng toâi thì nieân hieäu vaø nieân thöù trong minh vaên treân caùc ñoà goám ñoù ñuùng vaø quaû laø coù “nieân thöù” 3 vaø 4 cuûa nieân hieäu Ñoan Thaùi. Vaøo naêm 1986, TS Chieán ñaõ ngôø raèng minh vaên treân caùc ñoà goám ñoù cheùp sai, ñeán khi vieát saùch oâng môùi thaáy söï hôïp lyù cuûa chuùng [2] (tr 108). 3. Veà ngaøy thaùng, chuùng toâi xin ñoåi töø lòch AÂm sang lòch Döông Noùi chung, ngaøy thaùng naêm caàn ñoåi sang lòch Döông ñeå chuùng ta coù theå hình dung roõ nieân ñaïi cuûa chuùng. Ñoái vôùi caùc nhaø söu taäp vaø nghieân cöùu khoâng thuoäc giôùi söû hoïc thöôøng khoù bieát ngay khoaûng thôøi gian, neáu chæ ghi nieân hieäu hoaëc tueá thöù (Can Chi). Trong baûng thoáng keâ caùc ñoà goám, TS Chieán ñaõ ñoåi caùc naêm AÂm theo nieân hieäu hay theo Can Chi sang naêm Döông. Chuùng toâi nghó, toát hôn heát laø ñoåi caû ngaøy thaùng neáu coù theå ñöôïc. Vì theá, chuùng toâi laäp 2 baûng: Baûng 2 daønh cho caùc ñoà goám thôøi Maïc. Baûng 3 daønh cho caùc ñoà goám thôøi Leâ Trung höng. Theo baûng thoáng keâ trong saùch cuûa TS Chieán, chuùng toâi thaáy, ôû thôøi Maïc chæ coù 14 ñoà goám coù ghi ngaøy thaùng theo lòch AÂm nhö ôû baûng 2. ÔÛ ñoù chuùng toâi duøng thöù töï cuûa TS Chieán [2] (tr 40, 41).
96 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (74) . 2009 Baûng 2. Ñoåi ngaøy thaùng treân goám thôøi Maïc sang lòch Döông [2] (tr 40, 41) STT Treân hieän vaät Ñoåi ra ÖÙng vôùi nieân Ñoåi sang lòch Döông HV (Nhaø Maïc) hieäu nhaø Leâ Töø lòch VN Töø lòch TQ 2 3 Möôøi, Suøng Khang 9 Bính Tyù Gia Thaùi 4 24/10/1576 8 30 Ba, Dieân Thaønh 1 Maäu Daàn Quang Höng 1 6/5/1578 13&14 24 Saùu, Dieân Thaønh 3 Canh Thìn Quang Höng 3 4/8/1580 19 21 Chín, Dieân Thaønh 3 Canh Thìn Quang Höng 3 28/10/1580 20&21 25 Moät, Dieân Thaønh 3 Canh Thìn Quang Höng 3 31/12/1580 22 30 Ba, Dieân Thaønh 4 Taân Tî Quang Höng 4 2/5/1581 29 19 Moät, Dieân Thaønh 5 Nhaâm Ngoï Quang Höng 5 13/12/1582 33 3 Naêm, Ñoan Thaùi 2 Bính Tuaát Quang Höng 9 19/6/1586 34&35 20 Taùm, Ñoan Thaùi 3 Ñinh Hôïi Quang Höng 10 22/9/1587 40&41 1 Tö, Höng Trò 2 Kyû Söûu Quang Höng 12 14/5/1589 46 15 Tö, Höng Trò 2 Kyû Söûu Quang Höng 12 28/5/1589 50 20 Taùm, Höng Trò 3 Canh Daàn Quang Höng 13 18/9/1590 51 20 Taùm, Höng Trò 3 Canh Daàn Quang Höng 13 18/9/1590 5 Ba naêm Maäu Tyù [Höng Trò 1] Quang Höng 1 31/3/1588 [30/3/1588] 61 62 25 Moät, Suøng Khang 3 Canh Ngoï Chính Trò 13 22/12/1570 Trong quaù khöù lòch Vieät Nam thöôøng khaùc lòch Trung Quoác. Chuùng toâi ñaõ phaùt hieän lòch Vieät Nam töø naêm 1544 trôû laïi ñaây. Chuùng toâi coâng boá lòch Vieät Nam song song vôùi lòch Trung Quoác moät caùch vaén taét trong cuoán [14], cuõng nhö coâng boá chi tieát trong cuoán Ñoái chieáu lòch Döông vôùi lòch AÂm- Döông cuûa Vieät Nam vaø Trung Quoác 2030 naêm (0001-2030) [15]. Ñeå tieän cho vieäc söû duïng cuûa ñoäc giaû, chuùng toâi ghi theâm Can Chi cuûa naêm, ghi chuù theâm nieân hieäu cuûa nhaø Leâ Trung höng töông öùng vaø ñoåi sang lòch Döông. Rieâng chaân ñeøn soá 61 voán chæ ghi Can Chi, chuùng toâi ñoåi ra nieân hieäu cuûa nhaø Maïc vaø ñaët trong ngoaëc vuoâng. Ñaây laø tröôøng hôïp duy nhaát ngaøy AÂm rôi vaøo luùc lòch Vieät Nam khaùc lòch Trung Quoác, chuùng toâi giaû thieát nhö nhaø Maïc duøng lòch Trung Quoác maø ñoåi sang lòch Döông ghi ôû coät cuoái cuøng vaø ñaët trong ngoaëc vuoâng. Lòch Vieät Nam voán laø cuûa nhaø Leâ, hieän chuùng ta khoâng bieát raèng nhaø Maïc theo lòch nhaø Leâ hay lòch Trung Quoác vì söû lieäu veà nhaø Maïc raát ít, chuû yeáu laø theo Ñaïi Vieät thoâng söû cuûa Leâ Quyù Ñoân. Baûng 3. Ñoåi ngaøy thaùng treân goám thôøi Leâ sang lòch Döông [2] (tr 43) Soá TT Treân hieän vaät Ñoåi sang Lòch Ghi chuù HV Can Chi Nieân hieäu Döông 70 13 Ba, Maäu Ngoï Maäu Ngoï Hoaèng Ñònh 19 8/4/1618 Cheá taïo 2 Tö Hoaèng Ñònh 26/4/1618 Cung tieán 75 14 Chaïp, Vónh Toä 7 AÁt Söûu 11/1/1626 Naêm Döông sau 76 3 Chaïp, Giaùp Tuaát Döông Hoøa 1 21/1/1635 Naêm Döông sau 80 25 Hai, Ñinh Söûu Döông Hoøa 3 21/3/1637 81 28 Hai, Ñinh Söûu Döông Hoøa 3 24/3/1637 83&84 16 Moät, Giaùp Ngoï Phuùc Thaùi 1 14/12/1644 88 5 Möôøi, Taân Hôïi Caûnh Trò 9 6/11/1671 89 15 Taùm, Caûnh Trò 9 Taân Hôïi 17/9/1671 91 8 Saùu, Vónh Trò 2 Ñinh Tî 7/7/1677 92 8 Saùu, Vónh Trò 2 Ñinh Tî 7/7/1677
97 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (74) . 2009 Thöïc ra nhöõng tröôøng hôïp nhö soá 61 baûng 2 hay caùc soá 76, 80, 81, 83&84, 88 treân ñoà goám chæ ghi Can Chi laø chöa ñuû roõ, bôûi tröôùc ñoù hoaëc sau ñoù ñuùng 60 naêm ñeàu coù cuøng Can Chi nhö vaäy. Chuùng toâi tin raèng TS Chieán ñaõ coù baèng chöùng giaùn tieáp ñeå xaùc ñònh raèng ñuùng laø naêm ñoù, chaúng haïn theo nieân ñaïi truøng tu di tích coù chöùa hieän vaät… Taát nhieân ñieàu naøy neáu coù ñieàu kieän cuõng neân ñöôïc baøn kyõ. Rieâng soá 70 coù 2 nieân ñaïi: khi cung tieán ghi theo nieân hieäu Hoaèng Ñònh; khi cheá taïo ghi theo Can Chi cuøng naêm ñoù neân khoâng coøn gì phaûi phaân vaân. Theo baûng cuûa TS Nguyeãn Ñình Chieán [2] (tr 43), chuùng toâi thaáy coù 10 ñoà goám thôøi Leâ Trung höng coù ngaøy thaùng, chuùng toâi laäp baûng 3 ñeå ñoåi sang lòch Döông. Caû 10 tröôøng hôïp ñeàu rôi vaøo luùc lòch Vieät Nam vaø lòch Trung Quoác gioáng nhau. Thöïc ra theá kyû XVI, XVII naøy, lòch Vieät Nam khaùc haún lòch Trung Quoác, nhöng ngay nhöõng naêm hai lòch khaùc nhau thì cuõng chæ rôi vaøo moät hoaëc hay hai thaùng, neân caùc ngaøy thaùng treân hieän vaät ít khi rôi vaøo ñuùng thôøi ñieåm hai lòch khaùc nhau. Luùc naøy nhaø Maïc chæ caùt cöù treân Cao Baèng, moät vuøng nhoû ôû bieân vieãn, neân chuùng toâi khoâng ñoái chieáu vôùi nieân hieäu cuûa hoï nöõa. Ngaøy thaùng treân hieän vaät 75, 76 ôû vaøo cuoái naêm lòch AÂm, neân ñoåi sang lòch Döông thì ñaõ sang ñaàu naêm sau. 4. Ñoâi ñieàu trao ñoåi theâm veà loï goám löu ôû Istanbul, Thoå Nhó Kyø Chuùng toâi khoâng coù chuyeân saâu veà goám söù, ngay caû chöõ nghóa treân minh vaên cuõng khoâng phaûi laø sôû tröôøng cuûa mình, neân nhöõng ñieàu chuùng toâi vieát sau ñaây chæ laø moät noãi baên khoaên xin ñöôïc giaõi baøy. Tieán só Nguyeãn Ñình Chieán goïi coå vaät naøy laø LOÏ GOÁM hoa lam thôøi Leâ, hieän löu giöõ taïi Baûo taøng Topkapi Saray, Istanbul, Thoå Nhó Kyø vaø oâng daãn noù trong cuoán saùch Caåm nang ñoà goám Vieät Nam coù minh vaên theá kyû XV- XIX [2] (tr 54). Trong 5 theá kyû thì loï goám naøy laø sôùm nhaát, maø caùch ñoà goám thöù 2 nhöõng 126 naêm. Vaäy noù raát quyù vaø raát xa ngaøy nay. Caùc oâng Nguyeãn Quaûng Minh vaø Nguyeãn Moäng Höng thì vieát laø LOÏ SÖÙ Topkapi [1] (soá 72, tr 73) vaø naèm trong baøi vieát veà minh vaên treân goám söù. Noäi dung baøi ñeà caäp ñeán caû goám laãn söù, nhöng coå vaät naøy laø ñoà söù, coøn 2 coå vaät ñöôïc baøn ñeán tröôùc ñoù laø ñoà goám (trang 71, 73). Vaán ñeà laø loï Topkapi, Istanbul laø ñoà goám hay ñoà söù? Goám vaø söù coù khaùc nhau khoâng? Theo thieån yù thì, coù theå laø: Ñoà goám noùi chung laø saûn phaåm laøm töø ñaát, coù theå laø ñaát thoù, ñaát seùt thöôøng, ñaát seùt traéng (ñaát seùt cao caáp - cao lanh); ñöôïc nung qua löûa. Theo moät nghóa heïp thì ñoà goám ñöôïc laøm töø ñaát thoù, ñaát seùt thöôøng; ñöôïc nung qua löûa. Ñoà söù laø ñoà goám “cao caáp” laøm töø ñaát seùt traéng (cao lanh) vaø noùi chung ñöôïc nung ôû nhieät ñoä cao hôn. Ñoà söù trong vaø cöùng hôn ñoà goám [nghóa heïp].
98 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (74) . 2009 Moät ngöôøi chôi ñoà coå noùi vôùi toâi raèng, khi goõ vaøo ñoà goám söù, nghe tieáng keâu oâng aáy coù theå phaân bieät ñöôïc giöõa goám vaø söù. Tieáng keâu cuûa ñoà söù ñanh hôn, trong hôn vaø cao hôn. Nhö vaäy ñoà söù laø saûn vaät cao caáp trong ñoà goám noùi chung. Trong ñoà goám coù theå bao goàm caû ñoà söù; moät ñoà söù thöïc thuï coù theå goïi laø ñoà goám ñöôïc; nhöng ñoà goám “caáp thaáp” khoâng theå goïi laø ñoà söù ñöôïc. (Ta coù theå lieân heä vôùi chöõ “ñaïi” vaø chöõ “thaùi” ñaõ baøn ôû treân. Chöõ “ñaïi” voán laø lôùn vaø raát lôùn; chöõ “thaùi” chæ laø raát lôùn). Cuõng coù theå hieåu, ñoà goám vaø ñoà söù laø khaùc haún nhau, ñoà goám chæ laø saûn phaåm “caáp thaáp”. Coù moät thöïc teá laø, xa xöa ta chöa laøm ñöôïc ñoà söù. Vaøo thôøi Nguyeãn, vua quan vaø trieàu ñình coù ñaët laøm moät soá ñoà söù taïi Trung Quoác coù minh vaên goïi laø ñoà söù kyù kieåu. Chuùng toâi vöøa bieát theâm moät loaïi ñoà söù laø “Nhöõng oâng bình voâi saûn xuaát taïi Anh” qua baøi vieát coù tieâu ñeà treân cuûa caùc taùc giaû Nguyeãn Quaûng Minh, Nguyeãn Moäng Höng vaø Margret J. Vlaar [16]. Vôùi nhaän thöùc nhö treân, chuùng toâi cho raèng chieác loï Topkapi, Istanbul chæ neân goïi laø loï goám nhö TS Chieán ñaõ goïi. Bôûi vì vaøo giöõa theá kyû XV ta chöa saûn xuaát ñöôïc ñoà söù. Söï thu heïp phaïm vi nghieân cöùu chæ laø minh vaên treân ñoà goám nhö TS Chieán laø vöøa phaûi vaø hôïp lyù. Ngay veà ñòa vöïc, chuùng toâi thieát nghó ta cuõng chæ neân khoanh laïi treân ñòa baøn nöôùc ta maø thoâi, nhö khi toùm taét phaàn 1, tröôùc khi vaøo phaàn 2, caùc taùc giaû coù vieát: “Trong phaàn 1 cuûa chuyeân khaûo naøy..., caùc taùc giaû ñaõ phaân loaïi minh vaên treân goám söù (sic) Vieät Nam theo noäi dung vaø hình thöùc trình baøy, trong khi saûn xuaát vaø sau khi saûn xuaát, phaân tích veà thö phaùp vaø taû töï phaùp cuûa minh vaên” [1] (soá 72, tr 71). Veà ñòa danh, caùc taùc giaû ñaõ xeùt thaáy thôøi Minh ñoåi goïi chaâu Nam Saùch, sang thôøi Leâ goïi laïi laø phuû Nam Saùch, nhöng minh vaên treân loï goám Topkapi, Istanbul vaãn ghi laø chaâu Nam Saùch vaø ñaët caâu hoûi: “Vì sao hai möôi boán naêm sau khi quaân nhaø Minh bò ñaùnh ñuoåi veà nöôùc vaø vua Leâ Thaùi Toå ñaõ chia laïi nöôùc thaønh caùc ñaïo, phuû, huyeän, chaâu, phuïc hoài caùc ñôn vò haønh chính cuõ maø ngöôøi thôï thuû coâng ôû Nam Saùch vaãn duøng ñôn vò haønh chính cuûa quaân chieám ñoùng nhaø Minh?” [1] (soá 72, tr 81). Nhöng caùc taùc giaû khoâng ñöa ra caâu giaûi thích. Theo chuùng toâi coù theå coù moät caùch giaûi thích laø teân goïi caùc ñòa danh mang tính “baûo thuû” lôùn. Chaúng haïn nhö ñôn vò haønh chính “laøng” ñaõ bò boû töø raát laâu roài, nhöng ngaøy nay coù ngöôøi vaãn duøng vaø caùc ñòa danh Noâm nay khoâng coøn duøng trong haønh chính, nhöng trong vaên hoïc, trong daân gian vaãn thöôøng ñöôïc nhaéc ñeán. Thí duï nhö: a) Nhieàu ngöôøi vaãn vieát, queâ Ngoâ Thì Nhaäm ôû laøng Toù, Taû Thanh Oai; b) ÔÛ giöõa Haø Noäi coù ngöôøi vaãn noùi: “ñi Troâi, ñi Nhoån”; c) Vaø ñaây laø moät ñoaïn trích töø Baùch khoa toaøn thö môû Wikipedia: “Ñöôøng Laâm laø moät xaõ thuoäc thaønh phoá Sôn Taây, Haø Noäi. Ñöôøng Laâm trôû thaønh laøng coå ñaàu tieân ôû Vieät Nam ñöôïc Nhaø nöôùc trao baèng Di tích lòch
99 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 3 (74) . 2009 söû vaên hoùa quoác gia ngaøy 19 thaùng 5 naêm 2006... Ñöôøng Laâm goàm 9 laøng, trong ñoù 5 laøng Moâng Phuï, Ñoâng Saøng, Cam Thònh, Ñoaøi Giaùp vaø Cam Laâm lieàn keà nhau. Caùc laøng naøy gaén keát vôùi nhau thaønh moät theå thoáng nhaát vôùi phong tuïc, taäp quaùn, vaø tín ngöôõng haøng ngaøn naêm nay khoâng heà thay ñoåi”. Thöïc ra ñaõ maáy chuïc naêm nay veà haønh chính, xaõ Ñöôøng Laâm goàm coù 9 thoân. Vaäy maø, Baùch khoa thö coi 9 thoân laø 9 laøng vaø ngay caû Ñöôøng Laâm laø moät xaõ, cuõng ñöôïc coi laø laøng: Laøng coå Ñöôøng Laâm. d) Saøi Goøn töø laâu ñaõ ñoåi thaønh Thaønh phoá Hoà Chí Minh, nhöng ta vaãn gaëp nhöõng teân nhö Saigon-tourist, Saøi Goøn Giaûi Phoùng… Vaäy neân ngöôøi thôï thuû coâng vieát “chaâu Nam Saùch” cuõng chæ laø moät thoùi quen bình thöôøng. Ngoaøi nhöõng ñieàu baøn theâm ôû muïc 4, hy voïng raèng nhöõng ghi chuù cuûa chuùng toâi veà nieân ñaïi naøy giuùp ích cho caùc nhaø nghieân cöùu vaø söu taàm ñoà goám Vieät Nam. LTL-TND TAØI LIEÄU DAÃN [1] Nguyeãn Quaûng Minh vaø Nguyeãn Moäng Höng. “Ñoâi ñieàu veà minh vaên treân goám söù”. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 5 (70). 2008, tr 75-85; soá 6 (71). 2008, tr 83-92 vaø soá 1 (72). 2009, tr 71-92. Nguyeãn Ñình Chieán. Caåm nang ñoà goám Vieät Nam coù minh vaên theá kyû XV-XIX. Baûo [2] taøng Lòch söû Vieät Nam, 1999. [3] Yao Tacao. “Khaûo saùt veà nieân hieäu vua Leâ Nhaân Toâng: Ñaïi Hoøa chöù khoâng phaûi Thaùi Hoøa”. Taïp chí Nghieân cöùu lòch söû, soá (4) 287, naêm 1996, tr 47-53. [4] Ngoâ Ñaêng Lôïi. “Baøn theâm veà nieân hieäu cuûa vua Leâ Nhaân Toâng: Ñaïi Hoøa hay Thaùi Hoøa”. Taïp chí Nghieân cöùu lòch söû, soá (2) 291, naêm 1997, tr 82-84. [5] Nguyeãn Minh Töôøng. “Nieân hieäu cuûa vua Leâ Nhaân Toâng: Thaùi Hoøa khoâng phaûi Ñaïi Hoøa”. Taïp chí Xöa & nay, soá 66, thaùng 8 naêm 1999, tr 12-14. Leâ Thaønh Laân. “Coù hay khoâng coù nieân hieäu Ñaïi Hoøa?” Trong Nhöõng phaùt hieän môùi veà [6] khaûo coå hoïc naêm 1999, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi 2000, tr 554-555. Leâ Thaønh Laân. Nieân hieäu thöù nhaát cuûa vua Leâ Nhaân Toâng: Coù theå taïm coi laø Thaùi Hoøa, [7] nhöng ñuùng hôn laø Ñaïi Hoøa. Taïp chí Xöa & nay, soá 70, thaùng 12 naêm 1999, tr 39, 40. Leâ Thaønh Laân. “Baøn veà nieân hieäu thöù nhaát cuûa vua Leâ Nhaân Toâng”, Taïp chí Thoâng tin [8] Khoa hoïc vaø Coâng ngheä (nay laø Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån), soá 4 (26). 1999, tr 143-161. [9] Leâ Thaønh Laân, Traàn Ngoïc Duõng. “Veà caùch vieát vaø ñoïc nieân hieäu thöù nhaát cuûa Leâ Nhaân Toâng”. Taïp chí Hueá xöa vaø nay, soá 91, 2009, tr 71-87. Ñính chính ôû soá 92, tr 68. [10] Vinh Maïnh Nguyeân. Trung Quoác lòch söû kyû nguyeân . 1955. [11] Traàn Troïng Kim. Vieät Nam söû löôïc. 1921. [12] Leâ Thaønh Laân, Traàn Ngoïc Duõng. “Duøng vaên bia ñeå xaùc ñònh laïi moät vaøi nieân hieäu cuûa nhaø Maïc”. Taïp chí Khaûo coå hoïc, soá 3, 1996, tr 79-96. [13] Vuï Baûo toàn Baûo taøng. Nieân bieåu Vieät Nam. Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1970. [14] Leâ Thaønh Laân: Lòch vaø nieân bieåu lòch söû hai möôi theá kyû (0001-2010). Nxb Thoáng keâ, 2000. [15] Leâ Thaønh Laân. Ñoái chieáu lòch Döông vôùi lòch AÂm-Döông cuûa Vieät Nam vaø Trung Quoác 2030 naêm (0001-2030)-Solar Calendar Comparison with Vietnamese and Chinese
100 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Lunisolar Calendar 2030 Years (0001-2030) - 越南和中國 2030 年 (0001-2030) 陽曆與農曆對照, Nxb Giaùo duïc, 2007. [16] Nguyeãn Quaûng Minh, Nguyeãn Moäng Höng, Margret J. Vlaar. “Nhöõng oâng bình voâi saûn xuaát taïi Anh”, Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 2 (73). 2009, tr 77-89. TOÙM TAÉT Döôùi goùc nhìn cuûa nieân ñaïi hoïc, baøi baùo ñaõ baøn theâm veà ba khía caïnh: nieân hieäu, nieân thöù vaø ngaøy thaùng trong caùc minh vaên treân ñoà goám Vieät Nam. Ngöôïc laïi vôùi caùc oâng Nguyeãn Quaûng Minh vaø Nguyeãn Moäng Höng, veà nieân hieäu caùc taùc giaû khaúng ñònh hai chöõ Ñaïi Hoøa trong minh vaên treân loï goám hoa lam löu giöõ taïi Topkapi, Istanbul laø ñuùng vaø truøng hôïp vôùi caùc loaïi döõ lieäu coù ñöôïc töø coå vaät ñöông ñaïi vaø baûn chöõ Haùn Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö. Veà nieân thöù, nhaát laø cuûa caùc nieân hieäu thôøi Maïc Maäu Hôïp, caùc oâng Nguyeãn Quaûng Minh vaø Nguyeãn Moäng Höng ñaõ ñuùng nhôø tröïc tieáp döïa vaøo TS Nguyeãn Ñình Chieán, cuõng töùc laø giaùn tieáp döïa vaøo keát quaû khaûo cöùu tröôùc ñaây cuûa chính caùc taùc giaû vaøo naêm 1996; ôû ñoù nieân thöù cuûa 8 nieân hieäu thôøi Maïc ñaõ ñöôïc xaùc ñònh laïi. Taát caû caùc ngaøy thaùng ñöôïc ghi trong minh vaên treân ñoà goám maø TS Nguyeãn Ñình Chieán ñaõ thoáng keâ (15 tröôøng hôïp thuoäc thôøi Maïc vaø 11 tröôøng hôïp thuoäc thôøi Leâ) trong cuoán saùch Caåm nang ñoà goám Vieät Nam coù minh vaên theá kyû XV-XIX ñaõ ñöôïc ñoåi sang lòch Döông ñeå ngöôøi ñoïc tieän söû duïng. Caùc taùc giaû cuõng neâu yù kieán laø neân goïi chieác loï ôû Topkapi laø loï goám nhö TS Nguyeãn Ñình Chieán ñaõ goïi chöù khoâng neân goïi laø loï söù. Baøi baùo cuõng neâu ra moät caùch giaûi thích veà vieäc ngöôøi vieát minh vaên treân loï goám Topkapi ghi phuû Nam Saùch thôøi Leâ thaønh chaâu Nam Saùch nhö khi coøn thuoäc Minh laø do teân goïi caùc ñòa danh mang tính “baûo thuû” lôùn. ABSTRACT DATES IN THE EPIGRAPHS ON VIETNAMESE CERAMICS In terms of chronology, the author give some further discussion on the name for a reign’s years, the order of a year in a reign, and the dates that are mentioned in an epigraph on a sample of Vietnamese antique ceramics. In opposition to the view of Nguyeãn Quaûng Minh and Nguyeãn Moäng Höng, as regards the name of a reign’s years, the author asserts that the name Ñaïi Hoøa in the epigraph found on the ceramic jar of indigo-blue decorative design, that is kept at Topkapi, Istanbul, is correct and coinciding with information drawn from contemporary antiquities and the Chinese text of the book Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö. As to the order of a reign’s year, especially in the case of names of the reign’s years of Maïc Maäu Hôïp, Nguyeãn Quaûng Minh and Nguyeãn Moäng Höng proved to be correct thanks to their direct consultation to Dr. Nguyeãn Ñình Chieán, that inevitably means indirect consultation to the authors’ previous research in 1996 in which 8 names for the reigns’ years of the Maïc Dynasty have been reconfirmed. All the dates found in the epigraphs collected by Dr. Nguyeãn Ñình Chieán (15 cases concerning the Maïc House and 11 cases concerning the Leâ Dynasty) that are mentioned in the book Caåm nang ñoà goám Vieät Nam coù minh vaên theá kyû XVX-XIX have been changed to Solar Calendar dates for the reader’s convenience. The authors also recommend that one should call the ceramic vessel kept in Topaki, mentioned above should be referred to as “loï goám” [ceramic jar] instead of “loï söù” [ceramic brought back by diplomatic delegation]. This article also puts forward an explanation for the fact that the epigraph on the ceramic jar in Topkapi mistakes the phuû Nam Saùch in the Leâ Dynasty’s times for the chaâu Nam Saùch in the times when Vietnam was still governed by the Minh Dynasty. The authors believe this mistake originates from a sense of “conservatism”.