Báo cáo nghiên cứu khoa học " Tôn Trung Sơn ở Việt Nam"

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

64
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tôn Trung Sơn được bầu làm Tổng lý của Hội. Ông đề ra ba chủ nghĩa: Dân tộc, Dân quyền, Dân sinh ư Tam Dân chủ nghĩa ư làm phương châm hoạt động của Đồng minh Hội. Phong trào cách mạng Trung Quốc từ đó tiến mạnh hơn trước. Các cuộc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền quy mô ở các tỉnh miền Nam Trung Quốc ngày càng lan rộng và đến ngày 10/10/1911, khởi nghĩa Vũ Xương thắng lợi, cách mạng Tân Hợi thành công, đạp đổ chế độ phong kiến hàng nghìn năm thống trị Trung Quốc....

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Tôn Trung Sơn ở Việt Nam"

nghiªn cøu trung quèc sè 6(65) - 2005 66 Ch−¬ng th©u* b×nh qu©n ®Þa quyÒn". T«n Trung S¬n I ®−îc bÇu lµm Tæng lý cña Héi. ¤ng ®Ò ra T«n Trung S¬n cßn cã tªn lµ T«n V¨n, ba chñ nghÜa: D©n téc, D©n quyÒn, D©n T«n DËt Tiªn, ng−êi huyÖn H−¬ng S¬n sinh - Tam D©n chñ nghÜa - lµm ph−¬ng (nay lµ Trung S¬n), tØnh Qu¶ng §«ng. ch©m ho¹t ®éng cña §ång minh Héi. ¤ng lµ nhµ c¸ch m¹ng d©n chñ vÜ ®¹i Phong trµo c¸ch m¹ng Trung Quèc tõ ®ã cña Trung Quèc. tiÕn m¹nh h¬n tr−íc. C¸c cuéc khëi nghÜa Sím gi¸c ngé t− t−ëng d©n téc - d©n vò trang giµnh chÝnh quyÒn quy m« ë c¸c chñ, nªn sau khi tèt nghiÖp tr−êng Y tØnh miÒn Nam Trung Quèc ngµy cµng khoa B¸c TÕ (Qu¶ng Ch©u), «ng ®· dÊn lan réng vµ ®Õn ngµy 10-10-1911, khëi th©n vµo con ®−êng ho¹t ®éng c¸ch nghÜa Vò X−¬ng th¾ng lîi, c¸ch m¹ng m¹ng cøu d©n cøu n−íc. N¨m 1894, «ng T©n Hîi thµnh c«ng, ®¹p ®æ chÕ ®é phong thµnh lËp H−ng Trung Héi ë Honolulu kiÕn hµng ngh×n n¨m thèng trÞ Trung (Hawai), ®Ò ra c−¬ng lÜnh "§¸nh ®uæi Quèc. ChÝnh phñ D©n quèc l©m thêi ra M·n Thanh, kh«i phôc Trung Hoa, ®êi do T«n Trung S¬n lµm Tæng thèng, thµnh lËp ChÝnh phñ liªn hiÖp", thu hót thñ ®« ®Æt t¹i Nam Kinh. nhiÒu nh©n sÜ vµ thanh niªn Trung Quèc Nh−ng ch¼ng bao l©u sau, mäi thµnh yªu n−íc tham gia, quyªn gãp kinh phÝ, qu¶ c¸ch m¹ng l¹i bÞ r¬i vµo tay bän mua s¾m vò khÝ chuÈn bÞ c¸c cuéc khëi qu©n phiÖt ph¶n ®éng Viªn ThÕ Kh¶i. T«n nghÜa Qu¶ng Ch©u (1895), HuÖ Ch©u Trung S¬n l¹i ph¶i tr¶i qua mét chÆng (1898), ®Þnh kÕt hîp víi phong trµo ph¶n ®−êng ®Êu tranh míi ®Çy gian lao khæ ¶i. ®Õ cña NghÜa Hßa §oµn ë miÒn B¾c, N¨m 1912, «ng c¶i tæ §ång minh Héi nh−ng ®· kh«ng thµnh c«ng, «ng l¹i thµnh Quèc d©n §¶ng ®Ó tiÕp tôc ho¹t ph¶i l−u vong ra n−íc ngoµi. ®éng chèng bÌ lò qu©n phiÖt B¾c ph−¬ng. N¨m 1905, H−ng Trung Héi cña T«n C¸ch m¹ng Th¸ng M−êi Nga th¾ng Trung S¬n, Hoa H−ng Héi cña Hoµng lîi ®· ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn T«n Trung H−ng (tøc Hoµng Kh¾c C−êng) cïng víi S¬n, råi §¶ng Céng s¶n Trung Quèc c¸c Héi ®¶ng c¸ch m¹ng kh¸c häp t¹i thµnh lËp ®· t¹o nªn b−íc ngoÆt trong t− Tokyo (NhËt B¶n) lËp ra mét chÝnh ®¶ng c¸ch m¹ng thèng nhÊt lÊy tªn Trung * PGS.TS. Sö häc. Quèc C¸ch m¹ng §ång minh Héi, gäi t¾t t−ëng ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña «ng. T«n lµ §ång minh Héi, ®Ò ra c−¬ng lÜnh hµnh Trung S¬n ®· kÕt hîp víi §¶ng Céng ®éng lµ "§¸nh ®uæi M·n Thanh, kh«i s¶n Trung Quèc, chñ tr−¬ng lËp mÆt phôc Trung Hoa, thµnh lËp D©n quèc, trËn thèng nhÊt c¸ch m¹ng, ®Ò ra ba
67 T«n Trung S¬n víi ViÖt Nam chÝnh s¸ch lín "Liªn Nga, Liªn Céng, vÉn cã ý ®Þnh tranh thñ ®Ó tÝnh kÕ l©u ñng hé N«ng C«ng" - Tam ®¹i chÝnh dµi. Nh−ng khi «ng tíi Hµ Néi, th× s¸ch; ®ång thêi triÖu tËp §¹i héi §¹i Doumer ®· hÕt nhiÖm kú, ChÝnh phñ biÓu Trung Quèc Quèc d©n §¶ng (1924) Ph¸p kh«ng nh÷ng kh−íc tõ mµ cßn ra x¸c ®Þnh l¹i néi dung míi cña Tam d©n lÖnh theo dâi chÆt chÏ T«n trªn c¸c chñ nghÜa, ®Ò ra c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ thuéc ®Þa cña Ph¸p. Tuy vËy, T«n "ph¶n ®Õ ph¶n phong", xãa bá c¸c "§iÒu Trung S¬n vÉn l−u l¹i Hµ Néi cho ®Õn −íc bÊt b×nh ®¼ng", triÖu tËp "Quèc d©n mïa xu©n 1903 råi ®i tiÕp vµo Sµi Gßn héi nghÞ". Sau ®ã, «ng s¸ng lËp tr−êng cho tíi h¹ tuÇn th¸ng 7-1903 míi rêi Qu©n sù Hoµng Phè, ®µo t¹o c¸n bé chØ Sµi Gßn ®i Hång K«ng. Trong h¬n t¸m huy, chuÈn bÞ B¾c ph¹t, tiªu diÖt bÌ lò th¸ng nµy, T«n Trung S¬n chñ yÕu ho¹t qu©n phiÖt ph¶n ®éng, lËp l¹i chÕ ®é ®éng trong giíi Hoa kiÒu vµ t×m c¸ch céng hßa D©n quèc, nh−ng kh«ng may, liªn hÖ víi c¸c tæ chøc yªu n−íc chèng Ph¸p cña ViÖt Nam. «ng thô bÖnh vµ tõ trÇn t¹i B¾c Kinh ngµy 12-3-1925. LÇn thø 3: Tõ th¸ng 8-1905, sau khi thµnh lËp §ång minh Héi ë Tokyo, trªn II ®−êng ®i In®«nªxia ®Ó vËn ®éng Hoa Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng c¸ch kiÒu gióp tµi chÝnh cho c¸ch m¹ng Trung m¹ng, T«n Trung S¬n ph¶i tr¶i qua Quèc, «ng dõng l¹i ë Sµi Gßn - Chî Lín. nhiÒu n¨m th¸ng l−u vong ë n−íc ngoµi ¤ng l−u l¹i t¹i ®©y ®Õn trung tuÇn ®Ó liªn hÖ, vËn ®éng nhiÒu lùc l−îng th¸ng 3-1906, thµnh lËp Ph©n héi h¶i yªu n−íc, nhÊt lµ ë nh÷ng n¬i cã nhiÒu ngo¹i ®Çu tiªn cña Trung Quèc C¸ch Hoa kiÒu, ®Æng huy ®éng søc ng−êi, sù m¹ng §ång minh Héi vµ thu ®−îc nhiÒu ®ãng gãp tµi chÝnh cho sù nghiÖp chung. tiÒn quyªn gãp. ViÖt Nam còng lµ n−íc mµ T«n Trung S¬n hay qua l¹i l−u tró nhiÒu lÇn. KÓ tõ LÇn thø 4: Th¸ng 8-1906, sau khi rêi n¨m 1900 ®Ðn 1908, T«n ®· cã ®Õn n¨m Sµi Gßn ®i In®«nªxia míi ®−îc hai lÇn qua ®©y vµ dõng l¹i ë Sµi Gßn Chî th¸ng, T«n Trung S¬n l¹i trë vÒ ®©y, l−u Lín, H¶i Phßng, Hµ Néi... ®Ó ho¹t ®éng: l¹i hai th¸ng vÉn ®Ó tiÕp tôc ho¹t ®éng trong giíi Hoa kiÒu. LÇn thø 1: Tõ 21-6-1900 lµ ngµy «ng tõ Hång K«ng ghÐ Sµi Gßn trªn ®−êng LÇn thø 5: Cuèi th¸ng 3-1907, bÞ tíi Singapore. T«n Trung S¬n l−u l¹i Sµi ChÝnh phñ NhËt B¶n c©u kÕt víi M·n Gßn ®Õn 8-7-1900 víi ý ®Þnh vËn ®éng Thanh trôc xuÊt, T«n Trung S¬n l¹i Toµn quyÒn Ph¸p P. Doumer ñng hé «ng sang ViÖt Nam. ¤ng ®Õn Sµi Gßn gÆp chèng triÒu ®×nh M·n Thanh, nh−ng mét sè thñ lÜnh nghÜa qu©n Trung Hoa viÖc kh«ng thµnh. chèng M·n Thanh ph¶i l−u vong ë n−íc ta, råi ra Hµ Néi vµ ®©y lµ lÇn c− ngô ë LÇn thø 2: Tõ 13-12-1902 lµ thêi ®iÓm «ng tíi dù Héi chî t¹i Hµ Néi theo ViÖt Nam l©u nhÊt (h¬n mét n¨m). T¹i lêi mêi cña P. Doumer. Thùc d©n Ph¸p Hµ Néi lÇn nµy, T«n Trung S¬n vµ dïng chÝnh s¸ch hai mÆt: kh«ng gióp vò §ång minh Héi tiÕn hµnh nhiÒu viÖc khÝ cho T«n ®¸nh M·n Thanh nh−ng quan träng:
nghiªn cøu trung quèc sè 6(65) - 2005 68 - C¸c ph©n héi §ång minh Héi ë Hµ ®· nhiÒu lÇn vµo Sµi Gßn - Chî Lín hay Néi, H¶i Phßng lÇn l−ît ®−îc thµnh lËp. xuèng H¶i Phßng ®Ó "thÞ s¸t" t×nh h×nh Ng−êi phô tr¸ch §¶ng vô Hµ Néi kiªm vµ bµn b¹c c«ng viÖc víi c¸c ng−êi phô viÖc truyÒn ®¹t tin tøc trong ngoµi lµ tr¸ch ë ®Êy. Tr−¬ng Hoµn Tr×, th− ký "Qu¶ng §«ng Mét ®iÒu ®¸ng chó ý lµ trong suèt Héi Qu¸n" cã trô së ë sè nhµ 22 phè thêi gian Tæng bé §ång minh Héi ®Æt ë Hµng Buåm. C¸c ®ång chÝ qua l¹i ®©y Hµ Néi còng nh− c¸c ho¹t ®éng cña c¸n phÇn nhiÒu do «ng tiÕp ®·i vµ dÉn bé, héi viªn cña Héi trªn ®Êt ViÖt Nam ®−êng. ®Òu ®−îc nh©n d©n ViÖt Nam hÕt søc - Tæng lý T«n Trung S¬n quyÕt ®Þnh gióp ®ì che chë. Còng nhê vËy mµ c¸c dêi c¬ quan Tæng bé §ång minh Héi tõ chuyÕn ®i l¹i c«ng t¸c cña c¸c yÕu nh©n NhËt B¶n vÒ ®Æt t¹i sè nhµ 61 phè cña Héi, nhÊt lµ trong thêi gian ®¸nh Gambetta tøc lµ phè TrÇn H−ng §¹o TrÊn Nam Quan vµ Hµ KhÈu ®Òu an hiÖn nay lµm "Tæng hµnh dinh" ®Ó trùc toµn trãt lät, m·i ®Õn th¸ng 2-1908, theo tiÕp chØ huy thùc hiÖn kÕ ho¹ch qu©n sù yªu cÇu cña chÝnh phñ M·n Thanh, thùc cña ba tØnh ViÖt, QuÕ, §iÒn. V× lóc bÊy d©n Ph¸p míi ra lÖnh trôc xuÊt T«n giê chñ tr−¬ng cña §ång minh Héi lµ Trung S¬n khái ViÖt Nam. Th¸ng 3- ph¶i vò trang tÊn c«ng giµnh chÝnh 1908, T«n rêi ViÖt Nam ®i Singapore, quyÒn ba tØnh ë Hoa Nam: Qu¶ng §«ng, giao nhiÖm vô chØ huy qu©n sù ba tØnh Qu¶ng T©y vµ V©n Nam. Mét nhiÖm vô ViÖt, QuÕ, §iÒn cho Hoµng Kh¾c C−êng ®Æt ra cho c¸c ph©n héi Hµ Néi, H¶i vµ Hå H¸n D©n. Phßng, Sµi Gßn - Chî Lín lµ ph¶i chi - TrËn ®¸nh TrÊn Nam Quan th¸ng viÖn cho qu©n c¸ch m¹ng vÒ c¸c mÆt 10-1907. Theo nh− kÕ ho¹ch t¸c chiÕn qu©n nhu, khÝ giíi, l−¬ng thùc, thuèc cña Tæng bé §ång minh Héi ®· ®Þnh, men, v.v... C¸c c¸n bé vµ héi viªn §ång nh÷ng c¸nh qu©n do Hoµng Minh §−êng minh Héi ë ViÖt Nam lóc ®ã, ®· b»ng ®ñ vµ Quan Nh©n Phñ mÊy l©u ®ãng gi÷ ë mäi c¸ch ®Ó ñng hé qu©n c¸ch m¹ng biªn giíi ViÖt - Trung, ®−îc lÖnh xuÊt theo nh− "chØ thÞ" cña Tæng bé. Cã ng−êi kÝch trªn Nam Quan tõ cuèi th¸ng 10- ®· më qu¸n hµng b¸n ®Ëu phô, ra gi¸ 1907. Sau mét thêi gian chiÕn ®Êu, ngµy ®Ó lÊy tiÒn ñng hé mÆt trËn, cã th−¬ng 27-10 ®· chiÕm lÜnh ®−îc ph¸o ®µi bªn nh©n rót tiÒn cæ phÇn trong "§«ng h÷u cña TrÊn Nam Quan. §−îc tin D−¬ng Ng©n hµng" ®Ó ñng hé, cã ng−êi th¾ng trËn, T«n Trung S¬n vµ Hoµng th× ®i quyªn gãp trong bµ con Hoa kiÒu Kh¾c C−êng lËp tøc ®¸p xe löa tõ Hµ vµ c¶ trong nh©n d©n ViÖt Nam ®Ó ñng Néi lªn tËn trËn ®Þa xem xÐt t×nh h×nh. hé qu©n c¸ch m¹ng. Nh÷ng ho¹t ®éng T«n Trung S¬n thÊy qu©n c¸ch m¹ng cña c¸c ph©n héi ®Òu ®−îc Hoa kiÒu vµ tuy chiÕm ®−îc mét ph¸o ®µi, nh−ng viÖc nh©n d©n ViÖt Nam nhiÖt liÖt h−ëng tiÕn thñ sÏ rÊt khã kh¨n, v× ®©y lµ mét øng. "Lóc bÊy giê hä coi viÖc quyªn trî chç hiÓm yÕu, mµ qu©n Thanh th× rÊt c¸ch m¹ng lµ mét viÖc nghÜa"(1). ChÝnh ®«ng cã trªn 4.000 ng−êi ®ang tõ c¸c T«n Trung S¬n vµ U«ng Tinh VÖ còng phÝa lò l−ît kÐo vÒ tiÕp chiÕn. VÒ sau,
69 T«n Trung S¬n víi ViÖt Nam qua mÊy ®ît ph¶n c«ng n÷a, v× khÝ giíi, cña tØnh V©n Nam) do V©n Nam §¹i häc l−¬ng thùc thiÕu thèn, "ph¶i rót vÒ ®Þa xuÊt b¶n x· xuÊt b¶n n¨m 2001 nh©n phËn ViÖt Nam, ®ãng qu©n ë d·y nói dÞp kû niÖm "90 n¨m C¸ch m¹ng T©n Con Ðn (YÕn Tö ®¹i s¬n) chê thêi c¬ Hîi vµ 93 n¨m khëi nghÜa Hµ KhÈu", th× hµnh ®éng"(2). Trong khi ®ã, T«n, Hoµng ®Çu n¨m Quang Tù thø 34 (1908) Hoµng ®· trë vÒ Hµ Néi tõ s¸ng 29-10 ®Ó trï Minh §−êng, V−¬ng Hßa ThuËn, Quan liÖu kÕ ho¹ch míi. Nh©n Phñ... "nhËn lÖnh cña T«n Trung S¬n, dÉn h¬n 300 qu©n sang ViÖt Nam, ChiÕn dÞch TrÊn Nam Quan cuèi cïng giÊu binh ë Lµo Cai, tiÕp xóc víi Hoa ®· thÊt b¹i. "Qu©n c¸ch m¹ng kh«ng thÓ kiÒu trong tØnh, nh©n viªn ®−êng s¾t tiÕn theo ng¶ quan ¶i ®¸nh dèc vµo §iÒn - ViÖt vµ nh÷ng binh lÝnh Thanh cã Qu¶ng T©y lµm n¬i c¨n cø c¸ch m¹ng"(3), tinh thÇn chèng ®èi ®ãng ë Hµ KhÈu, "mÊy ngµn tr¸ng sÜ khëi nghÜa ë TrÊn chuÈn bÞ khëi nghÜa. Tinh m¬ ngµy 1-5, Nam Quan l¹i ch¹y qua n−¬ng n¸u ë Hoµng Minh §−êng dÉn qu©n c¶m tö, tõ B¾c Kú"(4). Thêi gian "n−¬ng n¸u" ë ®©y, Lµo Cai v−ît qua s«ng NËm Thi, héi qu©n c¸ch m¹ng sèng nh− thÕ nµo? Theo qu©n víi 300 lÝnh Thanh ®· mËt kÕt tõ cô NguyÔn QuyÒn, s¸ng lËp viªn vµ lµ tr−íc, ®¸nh chiÕm ph¸o ®µi Tø Liªn S¬n gi¸o s− §«ng Kinh nghÜa thôc (1907) th× vµ ®ån c¶nh s¸t ®Çu cÇu ®−êng s¾t, råi "h×nh nh− §Ò th¸m cã høa nu«i d−ìng bao v©y dinh §èc biÖn. Phã §èc biÖn l−¬ng thùc cho 3.000 lÝnh hä, nÕu nh− hä V−¬ng Ngäc Phiªn - mét tay sai trung thÊt b¹i mµ cÇn dïng ®Õn. Còng v× thÕ thµnh cña v−¬ng triÒu Thanh - mét mÆt mµ tr−íc ngµy rêi ViÖt Nam, T«n V¨n cã ra lÖnh cho lÝnh liÒu chÕt chèng cù, mÆt lªn B¾c Giang th¨m §Ò Th¸m"(4). Vµ kh¸c l¹i gi¶ vê ®ång ý ®µm ph¸n víi theo cô Phan TÊt Tu©n còng lµ nguyªn nghÜa qu©n. Nh−ng khi ®¹i diÖn nghÜa gi¸o s− §«ng Kinh nghÜa thôc cho biÕt qu©n lµ V−¬ng Hße §×nh cïng hai ng−êi th×: "T«n Trung S¬n sau khi ë mÆt trËn n÷a ®i vµo dinh ®Ó ®µm ph¸n, Phiªn ®· TrÊn Nam Quan vÒ, cã nhê §«ng Kinh béi −íc, sai lÝnh næ sóng b¾n chÕt! Viªn nghÜa thôc nu«i gióp cho 2.000 qu©n, thñ bÞ Hïng Th«ng (ng−êi M«ng) ®øng §«ng Kinh nghÜa thôc kh«ng cã kh¶ ngay sau Phiªn, vèn ®· cã liªn hÖ víi n¨ng nu«i nªn ®· giíi thiÖu lªn Hoµng nghÜa qu©n, næi giËn, rót sóng b¾n chÕt Hoa Th¸m vµ Hoµng Hoa Th¸m ®· nhËn tªn quan hÌn h¹ ®ã, råi lÖnh cho binh nu«i"(5). ViÖc Hoµng Hoa Th¸m cã nu«i lÝnh d−íi quyÒn bu«ng sóng, ®ãn nghÜa gióp cho §ång minh Héi hµng ngh×n qu©n lªn nói, lµm chñ dinh §èc biÖn. qu©n hay kh«ng vµ nu«i trong bao l©u, Ngay sau ®ã, cê nghÜa phÊt lªn kh¾p n¬i. th× hiÖn nay ch−a cã ®ñ tµi liÖu ®Ó x¸c Khëi nghÜa th¾ng lîi. Hµ KhÈu ®−îc minh. Nh−ng cã mét ®iÒu ta biÕt ch¾c lµ quang phôc, nghÜa qu©n thu ®−îc h¬n sau khi thÊt b¹i ë TrÊn Nam Quan, 1.000 khÈu sóng, h¬n 20 v¹n viªn ®¹n, qu©n §ång minh Héi ®· rót vÒ ®ãng ë cïng rÊt nhiÒu l−¬ng thùc vµ chiÕn lîi nói Con Ðn, sau ®ã gÇn 5 th¸ng n÷a míi phÈm kh¸c..."(6). Ngµy nay nh©n d©n l¹i xuÊt qu©n ®¸nh Hµ KhÈu. Trung Quèc ®· dùng mét t−îng ®µi - TrËn ®¸nh Hµ KhÈu. Theo cuèn "Hång Hµ Hån" vµ "Nhµ kû niÖm cuéc s¸ch Nam §iÒn phong v©n (sù ®æi thay
nghiªn cøu trung quèc sè 6(65) - 2005 70 khëi nghÜa Hµ KhÈu" ®−îc ng−êi Trung n¨m ®Çu thÕ kû XX, Phan Béi Ch©u lµ Quèc coi lµ cuéc tËp d−ît cña C¸ch m¹ng ngän cê tËp hîp lùc l−îng chèng Ph¸p T©n Hîi ba n¨m sau ®ã. theo chñ tr−¬ng "b¹o ®éng c¸ch m¹ng", thêi gian ®Çu (Duy T©n héi) Phan Béi - T«n Trung S¬n tiÕp xóc víi nh©n sÜ, Ch©u ®Ò ra c−¬ng lÜnh "§¸nh ®uæi giÆc chÝ sÜ ViÖt Nam. Nh÷ng n¨m th¸ng ho¹t Ph¸p, kh«i phôc n−íc ViÖt Nam, thµnh ®éng t¹i ViÖt Nam, T«n Trung S¬n ®· lËp chÝnh thÓ qu©n chñ lËp hiÕn". Khi tõng cã liªn hÖ mËt thiÕt víi c¸c tæ chøc l·nh ®¹o phong trµo §«ng Du (1905), t¹i yªu n−íc nh− §«ng Kinh nghÜa thôc, NhËt B¶n, Phan ®· hai lÇn "héi ®µm" víi nh− c¨n cø chèng Ph¸p ë Yªn ThÕ... vµ T«n Trung S¬n vµ bÞ T«n phª ph¸n "t− víi c¸c chÝ sÜ nh− L−¬ng V¨n Can, t−ëng qu©n chñ lËp hiÕn", nh−ng Phan NguyÔn QuyÒn. Ch¼ng h¹n nh− «ng ®· vÉn rÊt chó ý l¾ng nghe vµ dÇn dÇn hiÓu cã "hai lÇn héi kiÕn víi cô HuÊn QuyÒn" râ "t− t−ëng d©n chñ lµ hay lµ ph¶i", ë Th¸i B×nh (®Þa ®iÓm lµ nhµ Tæng ®èc Phan tá ra rÊt kÝnh phôc "nhµ d©n chñ TrÇn §×nh LËp) vµ ë Hµ Néi (t¹i mét vÜ ®¹i" nµy. Råi còng tõ ®ã cã mèi quan tiÖm cao l©u ë phè Hµng Buåm). Cô hÖ tèt víi ng−êi §¶ng c¸ch m¹ng cña NguyÔn QuyÒn thuËt l¹i r»ng: "Trong T«n Trung S¬n. VÒ sau, khi T«n qua ®êi lóc ®µm ®¹o t−¬ng ®¾c víi t«i, hä (chØ 52, (1925), Phan ®· cã c©u ®èi viÕng c¶m Hoµng H−ng...) cho biÕt r»ng, nÕu mét ®éng: mai c«ng viÖc diÖt Thanh phôc H¸n cña hä thµnh c«ng råi, anh em ViÖt Nam "ChÝ t¹i tam d©n, ®¹o t¹i tam d©n, øc muèn hä gióp ®ì vÒ bÊt cø ph−¬ng diÖn Hoµng T©n, TrÝ Hoµng §−êng l−ìng ®é nµo hä còng s½n lßng"(7). VÒ ®iÓm nµy, ¸c ®µm, tr¸c h÷u ch©n thÇn di hËu tö; trong bµi T«n Trung S¬n vµ phong trµo ¦u dÜ thiªn h¹, l¹c dÜ thiªn h¹, bÞ ®Õ ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña ch©u ¸ quèc chñ nghÜa gi¶ ®a niªn ¸p bøc, t¸c gi¶ §inh T¾c L−¬ng (Trung Quèc) thèng nhÊt d− lÖ khíp tiªn sinh"(9). còng cã nh¾c tíi: "T«n Trung S¬n ®· (NghÜa: ChÝ ë tam d©n, ®¹o ë tam mÊy lÇn bót ®µm víi c¸c nh©n sÜ yªu d©n, nhí hai lÇn nãi chuyÖn ë TrÝ Hßa n−íc tiÕn bé ®· s¸ng lËp ra §«ng Kinh §−êng, Hoµng T©n, ®Ó l¹i tinh thÇn cho nghÜa thôc n¨m 1907. T«n Trung S¬n ng−êi ch−a chÕt; ®ång t×nh víi cuéc ®Êu tranh chèng Ph¸p Lo v× thiªn h¹, vui v× thiªn h¹, bÞ cña hä, khiÕn hä rÊt c¶m ®éng"(8). nhiÒu n¨m ¸p bøc do bän ®Õ quèc chñ nghÜa, cïng chia n−íc m¾t ®Ó khãc tiªn III sinh). N¨m 1909, sau khi bÞ trôc xuÊt khái Trong lÞch sö ®Êu tranh gi¶i phãng NhËt B¶n, Phan Béi Ch©u vµ nhiÒu ®ång d©n téc ViÖt Nam, c¸c nhµ yªu n−íc l·nh chÝ cña Phan vÒ n−¬ng n¸u ë Trung ®¹o c¸c Héi ®¶ng cña m×nh ®· Ýt nhiÒu Quèc, ®· ®−îc c¸c ®¶ng nh©n cña T«n chÞu ¶nh h−ëng t− t−ëng d©n téc - d©n Trung S¬n gióp ®ì, tiÕp tôc häc tËp chñ tiÕn bé cña T«n Trung S¬n. thµnh tµi, trë thµnh c¸n bé chñ chèt cña - Phong trµo Duy T©n héi vµ Quang ViÖt Nam Quang Phôc héi (1912). Héi phôc héi cña Phan Béi Ch©u. Trong 20
71 T«n Trung S¬n víi ViÖt Nam nµy do chÞu ¶nh h−ëng cña C¸ch m¹ng ®−îc viÖn trî nh©n, tµi, vËt lùc... ®Ó tËp T©n Hîi, ®· c¶i tæ l¹i, m« pháng theo kÝch, ®¸nh h¹ c¸c tØnh thµnh ë L−ìng Trung Quèc c¸ch m¹ng §ång minh Héi Qu¶ng, th× võa dÞp Phan Béi Ch©u mua cña T«n Trung S¬n. "T«n chØ duy nhÊt" ®−îc gÇn 500 khÈu sóng dù ®Þnh göi vÒ cña Héi lµ "§¸nh ®uæi giÆc Ph¸p, kh«i n−íc cho nghÜa qu©n chèng Ph¸p, nh−ng phôc ViÖt Nam, thµnh lËp n−íc Céng bÞ c¶n trë kh«ng thÓ liªn th«ng ®−îc, hßa D©n quèc". C¬ cÊu tæ chøc Héi còng Phan bÌn ®em toµn bé sè sóng ®ã tÆng na n¸ nh− §ång minh Héi. "ViÖt Nam l¹i qu©n c¸ch m¹ng Trung Quèc vµ do Quang Phôc qu©n chÝnh phñ" cã ba bé: ng−êi anh ruét cña T«n Trung S¬n lµ Bé Tæng vô, Bé B×nh nghÞ, Bé ChÊp T«n Thä B×nh ph¸i ng−êi ra tiÕp nhËn. hµnh do C−êng §Ó lµm Héi tr−ëng vµ VÒ viÖc tÆng sóng nµy, trong bµi b¸o Phan Béi Ch©u lµm Tæng lý. Cã "Quang C¸ch m¹ng T©n Hîi vµ phong trµo gi¶i phôc qu©n", cã quèc kú, qu©n kú, cã phãng d©n téc ViÖt Nam, t¸c gi¶ Tõ "Ph−¬ng l−îc" vµ "Qu©n dông phiÕu"... ThiÖn Ph−íc ®· nh¾c l¹i mét c¸ch tr©n "Lêi phi lé cña ViÖt Nam Quang Phôc träng r»ng: "Lóc bÊy giê, §ång minh Héi héi" nhÊn m¹nh ý nghÜa: ®ang cÇn mua khÝ giíi ®Ó ®¸nh thµnh "GÇn th× b¾t ch−íc theo Tµu (theo T«n Qu¶ng Ch©u, th× Duy T©n héi quyÕt Trung S¬n), ®Þnh ®em sè sóng Êy tÆng §ång minh Xa th× ng−êi Mü ng−êi ¢u lµm Héi, biÓu thÞ sù viÖn trî cho c¸ch m¹ng thÇy"(10) Trung Quèc"(11). Duy T©n héi vµ ViÖt Nam Quang - Phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam Phôc héi cña Phan Béi Ch©u ho¹t ®éng tiÕp theo sau phong trµo cña Phan Béi trªn ®Êt Trung Quèc tõ 1909 - 1924 vµ Ch©u... Sau khi Phan Béi Ch©u bÞ b¾t ®Õn cuèi n¨m 1924 Phan cßn ®Þnh m« vÒ n−íc, nh÷ng "chiÕn h÷u trÎ tuæi" cña pháng Trung Quèc Quèc d©n §¶ng cña Phan cßn l¹i trªn ®Êt Trung Quèc vÉn T«n Trung S¬n ®Ó c¶i tæ Quang Phôc héi tiÕp tôc ho¹t ®éng vµ hßa vµo xu thÕ thµnh lËp ViÖt Nam Quèc d©n §¶ng, ®· c¸ch m¹ng tiÕn bé cña thêi ®¹i h−íng cã dù th¶o ChÝnh c−¬ng, §iÒu lÖ... nh−ng theo c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa gièng ch−a kÞp triÓn khai ho¹t ®éng, th× Phan nh− ph−¬ng h−íng mµ T«n Trung S¬n Béi Ch©u bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t cãc ®−a ®· x¸c ®Þnh "liªn Nga, liªn Céng, ñng hé vÒ n−íc ngµy 30-6-1925. Tuy vËy nh÷ng N«ng C«ng" vµ gi¶i thÝch, bæ sung néi n¨m th¸ng ho¹t ®éng c¸ch m¹ng ë n−íc dung míi cho "chñ nghÜa Tam d©n". Líp chiÕn sÜ c¸ch m¹ng míi nµy ®· lËp ra ngoµi nµy, Phan Béi Ch©u còng gi÷ ®−îc T©m T©m X·, råi sau khi NguyÔn ¸i mèi quan hÖ rÊt tèt ®èi víi c¸c ®¶ng Quèc tõ Liªn X« vÒ Trung Quèc, c«ng nh©n d©n c¸ch m¹ng tiÕn bé cña §ång t¸c trong Côc Ph−¬ng Nam, Bé Ph−¬ng minh Héi vµ Quèc d©n §¶ng cña T«n §«ng cña Quèc tÕ céng s¶n, ®ång thêi Trung S¬n. ThËm chÝ, khi cã ®iÒu kiÖn, lµm phiªn dÞch cho Cè vÊn Borodine bªn Héi cña Phan Béi Ch©u còng ®· gióp ®ì c¹nh ChÝnh phñ T«n Trung S¬n. "§¶ng b¹n" mét c¸ch chÝ t×nh. Nh− n¨m NguyÔn ¸i Quèc ®· lËp ra ViÖt Nam 1910, khi c¸ch m¹ng Trung Quèc cÇn
nghiªn cøu trung quèc sè 6(65) - 2005 72 §¶ng Céng s¶n Trung Quèc"(12). C¸ch m¹ng Thanh niªn Héi. Trong c¸c líp huÊn luyÖn c¸n bé t¹i Qu¶ng Ch©u Chñ nghÜa Tam d©n cña T«n Trung (1925 - 1927), Ng−êi ®· gi¶ng d¹y cho S¬n víi nh÷ng yÕu tè tiÕn bé, thÝch hîp häc viªn lý luËn M¸cxÝt, ®ång thêi còng nh− vËy, nªn ®· cã ¶nh h−ëng tèt ®Õn truyÒn b¸ c¶ t− t−ëng "Tam d©n chñ c¸ch m¹ng ViÖt Nam, trong giai ®o¹n nghÜa" cña T«n Trung S¬n. Ng−êi cho c¸ch m¹ng D©n téc - D©n chñ còng nh− r»ng: "Chñ nghÜa M¸c cã −u ®iÓm lµ trong C¸ch m¹ng X· héi chñ nghÜa. ph−¬ng ph¸p lµm viÖc biÖn chøng, cßn Sau khi C¸ch m¹ng Th¸ng T¸m 1945 chñ nghÜa cña T«n DËt Tiªn cã −u ®iÓm thµnh c«ng, n−íc ViÖt Nam D©n chñ lµ chÝnh s¸ch cña nã thÝch hîp víi ®iÒu Céng hßa ra ®êi, tiªu ng÷ kÌm theo quèc kiÖn ViÖt Nam. hiÖu ®· ghi ®Ëm mét dßng ch÷ trang Lµ mét ng−êi tinh th«ng H¸n ng÷, am träng: §éc lËp - Tù do - H¹nh phóc. §ã hiÓu lÞch sö vµ v¨n hãa Trung Quèc, chÝnh lµ nh÷ng ch÷ rót tõ ba mÖnh ®Ò NguyÔn ¸i Quèc - vÞ l·nh tô míi cña thêi cña "Chñ nghÜa Tam d©n" cña T«n ®¹i míi - nhËn thÊy hai n−íc ViÖt Nam Trung S¬n: D©n téc: ®éc lËp; D©n quyÒn: tù do; D©n sinh:h¹nh phóc. Ngµy nay vµ Trung Quèc "®Êt n−íc liÒn kÒ, non sau h¬n 60 n¨m (vµ sÏ m·i m·i), dßng s«ng kÕ tiÕp", "cã chung mét ®−êng biªn ch÷ thiªng liªng vµ bÊt hñ nµy vÉn cßn giíi dµi mÊy ngµn dÆm". Nh©n d©n hai nguyªn ý nghÜa cao ®Ñp cña nã. n−íc cã ®Æc ®iÓm lµ "huyÕt thèng t−¬ng th«ng, chung nÒn v¨n hãa"; h¬n n÷a l¹i IV ®Òu "chÞu chung nçi khæ cùc bÞ ¸p bøc vµ Trë lªn trªn chóng ta ®· l−îc kh¶o x©m l−îc". V× thÕ, nh÷ng chñ tr−¬ng, mÊy vÊn ®Ò vÒ: TiÓu sö, qu¸ tr×nh ho¹t chÝnh s¸ch mµ T«n Trung S¬n nªu lªn ®éng t¹i ViÖt Nam, ¶nh h−ëng ®èi víi còng dÔ dµng thÝch hîp víi hoµn c¶nh cô c¸ch m¹ng ViÖt Nam cña T«n Trung thÓ cña ViÖt Nam. S¬n. ThËt ®¸ng tr©n träng biÕt bao "nhµ Theo NguyÔn ¸i Quèc, c−¬ng lÜnh cña c¸ch m¹ng d©n téc - d©n chñ vÜ ®¹i", nhµ T«n Trung S¬n lµ mét c−¬ng lÜnh c¶i s¸ng lËp ra chñ nghÜa Tam d©n næi c¸ch. Bëi lÏ, b¶n c−¬ng lÜnh ®ã bao gåm tiÕng", tõng ®−îc Lªnin ®¸nh gi¸ lµ "mét nh÷ng néi dung hÕt søc tiÕn bé: nh©n tè tiÕn bé lín ®èi víi ch©u ¸ vµ ®èi Mét lµ, chèng ®Õ quèc vµ chèng qu©n víi loµi ng−êi"(13). phiÖt mét c¸ch râ rÖt; ViÖt Nam chóng ta, nhÊt lµ thñ ®« Hµ Hai lµ, tuyªn bè ®oµn kÕt víi c¸c d©n Néi tõng lµ n¬i T«n Trung S¬n l−u tró téc bÞ ¸p bøc ë c¸c n−íc thuéc ®Þa vµ giai nhiÒu lÇn, nhiÒu n¨m th¸ng vµ ®· ®Ó l¹i cÊp v« s¶n quèc tÕ; nhiÒu dÊu tÝch lÞch sö rÊt ®¸ng ghi nhí. Ba lµ, ®ång t×nh víi c¸ch m¹ng Nga. Kh«ng kÓ ®Õn nh÷ng "di tÝch phi vËt thÓ" lµ nh÷ng mèi quan hÖ giao h¶o, nh÷ng lý §©y chÝnh lµ tinh thÇn cña "chñ luËn c¸ch m¹ng d©n téc..., th× hiÖn nay nghÜa Tam d©n míi", ®−îc T«n Trung vÉn cßn hai chøng tÝch thËt ®¸ng b¶o S¬n bæ sung trong thêi kú ho¹t ®éng ë tån, t«n t¹o vµ ph¸t huy t¸c ®éng Qu¶ng Ch©u nh»m c¶i tæ Quèc d©n "truyÒn thèng h÷u nghÞ ViÖt - Trung", ®ã §¶ng d−íi sù gióp ®ì cña Liªn X« vµ
73 T«n Trung S¬n víi ViÖt Nam lµ "Trô së cña Tæng bé Trung Quèc c¸ch Chó thÝch: m¹ng §ång minh Héi" ®ãng t¹i sè nhµ (1) (2) (3) Phïng Tù Do: Trung Quèc khai 61 phè TrÇn H−ng §¹o vµ nhµ "Qu¶ng quèc tiÒn c¸ch m¹ng sö. QuyÓn h¹, Trung §«ng Héi Qu¸n" ë sè nhµ 22 phè Hµng Quèc V¨n hãa phôc vô x· Ên hµnh, Trung Buåm. Hoa D©n quèc thø 35 (1947), tr. 45, tr. 104. Nh÷ng di tÝch nµy g¾n liÒn víi T«n (4) (7) Xem bµi: Trªn ®Êt ViÖt Nam, T«n Trung S¬n khi vÞ l·nh tô c¸ch m¹ng Trung S¬n hai lÇn héi kiÕn víi cô HuÊn ®¸ng kÝnh nµy ho¹t ®éng t¹i Hµ Néi. QuyÒn, nhµ s¸ng lËp §«ng Kinh nghÜa thôc. Tr−íc ®©y, vµo nh÷ng n¨m 1960, khi Nguyªn lµ bµi cña phãng viªn b¸o §iÖn TÝn, ®−îc ®¨ng l¹i trªn T©n b¸o tuÇn san, sè 11, quan hÖ ViÖt - Trung rÊt h÷u h¶o, vµo ngµy 10-10-1946. buæi chiÒu ngµy 12-11-1966, Héi H÷u (5) Trong lÇn ®Õn th¨m cô Phan TÊt Tu©n nghÞ ViÖt - Trung vµ Tæng héi Hoa Liªn (6-1963), cô ®· kÓ cho t«i nh− vËy. ®· long träng tæ chøc "LÔ ®Æt biÓn kû (6) DÉn theo NguyÔn Hoµng S¬n: Nhµ c¸ch niÖm T«n Trung S¬n" t¹i 22 phè Hµng m¹ng T«n Trung S¬n tõng sèng ë Hµ Néi, Buåm ®Ó ghi nhí "n¬i T«n Trung S¬n b¸o TiÒn Phong sè TÕt Gi¸p Th©n (2004), tr. tõng sèng vµ ho¹t ®éng c¸ch m¹ng". 16. Buæi lÔ cã nhiÒu vÞ quan chøc cao cÊp (8) Bµi ®¨ng trong Nh©n v¨n khoa häc häc tham dù nh− Hoµng Quèc ViÖt, TrÇn b¸o, sè 1-1957 cña §«ng B¾c Nh©n d©n §¹i Huy LiÖu... Trang Dung, Chu Kú V¨n häc. v.v... Nh−ng víi "di tÝch" lµ Trô së cña (9) Phan Béi Ch©u toµn tËp, tËp 6, Nxb Tæng bé §ång minh Héi, lµ "Tæng hµnh ThuËn Hãa - HuÕ vµ Trung t©m V¨n hãa dinh" cña T«n Trung S¬n, Hoµng H−ng, Ng«n ng÷ §«ng T©y, Hµ Néi, 2000, tr. v.v... th× ch−a thÊy ®−îc "xÕp h¹ng" lµ (10) Lêi phi lé ViÖt Nam Quang Phôc héi, "Di tÝch lÞch sö"!? ®¨ng trong TËp san §¹i häc, sè 7 cña §¹i häc Tæng hîp Hµ Néi, 1957. Do vËy, viÖc phôc håi vµ t«n t¹o (11) Bµi cña Tõ ThiÖn Ph−íc trong Ký Nam nh÷ng di tÝch liªn quan ®Õn danh nh©n §¹i häc Häc b¸o, Qu¶ng Ch©u, th¸ng 3- T«n Trung S¬n lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt 1963, tr. 84. vµ cµng sím cµng tèt. Nã võa söa ch÷a (12) DÉn theo Vò D−¬ng Ninh, bµi C¸ch mét sai sãt, l¹i võa cã t¸c ®éng tÝch cùc m¹ng T©n Hîi - 90 n¨m sau nh×n l¹i, Kû yÕu vµo ®−êng lèi ®èi ngo¹i ®óng ®¾n lµ t¨ng Héi th¶o khoa häc Kû niÖm 90 n¨m C¸ch c−êng t×nh h÷u nghÞ víi Trung Quèc. Nã m¹ng T©n Hîi. còng gãp phÇn gi¸o dôc ®¹o lý t«n vinh (13) Lªnin toµn tËp, tËp 23, Nxb TiÕn bé, c¸c danh nh©n lÞch sö vµ thÓ hiÖn tinh Matxc¬va, 1980, tr. 177 - 178. thÇn quèc tÕ phï hîp víi c«ng cuéc héi nhËp. Nã cßn ®¸p øng t×nh c¶m cña mäi ng−êi Trung Hoa cã chÝnh kiÕn kh¸c nhau ®èi víi vÞ "Quèc phô" cña m×nh vµ trë thµnh mét ®Þa ®iÓm "hµnh h−¬ng" cho nh÷ng du kh¸ch lµm phong phó néi dung "du lÞch v¨n hãa" vµ gi¸ trÞ cña thñ ®« Hµ Néi.