Báo cáo nghiên cứu khoa học " ĐỊA DANH CHÂU THÀNH "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

95
lượt xem 32
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Địa danh Châu Thành hiện nay được đặt tên cho nhiều huyện, thị trấn ở các tỉnh Nam Bộ. Trong lịch sử, nó được dùng đặt tên địa danh khá sớm (1867). Hiện nay, còn tồn tại nhiều cách hiểu về khái niệm “châu thành”. Bài viết này góp phần vào việc tìm hiểu các địa danh Châu Thành trong lịch sử cũng như hiện nay dưới góc độ ngôn ngữ. 1. Địa danh Châu Thành trong văn học dân gian Trong văn học dân gian ở Nam Bộ có khá nhiều câu sử dụng từ “châu thành”, mặc...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " ĐỊA DANH CHÂU THÀNH "

84 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 ÑAÁT NÖÔÙC - NHAÂN VAÄT ÑÒA DANH CHAÂU THAØNH Nguyễn Thanh Lợi* Ñòa danh Chaâu Thaønh hieän nay ñöôïc ñaët teân cho nhieàu huyeän, thò traán ôû caùc tænh Nam Boä. Trong lòch söû, noù ñöôïc duøng ñaët teân ñòa danh khaù sôùm (1867). Hieän nay, coøn toàn taïi nhieàu caùch hieåu veà khaùi nieäm “chaâu thaønh”. Baøi vieát naøy goùp phaàn vaøo vieäc tìm hieåu caùc ñòa danh Chaâu Thaønh trong lòch söû cuõng nhö hieän nay döôùi goùc ñoä ngoân ngöõ. 1. Ñòa danh Chaâu Thaønh trong vaên hoïc daân gian Trong vaên hoïc daân gian ôû Nam Boä coù khaù nhieàu caâu söû duïng töø “chaâu thaønh”, maëc duø trong vaên baûn ñöôïc vieát hoa, nhöng “chaâu thaønh” ôû ñaây ñöôïc duøng nhö laø moät danh töø chung, chæ nôi phoá xaù ñoâng ñuùc, vaên minh: Böôùc xuoáng baéc Myõ Tho thaáy soùng xoâ, nöôùc ñaåy Böôùc leân bôø Raïch Mieãu thaáy nöôùc chaûy, caây xanh Anh bieát chaéc nôi ñaây laø ñaát Chaâu Thaønh Sao tìm hoaøi khoâng thaáy trong ñaùm boä haønh boùng em. Hoaëc: - Ñaát chaâu thaønh(1) nam thanh nöõ tuù, Trong vöôøn thuù ñuû caùc thöù chim. - Nöôùc roøng boû baõi baøy gaønh Baäu ñem duyeân ñi baùn, ñaát chaâu thaønh ñeàu hay.(2) Caâu ca dao döôùi ñaây cho chuùng ta bieát “chaâu thaønh” ñaõ xuaát hieän töø tröôùc naêm 1859, khi Phaùp ñaùnh chieám Gia Ñònh: Giaëc Lang-sa ñaùnh tôùi Chaâu Thaønh, Duø ai ngaên qua ñoùn laïi, daï cuõng khoâng ñaønh boû em. Trong 2 caâu ca dao sau, Chaâu Thaønh ñöôïc söû duïng nhö moät ñòa danh, noù xuaát hieän vôùi tö caùch laø moät ñôn vò haønh chính döôùi thôøi thuoäc Phaùp: - Ñaát Chaâu Thaønh(3) anh ôû, Xöù Caàn Thô em trôû loän veà. - Chieác taøu Nam Vang ñaàu ñen muõi ñoû, OÁng khoùi ñoû ñeà chöõ: Chaâu Thaønh. 2. Ñòa danh Chaâu Thaønh trong lòch söû Sau khi chieám noát 3 tænh mieàn Taây Nam Kyø, ngaøy 5/6/1867, thöïc daân Phaùp ra nghò ñònh chia 6 tænh Nam Kyø ra 24 haït tham bieän (arrondissement). (4) Thaønh phoá Hoà Chí Minh. *
85 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Vieân cai trò haït laø tham bieän (inspecteur, sau ñoåi laø administrateur). Lî sôû cuûa haït goïi laø “chaâu thaønh”, coù chöùc naêng nhö moät “trung taâm haønh chính” cuûa haït. Caùc haït cuûa Nam Kyø luùc naøy bao goàm: - Tænh Saøi Goøn coù: chaâu thaønh Saøi Goøn, chaâu thaønh Chôï Lôùn, chaâu thaønh Caàn Giuoäc (Phöôùc Loäc), chaâu thaønh Goø Coâng, chaâu thaønh Bình Laäp (Taân An), chaâu thaønh Taây Ninh, chaâu thaønh Traûng Baøng (Quang Hoùa). - Tænh Myõ Tho: chaâu thaønh Myõ Tho, chaâu thaønh Chôï Gaïo (Kieán Hoøa), chaâu thaønh Caàn Loá (Kieán Phong), chaâu thaønh Cai Laäy (Kieán Ñaêng). - Tænh Bieân Hoøa: chaâu thaønh Bieân Hoøa, chaâu thaønh Baø Ròa, chaâu thaønh Thuû Daàu Moät (Bình An), chaâu thaønh Long Thaønh, chaâu thaønh Thuû Ñöùc (Ngaõi An). - Tænh Vónh Long: chaâu thaønh Vónh Long, chaâu thaønh Traø Vinh, chaâu thaønh Beán Tre. - Tænh Chaâu Ñoác: chaâu thaønh Chaâu Ñoác, chaâu thaønh Sa Ñeùc, chaâu thaønh Soùc Traêng. - Tænh Haø Tieân: chaâu thaønh Haø Tieân, chaâu thaønh Raïch Giaù.(5) Baét ñaàu töø naêm 1912, ñòa d anh Chaâ u Thaø n h chính t höù c ñöôï c ñaë t teâ n cho nhieàu ñôn vò haønh chính caáp quaän ôû Nam Kyø: quaän Chaâu Thaønh thuoäc tænh Myõ Tho (22/3/1912), quaän Chaâu Thaønh tænh Caàn Thô (1913), quaän Chaâu Thaønh tænh Sa Ñeùc (1/4/1916), quaän Chaâu Thaønh tænh Soùc Traêng (30/8/1916), q uaä n Chaâ u Thaø n h tænh V ónh Long (19/12/1917), q uaä n Chaâ u Thaø n h tænh Long Xuyeân (1917), quaän Chaâu Thaønh tænh Traø Vinh (1917), quaän Chaâu Thaønh tænh Chaâu Ñoác (19/5/1919), q uaä n Chaâ u Thaø n h tænh Raïch Giaù (20/5/1920), q uaä n Chaâ u Thaø n h tænh Taân An (14/2/1922), quaän Chaâu Thaønh tænh Haø Tieân ( 29/5/1924), quaä n Chaâ u Thaønh tænh Thuû Daàu Moät Quaän Chaâu Thaønh, tænh Taây Ninh
86 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009
87 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 q uaä n Chaâ u Thaø n h tænh Beán Tre (1/1/1927), quaän C haâ u Thaø n h tænh Bieâ n Hoøa (1/1/1928), quaän Chaâu T h aø nh tæn h T aây N inh (1942), quaän Chaâu Thaønh tænh Baø Ròa (12/6/1943),(6) quaän Chaâu Thaønh tænh Taân B ình (19/9/1944), (7) q uaä n Chaâu Thaønh tænh Goø Coâng ( 2/4/1955), (8) h uyeä n Chaâ u Thaønh Ñoâng, huyeän Chaâu Thaønh Taây tænh Cöûu Long ( sau 1975), huyeä n Chaâ u Thaønh tænh Minh Haûi (sau 1975).(9) 3. Ñòa danh Chaâu Thaønh hieän nay Quaän Chaâu Thaønh, tænh Traø Vinh Tính ñeá n naê m 2008, ñòa danh Chaâu Thaønh ñöôïc ñaët teân cho 10 ñôn vò haønh chính caáp huyeän cuûa 9 tænh ôû khu vöïc Taây Nam Boä vaø Taây Ninh (Ñoâng Nam Boä): huyeän Chaâu Thaønh tænh Long An, huyeän Chaâu Thaønh tænh Tieàn Giang, huyeän Chaâu Thaønh tænh Beán Tre, huyeän Chaâu Thaønh tænh Traø Vinh, huyeän Chaâu Thaønh, huyeän Chaâu Thaønh A tænh Haäu Giang, huyeän Chaâu Thaønh tænh Kieân Giang, huyeän Chaâu Thaønh tænh An Giang, huyeän Chaâu Thaønh tænh Ñoàng Thaùp, huyeän Chaâu Thaønh tænh Taây Ninh.(10) Caùc tænh ôû Nam Kyø döôùi thôøi Phaùp thuoäc coù ñòa danh quaän Chaâu Thaønh, veà sau do nhöõng bieán ñoåi veà ñòa danh ñòa giôùi haønh chính qua caùc thôøi kyø, neân ngaøy nay khoâng coøn duøng ñeå ñaët teân ñôn vò haønh chính nhö: quaän Chaâu Thaønh tænh Thuû Daàu Moät, quaän Chaâu Thaønh tænh Bieân Hoøa, quaän Chaâu Thaønh tænh Baø Ròa, quaän Chaâu Thaønh tænh Taân Bình, quaän Chaâu Thaønh tænh Goø Coâng, quaän Chaâu Thaønh tænh Caàn Thô, quaän Chaâu Thaønh tænh Soùc Traêng, quaän Chaâu Thaønh tænh Vónh Long, quaän Chaâu Thaønh tænh Haø Tieân. Ngoaøi ra, ôû caáp thò traán, hieän coù 3 ñòa danh lieân quan ñeán ñòa danh Chaâu Thaønh nhö sau: thò traán Chaâu Thaønh thuoäc huyeän Chaâu Thaønh tænh Beán Tre, thò traán Chaâu Thaønh huyeän Chaâu Thaønh tænh Traø Vinh, thò traán Chaâu Thaønh huyeän Chaâu Thaønh tænh Taây Ninh.(11) 4. Khaùi nieäm “chaâu thaønh” trong töø ñieån “Chaâu thaønh” laø moät töø Haùn Vieät, söû duïng khaù phoå bieán ôû Nam Boä. Noù ñöôïc caùc töø ñieån ghi nhaän vôùi nhieàu nghóa khaùc nhau: - Chaâu thaønh: moät khu ñaát roäng ñaõ laäp ra phoá phöôøng, daân cö ñoâng ñuùc: Haûi Phoøng laø nôi chaâu thaønh môùi môû (Hoäi Khai Trí Tieán Ñöùc, Vieät Nam töï ñieån (1931), Maëc Laâm xuaát baûn, Saøi Goøn, 1968, tr 117).
88 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 - Chaâu thaønh: thaønh thò (ville) (Ñaøo Duy Anh, Haùn Vieät töø ñieån (1932), Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1992, tr 157). - Chaâu thaønh: thaønh thò. Chaâu thaønh Haø Noäi (Ñaøo Vaên Taäp, Töï ñieån Vieät Nam phoå thoâng, A-C, Nhaø saùch Vónh Baûo, Saøi Goøn, 1951, tr 92). - Chaâu thaønh: khu ñaát ñaõ laäp thaønh phoá phöôøng, coù daân cö ñoâng ñuùc (Thanh Nghò, Vieät Nam taân töï ñieån, Nxb Thôøi Theá, Saøi Goøn, 1952, tr 253). - Chaâu thaønh: ville, toute la ville; ngoaïi chaâu thaønh: zone suburbaine (Eugeøne Gouin, Dictionnaire Vietnamien Chinois Francais , Impimerie d’Extreâme-Orient, Saigon, 1957, p 250). - Chaâu thaønh: thaønh thò, thaønh phoá: nhaø ôû Caàn Thô, ngay taïi chaâu thaønh (Ñaøo Ñaêng Vyõ, Vieät Nam baùch khoa töø ñieån, quyeån 3, Saøi Goøn, 1961, tr 161). - Chaâu thaønh: thaønh thò, khu vöïc chính moät xöù hay moät tænh, nôi ngöôøi ñöùng ñaàu xöù hay tænh tröôûng cai trò, thöôøng daân cö ñoâng ñuùc, mua baùn thònh vöôïng (Leâ Vaên Ñöùc, Vieät Nam töï ñieån, taäp 1, Nhaø saùch Khai Trí, Saøi Goøn, 1970, tr 275).(12) - Chaâu thaønh: khu ñaát ñaõ laäp thaønh phoá phöôøng, coù daân cö ñoâng ñuùc: ÔÛ ñaây gioù buïi chaâu thaønh/Moäng vaøng moät giaác tan tình phaán son (Ban Tu thö Khai Trí, Töï ñieån Vieät Nam, Nhaø saùch Khai Trí, Saøi Goøn, 1971, tr 187). - Chaâu thaønh: thaønh phoá. Chaâu thaønh Saøi Goøn (Hoaøng Pheâ chuû bieân, Töø ñieån tieáng Vieät phoå thoâng, taäp 1, A-C, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1975, tr 198). - Chaâu thaønh: thaønh phoá; thuoäc phaïm vi thaønh phoá. Chaâu thaønh Saøi Goøn. Huyeän Chaâu Thaønh tænh Beán Tre (Nguyeãn Vaên AÙi chuû bieân, Soå tay phöông ngöõ Nam Boä, Nxb Cöûu Long, 1987, tr 97 vaø Töø ñieån phöông ngöõ Nam Boä, Nxb TPHCM, 1994, tr 146-147). - Chaâu thaønh: thaønh phoá. Chaâu thaønh Saøi-goøn (Vaên Taân chuû bieân, Töø ñieån tieáng Vieät, In laàn thöù ba, Vaên Taân, Nguyeãn Vaên Ñaïm chænh lyù vaø boå sung, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 1994, tr 155). - Chaâu thaønh: laø moät teân chung ñeå goïi “lî sôû” hay laø “thuû phuû” cuûa tænh. Sau bieán thaønh teân rieâng cuûa caû loaït “lî sôû” hay laø “thuû phuû” cuûa nhieàu tænh ôû Nam Kyø (Nhieàu taùc giaû, Töø ñieån baùch khoa Vieät Nam, taäp 1, A-Ñ, Trung taâm Bieân soaïn Töø ñieån Baùch khoa Vieät Nam, Haø Noäi, 1995, tr 426). - Chaâu thaønh: thaønh phoá (Hoaøng Pheâ chuû bieân, Töø ñieån tieáng Vieät, Nxb Ñaø Naüng-Trung taâm töø ñieån hoïc, 2004, tr 145). - Chaâu thaønh: 1) vuøng ñaát bao xung quanh, ôû caïnh thaønh phoá, thò xaõ, laø ñôn vò haønh chính caáp huyeän. 2) Vuøng phuï caän, vuøng ven thuoäc phaïm vi thaønh phoá, thò xaõ. 3) Chæ vuøng ñaát Saøi Goøn-Chôï Lôùn tröôùc kia. (Huyønh Coâng Tín, Töø ñieån töø ngöõ Nam Boä, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 2007, tr 312). - Chaâu thaønh: teân goïi chung chæ “lî sôû” hay “thuû phuû” cuûa tænh. Veà sau bieán thaønh teân rieâng cuûa moät loaït “lî sôû” hay “thuû phuû” cuûa nhieàu tænh ôû Nam Kyø (Töø ñieån môû tieáng Vieät Wiktionary).
89 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Toång hôïp caùc ñònh nghóa treân, chuùng ta coù ñöôïc moät soá nghóa khaùi quaùt nhö sau veà khaùi nieäm “chaâu thaønh”: - Phoá phöôøng, thaønh thò, nôi daân cö ñoâng ñuùc. - Khu vöïc chính moät xöù hay moät tænh. - Vuøng ñaát bao quanh, ôû caïnh thaønh phoá, thò xaõ, ñôn vò haønh chính caáp huyeän. - Vuøng Saøi Goøn-Chôï Lôùn. 5. Nhaän xeùt - Khaùi nieäm “chaâu thaønh” trong caùc töø ñieån thöôøng ñöôïc duøng ñeå chæ caùc thaønh phoá, thò xaõ, nôi daân cö ñoâng ñuùc, choán phoàn hoa, ñoâ hoäi. Nghóa naøy ñöôïc nhieàu töø ñieån phaûn aùnh, cuõng gaàn vôùi caùch hieåu cuûa daân gian.(13) - Vôùi nghóa “teân goïi chung chæ lî sôû hay thuû phuû cuûa tænh”, “khu vöïc chính moät xöù hay moät tænh, nôi ngöôøi ñöùng ñaàu xöù hay tænh tröôûng cai trò, thöôøng daân cö ñoâng ñuùc, mua baùn thònh vöôïng” raát phuø hôïp vôùi thöïc teá lòch söû. Trong soá caùc ñòa danh Chaâu Thaønh ñöôïc ñaët vaøo naêm 1867, ñaõ coù nhieàu ñòa danh sau naøy trôû thaønh “thuû phuû” cuûa caùc ñôn vò haønh chính caáp tænh döôùi thôøi Phaùp thuoäc (giai ñoaïn 1888-1944) nhö: Saøi Goøn, Goø Coâng, Taân An, Taây Ninh, Myõ Tho, Bieân Hoøa, Baø Ròa, Thuû Daàu Moät, Vónh Long, Traø Vinh, Beán Tre, Chaâu Ñoác, Sa Ñeùc, Soùc Traêng, Raïch Giaù. - Chaâu thaønh coøn chæ “vuøng ñaát bao quanh, ôû caïnh thaønh phoá, thò xaõ, ñôn vò haønh chính caáp huyeän”. Vò trí ñòa lyù hieän nay cuûa caùc huyeän Chaâu Thaønh ñeàu naèm ôû “cöûa ngoõ” vaøo caùc tænh lî, chaúng haïn nhö ôû caùc tænh Long An, Tieàn Giang, Beán Tre, Vónh Long, Traø Vinh, An Giang, Kieân Giang, Taây Ninh. Ñieàu naøy coù nguyeân do lòch söû cuûa noù. Ban ñaàu, “chaâu thaønh” chæ caùc trung taâm haønh chính, nôi coù chôï buùa, caùc cô quan cuûa haït tham bieän truù ñoùng. Sau khi thaønh laäp caùc thò xaõ vôùi chöùc naêng “tænh lî”, noù chieám moät phaàn dieän tích cuûa “chaâu thaønh”, phaàn dieän tích coøn laïi vaãn giöõ teân cuõ laø quaän Chaâu Thaønh vaø sau naøy laø huyeän Chaâu Thaønh. Coù theå thaáy qua moät soá ví duï: quaän Chaâu Thaønh thuoäc tænh Raïch Giaù thaønh laäp naêm 1920, thò xaõ Raïch Giaù ñeán ngaøy 18/12/1939 môùi thaønh laäp; töông töï quaän Chaâu Thaønh tænh Myõ Tho laäp 1912, thò xaõ Myõ Tho laäp ngaøy 1/1/1939; quaän Chaâu Thaønh tænh Sa Ñeùc laäp 1916, thò xaõ Sa Ñeùc laäp 1975; quaän Chaâu Thaønh tænh Taây Ninh laäp 1942, thò xaõ Taây Ninh laäp 1975; quaän Chaâu Thaønh tænh Thuû Daàu Moät laäp ngaøy 30/7/1926, thò xaõ Thuû Daàu Moät laäp 1975… - Rieâng yù kieán cho raèng ñòa danh Chaâu Thaønh chæ khu vöïc Saøi Goøn- Chôï Lôùn laø moät nhaän xeùt khoâng chính xaùc vì trong lòch söû cuõng ñaõ coù caùch goïi chaâu thaønh Saøi Goøn, chaâu thaønh Chôï Lôùn nhö bao chaâu thaønh khaùc chöù khoâng phaûi rieâng chæ Saøi Goøn hay Chôï Lôùn.(14) Ngöôøi Nam Boä thöôøng noùi: Ñi “chaâu thaønh”, töùc laø ñi leân tænh lî vaäy. - Xuaát hieän khaù sôùm trong moät soá töø ñieån tieáng Vieät (Vieät Nam töï ñieån (1931), Haùn Vieät töø ñieån (1932), nhöng khaùi nieäm “chaâu thaønh” laïi haàu nhö khoâng ñöôïc söû duïng ôû Baéc Boä vaø Trung Boä. Trong khi ñoù, ôû Nam Boä khaùi nieäm naøy khaù phoå bieán vaø töø moät danh töø chung noù chuyeån sang ñòa danh.
90 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 - Khaùi nieäm “chaâu thaønh” vôùi tö caùch laø moät ñôn vò haønh chính xuaát hieän sôùm nhaát trong caùc vaên baûn haønh chính laø vaøo naêm 1867, ñeán naêm 1931 môùi ñöôïc ghi nhaän laàn ñaàu trong Vieät Nam töï ñieån cuûa Hoäi Khai Trí Tieán Ñöùc. Nhöng tröôùc ñoù, vaøo khoaûng 1859, trong ngoân ngöõ bình daân, “chaâu thaønh” döôùi daïng laø moät danh töø chung ñaõ xuaát hieän. Toùm laïi, “chaâu thaønh” laø moät danh töø chung (töø Haùn Vieät), coù maët trong ngoân ngöõ Nam Kyø vaøo cuoái theá kyû XIX, vôùi nghóa laø “nôi daân cö ñoâng ñuùc, choán phoàn hoa, ñoâ hoäi, vaên minh”. Ñeán naêm 1867, Chaâu Thaønh baét ñaàu xuaát hieän vôùi tö caùch laø moät ñôn vò haønh chính caáp haït tham bieän (arrondissement) vaø caáp quaän töø naêm 1912. Vaø töø ñaây coù söï “chuyeån nghóa” sang chæ “vuøng phuï caän, vuøng ven thuoäc phaïm vi thaønh phoá, thò xaõ” vôùi moät loaït caùc quaän mang teân Chaâu Thaønh ñöôïc ñaët töø 1912 ñeán 1944 döôùi thôøi Phaùp thuoäc vaø caû döôùi thôøi chính quyeàn Saøi Goøn. Trong caùch ñaët ñòa danh naøy, ngöôøi Phaùp ñaõ keá thöøa truyeàn thoáng caùch ñònh danh cuûa ngöôøi Vieät khi thieát laäp caùc ñôn vò haønh chính. Vieäc toàn taïi nhieàu ñòa danh Chaâu Thaønh nhö hieän nay ñaõ phaûn aùnh vieäc baûo löu nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa moät thôøi ñoaïn lòch söû ôû vuøng ñaát Nam Boä. NTL CHUÙ THÍCH “Chaâu thaønh” trong saùch Ca dao daân ca Nam Boä laïi ñöôïc vieát hoa, ghi nhö laø moät ñòa (1) danh (Baûo Ñònh Giang, Nguyeãn Taán Phaùt, Traàn Taán Vónh, Buøi Maïnh Nhò, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1984, tr 249). “Chaâu thaønh” cuûa caâu ca dao naøy trong Töø ñieån töø ngöõ Nam Boä (Huyønh Coâng Tín, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, 2007, tr 312) khoâng vieát hoa. Sôn Nam. Ñoàng baèng soâng Cöûu Long neùt sinh hoaït xöa, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, (2) 1993, tr 124. (3) Chuù thích laø “YÙ noùi ôû Saøi Goøn”. Baûo Ñònh Giang, Nguyeãn Taán Phaùt, Traàn Taán Vónh, Buøi Maïnh Nhò, Sñd, tr 249. (4) Ngöôøi daân quen goïi laø “toøa tham bieän” hay “toøa boá”. Ñaøo Vaên Hoäi. Lòch trình haønh chính Nam Kyø, Vaên Khoa xb, Saøi Goøn, 1961, tr 34-36. (5) (6) Quaän lî ñaët taïi Baø Ròa. Ngaøy 11/4/1956, giaûi theå quaän Chaâu Thaønh ñeå thaønh laäp quaän Long Ñieàn. Ñeán ngaøy 3/1/1957 laäp laïi quaän Chaâu Thaønh, quaän lî ñaët taïi xaõ Phöôùc Leã. (7) Bao goàm toaøn boä ñòa baøn tænh Taân Bình, khoâng coù toång. Ngaøy 22/10/1956, giaûi theå cuøng vôùi tænh Taân Bình. (8) Quaän lî taïi laøng Thaønh Phoá, thuoäc khu thò töù Goø Coâng. Nguyeãn Ñình Tö. Töø ñieån ñòa danh haønh chính Nam Boä, Nxb Chính trò quoác gia, Haø (9) Noäi, 2008, tr 296-305. Nguyeãn Döôïc, Trung Haûi. Soå tay ñòa danh Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi, 2008, tr (10) 56-57. (11) Nguyeãn Ñình Tö, Sñd, tr 297, 304, 305. (12) Trong khi giaûi thích yù nghóa ñòa danh Chaâu Thaønh, Leâ Trung Hoa ñaõ choïn caùch naøy. Xem Cöûa soå tri thöùc, Nxb Treû, TP. Hoà Chí Minh, 2005, tr 245. Sôn Nam daãn laïi moät baøi vieát treân baùo Thanh Nghò, qua caùi nhìn cuûa moät ngöôøi Haø Noäi (13) giôùi thieäu veà tænh Baïc Lieâu: “…Duø sao, ñöøøng töôûng raèng chaâu thaønh Baïc Lieâu buoàn teû nhö nhöõng tænh nhoû ngoaøi Baéc mình. Traùi laïi Baïc Lieâu laø moät ñaát aên chôi. Trong chaâu thaønh coù tôùi ba raïp chieáu boùng vaø moät vaøi raïp haùt lôùn nguy nga hôn nhöõng raïp haùt Haø Thaønh nhieàu”, Sñd, tr 258.
91 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 (14) Sôn Nam trong Ñoàng baèng soâng Cöûu Long neùt sinh hoaït xöa cuõng vieát: “Saøi Goøn-Chôï Lôùn goïi laø “ñaát chaâu thaønh”, Sñd, tr 124. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Taäp baûn ñoà haønh chính Vieät Nam. Nxb Baûn ñoà, Haø Noäi, 2005. 1. Toång cuïc Thoáng keâ. Danh muïc caùc ñôn vò haønh chính Vieät Nam 2006, Nxb Thoáng keâ, 2. Haø Noäi, 2006. Hoàng Ñöùc baûn ñoà. Boä Quoác gia Giaùo duïc, Saøi Goøn, 1962. 3. Nguyeãn Quang AÂn. Vieät Nam nhöõng thay ñoåi ñòa danh vaø ñòa giôùi haønh chính (1945- 4. 2002), Nxb Thoâng taán, Haø Noäi, 2003. Baûo Ñònh Giang, Nguyeãn Taán Phaùt, Traàn Taán Vónh, Buøi Maïnh Nhò. Ca dao daân ca Nam 5. Boä, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1984. Nguyeãn Ñình Tö. Töø ñieån ñòa danh haønh chính Nam Boä, Nxb Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 6. 2008. Traàn Vaên Giaøu, Traàn Baïch Ñaèng (chuû bieân). Ñòa chí vaên hoùa Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 7. taäp 1, Nxb Thaønh phoá Hoà Chí Minh, 1998. TOÙM TAÉT Ñòa danh Chaâu Thaønh hieän nay ñöôïc ñaët teân cho nhieàu huyeän, thò traán ôû caùc tænh Nam Boä. Trong lòch söû, noù ñöôïc duøng ñaët teân ñòa danh khaù sôùm (1867). Hieän nay, coøn toàn taïi nhieàu caùch hieåu veà khaùi nieäm “chaâu thaønh”. Baøi vieát goùp phaàn tìm hieåu caùc ñòa danh Chaâu Thaønh trong lòch söû cuõng nhö hieän nay döôùi goùc ñoä ngoân ngöõ. Chaâu thaønh laø moät danh töø chung (töø Haùn Vieät), coù maët trong ngoân ngöõ Nam Kyø vaøo cuoái theá kyû XIX, vôùi nghóa laø “nôi daân cö ñoâng ñuùc, choán phoàn hoa, ñoâ hoäi, vaên minh”. Ñeán naêm 1867, Chaâu Thaønh baét ñaàu xuaát hieän vôùi tö caùch laø moät ñôn vò haønh chính caáp haït tham bieän (arrondissement) vaø caáp quaän töø naêm 1912. Vaø töø ñaây coù söï “chuyeån nghóa” sang chæ “vuøng phuï caän, vuøng ven thuoäc phaïm vi thaønh phoá, thò xaõ” vôùi moät loaït caùc quaän mang teân Chaâu Thaønh ñöôïc ñaët töø 1912-1944 döôùi thôøi Phaùp thuoäc vaø caû döôùi thôøi chính quyeàn Saøi Goøn. Trong caùch ñaët ñòa danh naøy, ngöôøi Phaùp ñaõ keá thöøa truyeàn thoáng caùch ñònh danh cuûa ngöôøi Vieät khi thieát laäp caùc ñôn vò haønh chính. Vieäc toàn taïi nhieàu ñòa danh Chaâu Thaønh nhö hieän nay ñaõ phaûn aùnh vieäc baûo löu nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa moät thôøi ñoaïn lòch söû ôû vuøng ñaát Nam Boä. ABSTRACT THE GEOGRAPHICAL NAME CHAÂU THAØNH At present the name Chaâu Thaønh is used to refer to many districts and towns in the South. The word was used as a geographical names quite early (1867). Up to the present the name has been understood in different ways. This article contributes to an effort to understand the name Chaâu Thaønh of the old days as well as of the present, time in terms of linguistics Chaâu thaønh is a Chino-Vietnamese common noun existing in the local language of the South since the end of the 19th century. The word meant “a place of crowded population”, “a place of wealth, luxury and civilization”. From the year 1867, the word “chaâu thaønh” assumed the meaning indicating a sub-province geographical unit and then from 1912 it indicated a district. Afterwards its meaning was changed to denote “the surroundings or suburbs of a town or a city”. This led to the formation of a great number of districts bearing the same name Chaâu Thaønh in the period 1912-1944 under the French colonialist government as well as under the Saøi Goøn regime. In their choice of the name the French somehow inherited the Vietnamese way of naming new geographical units. The fact that many places now bear the same name Chaâu Thaønh reflects people’s tendency to preserve the cultural values of an old historical period of the South.