Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Phân tích giá trị ngữ dụng của hành động rào đón trong một số tình huống hội thoại "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

116
lượt xem 15
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo chuyên đề khoa học, xã hội nhân văn trường ĐH Huế Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Phân tích giá trị ngữ dụng của hành động rào đón trong một số tình huống hội thoại "

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học đề tài " Phân tích giá trị ngữ dụng của hành động rào đón trong một số tình huống hội thoại "

T P CHÍ KHOA H C, ð i h c Hu , S 66, 2011 PHÂN TÍCH GIÁ TR NG D NG C A HÀNH ð NG RÀO ðÓN TRONG M T S TÌNH HU NG H I THO I Lê Th Thanh Xuân Trư ng ð i h c Ngo i ng , ð i h c Hu TÓM T T T bao ñ i nay, trong cách giao ti p hàng ngày, ñ tránh nói ra nh ng ñi u không hay có th làm ph t lòng ngư i nghe hay không ph i t ch u trách nhi m trư c nh ng ñi u mình nói, ñ ng th i th hi n s khiêm như ng, ngư i ta không quên s d ng cách nói l ch s , là cách nói "rào trư c ñón sau". Quan sát th c t giao ti p c a ngư i Vi t, chúng tôi th y r t nhi u tình hu ng ngư i nói l a ch n hành ñ ng rào ñón, và m c ñích c a hành ñ ng rào ñón và các hình th c ngôn ng ñ th hi n chúng khá là ña d ng. bài vi t này, chúng tôi mu n ñi sâu tìm hi u v giá tr ng d ng c a hành ñ ng rào ñón ñ th y rõ t m quan tr ng c a hành ñ ng này t th c t giao ti p và t tác ph m văn h c. 1. M ñ u Rào ñón (Hedges) là “nói có tính ch t ngăn ng a tru c s hi u l m hay ph n ng v ñi u mình s p nói”. Cũng theo ñ nh nghĩa c a Nguy n Như Ý trong cu n ð i t ñi n ti ng Vi t thì rào ñón là “nói trư c cho kín c nh, tránh sơ h ”. Như chúng ta ñ u bi t, ngư i Vi t trong giao ti p thư ng hay nói vòng, nói tránh, nói gi m, nói bóng gió, nói rào ñón… v i m c ñích chính là tránh làm m t th di n ngư i nghe. ði u này có s khác bi t so v i l i văn hóa giao ti p c a ngư i phương Tây (không thích nói bóng gió, rào trư c ñón sau mà thích nói tr c ti p vào v n ñ hơn). Ngoài ra, vi c ñưa hình th c rào ñón vào trong quá trình giao ti p c a ngư i Vi t s r t hay b i “Y u t rào ñón ñư c s d ng ñ rào ñón c n i dung thông tin và hi u qu ngoài l i c a phát ngôn. Y u t rào ñón khi n cho phát ngôn tr nên uy n chuy n hơn, liên t c hơn. Trong nh ng trư ng h p nh t ñ nh, y u t rào ñón ñư c di n t b ng nh ng t ng có tính ch t chuyên d ng trong phát ngôn”. Theo s phân lo i c a Austin, rào ñón thu c ph m trù hành ñ ng ng x khu x (behabitive). Vì v y, rào ñón có liên quan m t thi t ñ n phép l ch s và vi c gi gìn th di n cho ngư i nói (Nói ra mong anh ñ ng gi n…; Nói anh b quá cho…; Có ñi u gì không ph i mong anh th l i…) và ñ c bi t là ngư i nghe, k c ngư i khác (Tôi nghe nói…; Nghe thiên h ñ n là…; Hình như…; Có l …). S d ng rào ñón trong giao ti p là cách duy nh t không phá v ñi m i quan h t t ñ p ñã có gi a ngư i nói và 207
ngư i nghe. Ngoài ra, trong m t s trư ng h p ñ c bi t hơn, nó cũng có vai trò ngăn ng a nh ng ph n ng thái quá hay quá tích c c c a ngư i nghe khi ngư i nói thông báo m t tin vui nào ñó. Nh ng trư ng h p này cũng có xu t hi n trong ñ i s ng giao ti p c a ngư i Vi t, nhưng t n s xu t hi n c a nó thư ng ít hơn so v i hành ñ ng rào ñón trư c nh ng ph n ng tiêu c c. Nói chung, s d ng rào ñón còn th hi n ñư c l i ng x , giao ti p khéo léo, thông minh c a ngư i Vi t. 2. N i dung 2.1. ð c ñi m văn hoá trong giao ti p c a ngư i Vi t v i hình th c rào ñón Ngư i Vi t t xưa ñ n nay luôn tr ng cách giao ti p có trư c, có sau, tr ng tình tr ng nghĩa. Ngư i Vi t luôn cân nh c, ñ n ño, suy nghĩ th u ñáo trư c khi nói nên ñ i v i ngư i Vi t, giao ti p còn là m t ngh thu t. Công vi c làm ăn có thành công, quan h giao ti p có b n v ng hay không ñ u ph thu c vào s c m nh c a l i nói, c a ngôn t . Do ñó, ñ ñ t ñư c nh ng hi u qu cao trong giao ti p, ngư i Vi t luôn coi tr ng y u t nói năng trong ñ i s ng hàng ngày: U n lư i 3 l n trư c khi nói, H c ăn, h c nói hay L i nói không m t ti n mua. L a l i mà nói cho v a lòng nhau. Hành ñ ng rào ñón ñóng vai trò r t quan tr ng trong ñ i s ng giao ti p c a ngư i Vi t, b i không ph i b t kỳ vi c gì cũng có th gi i quy t ñư c qua l i nói th ng (nói tr c ti p) mà ph i qua cách nói gián ti p, l ch s , t nh , kín ñáo nhưng v n ñ t ñư c m c ñích giao ti p c a cá nhân. ðúng như quan ni m c a Lyons: “Trong m t s xã h i, cũng là b t l ch s khi ñưa ra m t nh n ñ nh không rào trư c ñón sau ho c m t m nh l nh th ng th ng. Căn nguyên và nh ng l i dùng ña d ng, ít nhi u ñư c qui ư c hóa c a các hành ñ ng ngôn t gián ti p có th ñư c gi i thích b i nh ng lý do như v y”. Hành ñ ng rào ñón còn ch u nh hư ng b i ñ c trưng văn hóa truy n th ng c a ngư i Vi t v i g c tích nông nghi p (có s c m nh c k t c ng ñ ng cao, n p s ng thì r t chan hòa, c i m ), nên ngư i Vi t r t thích giao ti p và trong giao ti p thì luôn ñ t y u t tình c m lên hàng ñ u. Có th nói, rào ñón có nh ng ñ c trưng r t thu n Vi t, không hoàn toàn gi ng v i b t kỳ m t nư c nào trên th gi i b i ñã ti p thu m t cách sáng t o các quan ni m c a Nho giáo, Ph t giáo. 2.2. Giá tr d ng h c c a hành ñ ng rào ñón qua vi c phân tích tình hu ng T nh ng thông tin v rào ñón ñã ñư c nêu ra trên, chúng tôi ti n hành tìm hi u giá tr d ng h c c a hình th c rào ñón trong giao ti p c a ngư i Vi t. Có r t nhi u tình hu ng thú v c a hành ñ ng rào ñón ñư c th hi n qua ngu n ng li u văn h c nhưng do dung lư ng bài vi t có h n, chúng tôi ch phân tích m t s tình hu ng rào ñón tiêu bi u ñ làm rõ giá tr d ng h c trong m t s tình hu ng h i tho i c th sau ñây (chúng tôi g i t t S (Speaker: Ngư i nói) và H (Hearer: Ngư i nghe): 208
2.2.1. Rào ñón nh m tôn tr ng th di n ngư i nói – ngư i nghe + Tình hu ng 1: S: - Nghe nói ông xin ñi T ng ñ c Thanh Hóa có ph i không? H: - Tâu, chúng tôi không h xin ñi chi c , nhưng cách ñây… (b b t m t ph n) S: - Th thì ông mu n ñi Thanh Hóa hay mu n l i ñây? H: - Tâu chúng tôi mu n l i Hu thôi. S: - Có l ông không bi t r ng chính tui ñã ph i hai l n nói v i ông Khâm s và nhi u l n năn n v i Hoàng ñ ngài m i quy t ñ nh c t nh c ông t Qu n ñ o ðà L t lên Ng ti n văn phòng T ng lí? (Trích H i ký Ph m Kh c Hòe) ðo n h i tho i trên trích trong H i ký t tri u ñình Hu ñ n chi n khu Vi t B c. Ngư i tham gia giao ti p là Nam Phương Hoàng h u, v c a B o ð i và tác gi h i ký (Ph m Kh c Hòe), nhân v t xưng tôi. Qua ño n h i tho i trên, chúng ta th y ñư c r ng, trong giao ti p không ph i lúc nào cũng nói th ng, mà c n ph i bi t rào ñón, bóng gió ñ ngh thu t giao ti p ñ t ñ n hi u qu cao nh t, giúp thu n l i trong công vi c mà l i làm “mát lòng” ngư i nghe. ñây, có th th y bà Nam Phương Hoàng h u là ngư i khéo léo trong ho t ñ ng giao ti p. So v i ngư i nghe, ông Ph m Kh c Hòe, thì bà là ngư i có vai xã h i cao hơn th nhưng bà v n có chi n lư c rào ñón khi giao ti p v i ngư i thu c c p c a mình. Câu h i ñ u tiên bà có th h i th ng: Ông xin ñi T ng ñ c Thanh Hóa ph i không? th nhưng bà ch n cách rào ñón b ng hai t Nghe nói v i m c ñích th hi n s t t n, l ch s c a mình, bà không mu n t ra d n ép k dư i quy n. L n th hai, trong câu “Có l ông không bi t…”, hai t Có l trong cách dùng này không ph i là cách ñ h n ch thông tin mà chính là cách ñ l i nói c a bà không mang m c ñích k công quá l li u. Chính nh hai t Có l y khi n ngư i nghe c m th y tho i mái hơn. 2.2.2. Rào ñón khi ñ c p ñ n nh ng câu chuy n khó nói + Tình hu ng 2: S: - Ch Th o, còn hai ch em, gi ta nói chuy n theo ki u… cánh ñàn bà v i nhau. H: - Kìa Loan… ñ ng làm ch s . Có chuy n gì th ? S: - Ch yêu lão Hùng ph i không? H: - Loan… Ch bi t r i th nào em cũng h i ch ñi u này. ðàn bà chúng mình khi vư ng vào, ñâu có gi u ñư c ai. Loan… ñã nhi u l n ch ñã ñ nh nói v i 209
em nhưng ch s … … S: - Nói tí tí n a thôi, không l i b o ch em lúc g p tr c tr l i b nhau, em h i ti p, ch ñ ng ph t lòng nhé: Có ph i ch th t s chán anh Nam r i không? H: - Không… (Ph - Chu Lai) Qua ño n h i tho i trên, chúng ta th y r ng cách m ñ u câu chuy n c a Loan r t khéo léo, ñ c bi t là ñ i v i nh ng chuy n t nh , khó nói. Cô ph i rào ñón trư c, ñ ngăn ng a s ñe d a th di n ñ i v i ngư i nghe. ðây là s báo trư c nh ng ñi u có th gây b t l i cho ngư i nghe sau câu nói rào ñón ñ y n ý, giúp gi m “s c” cho ngư i nghe: “Ch Th o! Còn hai ch em, gi ta nói chuy n theo ki u… cánh ñàn bà v i nhau”. Trong ho t ñ ng giao ti p, ñ c ñi m v gi i cũng có nh ng v n ñ ng x t nh . Khi l i rào ñón ñ c p v n ñ liên quan v gi i, ngư i nói ng m báo v i ngư i nghe có th trao ñ i th ng th n các v n ñ t nh . Và cách tr l i câu h i c a Loan là tuy không tr l i th a nh n tr c ti p v hành vi c a mình nhưng là s rào ñón gián ti p th a nh n vi c ngo i tình c a mình nh m tìm ki m s thông c m t phía Th o: “Loan… Ch bi t r i th nào… nhi u l n ch ñ nh nói v i em nhưng ch s …”. Ti p theo, ñó là s ngăn ng a trư c vi c hi u nh m c a Th o, cho r ng Loan là ngư i vô tâm: “Nói tí tí n a thôi, không l i b o ch em lúc g p tr c tr l i b nhau”. Loan là ngư i r t bi t nghĩ, trư c câu h i có tính ch t tiêu c c như “Có ph i ch th c s chán anh Nam r i không?” thì trư c ñó cô ñã rào ñón th di n tích c c, không áp ch H (ngư i nghe): “em h i ti p, ch ñ ng ph t lòng nhé” khi n cho Th o không c m th y khó ch u, ch p nh n ñư c câu h i khó mà Loan ñ t ra. 2.2.3. Rào ñón v i tình hu ng ngư i th 3 + Tình hu ng 3 Trong truy n “Th ng Quýt”, th ng Quýt tuy ch là ngư i giúp vi c thôi nhưng nó cũng r t khôn khéo, “bi t ăn, bi t nói”, ñư c th hi n rõ qua ño n trích sau, qua ño n tho i v i c u ch c a nó: S: - Con h i câu này, n u không ph i, c u b ngoài tai nhé? H: - ðư c, gì, anh c nói. S: - Con h i khí không ph i, có ngư i b o ông Phán l y ti n c a con, th t hay d i h c u? (Th ng Quýt – Nguy n Công Hoan) Th ng Quýt ñã s d ng bi u th c “Con h i khí không ph i” là s rào ñón trư c cho hành vi h i có th de d a th di n ngư i khác. Còn bi u th c “có ngư i b o” là s 210
không xác ñ nh thông tin. S không xác ñ nh thông tin này c a th ng Quýt có tính m c ñích r t rõ ràng b i nó bi t r ng n u mình ñ t i oan cho ch thì s r t ñáng trách nh t là ngư i nghe v n là b n c a ch nó (ông Phán) chính vì v y nó bu c lòng ph i có chi n lư c rào ñón. 2.2.4. Rào ñón v i tình hu ng không xác tín thông tin nh m tôn tr ng th di n ngư i th 3 + Tình hu ng 4: ño n h i tho i gi a Nam và Bình: S: - Có ph i th ng cha kia khu mình không? L ng v ng su t. H: - Không – Nam l c ñ u – Ai ñ y? S: - Ngư i ta b o m y t i nay thư ng th y h n l ng v ng ñây. Dám tr m l m! B o cô y ñi ng nh khóa khoáy c a gi cho c n th n. Nói xong, v ñ o di n nhũi mình bi n vào con ñư ng l y l i… (Ph - Chu Lai) V ñ o di n ñã dùng nh ng t ng bi u th s rào ñón “Ngư i ta b o” v i hàm ý không xác ñ nh ai ñã ñưa ra thông tin v k hay xu t hi n l ng v ng khu t p th . Lý do là chưa xác ñ nh ñư c k ñó là tr m hay không, n u ñưa thông tin trái chi u, không ñúng th c hư s mang ti ng hàm oan cho ngư i phát ngôn và cho c ñ i tư ng trung tâm ñang ñư c ñ c p. ðưa ra thông tin rào ñón như v y, ngư i nói ch mu n ngư i nghe c n th n, ñ phòng m i b t tr c có th x y ra. 2.2.5. Rào ñón trong tình hu ng “ph i” tác ñ ng ñ n tr ng thái tâm lý c a ngư i nghe + Tình hu ng 5: Xem xét ño n h i tho i sau: S: - Mình ơi! Em… H: - Bi t r i. Nôn h ? S: - Nôn… nhưng mà em… Mình bình tĩnh nghe em nói. H: - C nói m nó ñi! Có cái ñ. gì mà không bình tĩnh. S: - Hình như em ñã… H: - Bi t r i. Ch a h ? S: - Tr i! Mình bi t r i ư? Th mà em… (Ph - Chu Lai) V i ño n h i tho i chúng tôi ñã trích d n trên, có th th y r ng v Lãm ñã rào ñón, không dám nói th t r ng mình ñã có thai. B i cô bi t r ng, n u có thêm con thì s là gánh n ng cho gia ñình, ch ng cô vì th s r y la cô. Cô ch bi t nói rào ñón, p úng qua nh ng 211
câu không câu không ñ u không ñuôi như: “Mình ơi, em…” và “Nôn… nhưng mà em… Mình bình tĩnh nghe em nói”. Cô ñã rào ñón qua hai t “Hình như” giúp gi m nh s ñe d a th di n ngư i nghe và cô không ng r ng Lãm ñã bi t s vi c ñó. S ng c nhiên c a cô ñư c th hi n câu cu i: “Tr i! Mình bi t r i ư? Th mà em…”. Cô s nói ra thông tin s làm ngư i ch ng t c gi n hay lo l ng, nhưng ngư i ch ng ñã ngăn ch n m c ñích rào ñón ñó b ng m t câu: “C nói m nó ñi…” L n th hai cô dùng hình th c rào ñón “Hình như…” ñ làm gi m nh tính chính xác c a thông tin ñư c ñưa ra vì cô s ch ng s lo l ng v vi c có thêm m t ñ a con trong khi hoàn c nh gia ñình v n còn r t túng b n. ðây là cách th c rào ñón b ng cách nói p úng, g i m , không dám nói th ng thông tin nh m tránh nh ng ph n ng tiêu c c, tìm ki m s c m thông t phía ngư i nghe. Ph i nói thêm r ng, cô v Lãm trong tình hu ng này là ngư i ch ñ ng trong vi c “ph i” tác ñ ng ñ n nh ng tr ng thái, tâm lý tình c m c a ch ng. Dù cô không thích nói ra vì s ch ng s không vui nhưng cô v n ph i nói. ð gi m thi u ñe d a th di n, cô ñã ch n cách nói rào ñón vòng vo, p úng nh ng ñi u khó nói ñ ch ng hi u. 3. K t lu n Qua vi c phân tích nh ng tình hu ng trên, có th th y r ng hành ñ ng rào ñón ñư c th hi n r t ña d ng, phong phú và không kém ph n ý nghĩa, sâu s c. T t c nh ng hành ñ ng rào ñón ñư c th hi n khác nhau qua cách dùng ngôn t c a m i nhân v t trong t ng tác ph m vì th tác d ng c a m i hành ñ ng rào ñón cũng có m c ñích, ý nghĩa riêng. Nhưng ñi m chung v giá tr ng d ng, ñích ñ n c a t t c các hành ñ ng rào ñón trong giao ti p c a ngư i Vi t, suy cho cùng ñ u là chi n lư c c a ngư i nói nh m ngăn ng a nh ng tác h i nh t ñ nh do l i nói th ng c a mình gây ra. ð i v i ngư i nói khi s d ng rào ñón trong giao ti p thì m c ñích ch y u, tr ng tâm nh t là ngăn ng a s phương h i t nh ng thông tin có tính ch t “nh y c m”, “trái chi u”. TÀI LI U THAM KH O [1]. Di p Quang Ban, ng d ng cách nhìn d y h c vào vi c gi i thích m t s y u t có m t trong câu phát ngôn, T p chí Ngôn ng , s 07, (2001), 58 - 62. [2]. ð H u Châu, Ng d ng h c, Nxb. Giáo d c, Hà N i, t p 2, 2007. [3]. ð H u Châu, C s ng d ng h c, Nxb. Giáo d c, Hà N i, 2003. [4]. Tr n Văn Cơ, Ngôn ng h c tri nh n, Nxb. Khoa h c Xã h i, Hà N i, 2007. [5]. Tr n Ng c Thêm, Cơ s văn hóa Vi t Nam, Nxb. Giáo d c, Hà N i, 1999. [6]. Lý Toàn Th ng, M y v n ñ Vi t ng h c và ngôn ng h c ñ i cương, Nxb. Khoa h c Xã h i, Hà N i, 1992. 212
[7]. Nguy n Như Ý, ð i t ñi n ti ng Vi t, Nxb. Văn hóa Thông tin, Tp HCM, 1998. [8]. http: //www.ngonngu.net. [9]. Nguy n Công Hoan, Truy n ng n ch n l c 1 và 2, Nxb. H i nhà văn Hà N i, 2004. [10]. Ph m Kh c Hòe, H i ký Ph m Kh c Hòe, Nxb. Chính tr Qu c gia Hà N i, 2007. [11]. Nguy n Th Thu Hu , T p truy n ng n, Nxb. Ph n Hà N i, 2003. [12]. Chu Lai, Ph , Nxb. Văn h c Hà N i, 2003. ANALYSING THE PRAGMATIC VALUES OF SOFTENING-UP PROCESS IN SEVERAL CONVERSATIONS Le Thi Thanh Xuan College of Foreign Languages, Hue University SUMMARY For a long time, in everyday communication, so as not to say unpleasant things which might offend the listeners or to avoid the responsibility for what one says, simultaneously to show the modesty, the speakers are supposed to use the polite strategies or softening-up process. From the reality of communicating of Vietnamese people, it can be seen that in many situations the speakers choose the softening-up process, and linguistic forms used to expess it are quite diversified. In this writing, our aim is to study the pragmatic values in order to know the importance of this process from the communication reality and from literary works. 213