Báo cáo nghiên cứu khoa học " QUAN NIỆM VỀ BIỂN CẢ CỦA NGƯỜI TRUNG HOA DƯỚI HAI TRIỀU MINH-THANH "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:16

Thêm vào BST

Báo xấu

54
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Quan niệm về lãnh thổ, lãnh hải của Trung Hoa biến thiên theo thời gian và tùy theo từng hoàn cảnh mà nêu ra những luận điểm phục vụ cho mục tiêu chính trị. Một điều khá rõ rệt, trong vị trí thiên triều, các triều đại Trung Hoa chỉ chú trọng đến những quốc gia tiếp cận với họ trên đất liền có thể giao thông bằng đường bộ. Biển cả không phải là một khu vực cần chinh phục mà là một chiến lũy thiên nhiên. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " QUAN NIỆM VỀ BIỂN CẢ CỦA NGƯỜI TRUNG HOA DƯỚI HAI TRIỀU MINH-THANH "

129 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 QUAN NIEÄM VEÀ BIEÅN CAÛ CUÛA NGÖÔØI TRUNG HOA DÖÔÙI HAI TRIEÀU MINH-THANH Nguyễn Duy Chính* Lôøi noùi ñaàu Quan nieäm veà laõnh thoå, laõnh haûi cuûa Trung Hoa bieán thieân theo thôøi gian vaø tuøy theo töøng hoaøn caûnh maø neâu ra nhöõng luaän ñieåm phuïc vuï cho muïc tieâu chính trò. Moät ñieàu khaù roõ reät, trong vò trí thieân trieàu, caùc trieàu ñaïi Trung Hoa chæ chuù troïng ñeán nhöõng quoác gia tieáp caän vôùi hoï treân ñaát lieàn coù theå giao thoâng baèng ñöôøng boä. Bieån caû khoâng phaûi laø moät khu vöïc caàn chinh phuïc maø laø moät chieán luõy thieân nhieân. Vieäc khai thaùc ñaïi döông - keå caû ñaùnh baét caù ven bôø bieån - ít ñöôïc quan taâm maø trieàu ñình chæ chuù troïng ñeán vieäc haûi phoøng [phoøng ngöï bôø bieån] vaø haûi caám [caám ñoaùn nhöõng qua laïi treân bieån] chuû yeáu laø ñeå choáng ngoaïi xaâm hay ngaên ngöøa nhöõng nhoùm choáng ñoái aâm möu baïo loaïn. Cho ñeán theá kyû XIX, nhöõng ai duøng thuyeàn ra khôi neáu khoâng coù söù maïng hay pheùp cuûa trieàu ñình ñeàu bò coi laø giaëc. Moät khi ñaõ rôøi queâ höông, ngöôøi daân khoâng coøn coù theå trôû veà vaø neáu bò baét laïi, baûn aùn töû hình laø moät ñieàu khoù traùnh khoûi. Trong khi ñoù, töø nghìn xöa daân toäc Vieät vaãn coi bieån caû nhö moät phaàn khoâng theå taùch rôøi. Tích veõ mình, truyeän Sôn Tinh, Thuûy Tinh, thaàn Kim Quy, quaû döa ñoû... laø nhöõng minh chöùng. Tuy bieån caû khoâng phaûi luùc naøo cuõng hieàn hoøa nhöng ngöôøi Vieät vaãn nöông töïa vaø hoøa hôïp vôùi thieân nhieân ñeå sinh toàn. Tín söû nöôùc ta coù khaù nhieàu taøi lieäu ñeà caäp ñeán vieäc khai thaùc thuûy saûn vaø haûi saûn taïi caùc ñaûo ngoaøi khôi töø ñôøi Traàn, ñôøi Leâ. Chính caùc hoïc giaû Trung Hoa cuõng töï thuù raèng vaán ñeà haûi cöông cuûa hoï chæ ñöôïc quan taâm töø cuoái ñôøi Minh, khi ngöôøi Haø Lan chieám ñaûo Ñaøi Loan nhöng khoâng phaûi ñeå xaùc ñònh chuû quyeàn vuøng bieån maø laø ñeå ñeà phoøng nhöõng xaâm nhaäp theo haûi döông tieán vaøo. Khi Trònh Thaønh Coâng chieám ñaûo naøy laøm caên cöù ñòa, taïo neân moät moái ñe doïa cho Thanh trieàu thì vieäc chinh phuïc Ñaøi Loan môùi ñöôïc neâu ra nhöng cuõng khoâng phaûi vì xaùc ñònh laõnh thoå maø chæ laø taán coâng phoøng ngöï döôùi danh nghóa tieãu phæ. Chieám ñöôïc hoøn ñaûo roài, vieäc coù neân ñoùng quaân vaø caûi thoå quy löu thaønh moät phaàn cuûa Trung Hoa cuõng ñaõ gaây nhieàu tranh caõi maø keát quaû ñöôïc chaáp thuaän laø do söï vaän ñoäng raùo rieát cuûa moät soá quan laïi cuõ cuûa hoï Trònh chöù cuõng khoâng phaûi chuû yù cuûa Thanh trieàu. Tuy theá vuøng ñaát naøy cuõng chöa bao giôø ñöôïc naâng leân taàm voùc “noäi ñòa” maø chæ laø moät khu vöïc cuûa daân thieåu soá [caùc ñaàu muïc Ñaøi Loan veà chaàu goïi laø sinh phieân], moät * California, Hoa Kyø.
130 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 moùn haøng reû ruùng saün saøng töø boû khi caàn phaûi trao ñoåi vôùi beân ngoaøi. Trong nhieàu naêm, vieäc traán ñoùng Ñaøi Loan luoân luoân bò ñaët thaønh vaán ñeà vì chi phí cuûa trieàu ñình cao hôn nhöõng gì thu hoaïch ñöôïc töø hoøn ñaûo. Ñoù cuõng laø moät troïng ñieåm caàn nhaéc ñeán vì vieäc giöõ hay buoâng, thöôøng khoâng phaûi vì quan nieäm chuû quyeàn maø laø vì moái lôïi cuï theå.(1) Cho ñeán gaàn ñaây, khi phaùt sinh moät soá tranh chaáp veà chuû quyeàn khu vöïc, caùc nhaø nghieân cöùu Trung Hoa ñaõ ñöa ra nhieàu taøi lieäu ñeå chöùng minh veà laõnh haûi cuûa hoï töø thôøi thöôïng vaø trung coå. Tuy nhieân, phaàn lôùn nhöõng taøi lieäu ñöôïc nhaéc ñeán ñeàu thuoäc loaïi du kyù vaø giaû töôûng, khoâng chaân xaùc ñaõ ñaønh maø cuõng khoâng coù giaù trò lòch söû. Trong nghieân cöùu naøy, chuùng toâi chuû yeáu döïa vaøo nhöõng taøi lieäu chính thöùc cuûa caùc trieàu ñaïi Minh, Thanh, bao goàm söû kyù, hoäi ñieån, baûn ñoà ñeå ñaùnh giaù laïi quan ñieåm veà cöông thoå cuûa Trung Hoa trong nhöõng theá kyû tröôùc. Quan nieäm ñoù khoâng giôùi haïn trong caùc taøi lieäu haønh chaùnh maø coøn bao goàm caû quan nieäm veà thieân trieàu - phieân thuoäc vaø nhaát laø yù nieäm noäi ñòa - haûi ngoaïi ñaõ laø neàn taûng cho moïi chính saùch. Chính saùch phieân thuoäc cuûa Trung Hoa Töø thöôïng coå, ngöôøi Trung Hoa vaãn coi mình laø trung taâm ñieåm cuûa thieân haï, nhöõng quoác gia khaùc laø caùnh hoa vaây quanh nhò hoa, phaûi thaàn phuïc vaø trieàu coáng hoï. Quan nieäm veà theá giôùi khoâng phaûi nhö töông quan quoác gia vôùi quoác gia chuùng ta thaáy ngaøy nay maø laø töông quan giöõa thieân töû vôùi chö haàu trong ñoù hoaøng ñeá Trung Hoa laø ñaïi dieän cuûa trôøi, naém giöõ thieân meänh, laø cao ñieåm cuûa vaên minh khieán caùc nôi phaûi chaàu veà chaúng khaùc gì muoân vaøn tinh tuù höôùng veà sao Baéc Thaàn. Theo John K. Fairbank, coù ba nhoùm phieân thuoäc chính: - Nhöõng quoác gia ñoàng vaên caän keà vôùi nöôùc Taøu trong quaù khöù ñaõ töøng bò hoï cai trò, chòu aûnh höôûng saâu ñaäm cuûa Haùn toäc nhö Trieàu Tieân, Ñaïi Vieät, Löu Caàu... - Nhöõng quoác gia ôû vuøng Trung AÙ coù lieân quan maät thieát trong lòch söû vôùi hoï tuy cuõng keá caän nhöng chuûng toäc vaø tieáng noùi khaùc vôùi ngöôøi Trung Hoa. - Nhöõng quoác gia ôû xa ñöôïc meänh danh laø “ngoaïi di” (外夷) ôû xa xoâi chöa thaám nhuaàn vöông hoùa nhöng thaàn phuïc thieân trieàu qua ñöôøng thöông maïi.(2) Hai trieàu ñaïi Minh (1368-1644) vaø Thanh (1644-1911) cuõng ñi theo con ñöôøng cuõ töø xöa ñeå laïi, coi nöôùc ngoaøi nhö ngöïa baát kham phaûi chaên daét neân tuøy theo töøng khu vöïc maø ñöa ra nhöõng chính saùch khaùc nhau. Ñoái vôùi caùc nöôùc hung döõ ôû mieàn baéc hoï phaûi meàm deûo, ñoâi khi nín nhòn. Traùi laïi, ñoái vôùi caùc daân toäc thieåu soá ôû taây vaø taây nam, hoï tieán haønh chính saùch laán löôùt, taèm aên daâu, luõng ñoaïn baèng chia caét, mua chuoäc, duøng daân toäc noï trò daân toäc kia, phong quan töôùc ñeå daàn daàn ñoàng hoùa. Nhieàu quoác gia coù ñòa baøn khaù lôùn nay ñaõ thaønh moät phaàn laõnh thoå Trung Hoa. Chính nöôùc ta cuõng nhieàu laàn bò xaâm laêng vaø chæ giaønh laïi ñöôïc quyeàn töï chuû sau nhöõng cuoäc chieán dai daúng ñaày gian khoå.
131 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Trong taøi lieäu lòch söû, khi noùi ñeán noäi ñòa, ngöôøi Trung Hoa xaùc ñònh ñoù laø laõnh thoå cuûa hoï vaø noùi ñeán noäi haûi, hoï cuõng minh ñònh vuøng bieån naøy do hoï kieåm soaùt. Vieäc xaâm nhaäp noäi ñòa hay noäi haûi vì theá ñöông nhieân phaûi theo luaät phaùp Trung Hoa, do quan laïi ñòa phöông chuû trì. Ngöôïc laïi, nhöõng bieán coá xaûy ra ngoaøi khu vöïc ñaõ minh ñònh thì khoâng thuoäc thaåm quyeàn [vaø dó nhieân khoâng chòu traùch nhieäm]. Ñoù chính laø cô sôû lyù luaän ñeå Trung Hoa giaûi tröø traùch nhieäm moãi khi coù xung ñoät vôùi ngöôøi Taây phöông. Quan nieäm veà bieån caû cuûa Trung Hoa Ñoái vôùi ñaïi döông, ngöôøi Trung Hoa coi nhö caám kî, phaàn vì hoï khoâng kieåm soaùt ñöôïc, phaàn nöõa tình traïng cöôùp bieån luoân luoân ñe doïa trong nhieàu theá kyû, taïo thaønh moät moái lo taâm phuùc cho trieàu ñình. Nhieàu chính saùch ngaên caám raát nghieät ngaõ ñöôïc ñeà ra laøm kim chæ nam cho vieäc giao löu kinh teá, thöông maïi, vaên hoaù... vaø caùc haûi ñaûo thöôøng khoâng ñöôïc coi laø bình ñaúng nhö nhöõng quoác gia coù theå giao thoâng tröïc tieáp treân ñaát lieàn. Treân bieån caû bao la, khoâng phaûi chæ coù thuyeàn beø ñeán buoân baùn maø coøn caû ngö daân ñaùnh caù, nhaát laø nhöõng keû lang baït kyø hoà sinh nhai baèng ngheà aên cöôùp (haûi phæ). Ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng ñaùm cöôùp bieån naøy, moät maët quan laïi Trung Hoa ngaên caám daân chuùng lieân laïc, tieáp teá cho hoï, moät maët toå chöùc phoøng thuû doïc theo bôø bieån. Tuy nhieân, vì khaû naêng vaø kyõ thuaät giôùi haïn, vieäc haûi phoøng khoâng maáy höõu hieäu vaø caùc taøu buoân thöôøng phaûi töï trang bò ñeå ñoái phoù vaø töï veä. Thoâng thöôøng, caùc nhaø buoân Trung Hoa dong thuyeàn ra ngoaøi buoân baùn phaûi mua chuoäc chính quyeàn caùc nöôùc laân caän ñeå ñöôïc an toaøn. Ai ai cuõng hieåu raèng moät khi ñaõ ra khôi, trieàu ñình khoâng coøn quan taâm ñeán vaán ñeà an toaøn cuûa hoï nöõa. Treân danh nghóa, moät khi caùc quoác gia chung quanh chaáp nhaän vai troø phieân thuoäc, hoï phaûi ñoùng vai che chaén cho Trung Quoác. Phieân (藩) nghóa goác voán laø bôø raøo ñeå baûo veä cho sinh hoaït maäu dòch ñöôïc thoâng suoát neân caùc quoác gia thaàn phuïc Trung Hoa ñöôïc öu tieân qua laïi mua baùn maø khoâng phaûi chòu thueá quan. Ñoù cuõng laø moät lôïi theá duøng mua chuoäc nhöõng tieåu quoác, döôùi myõ danh “ky mi” (羈縻) nghóa laø loûng daây cöông, yù laø thieân trieàu chaên daét ngoaïi phieân moät caùch meàm moûng ñeå hoï trung thaønh. Töông quan thieân trieàu-phieân thuoäc ñöôïc xaùc ñònh qua moät soá thuû tuïc qua laïi nhö saéc phong, ban aán tín, danh hieäu, lòch chính soùc, môû cöûa thoâng thöông vaø ngöôïc laïi phieân thuoäc cuõng coù boån phaän trieàu coáng phöông vaät, naïp soå ñinh ñieàn, caùo ai [khi vua taïi vò cheát], caàu phong [baèng loøng chaáp nhaän vua môùi]... Chính söï ñoåi chaùc naøy ít nhieàu ñaõ xaùc ñònh ñaâu laø khu vöïc do thieân trieàu kieåm soaùt, ñaâu laø ngoaïi haûi do phieân thuoäc chòu traùch nhieäm. Theo caùc nhaø nghieân cöùu, chính saùch cuûa Trung Hoa veà bieån caû traûi qua ba giai ñoaïn chính: - Töø cuoái ñôøi Minh sang ñaàu ñôøi Thanh, trieàu ñình Trung Hoa chuû tröông “haûi caám” khoâng cho daân chuùng ra ngoaøi buoân baùn. Vieäc rôøi khoûi queâ höông bò coi nhö phaûn quoác neân nhöõng ai ra ngoaøi roài thöôøng khoâng theå
132 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 quay trôû veà noäi ñòa. Ñaõ coù nhöõng thôøi kyø ai ñaët chaân xuoáng bieån ñaõ bò coi laø ñaïi toäi, daân chuùng bò baét buoäc di cö vaøo trong ñaát lieàn 40 daëm, doïc theo duyeân haûi töø nam chí baéc khoâng moät boùng ngöôøi. Nhöõng hoøn ñaûo ngay gaàn bôø bieån nhö Chu San (舟山), Baønh Hoà (澎湖), Nam AÙo (南澳), Ñaøi Loan (臺灣) khi chinh phuïc ñöôïc roài cuõng chæ laø phieân ñòa phaûi cöû söù thaàn qua Baéc Kinh trieàu coáng ñònh kyø (döôùi teân Löu Caàu, Ñaøi Loan). - Sau khi ñaõ deïp yeân caùc nhoùm choáng ñoái, tuy nhöõng ñieàu leä ngaët ngheøo veà haûi caám ñaõ ñöôïc nôùi loûng nhöng trieàu ñình Trung Hoa vaãn khaúng ñònh raèng hoï khoâng caàn phaûi ra ngoaøi buoân baùn vôùi ai, baát cöù moät phaùi ñoaøn naøo cuûa nöôùc ngoaøi, [ngay caû nhöõng cöôøng quoác AÂu chaâu luùc ñoù ñang laøm chuû maët bieån] cuõng chæ laø man di ñeán tieán coáng. Giöõa ñôøi Thanh, ñeå cho ngöôøi nöôùc ngoaøi ñem haøng ñeán, mua haøng ñi, trieàu ñình môû moät soá thöông ñieám taïi Quaûng Chaâu laøm nôi giao tieáp. Tuy nhieân, vì nghi ngaïi bò ngöôøi ngoaøi doøm ngoù neân sinh hoaït taïi ñaây coù nhöõng haïn cheá ngaët ngheøo. Moïi loaïi thöông phaåm ñöôïc trao ñoåi phaûi qua söï giaùm ñònh vaø cho pheùp cuûa trieàu ñình, vôùi möùc thueá khoùa caét coå. Thaùi ñoä tròch thöôïng ñoù ñöa ñeán nhöõng maát quaân baèng maäu dòch khieán ngöôøi ngoaïi quoác tìm caùch laáy laïi, ñem ñoà quoác caám ñeán baùn cho daân Trung Hoa taïo thaønh nhöõng xung ñoät kòch lieät maø ngöôøi ta goïi laø Chieán tranh Nha phieán (Opium Wars). - Söï suy yeáu cuûa trieàu ñình Trung Hoa ñaõ khieán cho lieät cöôøng traøn vaøo xaâu xeù, chieám nhöôïng ñòa, môû toâ giôùi vaø baét Thanh ñình phaûi kyù nhöõng hieäp öôùc baát bình ñaúng. Töông quan giöõa Trung Hoa vaø phieân thuoäc hoaøn toaøn bieán maát vì chính hoï lo mình chöa xong laáy ñaâu ra khaû naêng can thieäp vaøo chuyeän beân ngoaøi. Tuy Trung Hoa coá gaéng ra veû vaãn coøn laø keû caû, ñoøi chia xeû moät soá quyeàn lôïi trong nhöõng hieäp öôùc cuûa Taây phöông vôùi caùc nöôùc chung quanh, nhöng treân thöïc teá hoï ñaõ hoaøn toaøn thuï ñoäng. Moät soá tieåu quoác tröôùc ñaây thaàn phuïc Trung Hoa nay hoaøn toaøn ñoäc laäp vaø taùch rôøi khoûi aûnh höôûng cuûa hoï, moät soá khaùc bò thöïc daân chieám ñoùng neân cuõng khoâng coøn lieân heä gì nöõa. Khi Thanh trieàu bò laät ñoå, caùc chính quyeàn môùi cuûa Trung Hoa laïi laêm le taùi laäp vai troø thöôïng quoác vaø tìm caùch hôïp thöùc hoùa moät soá noäi phieân thaønh vuøng ñaát chính thöùc cuûa hoï. Moät soá quan ñieåm lòch söû ñöôïc thay ñoåi cho phuø hôïp vôùi tình hình môùi,(3) nhöõng xung ñoät bieân giôùi ñöôïc goïi laø “veä quoác chieán tranh”. Chính quyeàn Trung Hoa cuõng lôïi duïng thôøi cô hoãn loaïn sau Theá chieán, trong vai troø tieáp thu laõnh thoå vaø binh ñoäi Nhaät Baûn ñeå laán chieám nhieàu khu vöïc ñaát lieàn vaø haûi phaän tröôùc ñaây ôû ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa hoï. Haûi cöông chính saùch Ñôøi Minh Ngay töø thôøi Minh Thaùi Toå Chu Nguyeân Chöông, oâng ñaõ coù thaùi ñoä döùt khoaùt vaø di huaán cho con chaùu laø “haûi ngoaïi laø nhöõng quoác gia khoâng neân ñem quaân chinh phuïc”.(4) Sôû dó oâng coù huaán leänh naøy laø vì thaáy Nguyeân trieàu hao binh toån töôùng raát nhieàu trong nhöõng chieán dòch duøng ñöôøng bieån ñi
133 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 ñaùnh Nhaät Baûn, Ñaïi Vieät, Chieâm Thaønh, Java... maø khoâng ñaït ñöôïc thaéng lôïi naøo ñaùng keå. Nhaø Minh khi môùi thaønh laäp, vieäc noäi trò coøn nhieàu vaán ñeà baát oån maø caùc quoác gia khaùc cuõng khoâng phaûi heøn keùm gì neân chuû tröông thuû nhieàu hôn coâng, bình ñònh trung nguyeân tröôùc khi coù yù doøm ngoù ra ngoaøi. Veà maët bieån, giai ñoaïn naøy gaàn nhö phoù maëc cho haûi phæ, haûi ñaïo hoaønh haønh, nhaát laø nhöõng ñaùm aên cöôùp ngöôøi Nhaät maø hoï goïi laø Nuïy khaáu (hay AÛi khaáu - 倭寇). Dö ñaûng cuûa nhöõng theá löïc söù quaân töøng tranh huøng vôùi hoï Chu nay cuõng ñoå ra bieån laøm haûi taëc caû. Chính vì theá, quaân nhaø Minh chæ ñaønh phoù maëc cho hoï muoán laøm gì thì laøm. Töôùng laõnh cuûa Chu Nguyeân Chöông ña soá laø ngöôøi Hoa Nam, goác noâng daân, chöa töøng bieát ñeán bieån caû, khoâng nhö ngöôøi Moâng Coå voán quen thuoäc vôùi vieäc ñi xa chinh phuïc dò vöïc. Chính vì theá nhaø Minh chuû tröông khoâng nhoøm ngoù ñeán caùc quoác gia haûi ngoaïi, ra leänh caám caùc thuyeàn buoân nöôùc ngoaøi, trieät boû Tuaàn kieåm ty (巡檢司) cuûa nhaø Nguyeân khi ñoù truù ñoùng taïi quaàn ñaûo Baønh Hoà vaø ra leänh cho taát caû nhöõng ai sinh soáng treân caùc hoøn ñaûo phaûi phaù huûy caùc coâng trình, cö sôû roài di chuyeån vaøo ñaïi luïc. Töôûng Quaân Chöông vieát trong Ñaøi Loan lòch söû khaùi yeáu: Chính saùch cuûa Minh trieàu ñoái vôùi haûi döông trong nhöõng naêm ñaàu laáy nguyeân taéc baûo thuû laø chính, voán coù lieân quan ñeán vaán ñeà cöôùp bieån phaù phaùch... Ñoái vôùi vieäc ñoù, Minh Thaùi Toå moät maët truø tính keá hoaïch phoøng ngöï, maët khaùc trieät thoaùi toaøn boä daân chuùng sinh soáng taïi Baønh Hoà, ñoàng thôøi haï leänh “haûi thöôïng baát chinh chi quoác” di meänh cho con chaùu, trong ñoù Tieåu Löu Caàu (töùc Ñaøi Loan) laø moät. Vieäc Thaùi Toå trieät binh ra khoûi Baønh Hoà ñaõ khieán cho haûi ñaïo coù moät cô hoäi toát, veà sau boïn Laâm Ñaïo Caøn hoaønh haønh treân bieån ñeàu laáy Baønh Hoà laøm caên cöù, vieäc ñoù laø moät chính saùch baát lôïi cuûa Minh Thaùi Toå coù aûnh höôûng lôùn ñeán lòch söû phaùt trieån cuûa Ñaøi Loan...(5) Nhaø Minh cuõng thi haønh nhöõng luaät leä khaét khe nghieâm caám nhöõng ai töï yù ra bieån ñi ñeán nöôùc khaùc (haï haûi thoâng phieân), baõi boû caùc chính saùch maõi dòch cuûa tieàn trieàu nhöng ñaët naëng vieäc trieàu coáng, coi nhö ñoù laø moät boån phaän thieát yeáu cuûa laân bang. Hoaït ñoäng quaân söï haûi phoøng cuûa Minh trieàu chæ haïn cheá vaøo vieäc ñoùng thuyeàn duøng trong vieäc tuaàn haønh, xaây döïng caùc thaønh luõy choáng laïi cöôùp bieån vaø ngaên caám daân chuùng khoâng ñöôïc töï yù ñi buoân baùn ôû caùc nöôùc khaùc. Caùc ñieàu luaät trong “Haûi phoøng caám chæ leänh” raát chaët cheõ vaø ngaët ngheøo, chaúng haïn nhö “ai ñem löông thöïc, quaân khí ra khoûi nöôùc ñeàu bò treo coå, ai tieát loä quaân tình bò chaët ñaàu, ñoùng thuyeàn hai coät buoàm trôû leân ñeàu vi phaïm vaøo leänh caám ñoùng ñaïi thuyeàn, ñem haøng hoùa caám sang caùc phieân quoác buoân baùn, ngaàm thoâng vôùi haûi taëc, keát tuï möu tính vôùi hoï, daãn ñöôøng cho chuùng cöôùp phaù löông daân, chính phaïm theo luaät xöû töû, beâu ñaàu cho coâng chuùng coi, toaøn gia bò sung quaân ñaøy ra bieân aûi”.(6)
134 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Thuyeàn beø Trung Hoa chæ ñöôïc pheùp mang theo nöôùc uoáng ñuû cho hai ngaøy neân ñaønh neo ôû trong soâng, loanh quanh trong nhöõng vuøng bieån noâng gioáng nhö moät caùi nhaø noåi. Cuõng neân theâm, thuyeàn cuûa ngöôøi Trung Hoa ñöôïc thieát keá ñeå chôû haøng,(7) coàng keành neân khoâng theå ra khôi, chæ coù theå ñi men theo bôø bieån. Caùc khu vöïc duyeân haûi cuûa mieàn nam Trung Hoa nhö Phuùc Kieán, Quaûng Ñoâng bò aûnh höôûng naëng neà. Vieäc ngoaïi thöông vì theá trôû thaønh leùn luùt vaø moät soá lôùn taøu beø tröôùc ñaây ñi thaúng vaøo Trung Hoa nay phaûi chuyeån sang moät soá ñòa ñieåm ôû Ñoâng Nam AÙ trong ñoù coù caû Baéc Vieät Nam, vaø cuõng thu huùt moät laøn soùng di daân ra nöôùc ngoaøi bao goàm caû lyù do kinh teá laãn chính trò. Ñôøi Thanh Sang ñôøi Thanh, trieàu ñình cuõng ñi theo chính saùch cuûa nhaø Minh “toûa quoác caám haûi” (鎖國禁海). Naêm 1661 (Thuaän Trò 18), ñeå ñeà phoøng taøn dö nhaø Minh laø nhoùm Trònh Thaønh Coâng ôû Ñaøi Loan, Thanh ñình ra leänh caám haûi vaø baét daân chuùng soáng ôû ven bieån phaûi di cö vaøo trong ñaát lieàn. Töø Quaûng Ñoâng, Phuùc Kieán, Chieát Giang, Giang Toâ leân ñeán Sôn Ñoâng daân chuùng khoâng ai ñöôïc laøm ngheà ñaùnh caù ñaõ ñaønh maø thuyeàn beø cuûa caùc tænh mieàn nam ñeàu bò thieâu huûy, moät taác goã cuõng khoâng ñöôïc thaû döôùi nöôùc (thoán baûn baát höùa haï thuûy - 寸板不許下水)(8) ai vi phaïm seõ bò keát toäi thoâng ñoàng vôùi giaëc. Theo saùch Haûi thöôïng kieán vaên luïc thì: Daân chuùng caùc vuøng duyeân haûi phaûi dôøi vaøo trong noäi ñòa ba möôi daëm, nhaø cöûa ruoäng ñaát ñeàu phaûi ñoát heát. Treân töø Lieâu Ñoâng, döôùi tôùi Quaûng Ñoâng ñeàu di cö vaøo roài xaây töôøng, döïng ñòa giôùi, caét binh traán giöõ, ai ra ngoaøi seõ bò xöû töû. Baùch tính khoâng coù coâng aên vieäc laøm, ñi lang thang cheát coù ñeán haøng öùc vaïn ngöôøi. Ñeán ñôøi Khang Hy, khi coù loaïn Tam Phieân, Trònh Kinh (con Trònh Thaønh Coâng) ñem binh vöôït bieån vaøo ñaùnh Phuùc Kieán, Quaûng Ñoâng. Khi Tam Phieân ñaõ bình ñònh, Khang Hy quyeát ñònh ñem binh thu phuïc Ñaøi Loan, laø chuyeån bieán quan troïng nhaát cuûa trieàu ñình Trung Hoa suoát ba traêm naêm töø ñôøi Minh Thaùi Toå ñeán ñôøi Thanh môùi töø boû chính saùch baát chinh haûi ngoaïi. Thôøi Minh-Thanh, Trung Hoa coù baûy tænh tieáp giaùp vôùi bieån bao goàm Tröïc Leä, Giang Nam, Trieát Giang, Phuùc Kieán, Vieät Ñoâng [Quaûng Ñoâng], Haûi Nam [Quyønh Chaâu], Ñaøi Loan. Bieân giôùi veà bieån ôû phía nam ñöôïc minh ñònh trong Thieân haï haûi cöông toång luaän (天下海疆總論) vieát ñôøi Khang Hy, Ung Chính nhö sau: ... Noùi ñeán goùc bieån phía nam thì khoâng ñaâu xa baèng Nam AÙo (南澳). Nhö vaäy neáu tính töø Nam AÙo ñoå ñi, chieáu theo toång ñoà maø lieät keâ ra töø ñoâng sang taây thì qua khoûi Trieàu, Hueä, Höông Sôn, Döông Giang, Ñieän Baïch, Cao Chaâu, Loâi Chaâu cho chí Nguõ Chæ Sôn ôû Quyønh Chaâu [töùc Haûi Nam], sang Lieâm Chaâu, Long Ñoâng thì ñeán truï ñoàng laøm phaân giôùi vôùi Giao Chæ thì heát.
135 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Töø ñoù phía nam bieån caû laø ñaát caùc nöôùc An Nam. Saùch xöa coù noùi raèng: “Beân ngoaøi Quyønh Chaâu aáy laø An Nam, Giao Chæ, Giaûn Phoá Traïi, Tieâm La, Luïc Coân, Ñaïi Nieân, Nhu Phaät, Ma Luïc Giaùp, laø taän cuøng cuûa bieån Ñoâng”.(9) Sau khi ñònh roõ cöông giôùi cho töøng tænh, trieàu ñình Trung Hoa môùi ñöa ra moät chính saùch haûi phoøng, thöïc chaát khoâng ñaët naëng vaán ñeà phoøng ngöï maët bieån maø ñeå gia taêng kieåm soaùt laõnh thoå treân ñaát lieàn. Ngay töø ñaàu ñôøi Thanh, khi coøn tieáp tuïc bình ñònh moät soá taøn dö nhaø Minh vaø thuû laõnh ñòa phöông chöa chòu thaàn phuïc, Thanh ñình ñaõ ñöa ra ba chuû tröông chính. 1. Laáy ngöôøi Haùn trò ngöôøi Haùn, laáy löïc löôïng ngoaøi bieån ñeå bình ñònh maët bieån Nhaø Thanh bieát raèng neáu hoï khoâng lôïi duïng ñöôïc löïc löôïng ngöôøi Haùn ñeå tieáp tay vôùi mình thì seõ khoâng theå naøo coù ñuû löïc löôïng cai trò. Naêm Thuaän Trò thöù 2 (1645), Chinh Nam Ñaïi töôùng quaân laø Boái Laëc Baùc Laïc chieâu duï ñöôïc Kinh löôïc Giang Nam Hoàng Thöøa Truø roài cuõng duøng quan töôùc, lôïi loäc ñeå chieâu duï Trònh Chi Long. Tuy chieâu duï ñöôïc Trònh Chi Long, nhaø Thanh laïi khoâng thaønh coâng vôùi con cuûa Chi Long laø Trònh Thaønh Coâng, moät ngöôøi Hoa lai Nhaät [meï cuûa Trònh Thaønh Coâng laø ngöôøi Nhaät]. Trònh Thaønh Coâng chieám ñöôïc hoøn ñaûo Ñaøi Loan töø tay ngöôøi Haø Lan vaø vaãn tieáp tuïc chieán ñaáu choáng nhaø Thanh döôùi chieâu baøi “phaûn Thanh phuïc Minh”, khoâng bieát vì coøn luyeán tieác Minh trieàu hay cuõng chæ laø moät khaåu hieäu ñeå tìm kieám söï uûng hoä cuûa ngöôøi Haùn. Nhaø Thanh cuõng tìm nhieàu caùch chieâu haøng hoï Trònh [vaø ñaõ phong cho oâng laøm Haûi Tröøng coâng cuøng quaû aán Tónh Haûi Töôùng quaân], laïi caáp cho oâng boán phuû laøm laõnh ñòa, giao cho toaøn quyeàn phoøng thuû moät daûi bôø bieån, toaøn quyeàn thu thueá vaø boå duïng quan laïi... Ñöôïc ba naêm, trong soá töôùng laõnh cuûa hoï Trònh coù Hoaøng Ngoâ ñem quan laïi 86 ngöôøi, 1.700 binh só vaø hôn 300 ñaïi phaùo vöôït bieån ñaàu haøng nhaø Thanh. Töø ñoù, löïc löôïng Trònh Thaønh Coâng suy yeáu haún. Hoaøng Ngoâ phoái hôïp vôùi quaân Thanh traán ñoùng doïc theo bôø bieån vaø moät soá haûi ñaûo khieán cho hoï Trònh phaûi lui vaøo theá phoøng ngöï. Hoaøng Ngoâ laïi ñöa ra 5 keá saùch bình ñònh Ñaøi Loan goïi laø “bình haûi nguõ saùch”, phoái hôïp vôùi Toång ñoác Maân Trieát laø Lyù Suaát Thaùi, bao goàm nghieâm caám daân chuùng lieân laïc vôùi ngoaøi bieån, di chuyeån nhöõng ngöôøi ôû duyeân haûi vaøo saâu trong ñaát lieàn, khoâng cho binh lính cuûa Trònh Thaønh Coâng leân bôø mua baùn ñoàng thôøi taêng cöôøng chieán haïm, taäp luyeän thuûy chieán. Song song vôùi keá hoaïch phoøng ngöï, Hoaøng Ngoâ cuõng chieâu duï quaân hoï Trònh neân chæ trong 12 naêm ñaõ chieâu haøng ñöôïc hôn hai traêm vieân quan vaø vaøi vaïn binh só. 2. Chieâu haøng thaûo khaáu vaø haûi phæ ñeå laøm pheân giaäu Sau khi thaønh coâng trong muïc tieâu duøng bieån trò bieån [dó haûi trò haûi],
136 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 chuû yeáu laø nghò hoøa song song vôùi chính saùch duøng ngöôøi Haùn trò ngöôøi Haùn ôû caùc khu vöïc maø hoï goïi laø “phieân”, giao cho nhöõng haøng töôùng nhaø Minh hay nhöõng ngöôøi coäng taùc vôùi hoï cai quaûn. Chính saùch ñoù nhaø Thanh töøng böôùc bieán ñoåi nhö sau: - Töø naêm Thuaän Trò 13 [1656], Thanh ñình gia taêng vieäc nghieâm caám daân chuùng ôû trong bôø ra bieån, ra leänh cho toång ñoác boán tænh Giang, Trieát, Maân, Quaûng chieâu duï quan binh cuûa Trònh Thaønh Coâng vaø höùa seõ phong quan töôùc, boång loäc cho nhöõng ai veà haøng hay gieát ñöôïc thuû laõnh mang ñaàu veà noäp. Hoï Trònh cheát roài, vieäc chieâu haøng caøng theâm tích cöïc ñoái vôùi con chaùu, thaân nhaân. Moät soá ñoâng haøng töôùng Ñaøi Loan nhö Thi Lang, Vaïn Chính Saéc... ñeàu ñöôïc giöõ troïng quyeàn, cai quaûn thuûy quaân choáng laïi löïc löôïng hoï Trònh. - Khi vua Khang Hy leân ngoâi, vieäc chieâu duï Ñaøi Loan ñi sang moät khuùc ngoaët môùi. Tröôùc ñaây, khi duï haøng, ñieàu kieän tieân quyeát bao giôø cuõng laø “caét toùc quy thuaän”, töø boû haûi ñaûo veà trieàu laøm quan, nay ñoåi laïi thaønh “tuaân theo theå cheá caét toùc nhöng ñöôïc coi nhö moät phieân thuoäc töï trò, theo leä tieán coáng vaø cho con vaøo kinh laøm tin, ngang haøng vôùi caùc phieân vöông Moâng Coå, Taây Taïng”.(10) Theá nhöng con chaùu hoï Trònh khoâng ñoàng yù caét toùc, muoán ñöôïc laø moät quoác gia hoaøn toaøn ñoäc laäp nhö Trieàu Tieân, An Nam. 3. Haïn cheá vieäc giao thöông vôùi beân ngoaøi Vì chöng vieäc ñoái phoù vôùi nhöõng löïc löôïng maø hoï coi laø haûi phæ nhö Trònh thò taïi Ñaøi Loan voán dó phöùc taïp, nhaø Thanh khoâng muoán taïo theâm phieàn nhieãu neân trong suoát thôøi kyø ñaàu hoï haïn cheá vieäc beân ngoaøi ñeán buoân baùn taïi moät soá ñòa ñieåm ôû Macau [AÙo Moân] cho ngöôøi Haø Lan vaø Boà Ñaøo Nha gioáng nhö chính saùch ñôøi Minh. Theo Löông Ñình Nam trong AÙo Haûi quan chí, quyeån 26 thì trieàu ñình phaûi “ra leänh cho cöông thaàn [quan laïi taïi nhöõng vuøng bieân giôùi hay bôø bieån] öôùc thuùc cho nghieâm nhaët, boïn di ôû AÙo Moân [Macau] laïi caøng neân phoøng phaïm. Vieäc an nguy taïi ñòa phöông laø do vieäc mua baùn, maø mua baùn lôïi haïi theá naøo cuõng laø bôûi ñaùm di thöông [thöông gia ngöôøi Haø Lan, Boà Ñaøo Nha], ñaïo phoøng ngöøa chuyeän nhoû nhaët, khoâng theå khoâng am töôøng, khoâng caån thaän”.(11) Sau khi ñaõ bình ñònh ñöôïc nhöõng vuï noåi daäy, nhaø Thanh cuûng coá laïi caùc ñoàn bieân phoøng doïc theo bôø bieån [maø hoï goïi laø sôn traïi - 山寨]. Ñôøi Minh, moãi sôn traïi ñoùng 500 quaân, nay taêng leân 1.000, döôùi quyeàn moät tham töôùng, chia laøm 2 doanh. Ñaàu ñôøi Khang Hy coù leänh di chuyeån toaøn boä daân chuùng soáng doïc theo bôø bieån phaûi vaøo trong ñaát lieàn ít nhaát 40 daëm. Chính saùch naøy ñaõ gaây khoù khaên raát nhieàu cho nhöõng ngöôøi ngoaïi quoác ñang sinh soáng taïi caùc vuøng thöông khaåu. Caùc ñoàn phoøng thuû cuõng taêng leân moãi nôi 2.000 quaân, boá trí caùc loaïi suùng lôùn kieåu Taây phöông ñeå ñeà phoøng giaëc bieån keùo vaøo. Trieàu ñình cuõng phaân phoái löông thöïc theo ñaàu ngöôøi, moãi laàn chæ aên vaøi ngaøy, ñoà duøng phaûi khai baùo, khi muoán söû duïng phaûi coù pheùp cuûa quan
137 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 quaân. Chôï buùa nay chæ ñöôïc pheùp môû ra moät thaùng hai laàn, daân chuùng töø nay tuyeät ñoái khoâng ñöôïc ra bieån buoân baùn. Cuoái ñôøi Caøn Long, nhaø Thanh tieán haønh nhieàu cuoäc vieãn chinh ôû vuøng bieân giôùi taây nam vaø nam Trung Hoa, ñaùng keå nhaát laø keùo ñaïi quaân ñaùnh Mieán Ñieän, ñem thuyeàn vöôït bieån ñaùnh Ñaøi Loan vaø sau cuøng laø ñem quaân ñaùnh Ñaïi Vieät. Ñoái vôùi caùc söû gia, nhöõng chieán dòch vöôït bieân giôùi ñeàu bò coi laø thaát baïi coøn vieäc ñaùnh Ñaøi Loan chaúng qua chæ laø moät coâng taùc “tieãu phæ”, ñem moät ñaïo quaân khoång loà ñeå tieâu dieät Thieân Ñòa Hoäi, tuy mang danh nghóa phaûn Thanh phuïc Minh nhöng thöïc chaát chæ laø moät baêng ñaûng soáng nöûa trong nöûa ngoaøi phaùp luaät. Veà maët ngoaøi, noã löïc cuûa Thanh trieàu ñöa ñeán vieäc Mieán Ñieän vaø Ñaïi Vieät thaàn phuïc, nhöng beà trong vua Caøn Long ñaõ phaûi mua chuoäc moät caùch kheùo leùo cho ra veû keû caû. Rieâng ñaûo Ñaøi Loan, caùc thuû laõnh Thieân Ñòa Hoäi bò baét vaø bò xöû töû nhöng dö ñaûng cuûa hoï coøn khaù nhieàu, ñaõ dong thuyeàn chaïy sang caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, hoaëc gia nhaäp caùc löïc löôïng ñòa phöông, hoaëc soáng ñôøi cöôùp bieån gaây raát nhieàu baát traéc cho thöông nhaân qua laïi nôi bieån Ñoâng vaø bieån nam Trung Hoa. Ñeå phuûi tay vôùi traùch nhieäm, nhaø Thanh beøn giao ngay vieäc giaûi quyeát naïn cöôùp bieån cho caùc phieân thuoäc. Rieâng nöôùc ta, vieäc quaûn lyù vuøng bieån töø vònh Baéc Vieät qua ñeán phía ñoâng ñaûo Haûi Nam doïc xuoáng phía nam laø khu vöïc traùch nhieäm cuûa vua Quang Trung. Chính saùch trò haûi vaø vaán ñeà thuûy khaáu Coù theå noùi trong nhieàu theá kyû, naïn cöôùp bieån laø moät côn aùc moäng cuûa caùc trieàu ñình Trung Hoa neân chính saùch veà haûi döông cuõng ñoàng nghóa vôùi tieãu tröø vaø phoøng ngöï haûi phæ. Nhöõng toâ veõ gaàn ñaây ñeå chöùng toû raèng ngöôøi Trung Hoa ñaõ quan taâm ñeán khai thaùc vaø quaûn trò bôø bieån, haûi phaän chæ laø thaäm xöng vôùi muïc tieâu chính trò nhieàu hôn laø söï thöïc lòch söû. Do ñoù, trieàu ñình Trung Hoa giao phoù cho caùc phieân thuoäc ñaûm nhaän vieäc ñaùnh deïp hay kieàm cheá haûi phæ vaø moãi khi duyeân haûi baát an, vieäc ñaàu tieân laø hoï göûi thö yeâu caàu caùc tieåu quoác thi haønh boån phaän.(12) Moät trong nhöõng phaân bieän khaù raïch roøi khi nhaø Thanh coâng nhaän trieàu ñình Taây Sôn, phong cho Nguyeãn Quang Bình [töùc Nguyeãn Hueä] laøm An Nam quoác vöông laø maëc nhieân coi bieån Ñoâng laø cuûa Ñaïi Vieät vì khu vöïc naøy thuoäc ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa hoï. Giöõ gìn an ninh vuøng bieån cuõng laø nhieäm vuï cuûa caùc nöôùc “pheân giaäu”, che chaén cho trieàu ñình Trung Hoa. Do ñoù, moãi khi gaëp raéc roái gì ôû ngoaøi bieån, nhaø Thanh laäp töùc göûi thö cho trieàu ñình nöôùc ta ñeå giaûi quyeát. Tröôùc khi ñem quaân sang Ñaïi Vieät ñeå taùi laäp trieàu ñình vua Leâ khoâng laâu, vua Cao Toâng sai Phuùc Khang An ñem binh thuyeàn sang ñaùnh Ñaøi Loan ñeå deïp loaïn Thieân Ñòa Hoäi. Lòch söû ñaûo Ñaøi Loan tuøy theo quan ñieåm chính
138 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 trò ñöôïc mieâu taû döôùi nhieàu khía caïnh khaùc nhau, moät khuynh höôùng cho raèng ñaõ thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa Trung Hoa töø thôøi thöôïng vaø trung coå tuy coù maát veà tay ngöôøi Haø Lan hay Nhaät Baûn moät thôøi gian nhöng chæ laø taïm bôï, moät khuynh höôùng cho raèng treân thöïc teá hoøn ñaûo chöa bao giôø ñöôïc coi nhö laõnh thoå maø chæ laø phieân thuoäc, neân Thanh ñình ñaõ khoâng ngaàn ngaïi gì nhöôøng ñöùt ñeå ñoåi laáy moät soá quyeàn lôïi khi caàn thieát.(13) Chính Lyù Hoàng Chöông [khi ñoù laø Baéc Döông ñaïi thaàn, Toång ñoác Tröïc Leä] ñaõ deø bæu ñaûo Ñaøi Loan laø nôi “chim khoâng bieát hoùt, hoa chaúng toûa höông”(14) khi kyù vaøo ñieàu öôùc Maõ Quan vôùi Nhaät Baûn. Sau khi nhaø Thanh kieåm soaùt ñöôïc Ñaøi Loan, taøn dö cuûa Thieân Ñòa Hoäi lieàn tuùa ra bieån soáng chuû yeáu baèng ngheà cöôùp bieån. Moät soá thuyeàn beø cuûa hoï dong thuyeàn tôùi taän vònh Thaùi Lan, moät soá khaùc troâi daït vaøo mieàn Nam nöôùc ta, khi ñoù coøn ñang tranh chaáp giöõa Taây Sôn vaø Nguyeãn AÙnh vaø ñöôïc caùc theá löïc thu duïng ñeå boå sung löïc löôïng. Nguyeân tröôùc ñaây, moät soá khaù ñoâng thaønh phaàn nhöõng ngöôøi khoâng thaàn phuïc nhaø Thanh löu laïc sang nöôùc ta ñaõ ñöôïc Nguyeãn Nhaïc vaø Nguyeãn Hueä thu duïng, duøng hoï trong thuûy chieán ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu tieân cuûa löïc löôïng Taây Sôn. Laõnh tuï kieät hieät nhaát cuûa haûi phæ laø Traàn Thieâm Baûo [Ch’en T’ien-pao - 陳添保] tham gia quaân Taây Sôn ñöôïc phong chöùc Toång binh töø naêm 1783, coù maët trong löïc löôïng ra Baéc ñaùnh hoï Trònh. Moät boä haï cuûa Traàn laø Löông Quyù Höng [Liang Kuei-hsing - 梁貴興] ñöôïc phong laøm Hieäp Ñöùc haàu, ban con daáu “suùc höõu ñaàu phaùt” [ñöôïc quyeàn ñeå toùc daøi].(15) Traàn Thieâm Baûo veà sau ñöôïc thaêng leân Ñoâ ñoác, chæ huy moät haïm ñoäi lôùn trong ñoù coù caû nhöõng chieán thuyeàn do ngöôøi Vieät chæ huy.(16) Vieäc giao cho chính nhöõng ñaàu laõnh goác haûi phæ cai quaûn bieån Ñoâng ñaõ khieán cho löïc löôïng haûi quaân cuûa Nguyeãn Hueä gia taêng nhanh choùng. Chính hoï ñaõ chieâu haøng nhöõng toaùn cöôùp leû teû, ñoaøn nguõ hoùa thaønh binh ñoäi vaø giao cho nhieäm vuï haún hoi. Trong soá nhöõng ngöôøi gia nhaäp chaäm hôn, chuùng ta thaáy coù Löông Vaên Canh [Liang Wen-keng - 梁文庚] vaø Phaøn (Phieàn) Vaên Taøi [Fan Wen-ts’ai - 樊文才], Löông ñöôïc phong Thieân toång, Phaøn ñöôïc phong Chæ huy.(17) Vieäc söû duïng chính nhöõng löïc löôïng hieän höõu treân bieån ñeå kieåm soaùt ñaïi döông laø moät chính saùch höõu hieäu, neáu khoâng hoaøn toaøn sai khieán ñöôïc hoï thì ít nhaát cuõng giaûm thieåu nhöõng taùc haïi maø hoï gaây ra ñoái vôùi vuøng duyeân haûi. Trong traän chieán Vieät-Thanh, Ñoâ ñoác Traàn Thieâm Baûo ñöôïc vua Quang Trung taêng vieän theâm 16 thuyeàn lôùn vaø nhôø ñoù, oâng ñaõ chieâu duï ñöôïc hai nhoùm cöôùp bieån khaù noåi tieáng do Maïc Quan Phuø [Mo Kuan-fu - 莫官扶] vaø Trònh Thaát [Cheng Ch’i - 鄭七] chæ huy, taäp haäu quaân Thanh theo ñöôøng soâng khieán ñaïi quaân cuûa Toân Só Nghò bò tan raõ nhanh choùng, vieân Toång ñoác Löôõng Quaûng phaûi boû chaïy. Vieäc môû roäng quyeàn kieåm soaùt laõnh haûi khoâng nhöõng giuùp cho Nguyeãn Hueä coù ñuû löïc löôïng ñeå ñoái phoù vôùi taøn quaân Leâ - Trònh ôû mieàn Baéc vaø ñeà
139 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 phoøng chuùa Nguyeãn ôû phöông Nam maø coøn laø nguoàn lôïi taøi chaùnh quan troïng ñoùng goùp vaøo chi phí chieán tranh caøng luùc caøng daâng cao.(18) Khi nhaø Taây Sôn bò dieät, moät trong nhöõng töôùng laõnh cuûa hoï laø Trònh Nhaát (Ching Yih, moät ngöôøi Vieät goác Hoa) ñaõ khoâng chòu haøng phuïc ñem löïc löôïng chaïy sang vuøng bieån nam Trung Hoa, taäp hôïp caùc nhoùm leû teû thaønh moät lieân minh lôùn (confederation). Theo nhieàu taùc giaû, nhöõng nhoùm löu khaáu naøy ñaõ trôû thaønh moät trieàu ñaïi huøng cöù maët bieån, moät taäp ñoaøn vó ñaïi nhaát trong lòch söû (piratical dynasty of Ching Yih, who led the largest pirate confederation in history). Hoï Trònh cuõng möu ñoà chuyeän khoâi phuïc nhaø Taây Sôn neân ñaõ phaùt trieån vaø toå chöùc löïc löôïng thaønh moät binh ñoäi ñuùng nghóa, coù kyû luaät, coù chöùc töôùc ñoùng vai baûo tieâu cho baát cöù taøu beø buoân baùn naøo qua laïi trong khu vöïc naøy. Naêm naêm sau khi vua Gia Long leân ngoâi, Trònh Nhaát coù döôùi tay treân 600 taøu lôùn (junks) vaø moät löïc löôïng leân ñeán 15 vaïn ngöôøi.(19) Maëc duø Thanh trieàu tìm caùch xoùa nhoøa vai troø cuûa haûi quaân Taây Sôn [cuõng nhö coá gaéng che giaáu nhöõng thaønh töïu cuûa Nguyeãn Hueä - ñoàng nghóa vôùi che giaáu nhöõng thaát baïi vaø nhöôïng boä cuûa chính hoï], trong moät soá töôøng thuaät, chuùng ta cuõng thaáy ñöôïc phaàn naøo hình aûnh treân bieån cuûa ñoäi quaân ña chuûng naøy. Chuùng toâi xin löôïc thuaät moät vaøi ñoaïn trong Tónh haûi phaân kyù qua baûn dòch cuûa Charles Neumann: ...[Tröông Baûo, töùc Ñoâ ñoác Baûo] ra leänh raèng taát caû moïi moùn haøng, töø röôïu cho ñeán gaïo thoùc, ñeàu phaûi traû tieàn cho daân laøng soøng phaúng, keû naøo cöôõng ñoaït hay quît khoâng ñöa tieàn ñeàu bò töû hình. Thaønh thöû, boïn phæ khoâng bao giôø thieáu thuoác suùng, thöïc phaåm hay caùc vaät duïng caàn thieát khaùc. Chính nhôø vaøo kyû luaät gaét gao naøy maø haïm ñoäi cuûa oâng ñaõ ñöôïc toå chöùc chaët cheõ. Ngöôøi vôï cuûa Trònh Nhaát raát cöùng raén trong moïi giao dòch: khoâng bao giôø chuyeän gì ñöôïc tieán haønh neáu khoâng coù giaáy tôø. Moïi moùn xuaát nhaäp ñeàu phaûi vaøo soå kho, caùc thuûy thuû chæ ñöôïc caáp phaùt khi coù nhu caàu vaø khoâng ai ñöôïc quyeàn giöõ laøm cuûa rieâng. Trong moät chieán dòch ñaùnh cöôùp, baát cöù ai rôøi khoûi haøng nguõ duø laø tieán leân tröôùc hay tuït laïi sau thì ngöôøi ñoù seõ bò ñöa ra xöû aùn tröôùc moät ñaïi hoäi, neáu nhö bò keát toäi thì seõ nhaän aùn cheùm ñaàu. Chính vì Tröông Baûo nghieâm minh nhö theá neân caùc thuûy thuû ai ai cuõng heát söùc giöõ kyû luaät...(20) Chính saùch ñoái vôùi Nam Döông [töùc bieån Ñoâng cuûa nöôùc ta vaø phía nam] Khi vua Ung Chính leân ngoâi, oâng ñaõ khaúng ñònh raèng “vieäc caám ra ngoaøi bieån chæ coù theå nghieâm nhaët hôn chöù khoâng theå thaû loûng, ngoaøi ra khoâng coù caùch naøo khaùc”.(21) Veà sau, tuy trieàu ñình coù bôùt ñi phaàn naøo nhöng vaãn tuyeät ñoái phoøng ngöøa vieäc “caáu keát vôùi beân ngoaøi” ñeå laät ñoå nhaø Thanh, nhöõng ai ñaõ ñi ra thì khoâng theå naøo quay trôû veà ñöôïc nöõa. Naêm 1740, ngöôøi Haø Lan gieát haøng vaïn Hoa kieàu taïi Batavia, tin truyeàn ñeán Trung Hoa nhöng vua Caøn Long cho raèng ñaây laø “nhöõng keû ñaõ choáng laïi leänh cuûa trieàu ñình, ñaùng bò chính phaùp, ra ngoaøi coù chuyeän gì thì töï maø
140 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 lo laáy”.(22) Cuoái ñôøi Caøn Long, nhöõng ai trôû veà sinh soáng ôû trong nöôùc tuy khoâng bò xöû töû nhö ngaøy tröôùc nhöng laïi bò ñaøy ñi xa, vaøo saâu trong ñaát lieàn ôû nuùi non, sa maïc. Ñeå vieäc kieåm soaùt buoân baùn theâm höõu hieäu, Thanh ñình môû theâm boán thöông khaåu ôû Quaûng Chaâu nhöng vaãn nghieâm nhaët khoâng cho caùc thuyeàn buoân gheù vaøo caùc cöûa bieån khaùc. Naêm Caøn Long thöù 24 (1759), nhaø Thanh ban boá “Phoøng Di nguõ söï” caám thuyeàn buoân Taây phöông khoâng ñöôïc ôû laïi qua muøa ñoâng, nhöõng ai ñeán Quaûng Ñoâng phaûi soáng bieät laäp taïi caùc döông haõng [nôi quy ñònh cho ngöôøi Taây phöông], caám khoâng cho thueâ möôùn, vay möôïn... Ngöôøi Anh nhieàu laàn xin xeùt laïi nhöõng ñieàu kieän nghieâm nhaët aáy nhöng khoâng thaønh coâng. Naêm 1792, Anh hoaøng laïi cöû moät phaùi ñoaøn do Baù töôùc Macartney caàm ñaàu sang thöông löôïng ñeå môû söù quaùn, khai phoùng theâm moät soá cöûa khaåu ôû Chu San, Ninh Ba, Thieân Taân... nhöng cuõng khoâng ñaït ñöôïc keát quaû naøo. Vua Caøn Long laïi ra leänh baát cöù thuyeàn buoân naøo laûng vaûng ñeán gaàn caùc haûi khaåu ñeàu phaûi truïc xuaát ra bieån, khoâng cho leân bôø, keû naøo choáng laïi seõ duøng voõ löïc ñoái phoù.(23) Noùi laø theá, haûi quaân nhaø Thanh raát keùm coûi, thieáu trang bò, taäp luyeän neân vaán ñeà haûi phoøng chuû yeáu laø ngaên chaän daân chuùng khoâng cho ra bieån. Nhöõng ai theo thuyeàn ra ngoaøi buoân baùn ñeàu bò haïn cheá thôøi gian, kieåm tra chaët cheõ, ngay caû töø vuøng naøy sang vuøng khaùc cuõng bò ngaên caám. Sau chieán tranh Nha phieán, trieàu ñình Trung Hoa yù thöùc ñöôïc söï keùm coûi treân phöông dieän quaân söï, phaùo ñaøi boá phoøng vaø quaân lính thaät teä haïi, lyù do laø vì tham nhuõng vaø kyõ thuaät laïc haäu. Bieát raèng vieäc canh taân treân maët bieån ñoøi hoûi thôøi gian vaø tieàn baïc, Thanh trieàu lui veà chieán löôïc coá höõu cuûa hoï laø gia taêng löïc löôïng ñòa phöông, neáu caàn seõ duï ñòch vaøo ñaát lieàn ñeå tieâu dieät baèng ñöôøng loái du kích theo nguyeân taéc ruùt lui ñeå phoøng ngöï (retrograde defence). Chuû tröông naøy ñöôïc khai trieån trong moät taùc phaåm cuûa Nguïy Nguyeân laø Haûi quoác ñoà chí [海國圖志] aán haønh naêm 1842. Naêm 1870, nhaø Thanh thueâ moät só quan Anh ñeå huaán luyeän thuûy thuû vaø chæ huy chieán haïm coù teân laø Döông Vuï nhöng oâng ta raát thaát voïng veà loái toå chöùc vaø sinh hoaït treân taøu. Quaân ñoäi Trung Hoa “chæ giaûn dò laø moät ñaùm ngöôøi oâ hôïp coù trang bò nhöng khoâng coù kyû luaät” nhö taùc giaû The Navigation of Lupwing ñaõ nhaän ñònh.(24) Tôùi cuoái theá kyû XIX, Lyù Hoàng Chöông, Toång lyù Baéc döông quaân thaønh laäp theâm nhieàu löõ ñoäi phoøng thuû taïi caùc haûi caûng chieán löôïc vaø doïc theo bôø bieån. OÂng cuõng xaây döïng nhöõng hoïc hieäu quaân söï ñeå ñaøo taïo só quan nhöng theo nhö caùc phaân tích gia thì naëng veà canh taân vuõ khí maø thieáu haún huaán luyeän veà chieán löôïc phoøng ngöï. Thaønh thöû khi caùc haïm ñoäi cuûa Trung Hoa ñuïng ñoä vôùi haûi quaân Nhaät Baûn (1894), hoï ñaõ thaát baïi naëng neà vaø haàu nhö toaøn boä haûi quaân bò tieâu dieät.
141 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Keát luaän Trong hôn 500 naêm cuûa hai trieàu ñaïi Minh vaø Thanh, ngöôøi Trung Hoa hoaøn toaøn khoâng coi bieån caû laø moät khu vöïc caàn chinh phuïc vaø khai thaùc, chinh phaït vaø neáu coù ñeàu vì lyù do phoøng thuû hôn laø baønh tröôùng. Ñeå yeåm trôï cho vieäc tuyeân boá veà chuû quyeàn taïi moät soá khu vöïc ngoaøi khôi, nhöõng chuyeán ñi cuûa Trònh Hoøa hoài ñaàu theá kyû XV gaàn ñaây ñöôïc thoåi leân thaønh nhöõng chuyeán thaùm hieåm voâ tieàn khoaùng haäu. Sau khi thaønh coâng trong vieäc chieám ñoùng laõnh thoå cuûa Ñaïi Lyù [Yun-nan Tai polities], nhaø Minh ñöa moät löïc löôïng vieãn chinh khoång loà xuoáng chinh phuïc phöông nam. Cuoäc chieán ñaáu cuûa ngöôøi Vieät (1418-1428) khoâng nhöõng chaám döùt cuoäc ñoâ hoä laàn thöù hai cuûa ngöôøi Haùn maø coøn laøm tieâu tan chuû tröông thöïc daân vöøa manh nha ñoái vôùi caùc nöôùc chung quanh neân chaúng bao laâu sau, caùc keá hoaïch vieãn du cuûa hoï phaûi chaám döùt.(25) Töø theá kyû XV trôû veà sau, bieån caû chæ coøn laø moät thuûy ñaïo ñeå caùc thöông thuyeàn qua laïi mua baùn. Nhöõng thuyeàn beø ñoù ñeàu phaûi töï lo lieäu laáy veà moïi vieäc vì haûi phaän beân ngoaøi khu vöïc ñaát lieàn khoâng ñöôïc trieàu ñình lyù tôùi vaø maëc nhieân coi nhö caùc phieân thuoäc coù nhieäm vuï phaûi baûo ñaûm an toaøn cho caùc thoâng loä naøy. Khoâng hieám nhöõng laàn Thanh trieàu göûi thö traùch cöù trieàu ñình Vieät Nam ñaõ ñeå cho haûi phæ hoaønh haønh hay ñeå cho cöôùp bieån chaïy vaøo nöông naùu. Trieàu ñình nöôùc ta cuõng ñöông nhieân hieåu raèng bieån Ñoâng laø khu vöïc quaûn haït neân khi taøu buoân bò baõo hay gaëp raéc roái thì laäp töùc ra tay can thieäp. Keå töø giöõa theá kyû XIX, khi ñaõ nhöôøng cho nöôùc ngoaøi moät soá laõnh ñòa, trieàu ñình Trung Hoa hoaøn toaøn phoù maëc cho Taây phöông ñoùng vai baûo ñaûm an toaøn haûi vöïc phía nam. Khi ngöôøi Phaùp chieám Ñoâng Döông laøm thuoäc ñòa, vieäc phaân ñònh traùch nhieäm treân bieån laïi thay ñoåi moät laàn nöõa. Söï thieáu lieân tuïc veà ñoäc laäp quoác gia ñaõ khieán cho tranh caõi veà chuû quyeàn caùc ñaûo ngoaøi khôi theâm gay gaét, tuøy theo khaùi nieäm chieán löôïc vaø kinh teá. Trong voøng moät traêm naêm qua, khi kyõ thuaät haøng haûi vaø thaêm doø taøi nguyeân cuûa nhaân loaïi ñaõ leân cao, tranh chaáp haûi döông caøng luùc caøng trôû thaønh moät vaán ñeà cho nhöõng quoác gia tieáp caän vôùi bieån caû. Theo chieàu höôùng ñoù, nhöõng phaùt trieån veà quyeàn lôïi kinh teá coäng vôùi tham voïng chính trò ñaõ ñöa ñeán nhöõng phöùc taïp môùi ôû bieån Ñoâng, ra ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa moät quoác gia vaø chæ coù theå giaûi quyeát treân caên baûn thieän chí, ñoàng thuaän vaø töông nhöôïng treân toaøn khu vöïc. NDC CHUÙ THÍCH (1) Tröôùc theá kyû XIX, chuû quyeàn caùc haûi ñaûo ngoaøi khôi bieån Ñoâng khoâng ñöôïc ñaët ra vì nöôùc ta hoaøn toaøn coù öu theá kinh teá so vôùi caùc quoác gia khaùc neân khoâng heà coù söï tranh chaáp maëc duø vieäc qua laïi haàu nhö boû ngoû. Neáu coù thuyeàn beø naøo töø Trung Hoa xuoáng Nam Döông [töùc vuøng Ñoâng Nam AÙ] thì ñeàu laø thuyeàn buoân ñi theo nhöõng thuûy loä nhaát ñònh. Trong khi ñoù, thuyeàn beø ôû mieàn Trung Vieät Nam theo muøa laïi ra caùc haûi ñaûo ñeå khai thaùc saûn vaät ñem veà baùn kieám lôøi [hoaëc do trieàu ñình sai ñi ñeå thu hoaïch]. Vieäc khai thaùc haûi saûn ôû bieån Ñoâng haàu nhö laø ñoäc quyeàn cuûa ngöôøi Vieät Nam.
142 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 John K. Fairbank (ed.). The Chinese World Order, 2nd ed. (Mass.: Havard University (2) Press, 1970) “A primilary framework”, tr. 2. (3) Nhieàu cuoäc chieán tröôùc ñaây ñöôïc coi laø baûo veä ñaát nöôùc, nay chæ coøn laø xung ñoät ñòa phöông chaúng haïn nhö Nhaïc Phi khoâng coøn laø anh huøng daân toäc nöõa maø laø moät quaân söï gia, moät trung thaàn cuûa Toáng trieàu ñem quaân ñaùnh vôùi nöôùc Kim [Maõn Chaâu], cuõng laø moät boä phaän daân toäc cuûa Trung Quoác. (4) 海外為不征之國 - haûi ngoaïi vi baát chinh chi quoác. Dieâu Gia Vaên, Thaäp cuù thoaïi aûnh höôûng Ñaøi Loan (Ñaøi Baéc: Chính Trung thö cuïc, 2003), (5) tr. 25-26. Haûi phoøng caám chæ leänh ñieàu leä (海防禁止令條例) Dieâu Gia Vaên, sñd. tr. 27. (6) Thuyeàn cuûa Trung Hoa gioáng nhö moät caùi maùng [cho suùc vaät aên] lôùn, goïi laø “taøo thuyeàn” (7) neân ngöôøi Trung Hoa sang Vieät Nam chuùng ta quen goïi laø ngöôøi Taøu. (8) Dieâu Gia Vaên, sñd, tr. 33. Ñaøi Loan lòch söû vaên hieán tuøng san: Thanh sô haûi cöông ñoà thuyeát, (Ñaøi Baéc: Ñaøi Loan (9) Vaên Hieán uûy vieân hoäi, 1996), tr. 5. (10) ...xöng thaàn phuïng coáng tònh khieån töû nhaäp kinh vi chaát... nghieãm nhö Moâng Taïng phieân boä chi leä (...称臣奉贡并遣子入京为质...俨如蒙藏藩部之例). Trích laïi theo Trung Quoác bieân cöông kinh löôïc söû, tr. 277. (11) (12) Naêm 1666, Oboi [Ngao Baùi], Phuï chính ñaïi thaàn trieàu Khang Hy ñaõ göûi thö traùch nöôùc ta dung tuùng cho haûi phæ vaø ñe doïa seõ gaây chieán neáu khoâng baét vaø giao cho hoï nhöõng ñaàu ñaûng cöôùp bieån quaáy phaù Hoa Nam. Robert B. Oxnam. Ruling from Horseback: Manchu Politics in the Oboi Regency, 1661-1669 (Chicago and London: The University of Chicago Press, 1975), tr. 154-5. (13) Quan ñieåm cuûa Thanh ñình vôùi Ñaøi Loan cuõng gaàn gioáng nhö luaän ñieåm cuûa hoï khi kyù hoøa öôùc Thieân Taân nhöôøng Vieät Nam cho Phaùp, naïi côù nöôùc ta laø phieân thuoäc cuûa hoï. Khi khoâng baûo veä ñöôïc quyeàn lôïi cuûa nöôùc nhoû thì hoï saün saøng ñaùnh ñoåi ñeå coù moät soá quyeàn lôïi. Thaùi ñoä cuûa quan laïi nhaø Thanh ñöa ñeán vieäc ngöôøi Phaùp phaûi nhöôøng cho hoï moät soá khu vöïc ôû bieân giôùi phía baéc nöôùc ta trong hieäp öôùc Phaùp - Thanh. (14) 台灣 :鳥不語，花不香- Ñaøi Loan: Ñieåu baát ngöõ, hoa baát höông. Dieâu Gia Vaên, sñd, tr 59. (15) Chi tieát naøy tuy nhoû nhöng ñaõ coù haäu quaû raát quan troïng trong chính saùch cuûa nhaø Thanh vôùi Taây Sôn. Khi ngöôøi Maõn Thanh chinh phuïc ñöôïc Trung Hoa, moät trong nhöõng ñieàu luaät laø taát caû thaàn daân ñeàu phaûi caïo ñaàu, thaét ñuoâi sam ñeå bieåu loä quyeàn haønh tuyeät ñoái cuûa hoï ñoái vôùi ngöôøi Haùn. Khoâng chòu caét toùc coi nhö phaûn loaïn choáng laïi trieàu ñình vaø bò keát aùn töû hình. Ñoù laø lyù do taïi sao nhaø Thanh raát nghieâm khaéc ñoái vôùi nhöõng ai boû nöôùc ra beân ngoaøi sinh soáng vaø khoâng can thieäp vaøo nhöõng vuï thaûm saùt daân Trung Hoa quy moâ ôû Philippines, ôû Gia Ñònh... Vieäc cho pheùp caùc thaønh phaàn haûi phæ gia nhaäp quaân ñoäi Taây Sôn ñöôïc ñeå toùc daøi ñaõ ñöôïc chuùa Nguyeãn söû duïng nhö moät chöùng côù cuï theå veà haønh ñoäng choáng ñoái nhaø Thanh cuûa trieàu ñình Taây Sôn khi Nguyeãn AÙnh xin phong vöông, ñoàng thôøi giuùp nhaø Thanh phuûi tay vôùi trieàu ñình Caûnh Thònh - Baûo Höng. Chi tieát naøy cuõng ñöôïc khai thaùc trong muïc tieâu chính trò ñeå phuû nhaän giao tình giöõa vua Quang Trung vaø vua Caøn Long. (16) Chuùng toâi ngôø raèng Ñoâ ñoác Baûo ñöôïc ghi nhaän trong moät soá chieán dòch cuûa Taây Sôn - keå caû traän ñaùnh quaân Thanh - chính laø oâng naøy. Tuy nhieân chöa coù taøi lieäu ñích xaùc, xin ghi laïi ñeå toàn nghi. Murray, Dian H. Pirates Of The South China Coast 1790-1810 (Calif.: Stanford University (17) Press, 1987), tr. 36. Vieân Vónh Luaân ñaõ toång hôïp vieäc ñaùnh deïp haûi phæ trong Tónh haûi phaân kyù (靖海氛記) (18) (aán haønh Ñaïo Quang thöù 10, 1837) ñeà caäp ñeán vieäc nhaø Taây Sôn sai haûi thuyeàn sang
143 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 cöôùp phaù vuøng duyeân haûi nam Trung Hoa. Nhöõng chi tieát ñoù nhieàu phaàn khoâng chính xaùc coát ñeå giaønh laáy coâng lao cho quaân Thanh. Thöïc teá, nhaø Thanh khoâng bao giôø coù khaû naêng ñoái phoù vôùi cöôùp bieån ôû bieån Ñoâng vaø trieàu ñình Taây Sôn cuõng khoâng coù lyù do gì ñeå giaû danh sang ñaùnh phaù Trung Hoa. Trong suoát thôøi kyø Taây Sôn, vua Quang Trung [vaø sau naøy vua Caûnh Thònh] luoân luoân toân troïng cöông giôùi, haûi phaän vaø vieäc kieåm soaùt bieån Ñoâng naèm trong chieán löôïc an ninh chung phaân ñònh giöõa Trung Hoa vaø Ñaïi Vieät trong thôøi kyø ñoù. Sau khi nhaø Taây Sôn bò Nguyeãn AÙnh tieâu dieät, caùc nhoùm taøn quaân cuûa Taây Sôn coøn löu laïc treân bieån tieáp tuïc hoaït ñoäng ñeå möu caàu vieäc khoâi phuïc [nhieàu laàn ñaùnh vaøo caùc tænh ven bieån mieàn Baéc, keå caû moät laàn ñaùnh vaøo Phuù Xuaân] vaø vaãn giöõ nhöõng quy luaät nghieâm minh bao goàm: 1) tuyeät ñoái khoâng ñöôïc leân bôø [ñeà phoøng nhuõng nhieãu], laàn ñaàu vi phaïm bò caét tai, laàn thöù nhì xöû töû; 2) tuyeät ñoái khoâng chieám laøm cuûa rieâng nhöõng gì thaâu ñoaït ñöôïc maø phaûi giao naïp, sau ñoù ñöôïc höôûng 2/10, 8/10 thuoäc veà taøi saûn chung, vi phaïm bò xöû tö;û 3) tuyeät ñoái khoâng ñöôïc gian daâm phuï nöõ, eùp buoäc ñaøn baø con gaùi laøm vôï, vi phaïm seõ bò xöû töû. (Baûn dòch Tónh haûi phaân kyù cuûa Charles Fried Neumann, tr. 13-4). (19) Konstam, Angus. The History of Pirates. The Lyons Press, 1999, tr. 168-9. (20) Charles F. Neumann, sñd, tr. 14-5. (21) 海禁寧嚴毋寬，餘無善策- haûi caám ninh nghieâm voâ khoan, dö voâ thieän saùch [chaâu pheâ treân sôù cuûa Khoång Duïc Tuaàn, ngaøy moàng 9 thaùng 10, Ung Chính thöù 2]. (22) Maõ Ñaïi Chính. Trung Quoác bieân cöông kinh löôïc söû, 2000, tr. 289. (23) Trung Quoác bieân cöông kinh löôïc söû, sñd, tr. 295. (24) Chen-Ya Tien. Chinese Military Theory: Ancient and Modern (Ontario: Mosaic Press, 1992) tr. 86-7. (25) Giaùo sö Geoff Wade cuûa Vieän Nghieân cöùu AÙ chaâu thuoäc Ñaïi hoïc quoác gia Singapore [National University of Singapore] ñaõ vieát: The Ming invasion of Ñaïi Vieät is perhaps the most obvious example of a colonial adventure. There was invasion, occupation, the imposition of a military and civil administration, economic exploitation and domination by a court in the capital of the dominating power. The obvious decolonisation which occurred following the failure of this enterprise underlines its colonial natures. Asia Research Institute: Working Paper Series No. 31, October, 2004: The Zheng He Voyages: A Reassessment. Vieäc quaân Minh xaâm laêng Ñaïi Vieät coù leõ laø thí duï roõ raøng nhaát cuûa moät phieâu löu thöïc daân trong ñoù bao goàm ñuû caû xaâm löôïc, chieám ñoùng, thieát laäp moät heä thoáng haønh chaùnh daân söï laãn quaân söï, khai thaùc taøi nguyeân kinh teá vaø do moät trieàu ñình töø kinh ñoâ cuûa löïc löôïng thoáng trò chæ ñaïo. Ñöôøng loái ñoù tan raõ ngay sau khi moâ hình keå treân thaát baïi caøng laøm cho baûn chaát thöïc daân cuûa hoï theâm hieån hieän. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Clements, Jonathan. Coxinga and the fall of the Ming Dynasty, Phoenix Mill: Sutton 1. Publishing, 2005. Dieâu, Gia Vaên (姚嘉文). Thaäp cuù thoaïi aûnh höôûng Ñaøi Loan (十句話影響台灣), Ñaøi Baéc: 2. Chính Trung thö cuïc, 2003. Konstam, Angus. The History of Pirates, The Lyons Press, 1999. 3. Maõ, Ñaïi Chính (馬大正) (chuû bieân). Trung Quoác bieân cöông kinh löôïc söû (中國邊彊經略 4. 史), Trònh Chaâu: Trung Chaâu coå tòch xuaát baûn xaõ, 2000. Murray, Dian H. Pirates Of The South China Coast 1790-1810, Calif.: Stanford University 5. Press, 1987. Neumann, Charles Fried. Tónh haûi phaân kyù (靖海氛記) Translations from the Chinese and 6. Armenian, London: Oriental Translation Fund, 1831 (reprinted by Elibron Classics, 2005).
144 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 4 (75). 2009 Oxnam, Robert B. Ruling from Horseback: Manchu Politics in the Oboi Regency, 7. 1661-1669, Chicago and London: The University of Chicago Press, 1975. Phasuk, Santanee vaø Philip Stott. Royal Siamese Maps: War and Trade in Nineteenth 8. Century Thailand, Bangkok: River Books, 2004. Stuart-Fox, Martin. A Short History of China and Southeast Asia: Tribute, Trade and 9. Influence, NSW Australia: Allen & Unwin, 2003. Tien, Chen-Ya. Chinese Military Theory, Ancient and Modern, Oakville, Ontario: Mosaic 10. Press, 1992. Tröông Vó (張煒), Phöông Khoân (方堃). Trung Quoác haûi cöông thoâng söû (中國海疆通史), 11. Trònh Chaâu: Trung Chaâu coå tòch xuaát baûn xaõ, 2003. 12. Wade, Geoff. “The Zheng He Voyages: A Reassessment”, Asia Research Institute, National University of Singapore, Working Paper Series No. 31 (October, 2004). TOÙM TAÉT Trong nghieân cöùu naøy, taùc giaû chuû yeáu döïa vaøo nhöõng taøi lieäu chính thöùc cuûa caùc trieàu ñaïi Minh-Thanh, bao goàm söû kyù, hoäi ñieån, baûn ñoà... ñeå ñaùnh giaù laïi quan ñieåm veà cöông thoå cuûa Trung Hoa trong nhöõng theá kyû tröôùc. Quan nieäm ñoù khoâng giôùi haïn trong caùc taøi lieäu haønh chính maø coøn bao goàm caû quan nieäm veà thieân trieàu-phieân thuoäc vaø nhaát laø yù nieäm noäi ñòa-haûi ngoaïi ñaõ laø neàn taûng cho moïi chính saùch. Trong hôn 500 naêm cuûa hai trieàu ñaïi Minh-Thanh, ngöôøi Trung Hoa hoaøn toaøn khoâng coi bieån caû laø moät khu vöïc caàn chinh phuïc, khai thaùc vaø chinh phaït, neáu coù thì cuõng vì lyù do phoøng thuû hôn laø baønh tröôùng. Traùch nhieäm tieãu tröø cöôùp bieån, baûo ñaûm an toaøn cho caùc thöông thuyeàn qua laïi treân bieån maëc nhieân ñöôïc ngöôøi Trung Hoa xem laø nhieäm vuï cuûa caùc nöôùc maø hoï goïi laø phieân thuoäc. Chæ ñeán khi Thanh trieàu bò laät ñoå, chính quyeàn Trung Hoa lôïi duïng thôøi cô hoãn loaïn sau theá chieán thöù hai, trong vai troø tieáp thu laõnh thoå vaø giaûi giaùp quaân ñoäi Nhaät Baûn ñeå laán chieám nhieàu khu vöïc ñaát lieàn vaø haûi phaän tröôùc ñaây ôû ngoaøi taàm kieåm soaùt cuûa hoï. ABSTRACT CHINESE CONCEPT OF THE SEA UNDER MING AND YUAN DYNASTIES In this study, the author, mainly basing on the official documents of the two dynasties Ming and Yuan, history, anthologies, maps... reviews the Chinese conception of their territory in the past centuries. Such a conception was not only presented in administrative documents, but it was also expressed in their concepts of the relationship between the central court and its vassals and above all those concepts of national and foreign land. These concepts proved to be the foundation for all the national policies. For more than 500 years when the two dynasties Ming and Yuan reigned China, the Chinese never held the sea as an aim for their invasion, exploitation and punitive expeditions. Or if there was any military activities here, they were mainly for defensive rather than invasive purposes. Also it went without saying that to get rid of pirates for the protection of commercial ships sailing at sea was the duties of the vassals. Only when the Yuan dynasty fell, the new government of China with their role to take over the territory of the nation as well as disarm the Japanese forces, imposing upon the then chaotic situation, encroached upon areas of land and sea that prior to the event did not belong to them.