Báo cáo nghiên cứu khoa học " HÀNH LANG KINH TẾ CÔN MINH - LÀO CAI - HÀ NÔI - HẢI PHÒNG TRONG LỊCH SỬ VÀ NHỮNG BÌ HỌC "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

74
lượt xem 6
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Hiện nay, hai n-ớc Việt Nam và Trung Quốc đang xây dựng hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng. Nh-ng hành lang kinh tế này đã manh nha hình thành từ thời cổ đại. Đặc biệt từ khi đ-ờng sắt Điền Việt (Côn Minh Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng) hình thành thì hành lang kinh tế đã định hình và phát triển. Tìm hiểu sự hình thành hành lang kinh tế Côn Minh - Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng là vấn đề quan trọng nhằm cung...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " HÀNH LANG KINH TẾ CÔN MINH - LÀO CAI - HÀ NÔI - HẢI PHÒNG TRONG LỊCH SỬ VÀ NHỮNG BÌ HỌC "

nghiªn cøu trung quèc sè 4(68)-2006 52 TrÇn H÷u S¬n* ®i sang Trung V−¬ng Quèc (vïng phÝa iÖn nay, hai n−íc ViÖt Nam H Nam V©n Nam)”(1). vµ Trung Quèc ®ang x©y dùng hµnh lang kinh tÕ C«n Phµn X−íc - mét viªn quan nhµ Minh - Lµo Cai - Hµ Néi - H¶i Phßng. §−êng lµm viÖc ë Tèng B×nh (Hµ Néi) ®· Nh−ng hµnh lang kinh tÕ nµy ®· manh viÕt t¸c phÈm “Man Th−” vµo ®Çu niªn nha h×nh thµnh tõ thêi cæ ®¹i. §Æc biÖt hiÖu Hµm Th«ng ®êi §−êng Y T«ng tõ khi ®−êng s¾t §iÒn ViÖt (C«n Minh - (860). T¸c phÈm næi tiÕng “Man Th−” Lµo Cai - Hµ Néi - H¶i Phßng) h×nh cña Phµn X−íc cã 10 quyÓn. Trong ®ã thµnh th× hµnh lang kinh tÕ ®· ®Þnh quyÓn I viÕt vÒ ®−êng x¸ ë V©n Nam cã h×nh vµ ph¸t triÓn. T×m hiÓu sù h×nh ghi râ nhËt tr×nh tõ Tèng B×nh (Hµ Néi) thµnh hµnh lang kinh tÕ C«n Minh - Lµo ®Õn V©n Nam: “Tõ An Nam ®i ®−êng Cai - Hµ Néi - H¶i Phßng lµ vÊn ®Ò quan thuû lªn Phong Ch©u 2 ngµy, §¨ng Ch©u 2 ngµy, ®Õn Trung Thµnh ch©u 3 träng nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin, bµi häc kinh nghiÖm trong lÞch sö ®èi víi ngµy, ®Õn §a Lîi Ch©u 2 ngµy, ®Õn Kú vÊn ®Ò ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch x©y dùng Phó Ch©u 2 ngµy, ®Õn Cam §−êng 2 hµnh lang kinh tÕ C«n Minh - Lµo Cai - ngµy, ®Õn H¹ Bé 3 ngµy, ®Õn s¸ch Lª - Hµ Néi - H¶i Phßng hiÖn nay. Vò - B«n 4 ngµy, ®Õn Cæ Dòng - Bé 5 ngµy. Trë lªn céng 25 ngµy ®Òu lµ ®−êng I. Quan hÖ kinh tÕ trªn tuyÕn thuû(2). Nh− vËy con ®−êng huyÕt m¹ch s«ng Hång nèi liÒn V©n Nam vµ ®ång b»ng B¾c Bé §−êng giao th«ng tõ V©n Nam qua qua Lµo Cai ®· ph¸t triÓn kh¸ m¹nh tõ Lµo Cai ®Õn Hµ Néi h×nh thµnh tõ bao thêi §−êng. Quèc gia Nam ChiÕu §¹i Lý giê? Mét sè nhµ sö häc ë V©n Nam dùa nhê cã tuyÕn giao th«ng huyÕt m¹ch qua vµo s¸ch “Thuû Kinh chó” cho r»ng: “Tõ s«ng Hång ®· gãp phÇn th«ng th−¬ng víi thêi §«ng H¸n, niªn hiÖu KiÕn Vò ®· cã vïng biÓn ®«ng Nam ¸. con ®−êng däc s«ng Hång nèi liÒn thµnh Ly L·nh (Mª Linh, VÜnh Phóc hiÖn nay) * TS. Së V¨n hãa – Th«ng tin Lµo Cai
53 H nh lang kinh tÕ C«n Minh – L o Cai… Tr−íc hÕt, qua s«ng Hång, hµng ho¸ quan chuyªn qu¶n lý mËu dÞch lµ “Hoµ cña Giao ChØ ®· vËn chuyÓn cung cÊp S¶ng”. §Õn thêi Nguyªn, Minh, Thanh, cho Nam ChiÕu, §¹i Lý quèc c¸c mÆt c¸c triÒu ®¹i phong kiÕn ®Òu cã c¬ quan chuyªn tr¸ch bu«n b¸n. ë ViÖt Nam, hµng chñ yÕu lµ muèi, vá sß, ngäc ngµ, ch©u b¸u, c¸c s¶n phÈm cña biÓn... Vá sß d−íi triÒu NguyÔn ®· cã 2 c¬ quan phô lµ s¶n phÈm quý hiÕm trë thµnh tiÒn tÖ tr¸ch bu«n b¸n lµ Ty hµnh Nh©n vµ Ty dïng trong trao ®æi (b¶o bèi). Vá sß ®−îc tµo ChÝnh. dïng lµm tiÒn tÖ kÐo dµi suèt tõ Trung C¸c chî ®−êng biªn, nh©n d©n 2 bªn hËu kú cña quèc gia Nam ChiÕu ®Õn thêi biªn giíi trao ®æi bu«n b¸n m¹nh mÏ. kú §¹i Lý(3). Qua vïng s«ng Hång, muèi N¨m 1012, ng−êi Nam ChiÕu ®em hµng ¨n cña Giao ChØ (ViÖt Nam) vµ c¸c quèc v¹n ngùa sang bu«n b¸n ë c¸c huyÖn gia ®«ng Nam ¸ kh¸c ®−îc vËn chuyÓn vïng biªn(4). C¸c chî B¶o Th¾ng (Lµo qua s«ng Hång ®Õn V©n Nam. Do gi¸ trÞ Cai), M¹n H¶o (M«ng Tù) chî B¸ch LÉm cña muèi ¨n nªn nã ®· trë thµnh mét (Yªn B¸i)... ®Òu trë thµnh trung t©m lo¹i tiÒn tÖ ®Æc biÖt, dïng c¶ trong sinh bu«n b¸n kh¸ sÇm uÊt. NhiÒu thuyÒn ho¹t, trao ®æi hµng ho¸. L−îng muèi vËn bu«n tÊp nËp neo ®Ëu ë bÕn s«ng. Cuèi chuyÓn qua s«ng Hång ®Õn V©n Nam thÕ kû 18, ®Çu thÕ kû 19, gÇn c¸c chî kh¸ lín, nã chØ h¹n chÕ vµo n¨m 1885. nµy cßn h×nh thµnh c¸c khu bu«n b¸n, Hµng ho¸ cña Nam ChiÕu, §¹i Lý vµo x−ëng s¶n xuÊt tµu, thuyÒn. Mét sè Lµo Cai vµ xuèng vïng ®ång b»ng ViÖt th−¬ng nh©n ng−êi Hoa cßn xin c− tró Nam chñ yÕu lµ c¸c mÆt hµng, ®å s¾t (vò ngay gÇn chî, lËp nªn c¸c phè bu«n b¸n khÝ, ®å sinh ho¹t...) vµ t¬ lôa. MÆt kh¸c sÇm uÊt cña ng−êi Minh, ng−êi Thanh. V©n Nam lµ cöa ngâ th«ng th−¬ng víi §Çu thÕ kû 19, ë Thuû VÜ cã 69 ng−êi, c¸c quèc gia Ên §é víi vïng Trung V¨n Bµn cã 4 ng−êi Minh, Thanh (ng−êi Nguyªn Trung Quèc nªn hµng ho¸ cña Hoa). Hä ®Òu ph¶i ®ãng thuÕ, chÊp hµnh ng−êi T©y ¸, Trung ¸, Trung Quèc giao luËt lÖ cña nhµ NguyÔn. Mçi n¨m ng−êi l−u qua s«ng Hång kh¸ phæ biÕn. Trªn Minh, ng−êi Thanh ë Thuû VÜ ®ãng thuÕ tuyÕn biªn giíi l−u vùc s«ng Hång, c¸c lµ 85 l¹ng b¹c. Cöa quan B¶o Th¾ng triÒu ®¹i phong kiÕn ViÖt Nam, Trung gi÷a thÕ kû 18 thu thuÕ bu«n muèi ®−îc 180 hèt b¹c. Cuèi thÕ kû 18 thu 1000 Quèc ®Òu x©y dùng mét sè trung t©m l¹ng b¹c thuÕ muèi. Hµng t¬ lôa, thuèc bu«n b¸n lín. Thêi nhµ Lý ®Õn thêi Lª ë næ... còng nhËp vÒ ViÖt Nam qua vïng ViÖt Nam chó träng ph¸t triÓn c¸c chî biªn giíi Lµo Cai. ®−êng biªn, ®ång thêi dµnh riªng mét sè khu vùc trªn s«ng Hång x©y dùng thµnh Trao ®æi kinh tÕ V©n Nam - Lµo Cai - trung t©m th−¬ng m¹i nh− vïng B¶o Hµ Néi qua l−u vùc s«ng Hång ph¸t Th¾ng (Lµo Cai), Tam Kú (vïng B¹ch triÓn kh¸ m¹nh. N¨m Gia Long thø 18 H¹c - ViÖt Tr×), Tróc Hoa (vïng Phó (1819), c¸c cöa quan trªn däc s«ng Hång Thä)... N−íc Nam ChiÕu cßn lËp mét c¬ ®Òu cã møc thu thuÕ cao nhÊt toµn quèc.
nghiªn cøu trung quèc sè 4(68)-2006 54 cöa quan Tr×nh X¸ (S¬n T©y) thu 86.150 1889 chuyÕn tµu ch¹y b»ng h¬i n−íc ®Çu quan (møc thu cao nhÊt toµn quèc); cöa tiªn trªn tuyÕn s«ng Hång ®−îc tæ chøc quan MÔ Së (Hµ Néi) thu 78.320 quan an toµn. Tr−íc khi cã tµu h¬i n−íc, chØ (møc thu ®øng thø hai toµn quèc); cöa b»ng thuyÒn buåm, tõ 18 ®Õn 25 ngµy, quan B¶o Th¾ng thu 43.000 quan (®øng thuyÒn tõ M¹n H¶o ®· ®Õn ®−îc cöa thø 3 toµn quèc(5). §Õn gi÷a thÕ kû 19, biÓn H¶i Phßng. C¶ ®−êng bé, ®−êng ®−êng giao th«ng tõ C«n Minh ®Õn M«ng thuû, hµng vËn chuyÓn qua tuyÕn s«ng Tù - M¹n H¶o (®−êng ngùa) vµ tõ M¹n Hång ®Õn H−¬ng C¶ng chØ mÊt 30 ngµy, H¶o qua Lµo Cai vÒ Hµ Néi (®−êng gÇn h¬n con ®−êng ViÖt QuÕ 11 ngµy. thuû), trë thµnh tuyÕn ®−êng quan träng Nh−ng tõ khi ch¹y b»ng tµu h¬i n−íc, tõ trao ®æi bu«n b¸n gi÷a V©n Nam vµ B¾c M¹n H¶o qua Lµo Cai vµ H¶i Phßng chØ Bé ViÖt Nam. Hµng xuÊt khÈu cña c¸c mÊt 7 ngµy(6). Nhê vËy, vËn chuyÓn hµng tØnh B¾c Bé ViÖt Nam sang V©n Nam ho¸ qua tuyÕn M«ng Tù - M¹n H¶o - Lµo chñ yÕu lµ muèi, thuèc l¸, hµng tiªu Cai - Hµ Néi - H¶i Phßng - H−¬ng C¶ng dïng vµ nhËp khÈu chñ yÕu chÌ, thiÕc, trë thµnh con ®−êng huyÕt m¹ch. Trao ®ång, thuèc næ, vò khÝ, thuèc phiÖn... ®æi bu«n b¸n qua tuyÕn s«ng Hång tõ Mçi n¨m trªn tuyÕn s«ng Hång cã n¨m 1890 ®Õn n¨m 1910 lµ giai ®o¹n kho¶ng 1500 ®Õn 2000 thuyÒn bu«n vËn ph¸t triÓn m¹nh nhÊt. chuyÓn hµng ho¸ ng−îc xu«i. §Çu thËp kû 90 cña thÕ kû 19, khi Khi thùc d©n Ph¸p ®¸nh chiÕm ViÖt míi më cöa, thuyÒn bu«n qua l¹i trªn Nam, tuyÕn giao th«ng tõ C«n Minh ®Õn s«ng Hång hµng n¨m trªn 1000 chiÕc, Lµo Cai vµ Hµ Néi bÞ ®×nh trÖ. M·i ®Õn vËn chuyÓn kho¶ng 3000 tÊn hµng ho¸. n¨m 1885, sau khi ký hiÖp −íc Trung - Nh−ng ®Õn n¨m Quang Tù 23, nhµ Ph¸p, V©n Nam më cöa, quan hÖ bu«n Thanh (1897) ®· cã 5553 chuyÕn thuyÒn b¸n kinh tÕ trªn tuyÕn ®−êng C«n Minh bu«n qua l¹i bÕn M¹n H¶o, l−îng hµng - M¹n H¶o - Lµo Cai - Hµ Néi - H¶i ho¸ vËn chuyÓn gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Phßng ®−îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn Quèc qua s«ng Hång lµ 12.922 tÊn. §Õn m¹nh mÏ. TriÒu ®×nh nhµ Thanh vµ n¨m Quang Tù 33 (1907) cã 18.431 chÝnh quyÒn Ph¸p b−íc ®Çu ®Çu t− x©y chuyÕn thuyÒn vËn chuyÓn 57.369 tÊn dùng c¬ së h¹ tÇng trªn tuyÕn giao th«ng hµng ho¸(7). Nh− vËy sau 17 n¨m më cöa huyÕt m¹ch nµy. Nh÷ng n¨m 1886 ®Õn ë biªn giíi V©n Nam - Lµo Cai, sè l−îng 1890, ng−êi Ph¸p ®· chi hµng v¹n Fr¨ng hµng ho¸ trao ®æi qua l−u vùc s«ng Hång n¹o vÐt dßng s«ng Hång, ph¸ bá c¸c d¶i t¨ng gÊp trªn 19 lÇn. C¬ cÊu mÆt hµng ®¸ ngÇm. N¨m 1889, M«ng tù thµnh lËp tõ Hång K«ng, H¶i Phßng qu¸ c¶nh Lµo h¶i quan vµ lËp chi nh¸nh h¶i quan t¹i Cai sang V©n Nam chñ yÕu lµ c¸c mÆt bÕn thuyÒn lín M¹n H¶o. Ngµy 20-5- hµng nhiªn liÖu, hµng tiªu dïng, h¶i 1889 hoµ m¹ng ®iÖn b¸o gi÷a Ph¸p vµ s¶n. §Æc biÖt tõ khi khëi c«ng x©y dùng Trung Quèc t¹i M«ng tù. Ngµy 24-7- tuyÕn ®−êng s¾t §iÒn - ViÖt, khèi l−îng
55 H nh lang kinh tÕ C«n Minh – L o Cai… rÊt lín vÒ vËt t− trang thiÕt bÞ ®Òu ®−îc nh− ®−êng tõ Lµo Cai ng−îc s«ng NËm vËn chuyÓn trªn tuyÕn ®−êng thuû bé Thi ®Õn Nam Khª lªn phñ Khai Ho¸. däc s«ng Hång ®Õn M«ng Tù - C«n Minh. HoÆc tõ Lµo Cai ®i M−êng Kh−¬ng - Pha Cßn hµng tõ V©n Nam qu¸ c¶nh Lµo Cai Long ®Õn M· Quan. C¸c tuyÕn ®−êng bé vÒ Hµ Néi, H¶i Phßng ®i Hång K«ng chñ ®Òu lµ ®−êng ngùa thå hµng - ph−¬ng yÕu lµ thiÕc, chÌ, l©m thæ s¶n. Trong ®ã tiÖn vËn chuyÓn chñ chèt ë biªn giíi. mÆt hµng thiÕc ë C¸ Cùu chiÕm hµng Nhê më cöa, trao ®æi bu«n b¸n ViÖt - ®Çu. Trung ph¸t triÓn ®· nhanh chãng h×nh Nhê më cöa, trao ®æi hµng ho¸ ph¸t thµnh c¸c trung t©m bu«n b¸n sÇm uÊt. triÓn , hÖ thèng giao th«ng nèi liÒn C«n §ã lµ Lµo Cai - Trung t©m bu«n b¸n Minh - M«ng Tù - Lµo Cai - Hµ Néi còng phÝa T©y B¾c cña ViÖt Nam. Lµo Cai vµo kh«ng ngõng ®−îc më réng. TuyÕn thËp kû 60, 70 cña thÕ kû 19 ®· lµ mét ®−êng cæ gi÷a Trung Quèc vµ ViÖt Nam khu phè kh¸ sÇm uÊt, ®Õn n¨m 1904, ®« h×nh thµnh tõ cæ ®¹i ®Õn cuèi thÕ kû 19, thÞ Lµo Cai ®· ®−îc quy ho¹ch më réng ®Çu thÕ kû 20 cµng ®−îc tu bæ, trë thµnh gÊp 5 lÇn. Trung t©m ®« thÞ kh«ng chØ bã tuyÕn ®−êng huyÕt m¹ch, trao ®æi hµng hÑp trong thµnh cæ mµ cßn ph¸t triÓn ho¸ rÊt tÊp nËp nhén nhÞp. §éi thuyÒn m¹nh sang h÷u ng¹n s«ng Hång (khu bu«n tõ Hµ Néi ng−îc s«ng Hång qua vùc Cèc LÕu) vµ phÝa Nam (khu vùc Phè Phó Thä - Yªn B¸i lªn Lµo Cai qua Hµ Míi). N¨m 1886, d©n sè chØ vµi tr¨m KhÈu cËp th−¬ng c¶ng M¹n H¶o. Tõ ng−êi, n¨m 1907 t¨ng lªn gÇn 2000 M¹n H¶o hµng ®−îc 5 ®Õn 6000 con ng−êi. §« thÞ Lµo Cai thùc sù trë thµnh ngùa, la thå ®i M«ng Tù, C¸ Cùu ng−îc mét trung t©m kinh tÕ - v¨n ho¸, chÝnh lªn KiÕn Thuû, Th«ng H¶i, Giang Xuyªn trÞ cña toµn tØnh Lµo Cai, cã hÖ thèng ®Õn thñ phñ V©n Nam lµ C«n Minh. dÞch vô ®¸p øng nhu cÇu më cöa, trao Theo thèng kª cña H¶i quan M«ng Tù, ®æi bu«n b¸n víi V©n Nam. tõ n¨m Quang Tù thø 13, mçi n¨m cã ë V©n Nam, M¹n H¶o vµ M«ng Tù trªn 1 v¹n l−ît ngùa vËn chuyÓn hµng còng nhanh chãng trë thµnh mét trung xuÊt khÈu. §Õn n¨m Quang Tù 32 t©m bu«n b¸n sÇm uÊt trªn ®−êng liªn (1906) cã 29 v¹n 5 ngh×n ba tr¨m l−ît vËn ViÖt - Trung. Do ®Þa h×nh phøc t¹p, ngùa vËn chuyÓn hµng ho¸ xuÊt nhËp s«ng Hång tõ M¹n H¶o ng−îc lªn phÝa khÈu(8). Hµng tõ V©n Nam vËn chuyÓn B¾c rÊt dèc, l¾m th¸c ghÒnh, thuyÒn bÌ ®−êng bé ®Õn M¹n H¶o xu«i thuyÒn vÒ kh«ng ®i l¹i bu«n b¸n ®−îc. V× vËy, M¹n Hµ Néi vµ ®Õn c¶ng biÓn H¶i Phßng. Tõ H¶o - mét tiÓu trÊn cña Trung Quèc c¸ch ®©y hµng ®−îc vËn chuyÓn ®Õn Hång Lµo Cai gÇn 100 km trë thµnh ®Çu mèi K«ng vµ ®i c¸c n−íc c«ng nghiÖp ch©u giao th«ng ®−êng thuû träng yÕu. Hµng ¢u. ho¸ cña V©n Nam ®Òu theo ®−êng bé ®æ Bªn c¹nh tuyÕn ®−êng chÝnh nµy, cßn vÒ M¹n H¶o. Tõ M¹n H¶o, c¸c thuyÒn h×nh thµnh mét hÖ thèng ®−êng biªn giíi chuyªn chë sang Lµo Cai, ®i Hµ Néi, H¶i
nghiªn cøu trung quèc sè 4(68)-2006 56 Phßng. N¨m 1853, bia ký M¹n H¶o cã míi chØ cã h¶i quan M«ng Tù, nªn tæng ghi, bÕn thuyÒn M¹n H¶o chØ cã 16 hé ng¹ch ngo¹i th−¬ng mËu dÞch theo thèng gia ®×nh “Thuû Phu”. Nh−ng sau khi më kª cña h¶i quan M«ng Tù ®Òu chiÕm tû lÖ cöa vµo thËp kû 90 cña thÕ kû 19, ng−êi 100% toµn tØnh. Ngµy 2-3-1896 V©n Nam Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y å ¹t kÐo ®Õn thiÕt lËp tr¹m h¶i quan T− Mao. Nh−ng x©y cöa hµng, lËp c¸c ®éi thuyÒn bu«n, nguån xuÊt nhËp khÈu qua M«ng Tù tõ më x−ëng ®ãng tµu thuyÒn. Thêi kú ®«ng n¨m 1897 ®Õn n¨m 1901 vÉn chiÕm tõ 93,3 nhÊt, tiÓu trÊn M¹n H¶o cã h¬n mét v¹n ®Õn 96,7% tæng møc xuÊt nhËp khÈu mËu ng−êi. ë ®©y cßn cã ®¹i diÖn bu«n b¸n dÞch cña tØnh V©n Nam. Tõ n¨m 1902 ®Õn cña 5 n−íc NhËt, §øc, ý, Ph¸p, Mü. n¨m 1910, xuÊt khÈu ®i n−íc ngoµi qua N¨m 1889, h¶i quan M«ng Tù më mét ®−êng M«ng Tù - M¹n H¶o - Lµo Cai - Hµ chi nh¸nh ë M¹n H¶o. C¸c hiÖu bu«n, Néi - H¶i Phßng vÉn chiÕm tû lÖ tõ 77% ®¹i diÖn c¸c c«ng ty còng mäc lªn san ®Õn 89,7% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña V©n Nam(11). Tr−íc khi më cöa, d©n sè s¸t. M¹n H¶o trë thµnh chèn phån hoa ®« héi. Tõ n¨m Thanh Quang Tù thø 18 M«ng Tù chØ cã mÊy ngh×n ng−êi ®Õn n¨m (n¨m 1892) ®Õn n¨m Tuyªn Thèng 1896, d©n sè thÞ trÊn M«ng Tù t¨ng lªn Nguyªn Niªn (1909) cã hµng v¹n thuyÒn 12.000 ng−êi, n¨m 1906 t¨ng lªn 40.000 bu«n cÆp bÕn M¹n H¶o. B×nh qu©n trong ng−êi. M«ng Tù cßn lµ n¬i tËp trung c¸c 18 n¨m (1892-1909), mçi n¨m cã 11.481 c«ng ty, hiÖu bu«n trong n−íc vµ n−íc thuyÒn vËn chuyÓn hµng ho¸ trªn bÕn ngoµi. M«ng Tù cã 20 c«ng ty lín cña n−íc M¹n H¶o(9). Hµng ngµy cã hµng ngh×n ngoµi: 6 c«ng ty cña Ph¸p, 5 c«ng ty cña con ngùa nhËn hµng chuyªn chë ®Õn n−íc Anh, 3 c«ng ty cña §øc, 3 c«ng ty Hy L¹p, 1 c«ng ty cña ý, 1 c«ng ty cña NhËt, 1 M«ng Tù, C¸ Cùu, C«n Minh. §Æc biÖt trong nh÷ng n¨m x©y dùng ®−êng s¾t c«ng ty cña Mü). M«ng Tù cã 48 hiÖu bu«n §iÒn - ViÖt, l−îng thiÕt bÞ, vËt t− tõ ViÖt trong ®ã cã 8 hiÖu bu«n lín nhÊt gäi lµ “B¸t §¹i hiÖu”(12). C¸c c«ng ty n−íc ngoµi vµ Nam chuyÓn sang V©n nam t¨ng rÊt nhanh. Do ®ã l−îng ngùa thå còng t¨ng hiÖu bu«n Trung Quèc chuyªn kinh doanh nhiÒu. N¨m 1905 tõ M¹n H¶o cã h¬n 3 xuÊt nhËp khÈu, hµng tiªu dïng, vËn t¶i, v¹n con ngùa chuyªn chë thiÕt bÞ, vËt t− dÞch vô... Cßn ®−êng vËn chuyÓn hµng ho¸ ®Õn c¸c tuyÕn thi c«ng ®−êng s¾t(10). cña c¸c c«ng ty, hiÖu bu«n ®èi víi n−íc ngoµi chñ yÕu theo hµnh lang M«ng Tù - Tõ n¨m 1889, H¶i quan M«ng tù chÝnh M¹n H¶o - Lµo Cai - Hµ Néi - H¶i Phßng. thøc më cöa ®Õn n¨m 1909 (tr−íc khi Nh− vËy tõ n¨m 1886, sau hiÖp ®Þnh th«ng xe ®−êng s¾t §iÒn ViÖt), M«ng Tù Thiªn T©n, trao ®æi kinh tÕ, giao l−u v¨n trë thµnh trung t©m bu«n b¸n cña tØnh ho¸ Lµo Cai - V©n Nam diÔn ra m¹nh mÏ. V©n Nam. §ång thêi M«ng Tù còng trë §−êng thuû s«ng Hång, ®−êng bé ch¹y ngùa thµnh c¸nh cöa më quan träng nhÊt , më trë thµnh tuyÕn ®−êng huyÕt m¹ch thóc ®Èy ra ngo¹i quèc cña tØnh V©n Nam. Tõ n¨m 1889 ®Õn n¨m 1896 toµn tØnh V©n nam giao l−u kinh tÕ v¨n ho¸ , h×nh thµnh c¸c
57 H nh lang kinh tÕ C«n Minh – L o Cai… ®−îc 26 ngµy r−ìi. Thùc sù ®©y lµ mét trung t©m th−¬ng m¹i, c¸c th−¬ng c¶ng sÇm cuéc c¸ch m¹ng vÒ giao th«ng thêi cËn uÊt. Hµnh lamg kinh tÕ C«n Minh - M«ng ®¹i, gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Tù - M¹n h¶o - Lµo Cai - Hµ Néi - H¶i tuyÕn kinh tÕ H¶i Phßng - Hµ Néi - Lµo Phßng ®· ®Þnh h×nh. Cai - C«n Minh. Nhê giao th«ng ®−êng I I. Hµnh lang ®−êng s¾t s¾t thuËn lîi nªn giao l−u v¨n ho¸, trao §iÒn ViÖt ®æi kinh tÕ gi÷a V©n Nam - Lµo Cai ®−îc ®Èy m¹nh. N¨m 1910, sau khi ®−êng s¾t Nh»m t¨ng c−êng khai th¸c B¾c Bé §iÒn - ViÖt ®−îc th«ng xe toµn tuyÕn, (ViÖt Nam), v¬ vÐt tµi nguyªn kho¸ng s¶n tæng møc xuÊt nhËp khÈu cña V©n Nam cña V©n Nam (Trung Quèc) vµ phôc vô ®¹t 11.464.929 quan b×nh l−ìng(14) Tæng c¸c môc ®Ých chÝnh trÞ, qu©n sù, tõ cuèi ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1910 so víi n¨m thÕ kû 19, thùc d©n Ph¸p tËp trung 1890 t¨ng 11,36 lÇn. MÆt hµng chñ lùc nghiªn cøu x©y dùng tuyÕn ®−êng s¾t H¶i trong kinh tÕ xuÊt khÈu cña V©n Nam Phßng - Hµ Néi - Lµo Cai - V©n Nam thêi kú ®ã lµ thiÕc. L−îng xuÊt khÈu (®−êng s¾t §iÒn - ViÖt). Thùc d©n Ph¸p thiÕc ®· t¨ng ®ét biÕn sau khi cã ®−êng ®Çu t− tuyÕn H¶i Phßng Lµo Cai lµ s¾t §iÒn - ViÖt. N¨m 1907, xuÊt khÈu 250.900.000 Phr¨ng, tuyÕn ®−êng s¾t Lµo thiÕc chñ yÕu qua ®−êng s«ng Hång míi Cai - V©n Nam ®−îc ®Çu t− lµ 164.500.000 ®¹t 3456 tÊn. Nh−ng ®Õn n¨m 1909, Phr¨ng(13). Ngµy 16 - 02 - 1902, ®o¹n xuÊt khÈu thiÕc chñ yÕu qua ®−êng s¾t, ®−êng s¾t H¶i Phßng - Hµ Néi ®−îc ®−a s¶n l−îng thiÕc xuÊt khÈu t¨ng rÊt vµo khai th¸c. Ngµy 01 - 02 - 1906 ®o¹n nhanh, n¨m 1910 V©n Nam xuÊt khÈu ®−êng s¾t Hµ Néi - Lµo Cai ®−îc khai gÇn 6000 tÊn thiÕc. §−êng s¾t §iÒn ViÖt th¸c, ngµy 11 - 04 - 1910 toµn tuyÕn trë thµnh tuyÕn ®−êng vËn chuyÓn hµng ®−êng s¾t H¶i Phßng - Hµ Néi - Lµo Cai - ho¸ nhiÒu nhÊt cña ng−êi Ph¸p ë §«ng C«n Minh ®−îc th«ng xe. Sau gÇn 10 n¨m D−¬ng. N¨m 1934, tuyÕn ®−êng ®· vËn thi c«ng, x−¬ng m¸u cña ng−êi d©n ViÖt chuyÓn 263.397 tÊn hµng ho¸. N¨m 1938, Nam, Trung Quèc ®· thÊm ®Ém tõng tuyÕn ®−êng ®· vËn chuyÓn t¨ng nhanh thanh ®−êng ray §iÒn - ViÖt. Nh−ng lªn 378.626 tÊn hµng ho¸. Trªn tuyÕn ®−êng s¾t §iÒn - ViÖt th«ng xe còng lµ ®−êng s¾t nµy, sù trao ®æi hµng ho¸ diÔn thµnh qu¶ lao ®éng kú diÖu cña ng−êi d©n ra m¹nh mÏ. N¨m 1938, hµng xuÊt khÈu hai n−íc ViÖt - Trung. tõ H¶i Phßng vËn chuyÓn qua Lµo Cai TuyÕn ®−êng s¾t §iÒn - ViÖt th«ng xe ®Õn C«n Minh lµ 51.670 tÊn hµng ho¸, cµng më réng tuyÕn kinh tÕ H¶i Phßng - cßn hµng tõ C«n Minh qua Lµo Cai ®Õn Hµ Néi - Lµo Cai - C«n Minh. Hµng ho¸ H¶i Phßng lµ 15.518 tÊn hµng ho¸. N¨m ®−îc vËn chuyÓn theo ®−êng s¾t tõ cöa 1938, hµng ho¸ xuÊt khÈu tõ B¾c Kú biÓn H¶i Phßng qua Lµo Cai ®Õn C«n (ViÖt Nam) sang V©n Nam lµ 9.702 tÊn, Minh chØ mÊt ba ngµy r−ìi, so víi vËn hµng xuÊt khÈu tõ V©n Nam sang B¾c chuyÓn ®−êng thuû bé x−a kia ®· gi¶m Kú lµ 2.536 tÊn(15).
nghiªn cøu trung quèc sè 4(68)-2006 58 Sù trao ®æi kinh tÕ ph¸t triÓn, giao b−íc ph¸ vì nÒn kinh tÕ tù cung, tù cÊp th«ng ®−êng s¾t ®−îc t¨ng c−êng gãp khÐp kÝn cña vïng l−u vùc s«ng Hång. phÇn thóc ®Èy më réng thÞ tr−êng vµ l−u Trao ®æi hµng ho¸ gi÷a V©n Nam - Lµo th«ng hµng ho¸ gi÷a c¸c vïng cã tuyÕn Cai vµ c¸c tØnh ViÖt Nam ph¸t triÓn m¹nh ®−êng s¾t ®i qua, gãp phÇn chuyÓn dÞch còng gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c c¬ cÊu kinh tÕ ë mçi ®Þa ph−¬ng. Ngay khu c«ng nghiÖp, h×nh thµnh c¸c nhµ m¸y, x−ëng s¶n xuÊt ë nhiÒu vïng. ë Lµo Cai , t¹i Lµo Cai, c¸c mÆt hµng th¶o qu¶, gç P¬ mu, c¸nh kiÕn... xuÊt sang V©n Nam ngay sau khi ®−êng s¾t Lµo Cai - Hµ Néi - vµ Hång K«ng t¨ng m¹nh. N¨m 1931, H¶i Phßng th«ng xe (01 - 02 - 1906) c¶ mét xuÊt khÈu ®−îc 75 tÊn th¶o qu¶, n¨m lµn sãng å ¹t th¨m dß, khai th¸c má næi lªn. 1940 xuÊt khÈu 504 tÊn th¶o qu¶. V©n Tõ n¨m 1906 ®Õn n¨m 1914 cã 185 ®¬n xin Nam xuÊt khÈu sang B¾c Kú c¸c lo¹i gia khai th¸c má, n¨m 1929 cã 408 ®¬n vµ ®Õn sóc, bao b×, thuèc ch÷a bÖnh, rau qu¶ n¨m 1932 cã 714 ®¬n xin th¨m dß khai má kh« vµ t−¬i (riªng n¨m 1938 V©n nam kho¸ng s¶n(17). Mét lo¹t má liªn tiÕp ®−îc x©y xuÊt sang ViÖt Nam 495 tÊn rau qu¶, dùng khai th¸c nh− má ®ång ë Lµng Nhín 1461 tÊn bao b×, 53 tÊn thuèc ch÷a Cam §−êng, má phÊn ch× (GraphÝt) ë ven bÖnh...). C¸c s¶n phÈm than, xi m¨ng, s«ng NËm Thi gÇn ®« thÞ Lµo Cai , má Mi hµng dÖt may (ë Nam §Þnh), s¶n phÈm Ca ë Lµng Móc,... §Æc biÖt má ApatÝt s¬n, ho¸ häc... cña B¾c Kú còng lµ c¸c Lµo Cai ®−îc x©y dùng vµ khai th¸c tõ mÆt hµng quen thuéc xuÊt khÈu sang n¨m 1939. Trong 4 n¨m (1939 - 1942) má V©n Nam. Th«ng qua hÖ thèng ®−êng ApatÝt ®· khai th¸c ®−îc 249.014 tÊn, xuÊt khÈu 151.908 tÊn. ë V©n Nam, thêi s¾t, c¸c tØnh ë B¾c Kú, c¸c ®Þa ph−¬ng ë kú nµy hµng lo¹t c¸c xÝ nghiÖp ®· ra ®êi V©n Nam còng ®Èy m¹nh trao ®æi hµng vµ ph¸t triÓn. §Æc biÖt nhµ m¸y thiÕc C¸ ho¸. N¨m 1912, c¸c ®Þa ph−¬ng néi tØnh Cùu ®· khai th¸c vµ xuÊt khÈu l−îng V©n Nam trao ®æi hµng ho¸ qua ®−êng hµng rÊt lín. N¨m 1910, th«ng xe ®−êng s¾t ®¹t 37.612 tÊn, ®Õn n¨m 1917 ®¹t s¾t §iÒn - ViÖt, l−îng thiÕc xuÊt khÈu 95.713 tÊn ®Õn n¨m 1927 ®¹t 126.275 t¨ng lªn 6000 tÊn, so víi n¨m 1909, møc tÊn, ®Õn n¨m 1938 ®¹t 165.342 tÊn(16). t¨ng rÊt lín lµ 26,5%. Tõ n¨m Tuyªn Nh− vËy lµ tèc ®é trao ®æi hµng ho¸ ë c¸c Thèng thø hai (1910) ®Õn n¨m D©n Quèc vïng cña V©n Nam t¨ng rÊt nhanh. thø 29 (1940), b×nh qu©n mçi n¨m l−îng Ngay c¸c tØnh ë l−u vùc s«ng Hång (ViÖt thiÕc xuÊt khÈu ®¹t 7589,7 tÊn. N¨m cao Nam), kinh tÕ cßn mang nÆng tÝnh chÊt nhÊt lµ n¨m 1917, s¶n l−îng thiÕc xuÊt khÐp kÝn, tù cung tù cÊp nh−ng trao ®æi khÈu ®¹t 11.070 tÊn - s¶n l−îng cao nhÊt hµng ho¸ qua ®−êng s¾t n¨m 1938 ®· trong 1 n¨m cña má thiÕc C¸ Cùu (18) . ®¹t 89.581 tÊn. Nh− vËy, th«ng qua trao ®æi hµng ho¸, ngµnh vËn t¶i ®−êng s¾t Bªn c¹nh nhµ m¸y thiÕc, V©n Nam cßn ®· b−íc ®Çu “tÊn c«ng”, gãp phÇn tõng x©y dùng nhiÒu xÝ nghiÖp nhµ m¸y míi, t¹o
59 H nh lang kinh tÕ C«n Minh – L o Cai… tiÒn ®Ò ph¸t triÓn cho c«ng nghiÖp ë mét tØnh kinh tÕ C«n minh – Lµo Cai – Hµ Néi – T©y Nam - Trung Quèc. H¶i Phßng lµ vÊn ®Ò chiÕn l−îc, lµ nhiÖm vô quan träng cña 2 quèc gia vµ cña c¶ Sù trao ®æi kinh tÕ qua tuyÕn khèi ASEAN vµ Trung Quèc. ®−êng s¾t H¶i Phßng - Hµ Néi - Lµo Cai - C«n Minh ®· gãp phÇn thóc ®Èy Bµi häc thø hai, lµ muèn x©y dùng sù ra ®êi c¸c ®« thÞ míi, c¸c trung hµnh lang kinh tÕ C«n minh – Lµo Cai – t©m th−¬ng m¹i, bu«n b¸n sÇm uÊt. Hµ Néi – H¶i Phßng th× vÊn ®Ò hµng ®Çu C¶ng biÓn H¶i Phßng nhê cã tuyÕn lµ ph¶i x©y dùng, n©ng cÊp hÖ thèng ®−êng s¾t ®· trë thµnh cöa biÓn cña giao th«ng. Khi míi më cöa V©n Nam – c¶ vïng T©y Nam Trung Quèc. Däc Lµo Cai (1886-1910), hÖ thèng ®−êng cæ tuyÕn ®−êng s¾t, xuÊt hiÖn nhiÒu ga Trung ViÖt ®ãng vai trß x−¬ng sèng míi, ®iÓm ®ç ®· ph¸t triÓn thµnh c¸c trong trao ®æi kinh tÕ. Hµng ho¸ tõ C«n thÞ x· tØnh lþ trong thêi kú nµy nh− Minh vËn chuyÓn b»ng ®−êng ngùa qua thÞ x· Phóc Yªn, VÜnh Yªn, Phó Thä, M«ng Tù ®Õn M¹n H¶o. Vµ tõ M¹n H¶o Yªn B¸i, Lµo Cai . NhiÒu nhµ ga tr−íc hµng ®−îc chuyªn chë qua ®−êng s«ng kia chØ lµ khu phè nhá, sau khi cã Hång vÒ Lµo Cai - Hµ Néi – H¶i Phßng. ®−êng s¾t ch¹y qua ®· trë thµnh ®« Tuy nhiªn thêi kú ®Çu, quan hÖ trao ®æi thÞ míi sÇm uÊt. kinh tÕ cßn h¹n chÕ. Nh−ng khi ®−êng Tõ kinh ngiÖm më cöa, x©y dùng s¾t §iÒn ViÖt ®−îc x©y dùng ®· thùc sù hµnh lang kinh tÕ C«n minh – Lµo Cai – ch¾p c¸nh cho hµnh lang kinh tÕ ngµy Hµ Néi – H¶i Phßng trong thêi cËn ®¹i ph¸t triÓn. Tèc ®é trao ®æi hµng hãa t¨ng (thÕ kû 19, ®Çu thÕ kû 20), ta ®· rót ra nhanh. V× vËy hiÖn nay muèn ph¸t triÓn mét sè bµi häc lÞch sö. hµnh lang kinh tÕ C«n minh – Lµo Cai – Bµi häc thø nhÊt lµ x©y dùng hµnh Hµ Néi – H¶i Phßng ph¶i c¶i t¹o l¹i hÖ lang C«n minh – Lµo Cai – Hµ Néi – H¶i thèng ®−êng s¾t, x©y dùng hÖ thèng Phßng lµ mét nhu cÇu tÊt yÕu cña nh©n ®−êng cao tèc vµ kh«i phôc ph¸t triÓn d©n 2 n−íc ViÖt Nam – Trung Quèc. Nhu ®−êng s«ng, x©y dùng c¸c s©n bay (s©n cÇu nµy ®· h×nh thµnh trong truyÒn bay Lµo Cai, Hång Hµ, V¨n S¬n). thèng lÞch sö vµ cµng trë thµnh nhu cÇu Bµi häc thø ba lµ v× lîi Ých toµn côc cÊp thiÕt trong c«ng cuéc më cöa, héi l©u dµi cña quan hÖ kinh tÕ qua hµnh nhËp kinh tÕ hiÖn nay. §ång thêi, x©y lang C«n minh – Lµo Cai – Hµ Néi – H¶i dùng hµnh lang kinh tÕ nµy kh«ng chØ Phßng, hai quèc gia cÇn xem xÐt l¹i nh»m ®¸p øng lîi Ých cña c¸c ®Þa ph−¬ng chiÕn l−îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng, ®«i bªn cã tuyÕn giao th«ng ch¹y qua mµ lµ lîi cïng cã lîi, gi¶m t×nh tr¹ng nhËp siªu Ých cña c¶ quèc gia, lîi Ých cña c¶ khèi qu¸ lín cho phÝa ViÖt Nam. §ång thêi ASEAN vµ Trung Quèc. V× vËy vÒ quan còng dµnh quyÒn chñ ®éng, ph©n cÊp ®iÓm nhËn thøc, x©y dùng hµnh lang
nghiªn cøu trung quèc sè 4(68)-2006 60 (4) §¹i ViÖt sö ký toµn th−, Nxb Khoa trong quan hÖ kinh tÕ cho chÝnh quyÒn häc X· héi, Hµ Néi, 1998, tr. 243. ®Þa ph−¬ng vïng biªn giíi c¸c gi¶i ph¸p (5) Néi c¸c triÒu NguyÔn - Kh©m ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ hµnh lang. §¹i Nam héi ®iÓn sù lÖ, tËp 4, Nxb Bµi häc thø t−, lµ c¸c ®Þa ph−¬ng ë ThuËn Ho¸, HuÕ, 1993, tr. 445 – 446 - hµnh lang kinh tÕ cÇn ph¶i chñ ®éng ®Èy 449. m¹nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, ph¸t (6). E.Franquet: TÇm quan träng cña huy lîi thÕ so s¸nh ®¹t hiÖu qu¶ cao s«ng Hång - ®−êng vµo Trung Hoa, Nxb trong hîp t¸c, trao ®æi kinh tÕ. Thêi cËn qu©n ®éi Pa-ri n¨m 1896 (tµi liÖu l−u tr÷ ®¹i, V©n Nam cã 4 n¨m suÊt siªu nhê th− viÖn quèc gia Hµ Néi, ký hiÖu M. ®Èy m¹nh khai th¸c xuÊt khÈu thiÕc vµ 13857). hµng n«ng s¶n. V× vËy víi lîi thÕ vÒ tµi (7) Hång Hµ Ch©u ChÝ, quyÓn 3, nguyªn biÓn, n«ng s¶n nhiÖt ®íi, ViÖt 1997, tr.361. Nam sÏ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu c¸c mÆt (8) Hång Hµ Ch©u ChÝ, quyÓn 3, tr. hµng thuû s¶n, n«ng s¶n, kho¸ng s¶n. 359 §ång thêi coi träng viÖc x©y dùng c¸c c¬ (9) (10) §oµn TÝch, V−¬ng Phi H©n , së khai kho¸ng, chÕ biÕn thuû h¶i s¶n, Tõ Xu©n DÞch: ¸nh ThiÕc ngµn n¨m, n«ng s¶n xuÊt khÈu vµo vïng T©y Nam Nxb D©n téc B¾c Kinh, 2003, tr. 228 Trung Quèc. (11) (12) Hång Hµ Ch©u ChÝ, tr.373 Nh− vËy, hµnh lang kinh tÕ C«n Minh (13) Liªn hiÖp ®−êng s¾t ViÖt Nam: – Lµo Cai – Hµ Néi – H¶i Phßng cã lÞch LÞch sö ®−êng s¾t ViÖt Nam, Nxb Lao sö l©u ®êi, manh nha h×nh thµnh tõ ®êi ®éng, Hµ Néi, 1994, tr. 23. cæ ®¹i, ®Þnh h×nh trong thêi cËn ®¹i. (14) Quan B×nh L−ìng lµ ®¬n vÞ tiÒn Ph¸t huy c¸c bµi häc lÞch sö, ch¾c ch¾n tÖ dïng trong xuÊt nhËp khÈu tr−íc n¨m c«ng cuéc x©y dùng hµnh lang kinh tÕ 1928. Tõ n¨m 1928 , thèng nhÊt lÊy ®¬n hiÖn nay sÏ gÆt h¸i ®−îc nhiÒu thµnh vÞ nguyªn (®ång) lµ ®¬n vÞ tiÒn xuÊt c«ng. khÈu. (15) L−u tr÷ ViÖn th«ng tin Khoa häc chó thÝch: x· héi ViÖt nam, hå s¬ ký hiÖu 4o 1554 (n¨m 1942). (1) C¸ Cùu thÞ chÝ, Nxb Nh©n d©n V©n Nam, n¨m 1998, tr. 216. (16) Hång Hµ Ch©u ChÝ, quyÓn 3, tr.376, 377. (2) Man Th− hiÖu chó, quyÓn I, t− liÖu Khoa Sö §¹i häc KHXH vµ nh©n (17) TrÇn H÷u S¬n (chñ biªn): LÞch sö v¨n Hµ Néi c«ng nghiÖp Lµo Cai, xuÊt b¶n 2004, tr. 41. (3) Chiªm Toµn H÷u: V¨n ho¸ Nam ChiÕu - §¹i Lý, Nxb V¨n ho¸ Th«ng tin, (18) C¸ Cùu thÞ chÝ, Nxb nh©n d©n Hµ Néi, 2004, tr.213 – 214. V©n Nam, quyÓn th−îng, tr.378