Báo cáo nghiên cứu khoa học: "SỰ BIẾN ĐỔI CÁC GIÁ TRỊ VĂN HOÁ TRƯỚC BỐI CẢNH TOÀN CẦU HOÁ KINH TẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY"

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:4

Thêm vào BST

Báo xấu

128
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Toàn cầu hoá kinh tế là một tất yếu khách quan, nó tác động đến nhiều mặt của cuộc sống trong đó có văn hoá. Trong bối cảnh đó, bài viết nêu lên những đặc tính của văn hoá truyền thống và chỉ ra những tác động của toàn cầu hoá kinh tế đến các giá trị văn hoá Việt Nam. Tác giả chỉ phân tích những tác động tiêu cực ở vài khía cạnh như tâm lý, thói quen, truyền thống...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: "SỰ BIẾN ĐỔI CÁC GIÁ TRỊ VĂN HOÁ TRƯỚC BỐI CẢNH TOÀN CẦU HOÁ KINH TẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY"

SỰ BIẾN ĐỔI CÁC GIÁ TRỊ VĂN HOÁ TRƯỚC BỐI CẢNH TOÀN CẦU HOÁ KINH TẾ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY CULTURAL VALUE CHANGES IN THE CURRENT TREND OF ECONOMIC GLOBALIZATION IN VIETNAM LÊ HỮU ÁI Trường Đại học Kinh tế, Đại học Đà Nẵng TÓM T ẮT Toàn cầu hoá kinh tế là một tất yếu khách quan, nó tác động đến nhiều mặt của cuộc sống trong đó có v ăn hoá. Trong bối cảnh đó, bài viết nêu lên những đặc tính của v ăn hoá truyền thống v à chỉ ra những tác động của toàn cầu hoá kinh tế đến các giá trị v ăn hoá Việt Nam. Tác giả chỉ phân tích những tác động tiêu cực ở v ài khía cạnh như tâm lý, thói quen, truyền thống... ABSTRACT Economic globalization is a necessity affecting various aspects of life including culture. In this perspective, the paper presents characteristics of traditional culture and points out the impacts of economic globalization on the Vietnamese cultural values. The author also analyzes the negative effects on psychology, habits, tradition, and so on. 1. Sù ph¸t triÓn nhanh chãng vµ m¹nh mÏ cña khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang thóc ®Èy nh©n lo¹i ®i vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, mµ tríc hÕt lµ toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. Bøc tranh tæng qu¸t cña thÕ giíi hiÖn ®¹i, nãi theo ng«n ng÷ triÕt häc ®ã lµ sù x©m nhËp, t¸c ®éng, ¶nh hëng lÉn nhau trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸. NhiÒu vÊn ®Ò ®îc ®Æt ra, kh«ng thÓ mét quèc gia nµo cã thÓ tù m×nh gi¶i quyÕt ®îc nh: m«i trêng sinh th¸i, dÞch bÖnh, téi ph¹m, khñng bè v.v... Nh vËy, toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ xu thÕ kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Nã ®îc xem nh lµ mét tÊt yÕu lÞch sö, g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Nã thÓ hiÖn nhiÒu khÝa c¹nh nh: Sù gia t¨ng giao lu th¬ng m¹i quèc tÕ, h×nh thµnh thÞ trêng víi tÝnh thèng nhÊt vµ tÝnh toµn cÇu, h¹n chÕ vµ ph¸ bá hµng rµo thuÕ, tù do ho¸ thÞ trêng dÞch vô, më réng vµ t¹o m«i trêng kinh doanh b×nh ®¼ng vµ thèng nhÊt v.v... nghÜa lµ mäi thø ®Òu ph¶i tu©n theo “luËt ch¬i chung”. Ngêi ta dÔ nhËn thÊy nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµ c¶ tiªu cùc cña toµn cÇu ho¸ nhÊt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ. Song hiÖn nay vÉn cha cã ®Þnh nghÜa thèng nhÊt vÒ toµn cÇu ho¸. Mçi mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau nh kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ hay lµ tõ hÖ t tëng, quan niÖm sèng, ®Þa vÞ... ®Òu cã nh÷ng c¸ch hiÓu kh¸c nhau. Bµi viÕt nµy kh«ng cã ý ®Þnh tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ë trªn, mµ chØ ph©n tÝch nh÷ng ¶nh hëng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Õn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña ViÖt Nam hiÖn nay. §¹i héi lÇn thø IX cña §¶ng ta x¸c ®Þnh “Toµn cÇu ho¸ lµ mét xu thÕ kh¸ch quan, l«i cuèn ngµy cµng nhiÒu níc tham gia, võa cã mÆt tÝch cùc, võa cã mÆt tiªu cùc, võa cã hîp t¸c, võa cã ®Êu tranh” (1, tr. 64).
2. §Ó cã c¸i nh×n toµn diÖn vÒ nh÷ng ¶nh hëng cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ ®Õn c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸, tríc hÕt cÇn x¸c ®Þnh c¸c ®Æc trng cña nÒn v¨n ho¸ Êy lµ g×, nh÷ng g× ®îc gäi lµ gi¸ trÞ hay ngîc l¹i lµ ph¶n gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ - theo nghÜa tæng qu¸t nhÊt, ®ã lµ tÊt c¶ nh÷ng g× hiÓn hiÖn, c¶ thÕ giíi c¸c sù vËt h÷u h×nh, c¸i mµ chóng ta gäi lµ thÕ giíi kh¸ch quan lÉn c¸c sù vËt v« h×nh - phi vËt thÓ. Bëi lÏ, xÐt vÒ thùc chÊt, con ngêi tån t¹i víi t c¸ch lµ con ngêi x· héi - nã ph¶i ®îc nu«i dìng hai nguån n¨ng lîng: vËt chÊt vµ tinh thÇn. Khã cã thÓ h×nh dung mét hµnh vi cña con ngêi chØ cã thÓ phô thuéc mét hay hai tiÒn ®Ò trªn ®©y, nghÜa lµ nã ph¶i ®îc ®Æt trong c¸c quan hÖ, ®îc thÈm ®Þnh trong b¶ng gi¸ trÞ: thiÖn - ¸c, xÊu - ®Ñp, cao thîng - thÊp hÌn, nh©n nghÜa - bÊt nh©n, ®óng - sai, ph¶i - tr¸i, kÖch cìm - hµi hoµ, nh©n tÝnh - bÊt l¬ng, ®îc lµm hay kh«ng ®îc lµm, cho phÐp - cÊm kþ... VËy lµ, gi¸ trÞ ®îc xem nh lµ ®Æc trng, lµ ngêi b¹n ®ång hµnh cña con ngêi tõ khi con ngêi h×nh thµnh víi t c¸ch lµ loµi ngêi cho ®Õn ngµy h«m nay. NÕu xÐt riªng vÒ khÝa c¹nh v¨n ho¸, cã lÏ nh÷ng g× cßn ®äng l¹i qua thêi gian ®îc biÓu hiÖn ë chuÈn mùc, hµnh vi, ë phong tôc, tËp qu¸n, thãi quen, lèi sèng, ph¬ng thøc øng xö... ®îc c¶ céng ®ång thõa nhËn vµ tù nguyÖn tu©n theo, ®îc truyÒn tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c - §ã chÝnh lµ truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc. XÐt vÒ b¶n chÊt, truyÒn thèng v¨n ho¸ bao giê còng cã tÝnh hai mÆt, mét mÆt nã g×n gi÷, b¶o tån nh÷ng g× lµ quÝ gi¸, lµ cèt c¸ch, lµ b¶n s¾c riªng biÖt cña nã. VÒ ph¬ng diÖn nµy, truyÒn thèng mang ý nghÜa tÝch cùc; mÆt kh¸c, còng chÝnh do sù cè kÕt cña truyÒn thèng l¹i cã nguy c¬ dÉn ®Õn duy tr×, b¶o vÖ, t¹o m«i trêng thuËn lîi cho c¸c mÆt, c¸c yÕu tè lçi thêi, l¹c hËu, t¹o nªn c¸c ph¶n gi¸ trÞ trong v¨n ho¸, vÒ ph¬ng diÖn nµy truyÒn thèng mang ý nghÜa tiªu cùc. Bëi vËy, khi nãi ®Õn truyÒn thèng (theo gèc tiÕng La tinh “Tradio” nghÜa lµ truyÒn l¹i, nhêng l¹i) th× ph¶i ®îc hiÓu lµ truyÒn l¹i nh÷ng g× tèt ®Ñp t¹o nªn phong tôc, vµ c¶ truyÒn l¹i nh÷ng g× kh«ng tèt ®Ñp t¹o nªn hñ tôc. 3. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ, bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ ®· t¸c ®éng ®Õn nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam hiÖn nay nh thÕ nµo? §©y lµ mét lÜnh vùc kh¸ míi mÎ, cÇn cã thêi gian vµ cø liÖu x¸c thùc. Tuy nhiªn, khi tiÕp cËn, chóng t«i m¹nh d¹n da ra mét sè nhËn xÐt ban ®Çu. 3.1. Mçi mét d©n téc trªn thÕ giíi ®Òu cã nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng v¨n ho¸ riªng biÖt, còng cã kh«ng Ýt nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸ cña mét d©n téc nµy l¹i cã thÓ lÆp l¹i ë d©n téc kh¸c. §iÒu ®ã còng dÔ gi¶i thÝch ë phÐp biÖn chøng gi÷a tÝnh d©n téc vµ tÝnh nh©n lo¹i. Tuy nhiªn, c¸i lµm nªn nh÷ng nÐt riªng biÖt cña mét d©n téc lµ do chÝnh hoµn c¶nh ®Þa lý, khÝ hËu, lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña d©n téc ®ã quy ®Þnh. Ch¼ng h¹n thµnh ng÷ “phÐp vua thua lÖ lµng” cã cßn ®óng trong hoµn c¶nh héi nhËp, ph¸t triÓn kinh tÕ n÷a kh«ng? ë ®©y ch¾c ch¾n sÏ cã sù t¸c ®éng ngîc chiÒu; Mét bªn, héi nhËp kinh tÕ ®ßi hái ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nhanh chãng vµ m¹nh mÏ. Quèc tÕ ho¸ th¬ng m¹i vµ ®Çu t cïng víi sù hç trî cña tù do ho¸ tµi chÝnh thóc ®Èy liªn kÕt kinh tÕ vµ h×nh thµnh thÓ chÕ khu vùc vµ quèc tÕ thùc chÊt lµ mét nÒn kinh tÕ më, n¨ng ®éng, nh¹y bÐn. Ngîc l¹i, mét bªn, lµng x· lµ mét chÕ ®é tù trÞ ®Æc biÖt cña Nhµ níc ViÖt Nam, h×nh thµnh vµ biÕn ®æi tõ rÊt l©u trong lÞch sö vµ Ýt nhiÒu biÕn d¹ng qua c¸c thêi ®¹i. “PhÐp vua” biÓu hiÖn chñ quyÒn quèc gia ®îc cÊu thµnh b»ng lËp
ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p, ®iÒu chØnh mäi hµnh vi cña céng ®ång x· héi. ThÕ nhng “lÖ lµng” ë c¸c ®Þa ph¬ng l¹i ®îc ®iÒu hµnh bëi c¸c Héi ®ång kú môc, cã c¬ quan thi hµnh ®øng ®Çu lµ lý trëng, vµ cã c¶ c¬ quan xÐt xö. §iÒu ®¸ng nãi lµ nh÷ng quy ®Þnh cña “LÖ” ®îc mäi c d©n tù nguyÖn tu©n thñ, vµ c¸c thiÕt chÕ lóc ®Çu chØ lµ quy ®Þnh cña c¸c H¬ng íc. Nã bao gåm c¶ quy ®Þnh thµnh v¨n vµ bÊt thµnh v¨n do mét lµng ®Æt ra ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ cña c¸c thµnh viªn trong lµng vµ øng xö víi “PhÐp vua”. Nh vËy, hiÖu øng v¨n ho¸ ë ®©y lµ: Toµn cÇu lµ c¬ chÕ më, ®éng, tiÕp biÕn, cßn lµng x· l¹i b¶o vÖ sù tÜnh lÆng, Ýt biÕn ®æi, cã xu híng thu hÑp. Lµng nghÒ truyÒn thèng lµ mét biÓu hiÖn ®Æc trng, sù liªn kÕt hîp t¸c, phô thuéc lÉn nhau rÊt mong manh, kh«ng bÒn v÷ng. 3.2. Thùc chÊt cña toµn cÇu ho¸ kinh tÕ lµ sù tù do ho¸, lµ më réng thÞ trêng, chu chuyÓn vèn vµ kÐo theo lµ qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ kiªn kÕt s¶n xuÊt kinh deoanh gi÷a c¸c quèc gia trªn ph¹m vi thÕ giíi. ë ®ã diÔn ra møc ®é c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t. TÝnh chuyªn nghiÖp trong mua b¸n, tiÕp thÞ, chµo hµng qu¶ng c¸o ®îc xem nh lµ mét chuÈn mùc ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña kinh doanh. Kinh doanh lµ nghÒ, doanh nh©n lµ mét tÇng líp ®îc coi träng thËm chÝ ®îc x· héi t«n vinh, ®îc ®¸nh gi¸ cao trong thang bËc gi¸ trÞ cña x· héi. Ngîc l¹i, trong truyÒn thèng ngêi ViÖt, rÊt hiÕm khi ®Ò cao tÇng líp ngêi kinh doanh, x· héi vÉn kú thÞ xem hä nh lµ “con bu«n”, lµ h¹ng t trong sü-n«ng-c«ng-th¬ng, “NhÊt sü nh× n«ng, hÕt g¹o ch¹y r«ng, nhÊt n«ng nh× sü” lµ nãi lªn ®iÒu ®ã. Ch¾c ch¾n lµ trong qu¸ tr×nh héi nhËp, nh÷ng quan niÖm nh trªn dÇn dÇn sÏ ph¶i thay ®æi. Kinh doanh, bu«n b¸n ph¶i ®îc xem lµ nghÒ cao quý. Míi ®©y Nhµ níc ta ®· quyÕt ®Þnh lÊy ngµy 13/10 hµng n¨m lµ Ngµy Doanh nh©n ViÖt Nam hay gi¶i thëng “Sao vµng ®Êt ViÖt” nh»m ®Ó t«n vinh, ®Ò cao vai trß vÞ thÕ cña hä. 3.3. Cïng víi sù ph¸t triÓn quan hÖ bu«n b¸n quèc tÕ, víi sù liªn kÕt cña c¸c c«ng ty, c¸c tËp ®oµn kinh tÕ xuyªn quèc gia, t¹o nªn n¨ng lùc s¶n xuÊt cao, t¸c ®éng m¹nh mÏ mäi mÆt trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kÓ c¶ qu¸ tr×nh ph©n phèi hµng ho¸. Tû träng dÞch vô ngµy cµng chiÕm vÞ thÕ trong s¶n xuÊt. Nh vËy, hiÖu qu¶ kinh tÕ sÏ ®îc t¨ng cêng, thóc ®Èy nhanh chãng sù ph©n ho¸. Ngîc l¹i, vÒ c¬ b¶n ViÖt Nam vÉn cßn lµ níc chËm ph¸t triÓn, lo¹i trõ mét sè ngµnh nghÒ, cßn nh×n chung cßn nhá bÐ, manh món. C¸ch thøc s¶n xuÊt Êy ®Ì nÆng lªn t©m lý cña ngêi s¶n xuÊt. §Ò cao gi¸ trÞ tinh thÇn h¬n lµ hiÖu qu¶ kinh tÕ “MiÕng gi÷a lµng h¬n sµng xã bÕp”. V¨n ho¸ truyÒn thèng Ýt chÊp nhËn sù ph©n cùc “an bÇn nhi l¹c” (nghÌo mµ vÉn vui) vÉn ®îc ®Ò cao, thËm chÝ ®îc xem lµ tiªu chuÈn cña bËc qu©n tö, cña kÎ sü. Trong ®êi sèng thêng nhËt cña céng ®ång, ngêi ta vÉn thêng khuyªn nhñ nhau “d¹i ®µn h¬n kh«n ®éc” mµ h×nh thøc biÓu hiÖn hiÖn nay lµ chñ nghÜa b×nh qu©n. 3.4. Sù t«n kÝnh ngêi giµ, ngêi cao tuæi lµ mét mÆt cña v¨n ho¸ cæ truyÒn cña ¸ §«ng. ë Nho gi¸o, ®ã lµ mét triÕt lý sèng. Bëi lÏ, khi nãi ®Õn ngêi giµ lµ coi träng hä th× còng cã nghÜa lµ sù thõa nhËn gi¸ trÞ céi nguån, sù tu©n thñ thø bËc chÆt chÏ, nh vËy hÖ qu¶ tÊt yÕu lµ ®Ò cao gi¸ trÞ kinh nghiÖm “sèng l©u lªn l·o lµng”. Tri thøc kinh nghiÖm cã vai trß to lín trong ph¬ng thøc trång trät, ch¨n nu«i víi mét c¬ chÕ kinh tÕ tÜnh, khÐp kÝn phï hîp víi n«ng nghiÖp. NÕu cø xem tri thøc kinh nghiÖm lµ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ trong nÒn kinh tÕ quèc tÕ më cöa héi nhËp th× ®ã l¹i lµ lùc c¶n.Toµn cÇu ho¸ kinh tÕ yªu cÇu nhËn ®Þnh ®¸nh gi¸ vÒ c¬
héi hîp t¸c, ®Çu t, kinh doanh dÞch chuyÓn vèn mét c¸ch mau lÑ, dùa trªn c¬ së ph©n tÝch tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸ cao, ®iÒu ®ã chØ cã thÓ do t duy lý tÝnh mang l¹i. 3.5. Níc ta ë vµo khu vùc ®Þa lý kh¸ phøc t¹p, lng tùa vµo d·y Trêng S¬n hïng vÜ, mÆt híng ra biÓn §«ng réng lín, víi khÝ hËu nhiÖt ®íi Èm giã mïa ®a d¹ng phong phó vµ còng kh«ng kÐm phÇn kh¾c nghiÖt. Bëi vËy, suèt c¶ chiÒu dµi lÞch sö, d©n téc ta lu«n lu«n chèng chäi víi thiªn nhiªn nh»m ®Ó thÝch øng. MÆt kh¸c n÷a, l¹i n»m c¹nh quèc gia cã bÒ dÇy lÞch sö, l¹i lu«n lu«n cã ý ®Þnh chia c¾t th«n tÝnh, ®ång ho¸ d©n téc ViÖt, nªn c¶ d©n téc suèt mÊy ngh×n n¨m t×m c¸ch chèng l¹i sù x©m lîc tõ bªn ngoµi. Do vËy, chñ nghÜa yªu níc, tinh thÇn cè kÕt céng ®ång trong ®Êu tranh víi thiªn nhiªn vµ b¶o b¶o vÖ Tæ quèc lµ mét nÐt ®Æc trng cña v¨n ho¸ truyÒn thèng ViÖt Nam. Nhê ®ã mµ d©n téc ta míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, nÕu sö dông c¸c gi¸ trÞ trªn ®©y trong héi nhËp vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, th× kh«ng cßn phï hîp. Ph¶i ch¨ng ®©y lµ c¬ së cho t tëng b¶o thñ, ng¹i ®æi míi ph¸t triÓn, dÞ øng víi më cöa trong kinh tÕ, kh«ng tiÕp thu nh÷ng yÕu tè ngo¹i nhËp c¶ kinh tÕ lÉn v¨n ho¸. Nh vËy, lùc c¶n cña truyÒn thèng sÏ t¹o nªn xung ®éng lùc ngîc nh Lªnin tõng vÝ nã ®Ì nÆng lªn t©m hån cña ngêi ®ang sèng, lµm chËm l¹i bíc tiÕn cña lÞch sö. Trong thêi ®¹i ngµy nay, kh«ng mét quèc gia nµo cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn mµ l¹i kh«ng tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ. Héi nhËp, më cöa lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan, nã t¹o ra nhiÒu thêi c¬ vµ còng l¾m th¸ch thøc ®ßi hái ph¶i vît qua. ViÖc hiÓu c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng cña d©n téc sÏ gãp phÇn x©y dùng c¸c gi¶i ph¸p phï hîp nh»m tiÕp thu nh÷ng tinh hoa cña nh©n lo¹i ®ång thêi lo¹i bá nh÷ng yÕu tè tiªu cùc, lçi thêi, t¹o nªn m«i trêng lµnh m¹nh cho ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æt c¬ së cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, hµi hoµ. TÀI LIỆU THAM KHẢO Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX, Nxb Chính trị [1] Quốc gia, Hà Nội, 2001, tr. 64. Phác thảo chân dung văn hoá Việt Nam, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2000. [2] Nguyễn Xuân Dân (chủ biên), Những vấn đề toàn cầu hoá kinh tế, Nxb Khoa học Kỹ thuật, [3] Hà Nội, 2001. Nguyễn Đăng Dung, Bùi Ngọc Sơn, Lệ Làng xưa và lệ làng nay, Tạp chí Cộng sản, số 29 [4] (10/2002), tr. 32 - 36. Nguyễn Trọng Chuẩn, Nguyễn Vă n Huyên (Chủ biên), Giá trị truyền thống trước những [5] thách thức của toàn cầu hoá, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002. Nguyễn Tấn Hùng, Văn hoá giáo dục các tỉnh miền Trung và Tây Nguyên trước bối cảnh toàn [6] cầu hoá, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Miền Trung, Tây Nguyên trước bối cảnh toàn cầu hoá kinh tế, Đại học Đà Nẵng, Trường Đại học Kinh tế, Đà Nẵng 8/2003.