Báo cáo nghiên cứu khoa học " NÓI TRẠNG VĨNH HOÀNG TRONG HỆ THỐNG TRUYỆN CÁC LÀNG CƯỜI VIỆT "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:9

Thêm vào BST

Báo xấu

103
lượt xem 10
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Năm 1984, Võ Xuân Trang cho ra mắt tập sưu tầm, giới thiệu Chuyện trạng Vĩnh Hoàng (Sở Văn hóa-Thông tin Bình Trị Thiên xuất bản) [3]; sách dày 80 trang, khổ 13x19cm, gồm phần giới thiệu “Chuyện trạng Vĩnh Hoàng, một hiện tượng trào phúng độc đáo trong văn học dân gian Việt Nam”, phần sưu tầm với 31 truyện (kể cả truyện thay lời dẫn), và phụ lục nêu 15 truyện cười Ga-brô-vô (Bungari). Vĩnh Hoàng là tên một xã thuộc huyện Vĩnh Linh cũ, tỉnh Quảng Trị, thời kỳ 1949-1955; cái nôi của truyện trạng Vĩnh...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " NÓI TRẠNG VĨNH HOÀNG TRONG HỆ THỐNG TRUYỆN CÁC LÀNG CƯỜI VIỆT "

23 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 NOÙI TRAÏNG VÓNH HOAØNG TRONG HEÄ THOÁNG TRUYEÄN CAÙC LAØNG CÖÔØI VIEÄT Triều Nguyên* 1. Naêm 1984, Voõ Xuaân Trang cho ra maét taäp söu taàm, giôùi thieäu Chuyeän traïng Vónh Hoaøng (Sôû Vaên hoùa-Thoâng tin Bình Trò Thieân xuaát baûn) [3]; saùch daøy 80 trang, khoå 13x19cm, goàm phaàn giôùi thieäu “Chuyeän traïng Vónh Hoaøng, moät hieän töôïng traøo phuùng ñoäc ñaùo trong vaên hoïc daân gian Vieät Nam”, phaàn söu taàm vôùi 31 truyeän (keå caû truyeän thay lôøi daãn), vaø phuï luïc neâu 15 truyeän cöôøi Ga-broâ-voâ (Bungari). Vónh Hoaøng laø teân moät xaõ thuoäc huyeän Vónh Linh cuõ, tænh Quaûng Trò, thôøi kyø 1949-1955; caùi noâi cuûa truyeän traïng Vónh Hoaøng laø laøng Huyønh Coâng. Taùc giaû taäp saùch toû ra raát haøo höùng vôùi coâng vieäc cuûa mình. OÂng vieát: “Chuyeän traïng Vónh Hoaøng laø moät loaïi hình saùng taùc ñaëc bieät trong vaên hoïc daân gian Bình Trò Thieân, moät hieän töôïng traøo phuùng ñoäc ñaùo trong vaên hoïc daân gian Vieät Nam” [3: 9]; “Chuyeän traïng Vónh Hoaøng khaùc haún vôùi caùc loaïi chuyeän traïng quen thuoäc töø tröôùc ñeán nay trong vaên hoïc daân gian cuûa ta nhö chuyeän Traïng Quyønh, Traïng Lôïn, chuyeän Xieån Boät,… Nhöõng loaïi chuyeän traïng naøy ñeàu gaén vôùi moät nhaân vaät thoâng minh vaø coù taøi öùng xöû gioáng nhö traïng. Chuyeän traïng Vónh Hoaøng thöïc chaát laø chuyeän noùi traïng. Noù khoâng gaén vôùi moät nhaân vaät cuï theå naøo caû. Ngöôøi daân Huyønh Coâng, ngöôøi daân Vónh Hoaøng ñeàu coù theå laø oâng traïng caû. Noäi dung traïng, tính chaát traïng vaø phöông thöùc bieåu hieän cuûa chuyeän traïng Vónh Hoaøng khoâng hoaøn toaøn ñoàng nhaát vôùi chaát traïng trong caùc loaïi chuyeän traïng noùi treân” [3: 14]; “Hai laøng Huyønh Coâng vaø Ga-broâ-voâ, ñoâng taây caùch nhau haøng vaïn daëm, chöa heà coù moät söï giao löu vaên hoùa naøo, nhöng hai laøng laïi coù moät caùi gì ñoù raát töông ñoàng. Laøng Huyønh Coâng coù taøi saùng taùc vaø keå chuyeän traïng, laøng Ga-broâ-voâ coù taøi saùng taùc vaø keå chuyeän cöôøi. Coù leõ ñaây laø ñieåm ñoàng nhaát, gaëp gôõ cuûa caùc neàn vaên hoïc daân gian nhaân loaïi chaêng?” [3: 71]. Döôùi ñaây, laø boán maåu truyeän traïng Vónh Hoaøng (trích ôû phaàn söu taàm): Caûi coïp maø caøy Vónh Hoaøng tröôùc ñaây nhieàu coïp laém. Chuyeän traïng veà coïp thì raát nhieàu. Toâi chæ xin keå caùc baïn nghe vaøi chuyeän thoâi. Moät hoâm, trôøi vöøa saùng toâi ra ñöôøng thì gaëp moät oâng baïn vaùc moät caùi caøy loïi luûng laúng töø ngoaøi ñoàng veà. - Boø trôû chöùng hay raêng maø loïi caøy phaûi veà sôùm röùa? - Toâi hoûi. Boû caùi caøy xuoáng ñöôøng, oâng baïn toâi baét ñaàu ca caåm: Hoäi Vaên ngheä daân gian Thöøa Thieân Hueá. *
24 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 - Trôû chöùng trôû chieác chi moâ. Ñaàu ñuoâi laø taïi muï vôï tui heát. “Traêng ñöïc ñöïc” muï töôûng laø trôøi saép saùng lieàn goïi tui daäy ñi caøy. Ngöôøi ta noùi “Traêng ñöïc ñöïc laøm cöïc trai caøy” quaû ñuùng thieät nhö röùa. Tuy maét nhaém maét môû nhöng ra ngoaøi raøn tui vaãn choïn ñöôïc moät ñöïc boø deà khoang ñeå caøy cho khoûe. Ñeán ruoäng thaáy trôøi chöa rôïng neân tui thaû boø cho aên theâm ba mieáng, luoân theå kieám côn roi roài môùi caûi boø caøy. Caûi xong, toâi môùi daïo boø ñi. Con boø deà saùng ni raêng cöù ngaáp ngaáp ngheânh ngheânh khoâng chòu ñi maø cöù xìa xìa ngöôøi voâ trong mieät ruù. Böïc mình, toâi môùi quaát moät roi. Ñöïc boø deà loàng leân laøm löôõi caøy ñaâm su döôùi ñaát nghe keâu “raéc”. Tui boû caøy chaïy laïi coi, thì trôøi ôi, moät laïo coïp! Maët laïo thì baïc maø ba vaønh mieäng nhö caùi noài ba ñang coá söùc keùo caùi caøy leân. Teù ra tui caûi laàm coïp maø khoâng bieát! Tui voäi laáy caùi raï ñeán chaët nieät. Laïo hoaûng quaù, hoâoäc moät tieáng roài keùo caû caøy chaïy voâ ruù. Tui ñuoåi theo gaàn ñöùt hôi môùi giaønh laïi ñöôïc caùi caøy, nhöng caøy ñaõ loïi maát roài. Bieát nhö ri ñeå cho haén tha luoân, ñuoåi laøm chi theâm meät. [3: 32-33].(1) Laáy khoeøo queøo maùy bay Phaùp Hoài choáng Phaùp ta khoâng baén maùy bay neân maùy bay tha hoà bay löôïn. Coù moät laàn toâi gaëp anh noâng daân Vónh Hoaøng, aùo anh ta traïc ra baøy caû ngöïc, vöøa ñi vöøa böùt toùc böùt tai. Toâi hoûi: - Eng ñi moâ veà ñoù? - Tui vöøa coâi maùy bay xuoáng ñaây. - Anh ta noùi vôùi gioïng tieác reû. - Eng noùi chôi hay thieät ñoù? - Toâi hoûi. - Ñang boû caû caùi khoeøo coâi chieác maùy bay baø giaø cuûa Phaùp, tieác quaù! - Anh ta phaân traàn. Toâi ngaïc nhieân hoûi: - Raêng laïi boû khoeøo treân maùy bay? - Ñaàu ñuoâi laø ri. Ngaøy hoâm qua, caû nhaø tui ñi vaéng. Thaèng baø giaø cuûa Phaùp moø voâ thaáy treùc caù chuoàn cuûa tui treo gaàn cöûa. Theá laø haén vôù luoân caû treùc caù. Saùng ni, aên quen beùn muøi, laïi moø voâ nöõa. Trôøi môùi tôø môø saùng ñaõ nghe tieáng maùy bay keâu reø reø. Thaèng con tui keâu to: “Boï ôi! Maùy bay ñoù!”. Tui daën noù chôù choái, ñeå boï queøo. Khi haén saø xuoáng giöõa cöôi, thaèng phi coâng nhìn ngang nhìn ngöûa tìm treùc caù. Thaáy treùc caù treo ñuùng choã cuõ, haén cho maùy bay ñöùng im. Luùc ñoù, tui naáp trong ñoáng rôm giöõa cöôi, tui ngoûng coå daäy, laáy caùi khoeøo queøo ñuùng baùnh xe cuûa haén. Haén thaáy ñoäng, ñònh bay leân nhöng tui trì cöùng khoâng leân ñöôïc. Tui trì maõi, haén oï oï maáy tieáng roài nhaác noåi caû tui leân. Sôï maát caùi khoeøo neân tui cöù naém caùi khoeøo roài luûng laúng theo maùy bay leân cao. Saün caùi aùo ñöùt nuùt, tui môùi laùi chieác maùy bay veà höôùng baøu Thuûy ÖÙ. Maùy bay qua baøu, tui thaû tay nhaûy xuoáng rôi ñuùng vaøo moät chieác thuyeàn chôû ngöôøi ñi laøm beân ñoâoäng Haøn veà. Luùc ñaàu, töôûng tui laø phi coâng neân hoï saün saøng ñoøn gaùnh, caøo, cuoác. May hoï nhaän ra tui laø ngöôøi Vónh Hoaøng ngay, neáu khoâng tui cuõng bò moät traän nhöø töû. [3: 47-48].(2) Traâu ñen traâu baïc - Ñi moâ toái maø caàm caùi coâoäc to röùa eng? - Ñi ra thaêm döa veà, suyùt nöõa tui ñaäp naùt caû traïng döa. - Raêng laïi ñaäp naùt döa, eng noùi chi laï röùa?
25 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 - Coù chi moâ maø laï. Ba ngaøy ni tui ñau khoâng ra thaêm döa ñöôïc. Tuùi ni tui môùi ra thay cho ñöùa con veà aên côm. Trôøi choaïng choaïng, ñeán gaàn traïng döa, thaáy loâoác ngoâoác moät baày traâu ñen, moät baày traâu baïc, tui lieàn naït: “Ñöùa moâ thaû traâu voâ phaù döa tau ñoù?”. Naït xong, tui beû caùi coâoäc raøo ñaùnh boáp, roài phoùc moät caùi qua raøo nhaûy voâ, ñònh neän moãi con moät coâoäc. Nhöng thaáy laï, traâu raêng naèm yeân caû theá ni! Nhìn kyõ, hoùa ra toaøn döa! Döa ñen gioáng traâu ñen, döa phaán gioáng traâu baïc nhö ñuùc. [3: 54].(3) Saén Vónh Hoaøng Gaëp moät baø cuï ñang phôi saén, toâi hoûi: - Saén Vónh Hoaøng cuû to khoâng meä? Baø cuï moùm meùm ñang nhai traàu nhoeûn mieäng cöôøi, luøa heát caùc ñöôøng nhaên treân maët veà hai khoùe maét: - Cuõng khaù eng aï. Eng coi, coù moät caùi tuùt saén loïi maø tui xaét phôi ñöôïc chöøng ni ñaây nì! - Baø cuï vöøa noùi vöøa tay chæ caû moät cöôi saén. - Meä noùi thieät hay ñuøa röùa? - Toâi ngaïc nhieân hoûi. - Baûy taùm möôi tuoåi nhö tui, ai laïi ñi ñuøa vôùi eng. Hoâm qua trôøi naéng to, oâng nhaø tui ñi caøy veà, tui noùi oâng ra bôùi ít saén voâ tui xaét. Uoáng xong moät ñoïi nöôùc cheø ñöùng ñuïa, oâng vaùc cuoác vaø gioùng gaùnh ñi. ÔÛ nhaø tui naáu côm xong, chôø maõi khoâng thaáy oâng ñem saén veà ñeå xaét. Tui baûo thaèng uùt ra goïi boï veà. Ñeán vaït saén, noù thaáy moät buïi saén ñang bôùi nöûa chöøng nhöng khoâng thaáy boï ñaâu, lieàn goïi “Boï ôi, boï ôi! Veà aên côm!”. Khoâng nghe tieáng traû lôøi. Nhìn kyõ, noù thaáy moät ñöôøng haøo môùi ñaøo töø goác saén ñi ra vaø döôùi haøo coù moät cuû saén. Noù lieàn chaïy theo ñöôøng haøo toaùt caû moà hoâi. Ñeán nôi, thaáy boï ñang hì huïc ñaøo caùi tuùt saén bò loïi. Teù ra, cuû saén moø ñöôïc caùi giao thoâng haøo thôøi choáng Phaùp bò laáp, theá laø ñi mieát qua taän beân ñaát Quaûng Bình. Hai cha con vaát vaû laém môùi ñaøo ñöôïc caùi tuùt leân. Rieâng caùi tuùt ñoù maø tui xaét ñaõ ñöôïc baûy noâoáng ñaïi. [3: 64].(4) Phaûi noùi laø, vaøo thôøi ñieåm “moïi caùi ñeàu khoù” luùc taäp saùch ra ñôøi, nhöõng suy nghó, tình caûm vaø vieäc laøm cuûa taùc giaû ñeàu raát ñaùng traân troïng. Vaø coù theå ngöôøi ñoïc vaøo buoåi aáy cuõng ñoàng tình, ñoàng caûm vôùi ngöôøi vieát. Nhöng nay ñaõ 25 naêm sau, coù leõ cuõng caàn nhìn laïi söï vieäc, chuû yeáu laø ñaët truyeän traïng Vónh Hoaøng trong heä thoáng truyeän caùc laøng cöôøi ngöôøi Vieät, ñeå vieäc naém baét, nhìn nhaän vaán ñeà ñöôïc thaáu ñaùo hôn. Ñoàng thôøi, cuõng neâu moät vaøi nhaän xeùt veà coâng vieäc cuûa ngöôøi söu taàm vaên hoïc daân gian, ñaëc bieät laø vôùi boä phaän truyeän keå. 2. Döôùi ñaây, laø vieäc trình baøy khaùi löôïc ñaëc ñieåm veà noäi dung vaø ngheä thuaät cuûa truyeän traïng Vónh Hoaøng, ñoái saùnh noù vôùi truyeän cuûa caùc laøng cöôøi Vieät, ñeå coù theå nhaän dieän roõ hôn vaán ñeà. 2.1. Soá 31 truyeän ñöôïc taäp saùch ñang baøn ghi nhaän, xeùt maët noäi dung, coù theå chia laøm ba loaïi: 1) Truyeän noùi veà tính caùch ngöôøi Vónh Hoaøng: 11 truyeän; 2) Truyeän noùi veà caùc saûn vaät ñòa phöông: 11 truyeän; 3) Truyeän “noùi traïng thuaàn tuùy”: 5 truyeän (coøn 4 truyeän döïa vaøo thoå aâm, thoå ngöõ, chuùng toâi
26 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 khoâng ñaët ra ôû ñaây; vì döôùi caùi nhìn cuûa ngöôøi baûn ñòa, thì khoâng ai cöôøi tieáng noùi cuûa chính mình, coøn ñaët trong quan heä vôùi nhaân vaät khoâng phaûi ngöôøi Vónh Hoaøng vaø nhaân vaät ngöôøi keå chuyeän, thì caû boán truyeän naøy ñeàu chöa oån). Loaïi truyeän veà tính caùch ngöôøi Vónh Hoaøng, nhö “Quan ñaäp xong chöa?”, “Döa ñoåi muõ”, “OÁng xaên oáng xaû”, “Laáy khoeøo queøo maùy bay Phaùp”... cho thaáy con ngöôøi ôû vuøng queâ naøy gan goùc, möu trí vaø hoùm hænh. Loaïi truyeän veà caùc saûn vaät ñòa phöông, chuû yeáu nhaèm taùn tuïng, ñeà cao caùc noâng, thuûy saûn coù ñöôïc do coâng söùc con ngöôøi. Chaúng haïn, veà döa to, coù “Traâu ñen traâu baïc”; khoai toát, coù “Khoai ñi hai tænh”; saén daøi, coù “Saén Vónh Hoaøng”; caù böï, coù “Ñaàu caù ñoâ cheû ba laøm beáp”... Loaïi truyeän “noùi traïng thuaàn tuùy” khoâng thuoäc hai noäi dung treân, coù truyeän chæ noùi laáy ñöôïc nhö “Gieáng ñaâu saâu nhaát”, cuõng coù truyeän noùi laáy coù nhö “Caây ôùt cöa ñöôïc hai boä saêng ñaát”, nhöng cuõng coù truyeän taïo döïng boái caûnh ñeå giaûi thích söï vieäc, töùc sôû dó söï vieäc nghieâm troïng, hy höõu ñaõ xaûy ra laø phaàn naøo coù lyù do (chöù khoâng tuøy thích hoaøn toaøn), nhö “Caûi coïp maø caøy”, “Böùt ñuoâi coïp”... Haàu heát truyeän traïng Vónh Hoaøng söû duïng phöông thöùc phoùng ñaïi. Caùc chi tieát truyeän xoay quanh coù taùc duïng taïo cô sôû, beä ñôõ cho vieäc phoùng ñaïi naøy. Chaúng haïn, do coøn ngaùi nguû, aùnh traêng tôø môø, neân thay vì boø, ñaõ caûi nhaàm coïp; ñaõ maáy ngaøy khoâng ñi, nay ra traûng giöõ döa luùc trôøi chaäp toái, maét giaø nhaáp nhem, neân thaáy quaû döa noåi leân nhö caùc baày traâu ñen, traâu baïc... Ngöôøi ñòa phöông goïi ñieàu naøy laø “noùi laùo coù saùch” (“saùch” hieåu nhö caùi cô sôû ñeå ñieàu “laùo”, “traïng” coù veû nhö hôïp leõ). 2.2. Coâng trình söu taäp Truyeän cöôøi xöù Baéc (Traàn Quoác Thònh, Nxb Vaên hoùa Thoâng tin, Haø Noäi, 2005) [2], ñaõ giôùi thieäu moät loaït caùc laøng cöôøi xöù Baéc, nhö sau (löôïc ghi): 1) Noùi töùc Ñoâng Loan (laøng Ñoâng Loan thuoäc toång Trí Yeân, huyeän Phöôïng Nhôõn xöa, nay thuoäc xaõ Laõng Sôn, huyeän Yeân Duõng, tænh Baéc Giang); 2) Noùi khoaùc Ñoàng Saøi (laøng Ñoàng Saøi, cuõng coù teân Ñoàng Teà, nay thuoäc xaõ Phuø Laõng, huyeän Queá Voõ, tænh Baéc Ninh); 3) Noùi pheùt Truùc OÅ (laøng Truùc OÅ thuoäc toång Moä Ñaïo, huyeän Queá Döông, nay laø thoân Truùc OÅ, xaõ Moä Ñaïo, huyeän Queá Voõ, tænh Baéc Ninh - caùch Ñoàng Saøi 15km veà phía taây nam); 4) Noùi khoaùc Ñoâng An (laøng Ñoâng An thuoäc toång Maãn Xaù, huyeän Yeân Phong, tænh Baéc Ninh); 5) Noùi pheùt Yeân Töø (laøng Yeân Töø thuoäc toång Lam Sôn, huyeän Ñoâng Ngaøn, tænh Baéc Ninh); 6) Noùi pheùt Hoøa Laøng (Hoøa Laøng thuoäc xaõ Hoøa Muïc, toång Muïc Sôn, huyeän Yeân Theá, phuû Laïng Giang; nay laø thoân Hoøa Laøng, xaõ Phuùc Hoøa, huyeän Taân Yeân, tænh Baéc Giang); 7) Noùi pheùt Döông Sôn (Döông Sôn coøn goïi laø Keû Neûo, thuoäc toång Muïc Sôn, huyeän Yeân Theá, phuû Laïng Giang; chæ caùch Hoøa Laøng maáy ngoïn ñoài vaø chung ñoàng vôùi nhau); 8) Noùi khoaùc Tieân Luïc (laøng Tieân Luïc, tröôùc goïi laø Sôn Luïc, thuoäc toång Ñaøo Quaùn, huyeän Baûo Loäc, phuû Laïng Giang; nay laø huyeän Laïng Giang, tænh Baéc Giang); 9) Noùi töùc Can Vuõ (laøng Can Vuõ tuïc goïi laø laøng Caùn, thuoäc toång Vuõ Döông, nay thuoäc xaõ Vieät Huøng, huyeän Queá Voõ, tænh Baéc Ninh); 10) Noùi töùc Noäi Hoaøng (laøng Noäi Hoaøng, thuoäc toång Phuùc Taèng, huyeän Vieät Yeân xöa, nay laø moät xaõ cuûa huyeän Yeân Duõng, tænh Baéc Giang); 11) Noùi ngang laøng Cua (Cua laø teân Noâm cuûa laøng Cuø hay Khang Cuø, töùc laøng Phuïng Phaùp, thuoäc toång Myõ Caàu, phuû Laïng Thöông; nay laø caùc thoân
27 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 Taân Phöôïng, Ba, Ñoâng Lyù, Töï Thoân, Löïc Naäu cuûa xaõ Taân Myõ, huyeän Yeân Duõng, tænh Baéc Giang); 12) Noùi ngang Hieân Ñöôøng (laøng Hieân Ñöôøng, thuoäc toång Khaéc Nieäm; nay laø thoân Hieân Ngang, xaõ Hieân Vaân, huyeän Tieân Du, tænh Baéc Ninh); 13) Noùi gieãu Keû Xe, noùi khoe Keû Choái (Keû Xe laø teân coå cuûa laøng Kha Lyù; laøng Kha Lyù thuoäc toång Maät Ninh, huyeän Vieät Yeân, tænh Baéc Giang. Keû Choái laø teân coå cuûa laøng Cao Loâi, cuøng toång vôùi laøng Kha Lyù, caùch Kha Lyù moät caùnh ñoàng).(5) Taïm khoâng xeùt ñeán caùc loái noùi töùc, noùi ngang, noùi gieãu, noùi khoe maø chæ quan taâm caùc loái noùi khoaùc, noùi pheùt (vì hai loái noùi naøy gaàn guõi vôùi loái noùi traïng hôn), thì ñaõ coù 7 laøng cöôøi, vôùi hôn 100 maåu truyeän ñöôïc taäp saùch treân ghi nhaän. Thöû ñoïc moãi laøng moät maåu döôùi: Vaàn cuû suoát ñeâm (Noùi khoaùc Ñoàng Saøi) Cuû(6) laøng toâi thì to khuûng khieáp. Chaû theá maø daïo reùt thaùng chaïp naêm ngoaùi, coù boán thaèng keû troäm ñeán ñoàng laøng toâi ñaøo troäm cuû, hai thaèng gaùc ôû hai ñaàu ruoäng coøn hai thaèng bôùi. Töø toái khuya ñeán quaù nöûa ñeâm chuùng hí hoaùy moi ñöôïc moät caùi cuû, theá laø caû boïn xuùm vaøo vaàn. Hì huïc suoát ñeâm maø saùng ra tuaàn laïi baét ñöôïc quaû tang vì chöa ra khoûi ñòa phaän. [2: 39]. Khoâng phaûi ñaâu (Noùi pheùt Truùc OÅ) Thaèng nhoû queâ Truùc OÅ ñeán nhaø oâng ngoaïi aên coã. Beá noù treân loøng, oâng hoûi chaùu: - Coù phaûi ngoaøi chaùu hay noùi khoaùc laém höû? Noù leã pheùp: - Khoâng phaûi ñaâu oâng aï. Roài noù khoe oâng con chaâu chaáu noù ñang caàm treân tay: - Con chaâu chaáu naøy, oâng doäi nöôùc soâi vaøo noù chín ñoû ra, chaùu chæ laáy caùi coû thoâng vaøo ñít noù, noù laïi soáng laïi bay ñi lieàn! [2: 50]. Môõ caù meø (Noùi khoaùc Ñoâng An) Caù meø ñoàng Ñoâng An chuùng toâi beùo ôi laø beùo! Theo tuïc leä cuûa laøng, khi moå caù phaûi loïc hai laù môõ ra raùn ñeå ñoát ñeøn, con naøo beù nhaát cuõng ñoát ñöôïc moät thaùng. Neáu ñeå caû môõ ngaáy khoâng aên ñöôïc. Coù moät coâ gaùi laøng Chôø môùi veà ñaây laøm daâu khoâng bieát tuïc aáy, naáu reâu doïc caû môõ. Noài reâu ñeå treân beáp, boá choàng ñi caøy veà môû vung thaáy ngon, huùp thöû moät nguïm. Môõ caù ngaáy ñeán tai, oâng nuoát khoâng noåi, voäi nhoå vaøo beáp than. Naøo ngôø, than coøn röïc, boác löûa buøng leân chaùy beáp. May maø laøng xoùm ñeán chöõa ñöôïc, chöù noù lan ra coù maø heát nghieäp! [2: 67]. Caùi noùn to (Noùi pheùt Yeân Töø) Noùn ba taàm cuûa baø môï ñaõ to ñaáy chöù? Thì noùn thöûa maø laïi! Ai cuõng baûo khoâng theå coù moät caùi noùn to hôn vaø cuõng khoâng theå coù caùi naøo ñeïp hôn theá. Coâ chaùu gaùi laø ngöôøi Yeân Töø quyeát khoâng chòu:
28 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 - Noùn cuûa môï thua noùn cuûa u chaùu nhieàu laém. Noùn cuûa u chaùu to hôn, maø cuõng ñeïp hôn: neàn noùn xanh bieác, coù kính laáp laùnh nhö sao sa. Baø môï khoâng baèng loøng, heïn ngaøy sang xem, neáu quaû noùn cuûa chò choàng to hôn vaø ñeïp hôn thì ñoåi. Môï nhaát ñònh phaûi duøng caùi nhaát xöù naøy, khoâng chòu coù caùi naøo to vaø ñeïp hôn. Ñeán hoâm môï sang Yeân Töø, thaáy chò choàng ñi chôï ñaàu traàn. Thì ra, u coâ kia chæ... ñoäi trôøi! [2: 73]. EÁch khoûe hôn traâu (Noùi pheùt Hoøa Laøng) Moïi hoâm toâi vaãn daäy sôùm ñi caøy, heã cöù xong boán saøo röôõi thì trôøi saùng. Laï sao hoâm ñoù caøy xong thöûa ruoäng naêm saøo maø trôøi vaãn coøn toái. Ñeán khi heát ruoäng nhaác caøy leân bôø toan thaùo ra thaû traâu cho aên, thì oâi thoâi, boû meï, toái taêm nhaäp nhoaïng theá naøo, mình baét nhaàm vaøo con eách ñi caøy! Thaûo naøo maø noù cöù keùo caø giaät, caø giaät. [2: 83]. Soát cao (Noùi pheùt Döông Sôn) Hoâm aáy, toâi ñang dôõ saén treân ñoài thì thaáy bò gaây gaáy soát, roài cöù moãi luùc moät soát cao hôn, ngöôøi noùng haàm haäp, toâi khoâng dôõ nöõa maø phaûi boû veà. Tieän tay, toâi daét moät cuû vaøo löng quaàn ñeå veà cho chaùu noù nöôùng. Nhöng soát cao quaù, veà giôû saén ra thì ñaõ chín nuïc vaø bôû tung ra roài. [2: 105]. Caây daõ ngaøn ñôøi (Noùi khoaùc Tieân Luïc) OÂng ñaõ nhìn thaáy caây daõ laøng toâi chöa? Daõ höông ñaáy. Noù ñaõ ñöôïc troàng haøng ngaøn ñôøi nay. Noù to laém, goác ñeán chuïc ngöôøi oâm môùi xueå, thaân cao traêm thöôùc, caønh laù xum xueâ che maùt caû laøng, muøi thôm lan khaép thieân haï! Muoán xem chaúng phaûi ñeán taän laøng toâi cho xa xoâi, toán keùm. Ñeâm, cöù traûi chieáu giöõa saân maø nhìn leân maët traêng: boùng caây daõ laøng Tieân Luïc in treân maët traêng aáy. [2: 118]. Ñoái saùnh 7 truyeän naøy vôùi 4 truyeän traïng Vónh Hoaøng treân, coù theå thaáy nhöõng söï gaàn guõi veà caùc ñoái töôïng ñöôïc ñeà caäp. Chuyeän baét nhaàm moät con vaät ñeå caøy, thay vì traâu boø, neáu ôû Hoøa Laøng laø con eách thì Vónh Hoaøng laø con coïp. EÁch hôïp lyù veà tính hieàn (töông töï traâu boø) nhöng khoâng hôïp lyù veà ñoä lôùn, coïp hôïp lyù veà ñoä lôùn (töông töï traâu boø) nhöng raát hung döõ vaø nguy hieåm ñoái vôùi ngöôøi. Chuyeän laáy coïng coû thoâng vaøo ñít con chaâu chaáu ñaõ bò chín vì nöôùc soâi ñeå noù soáng laïi, cuûa Truùc OÅ, cho thaáy trí töôûng töôïng bay boång, töông töï chuyeän níu vaø ñu theo maùy bay “baø giaø” cuûa Vónh Hoaøng. Chuyeän cuû khoai to vaø naëng ñeán boán thaèng troäm vaàn suoát ñeâm maø khoâng ra khoûi ñòa phaän laøng cuûa Ñoàng Saøi, saén bôû ñeán chæ caàn keïp ôû löng quaàn ngöôøi soát maø ñaõ nôû bung ra cuûa Döông Sôn, coù phaàn töông töï vôùi nhöõng quaû döa to nhö ñaøn traâu, caùi tuùt saén ñaâm xuyeân tænh, ñaøo leân xaét ñöôïc baûy nong to cuûa Vónh Hoaøng... Phöông thöùc phoùng ñaïi ñöôïc söû duïng ñoái vôùi haàu heát caùc truyeän vöøa keå,
29 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 caû noùi khoaùc laãn noùi pheùt. Trong luùc vôùi caùc kieåu noùi gieãu, noùi khoe, möùc ñoä söû duïng phöông thöùc naøy haïn cheá hôn, coøn noùi töùc, noùi ngang thì haàu nhö khoâng duøng ñeán. Beân caïnh ñoù, cuõng caàn thaáy raèng ba khaùi nieäm noùi khoaùc, noùi pheùt vaø noùi traïng laø ba khaùi nieäm gaàn nghóa. Saùch Töø ñieån tieáng Vieät (Hoaøng Pheâ chuû bieân, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi-Trung taâm Töø ñieån hoïc, Haø Noäi, 1994), ñaõ cho thaáy ñieàu aáy: a) noùi khoaùc: “Noùi nhöõng ñieàu quaù xa söï thaät, quaù xa nhöõng gì maø mình ñaõ coù laøm hoaëc coù thaáy, ñeå ngöôøi ta phuïc mình” (tr 710); b) noùi pheùt: “Noùi quaù xa söï thaät nhöõng ñieàu cho nhö laø mình coù theå laøm ñöôïc” (tr 711); c) noùi traïng: “Noùi khoaùc laùc, laøm ra veû taøi gioûi” hoaëc “Noùi nhöõng chuyeän boâng ñuøa, khoaùc laùc cho vui” (tr 711). Vieäc söû duïng khaùi nieäm naøo laø do caûm thöùc ngoân ngöõ cuûa caùc ñòa phöông lieân quan maø coù. 3. Nhöõng trình baøy treân cho thaáy, truyeän traïng Vónh Hoaøng thuoäc heä thoáng truyeän cuûa caùc laøng cöôøi, trong kho truyeän cöôøi ngöôøi Vieät. Noù ñaëc bieät gaàn guõi vôùi truyeän cuûa caùc laøng cöôøi duøng loái noùi khoaùc, noùi pheùt. Vieäc xaùc ñònh naøy coù yù nghóa quan troïng, laø cho thaáy tính thoáng nhaát maø ña daïng cuûa vaên hoïc, vaên hoùa daân gian cuûa daân toäc. Ñoàng thôøi, cuõng traùnh söï nhaàm laãn veà tính chaát “traïng” cuûa tieáng cöôøi Vónh Hoaøng vôùi loaïi truyeän traïng (Traïng Quyønh, Traïng Lôïn, Xieån Boät...) ñaõ ñöôïc giôùi nghieân cöùu folklore thöøa nhaän; vaø ngoaøi ra, vieäc nhaän dieän baát kyø moät ñoái töôïng nghieân cöùu naøo cuõng caàn cho thaáy caùc moái quan heä gaàn guõi vôùi noù tröôùc khi xem xeùt caùc khía caïnh xa hôn (nhö quan heä giöõa truyeän traïng Vónh Hoaøng vôùi truyeän cöôøi Ga-broâ-voâ chuû yeáu thuoäc ñaëc ñieåm cuûa theå loaïi truyeän cöôøi).(7) Nhö vaäy, neáu theo caùch heä thoáng hoùa caùc laøng cöôøi xöù Baéc cuûa Traàn Quoác Thònh, vaø nhö Voõ Xuaân Trang cuõng thöøa nhaän “Chuyeän traïng Vónh Hoaøng thöïc chaát laø chuyeän noùi traïng” [3: 14] ñaõ neâu, thì “Chuyeän traïng Vónh Hoaøng” laø noùi traïng Vónh Hoaøng. Cuøng vôùi noùi khoaùc Ñoàng Saøi, noùi khoaùc Ñoâng An, noùi khoaùc Tieân Luïc, noùi pheùt Truùc OÅ, noùi pheùt Yeân Töø, noùi pheùt Hoøa Laøng, noùi pheùt Döông Sôn cuûa xöù Baéc, noùi traïng Vónh Hoaøng goùp theâm moät tieáng cöôøi, gioïng cöôøi cuûa khu vöïc mieàn Trung. Chuùng thaønh moät nhoùm goàm caùc laøng cöôøi coù caùi cöôøi cuøng ñaëc ñieåm veà ñeà taøi, thuû phaùp, thuoäc caùc laøng cöôøi trong kho truyeän cöôøi cuûa ngöôøi Vieät. Neáu sau naøy caùc nhaø söu taàm phaùt hieän theâm caùc laøng cöôøi ôû nhöõng vuøng queâ khaùc, thì heä thoáng vöøa neâu seõ ñöôïc boå sung, laøm phong phuù hôn. Moät vaán ñeà, coù leõ cuõng neân noùi ra ñeå chuùng ta cuøng suy ngaãm, laø vieäc söu taàm truyeän keå daân gian. Neáu nhö vieäc söu taàm vaên vaàn, caùc chænh söûa neáu coù cuûa ngöôøi söu taàm khi coâng boá vaên baûn chæ coù theå nhaän ra khi ñoái saùnh chuùng vôùi caùc vaên baûn töông töï hay caùc dò baûn, thì “daáu aán” cuûa ngöôøi söu taàm truyeän keå trong vieäc keå laïi caâu chuyeän ñöôïc nghe, ñeå laïi laém khi khaù roõ. Ñieàu ñaùng quan taâm, laø khi döïa vaøo ñoù ñeå tìm hieåu vaán ñeà, ngöôøi nghieân cöùu coù theå bò sai leäch, neáu nhö daáu aán kia khoâng phuø hôïp (thaät ra, haàu heát caùc daáu aán cuûa ngöôøi söu taàm ñeå laïi treân vaên baûn ñeàu leäch laïc). Söï khoâng phuø hôïp naøy, tröôùc heát, laø vôùi ñaëc tröng cuûa theå loaïi ñöôïc söu taàm. Nhöõng “cheâm xen” tuøy tieän cuûa ngöôøi söu taàm laøm cho soá vaên baûn ñöôïc söu
30 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 taàm bieán ñoåi, gaây khoù khaên cho vieäc nhaän daïng, xaùc ñònh chuùng. Ngoaøi ñieàu aáy ra, daáu aán aáy cuõng baét gaëp qua caùch söû duïng ngoân ngöõ, ngoâi keå... Ñoïc Chuyeän traïng Vónh Hoaøng, ai cuõng thaáy: - Veà caáu truùc truyeän: khaù röôøm raø, coù nhieàu chi tieát coù theå löôïc boû (thí duï, ñoaïn môû ñaàu cuûa maåu truyeän Caûi coïp). Ñaây laø ñieàu toái kî ñoái vôùi truyeän cöôøi (moät trong nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn cuûa truyeän cöôøi laø söï ngaén ngoïn, tinh giaûn). - Veà ngoân ngöõ truyeän: duøng ngoân ngöõ ñòa phöông ñaäm ñaëc, caû ngoân ngöõ nhaân vaät laãn ngoân ngöõ ngöôøi keå chuyeän. Do quan nieäm thoå ngöõ laø moät ñaëc ñieåm cuûa hình thöùc ngheä thuaät [3: 16],(8) ngöôøi söu taàm coá theå hieän caøng nhieàu caøng toát chaát gioïng vaø töø ngöõ ñòa phöông trong caùc maåu truyeän, laém khi, vì muoán giôùi thieäu moät thaønh ngöõ, tuïc ngöõ lieân quan maø khieán maåu truyeän phaûi doâng daøi (Chuyeän Caûi coïp). Coù theå chaáp nhaän ngoân ngöõ mang tính ñòa phöông cuûa nhaân vaät (ôû moät chöøng möïc nhaát ñònh), nhöng vôùi ngöôøi keå chuyeän thì duøng ngoân ngöõ phoå thoâng môùi hôïp leõ. - Veà ngoâi keå: ngöôøi söu taàm saém vai ngoâi thöù nhaát, vöøa tham gia vôùi tö caùch laø nhaân vaät truyeän vöøa laø ngöôøi keå chuyeän (thí duï, nhaân vaät “toâi” ôû maåu truyeän Saén Vónh Hoaøng). Vieäc laøm naøy khieán moät taùc phaåm truyeän gaàn vôùi theå loaïi kyù hay phoùng söï. Noù “hieän ñaïi hoùa”, “caù nhaân hoùa” nhöõng saûn phaåm tinh thaàn voán thuoäc truyeàn thoáng, coäng ñoàng. Taát nhieân, naêng löïc nhìn nhaän ñoái töôïng vaø söï trung thöïc cuûa ngöôøi söu taàm quyeát ñònh hieäu quaû boä söu taäp cuûa hoï. Thieát nghó, vôùi coâng vieäc söu taàm truyeän keå, thì naêng löïc vaø söï trung thöïc kia, ñöôïc theå hieän ôû choã laø khoâng ñeå laïi daáu aán naøo treân caùc vaên baûn. TN CHUÙ THÍCH Töø ngöõ ñòa phöông hoaëc ít phoå bieán: caûi: ñaët caùi aùch (coù daây noái vôùi caøy, böøa, xe…) leân coå traâu (1) boø; loïi: gaõy; raêng… röùa: sao… vaäy; chi moâ: gì ñaâu; traêng ñöïc ñöïc: traêng tôø môø; raøn: chuoàng; ñöïc boø deà: moät gioáng boø khoûe; rôïng: raïng; su: saâu; laïo: laõo, gaõ (ngoâi thöù ba soá ít); nhö ri: nhö theá naøy. Töø ngöõ ñòa phöông hoaëc ít phoå bieán: eng: anh; treùc: traùch (vaät baèng ñaát nung, mieäng roäng, (2) loøng noâng, thöôøng duøng ñeå kho caù); boï: boá, cha; choái: hoaûng, sôï; cöôi: saân; ñoâoäng: nuùi, ñoài. Töø ngöõ ñòa phöông hoaëc ít phoå bieán: coâoäc: khuùc caây to; traïng: traûng (traûng caùt); coù chi moâ: (3) coù gì ñaâu; loâoác ngoâoác: loác ngoác. Töø ngöõ ñòa phöông hoaëc ít phoå bieán: Meä: baø; chöøng ni ñaây nì: baáy nhieâu ñoù kìa; nöôùc cheø (4) ñöùng ñuïa: nöôùc cheø xanh saéc ñaäm ñaëc, töôûng chöøng caém ñuõa ñöùng ñöôïc; gioùng gaùnh: quang gaùnh; noâoáng ñaïi: (loaïi) nong to. (5) Tieáng taêm cuûa moät soá laøng naøy ñöôïc löu truyeàn qua caùc caâu tuïc ngöõ, caâu cöûa mieäng sau: - Truùc OÅ, toå noùi pheùt; - Ñoâng An caû laøng noùi khoaùc; - Ñaát Ñoâng An döïng caàu noùi khoaùc; - Chôi vôùi Ñoâng Khang maát caû quang laãn gaùnh; - Hoøa Laøng noùi khuyeách coù ca; - Chuûng chiu cuõng goïi laø khoai; Naûy taøi noùi khoaùc Ñoàng Saøi cuû to... [1: 109]. Cuû: cuû khoai (noùi taét). (6)
31 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 2 (79). 2010 (7) Do vieäc xem xeùt moái quan heä naøy khaù phöùc taïp neân khoâng theå baøn ôû ñaây, chuùng seõ ñöôïc trình baøy trong moät baøi vieát khaùc. (8) Thoå ngöõ (goàm maët ngöõ aâm, töø vöïng, ngöõ nghóa...) coù theå trôû thaønh moät phöông thöùc, phöông tieän ñeå taïo tieáng cöôøi trong moät soá truyeän cöôøi. Ñieàu naøy khaùc vôùi quan nieäm xem thoå ngöõ nhö moät yeáu toá hình thöùc (cuøng vôùi caùc yeáu toá khaùc) ñeå taïo neân tieáng cöôøi, trong taát caû caùc truyeän cöôøi cuûa ñòa baøn lieân quan, noùi chung. Quan nieäm naøy khoâng ñuùng. Chaúng haïn, coù theå nhöõng ngöôøi coù quan heä vôùi ngöôøi Ga-broâ-voâ (veà huyeát thoáng, ñòa baøn cö truù...), seõ laáy laøm thuù vò khi nghe chính ngöôøi Ga-broâ-voâ keå caùc maåu truyeän cöôøi baèng chính ngoân ngöõ cuûa hoï (hay ñöôïc ngöôøi söu taàm theå hieän thöù ngoân ngöõ aáy trong vaên baûn), nhöng soá löôïng lôùn hôn laø haøng trieäu ngöôøi treân theá giôùi (truyeän Ga-broâ-voâ ñöôïc dòch ra haøng chuïc thöù tieáng), trong ñoù coù ngöôøi Vieät Nam, khoâng bieát gì veà thoå ngöõ Ga-broâ-voâ, ñöôïc ñoïc truyeän cuûa laøng cöôøi Bungari naøy, cuõng heát söùc thích thuù. Vaäy thoå ngöõ chæ coù taùc duïng phuï, khoâng phaûi laø moät trong nhöõng yeáu toá thuoäc hình thöùc ñeå laøm neân tieáng cöôøi. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Nghieâm Ña Vaên. “Khaûo saùt böôùc ñaàu veà nhöõng laøng cöôøi Vieät Nam”, Taïp chí Vaên hoïc, soá 2, 1. 1984, tr 107-123. Traàn Quoác Thònh. Truyeän cöôøi xöù Baéc, Nxb Vaên hoùa Thoâng tin, Haø Noäi, 2005. 2. Voõ Xuaân Trang. Chuyeän traïng Vónh Hoaøng, Sôû Vaên hoùa Thoâng tin Bình Trò Thieân xuaát baûn, 3. Hueá, 1984. TOÙM TAÉT Naêm 1984, Voõ Xuaân Trang coâng boá taäp saùch söu taàm, giôùi thieäu Chuyeän traïng Vónh Hoaøng. Theo taùc giaû thì hieän töôïng noùi traïng naøy laø môùi laï, coù phaàn töông ñoàng vôùi truyeän cöôøi ôû Ga-broâ- voâ (Bungari). Nay nhìn laïi, thaáy raèng, thaät ra hieän töôïng noùi traïng ñeå gaây cöôøi ôû Vónh Hoaøng khoâng coù gì baát ngôø, bôûi hieän töôïng naøy khaù phoå bieán, ít ra ôû nöôùc ta cuõng coù baûy laøng coù cuøng moät loái noùi nhö theá, nhöng duøng teân goïi gaàn nghóa, laø noùi pheùt, noùi khoaùc, vaø nhieàu laøng coù nhöõng loái noùi ñeå gaây cöôøi theo caùch khaùc. Töùc truyeän traïng Vónh Hoaøng thuoäc heä thoáng truyeän cuûa caùc laøng cöôøi, trong kho truyeän cöôøi ngöôøi Vieät. Beân caïnh ñoù, baøi vieát cuõng ñaët ra vieäc söu taàm truyeän keå caàn theo ñuùng vôùi ñaëc tröng cuûa moãi theå loaïi. ABSTRACT VÓNH HOAØNG STORIES IN THE SYSTEM OF VILLAGE JOKES IN THE VIETNAMESE LAUGHING STORY TREASURE In 1984, Voõ Xuaân Trang published the book which collect, introduce Chuyeän traïng Vónh Hoaøng. As the author says the phenomenon is new, has similarities with funny story in the Gabrovo (Bulgaria). Looking back now, in fact the phenomenon to make laughing in Vónh Hoaøng nothing unexpected, because this phenomenon is quite common, at least in our country has seven villages speak the same way as a result, but using the name near meaning known as “to lie, to brag”, and many villages have the way to make laughing otherwise. It means Vónh Hoaøng story belong to stories system of village jokes in the Vietnamese laughing story treasure. In addition, the article also sets up collecting stories have to be exactly with the characteristics of each genre.