Báo cáo nghiên cứu khoa học " TRẦM TÍCH KAINOZOI (KZ) VÀ ĐỊA HÌNH ĐỒNG BẰNG VEN BIỂN THỪA THIÊN HUẾ "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

75
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Lịch sử của Trái Đất trải qua 5 giai đoạn phát triển: đại Thái cổ, đại Nguyên sinh, đại Cổ sinh, đại Trung sinh và đại Tân sinh hay còn gọi đại Kainozoi (KZ). Với thời gian cách đây khoảng 4.500 triệu năm, tuổi của chúng được xác định dựa vào các hóa thạch, thành phần và sự hình thành các lớp trầm tích được tìm thấy ở nhiều nơi trên Trái Đất. Đại Kainozoi hình thành cách đây khoảng 65 triệu năm là đại của sự sống hiện nay trên Trái Đất cùng với sự xuất hiện của...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " TRẦM TÍCH KAINOZOI (KZ) VÀ ĐỊA HÌNH ĐỒNG BẰNG VEN BIỂN THỪA THIÊN HUẾ "

63 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 MOÂI TRÖÔØNG - SINH THAÙI TRAÀM TÍCH KAINOZOI (KZ) VAØ ÑÒA HÌNH ÑOÀNG BAÈNG VEN BIEÅN THÖØA THIEÂN HUEÁ Bùi Văn Nghĩa* Lòch söû cuûa Traùi Ñaát traûi qua 5 giai ñoaïn phaùt trieån: ñaïi Thaùi coå, ñaïi Nguyeân sinh, ñaïi Coå sinh, ñaïi Trung sinh vaø ñaïi Taân sinh hay coøn goïi ñaïi Kainozoi (KZ). Vôùi thôøi gian caùch ñaây khoaûng 4.500 trieäu naêm, tuoåi cuûa chuùng ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo caùc hoùa thaïch, thaønh phaàn vaø söï hình thaønh caùc lôùp traàm tích ñöôïc tìm thaáy ôû nhieàu nôi treân Traùi Ñaát. Ñaïi Kainozoi hình thaønh caùch ñaây khoaûng 65 trieäu naêm laø ñaïi cuûa söï soáng hieän nay treân Traùi Ñaát cuøng vôùi söï xuaát hieän cuûa loaøi ngöôøi caùch ñaây khoaûng 40 nghìn naêm. Chuùng ñöôïc caáu thaønh bôûi caùc traàm tích coù nhöõng ñaëc tröng rieâng so vôùi ñaát ñaù cuûa caùc nguyeân ñaïi tröôùc ñoù. ÔÛ Thöøa Thieân Hueá traàm tích Kainozoi coù vai troø to lôùn trong vieäc hình thaønh ñoàng baèêng ven bieån, hình thaønh nguoàn taøi nguyeân khoaùng saûn quan troïng nhö kaolin, seùt, sa khoaùng titan, nöôùc khoaùng, nöôùc ngaàm...; hình thaønh caùc kieåu ñòa hình, ñòa maïo laøm ña daïng, phong phuù caûnh quan thieân nhieân treân beà maët Traùi Ñaát thuoäc laõnh thoå nghieân cöùu. Trong baøi vieát naøy taùc giaû chæ xin ñeà caäp ñeán khía caïnh traàm tích Kainozoi vaø ñòa hình lieân quan thuoäc ñoàng baèng ven bieån Thöøa Thieân Hueá, vôùi mong muoán laøm roõ hôn veà ñaëc ñieåm traàm tích ñoàng thôøi xaùc laäp moái quan heä giöõa traàm tích vôùi vieäc hình thaønh caùc kieåu ñòa hình lieân quan. 1. Vaøi neùt veà lòch söû nghieân cöùu ñòa chaát ñoàng baèng Thöøa Thieân Hueá Do coù taàm quan troïng ñoái vôùi söï soáng cuûa loaøi ngöôøi vaø theá giôùi sinh vaät maø traàm tích Kainozoi voû Traùi Ñaát noùi chung vaø ôû Thöøa Thieân Hueá noùi rieâng ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc quan taâm nghieân cöùu keå caû trong nöôùc vaø nöôùc ngoaøi, nhöng coù leõ taäp trung vaøo ba giai ñoaïn chính: tröôùc naêm 1954 laø thôøi kyø Phaùp ñoâ hoä nöôùc ta, töø naêm 1954 ñeán naêm 1975 ñaát nöôùc bò chia caét thaønh hai mieàn vaø sau naêm 1975 laø thôøi kyø ñaát nöôùc thoáng nhaát, ñöôïc theå hieän roõ trong caùc giai ñoaïn sau ñaây (baûng 1). Lòch söû nghieân cöùu traàm tích Kainozoi traûi qua 3 giai ñoaïn nhöng caùc coâng trình nghieân cöùu coù quy moâ lôùn vaø chi tieát taäp trung chuû yeáu töø sau naêm 1975 ñeán nay vaø thöïc söï ñaõ giaûi quyeát ñöôïc nhieàu vaán ñeà quan troïng nhö phaân chia ñòa taàng, xaùc ñònh tuoåi vaø ñaët teân môùi cho moät soá heä taàng nhö heä taàng Vónh Ñieän, Taân Myõ, Quaûng Ñieàn, Phuù Baøi… Tröôøng Cao ñaúng Coâng nghieäp Hueá. *
64 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Tuy nhieân nhieàu vaán ñeà lôùn vaãn chöa ñöôïc nghieân cöùu kyõ ñeå coù nhöõng keát luaän thoûa ñaùng nhö: ranh giôùi giöõa Neogen vaø Ñeä Töù, ranh giôùi giöõa ñaùy caùc truõng Kainozoi vôùi taàng ñaù moùng, tuoåi caùc thaønh taïo traàm tích bôû rôøi vaãn coøn nhieàu nhaàm laãn giöõa Neogen vaø Ñeä Töù… Bôûi vaäy lòch söû nghieân cöùu seõ tieáp tuïc coù nhöõng coâng trình môùi nhaèm laøm roõ hôn baûn chaát cuûa traàm tích Kainozoi. Baûng 1: Lòch söû nghieân cöùu ñòa chaát ñoàng baèng ven bieån Thöøa Thieân Hueá Caùc giai ñoaïn Taùc giaû Noäi dung nghieân cöùu nghieân cöùu Tröôùc naêm 1954: Chasignenk (1918) - Söï taïo thaønh ñoàng baèng vaø söï hình thaønh chuû yeáu caùc taùc Lebreton (1934) caùc ñuïn caùt ven bieån mieàn Trung. giaû ngöôøi Phaùp R. Bourret (1925) - Thaønh laäp baûn ñoà ñòa chaát (BÑÑC) tyû leä J.H. Hoffet (1935) 1/500.000 daûi Tröôøng Sôn vaø cao nguyeân Haï Laøo, ñòa chaát Trung Kyø soâng Meâ Koâng. Hoï chuù yù nghieân cöùu traàm tích Kainozoi vaø chia thaønh 3 loaïi: Phuø sa coå (Pleistoxen), Phuø sa môùi (Holoxen) vaø Caùc ñuïn caùt. J. Fromaget (1952) - Thaønh laäp BÑÑC Ñoâng Döông tyû leä 1/200.000 (trong ñoù coù vuøng Hueá). Töø 1954-1975: Leâ Thaïc Xinh(1967) - BÑÑC mieàn Nam Vieät Nam - BÑÑC mieàn coâng taùc nghieân Traàn Kim Thaïch (1974) Nam Vieät Nam tyû leä 1/500.000 treân cô sôû cöùu ñòa chaát bò phaân tích aûnh haøng khoâng. haïn cheá Sau naêm 1975 Traàn Ñöùc Löông Nguyeãn - BÑÑC Vieät Nam (phaàn phía Nam) tyû leä ñeán nay: chuû yeáu Xuaân Bao vaø nnk (1983) 1/500.000. Treân baûn ñoà coù söï phaân caùc taùc giaû ñòa chia sô löôïc traàm tích Ñeä Töù. chaát ngöôøi Vieät Vieän Ñòa chaát Khoaùng saûn - Nghieân cöùu ñòa taàng traàm tích Kainozoi Nam (1984) Baéc Trung Boä Phaïm Huy Thoâng vaø - BÑÑC vaø khoaùng saûn tyû leä 1/50.000 nnk (1993-1997) (nhoùm tôø Hueá). Vuõ Maïnh Ñieån vaø nnk - BÑÑC vaø khoaùng saûn tyû leä 1/50.000 (1993-1997) (nhoùm tôø Nam Ñoâng) Ñoaøn 406 (1978-1988) - Tìm kieám seùt, kaolin, sa khoaùng titan… tyû Ñoaøn 708 leä 1/50.000- 1/25.000 Nguyeãn Ngoïc (1984) - Phaân chia Ñieäp Hueá trong traàm tích Ñeä Töù 2. Nhöõng ñieåm ñaëc tröng cuûa traàm tích Kainozoi (KZ) Traàm tích Kainozoi ñoàng baèng ven bieån Thöøa Thieân Hueá phaân boá keùo daøi theo phöông taây baéc - ñoâng nam song song vôùi ñöôøng bôø bieån töø Phong Ñieàn ñeán Phuù Loäc. Chuùng hình thaønh vaø ñöôïc laáp ñaày trong caùc truõng taân kieán taïo vôùi toång chieàu daøy gaàn 300m (LKHU7 Thuaän An saâu 278m). Töø keát quaû nghieân cöùu ñòa taàng, coå sinh, thaønh phaàn, nguoàn goác, traàm tích… taùc giaû xeùt thaáy traàm tích ñoàng baèng ven bieån Thöøa Thieân Hueá coù 5 ñaëc tröng cô baûn: - Ñòa taàng traàm tích Kainozoi ñöôïc phaân chia thaønh nhieàu phaân vò ñòa taàng khaùc nhau: Neogen, Pleistoxen sôùm, Pleistoxen giöõa - muoän, Pleistoxen
65 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 muoän, Holoxen sôùm - giöõa, Holoxen giöõa - muoän, phaân boá khaù lieân tuïc leân nhau theo chieàu thaúng ñöùng töø döôùi leân. Moãi phaân vò ñòa taàng coù neùt ñaëc tröng rieâng veà thaïch hoïc, coå sinh, nguoàn goác. - Nguoàn goác traàm tích theå hieän tính ña daïng vaø phong phuù phaân boá theo quy luaät töø taây qua ñoâng khaù roõ: ôû chaân nuùi laø traàm tích thoâ nguoàn goác soâng (a) laø chuû yeáu, ôû trung taâm ñoàng baèng nguoàn goác hoãn hôïp soâng, bieån, ñaàm laày (amb) vaø ôû phaàn bôø bieån chuû yeáu laø traàm tích nguoàn goác bieån, gioù (mv). Ñaây laø neùt ñaëc tröng cô baûn cuûa ñoàng baèng ven bieån ñöôïc hình thaønh chuû yeáu döôùi taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá ngoaïi sinh nhö bieån gioù. - Traàm tích theå hieän tính phaân nhòp roõ, ñaëc bieät laø traàm tích Neogen, moãi nhòp ñöôïc baét ñaàu töø thaønh phaàn haït thoâ (nhö caùt keát, saïn keát, cuoäi keát) ñeán haït mòn (nhö seùt keát, boät keát, caùt keát). Chuùng chöùa ñaëc tröng caùc khoaùng saûn ngoaïi sinh nhö kaolin, seùt, than buøn, sa khoaùng titan, nöôùc khoaùng noùng… - Coå sinh trong traàm tích Kainozoi ñoàng baèng Hueá ñaëc tröng bôûi caùc phöùc heä baøo töû phaán hoa vaø vi coå sinh. ÔÛ phaàn döôùi (Neogen) phöùc heä thöïc vaät caän nhieät ñôùi chieám ña soá nhö Polypodium sp, Quercus sp… coøn ôû phaàn treân (Ñeä Töù) goàm caùc phöùc heä baøo töû phaán hoa, vi coå sinh vaø taûo nöôùc lôï, nöôùc maën thuoäc moâi tröôøng cöûa soâng ven bieån chieám chuû yeáu. - Ñoä daøy traàm tích coù söï bieán ñoåi nhanh theo chieàu thaúng ñöùng töø treân xuoáng vaøi meùt ñeán haøng traêm meùt, nôi saâu nhaát 278m ñaõ phaùt hieän ôû ñoàng baèng ven bieån Thuaän An. Ñaùy caùc truõng traàm tích phaân boá khaù lieân tuïc leân nhau theo thöù töï: 47m (Holoxen), 163m (Pleistoxen), 278m (Neogen). Ñieàu ñoù bieåu hieän quaù trình suït luùn xaûy ra ôû ñoàng baèng Hueá khaù maïnh meõ trong ñaïi Kainozoi döôùi taùc ñoäng cuûa caùc hoaït ñoäng taân kieán taïo nhö caùc heä thoáng ñöùt gaõy coù phöông chuû ñaïo taây baéc - ñoâng nam. Söï phaân boá traàm tích Kainozoi ñoàng baèng Hueá ñöôïc moâ taû töø döôùi leân (baûng 2). Traàm tích Kainozoi coù söï lieân quan chaët cheõ ñeán caùc daïng ñòa hình ñoàng baèng ven bieån Thöøa Thieân Hueá nhö caùc yeáu toá thaïch hoïc, khoaùng saûn, caùc quaù trình noäi sinh vaø ngoaïi sinh… 3. Söï hình thaønh caùc kieåu ñòa hình lieân quan traàm tích Kainozoi Vieäc hình thaønh ñòa hình noùi chung vaø ven bieån noùi rieâng laø keát quaû cuûa söï taùc ñoäng töông hoã caùc quaù trình ñòa chaát ngoaïi sinh, trong ñoù vai troø cuûa caùc yeáu toá thaïch hoïc, vaän ñoäng taân kieán taïo, caùc nhaân toá ngoaïi sinh coù yù nghóa quyeát ñònh. Thaïch hoïc laø yeáu toá tham gia hình thaønh neân caáu truùc ñòa hình vaø taïo neân nhöõng ñaëc tröng rieâng cuûa chuùng veà hình daïng, tuoåi, ñoä cao… Ñieàu naøy ñöôïc theå hieän roõ treân caùc tuyeán maët caét ñòa chaát töø taây qua ñoâng cuûa daûi ñoàng baèng Hueá: Phaàn rìa ñoàng baèng saùt nuùi ñaëc tröng ñòa hình daïng ñoài troøn, kieåu baùt uùp, ñoä doác söôøn thoaûi vaø thaønh phaàn taïo neân laø caùc saûn phaåm eluvi, deluvi, proluvi ña khoaùng haït thoâ. Phaàn trung taâm
66 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 ñoàng baèng laø daïng ñòa hình thung luõng keùo daøi doïc caùc vuøng truõng cuûa ñoàng baèng, ñaëc tröng laø thaønh phaàn hoãn hôïp nguoàn goác soâng - bieån - ñaàm laày vaø phaàn phía ñoâng ñoàng baèng vai troø caùc yeáu toá thaïch hoïc chi phoái caûnh quan ñòa hình raát roõ reät taïo neân nhöõng daûi caùt, ñuïn caùt, ñaàm phaù phaân boá song song vôùi bôø bieån. Vai troø cuûa vaän ñoäng kieán taïo trong ñaïi Paleozoi, Kainozoi vaø caû hoaït ñoäng kieán taïo môùi ñang xaûy ra hieän nay ñaõ xuùc tieán quaù trình ngoaïi sinh baøo moøn, tích tuï. Ñoù cuõng laø nguyeân nhaân taïo neân caáu truùc ñòa hình ñòa chaát phöùc taïp cuûa neàn moùng coå cuõng nhö caùc lôùp phuû vaø ñaëc ñieåm hình thaùi ñòa hình treân maët vuøng ñoàng baèng Thöøa Thieân Hueá. Baûng 2: Söï phaân boá traàm tích Kainozoi theo ñoä saâu Tuoåi Ñaëc ñieåm vaø Ñoä saâu phaân Khoaùng saûn traàm tích nguoàn goác traàm tích boá(m) ñaëc tröng HOLOXEN Bieån - gioù (mv) goàm caùt thaïch anh 24 Sa khoaùngtitan: giöõa-treân maøu vaøng. inmenit, zircon, 2 −3 ( QIV ) Bieån - ñaàm laày (mb) caùt maøu xaùm ñen. rutin, monazit HOLOXEN Bieån - gioù (mv) caùt haït nhoû maøu traéng 47 Caùt thuûy tinh, döôùi - giöõa ñaëc tröng. seùt gaïch ngoùi. 1− 2 ( QIV ) Soâng - bieån - ñaàm laày (amb) boät seùt maøu xaùm ñen. PLEISTOXEN Bieån (m) caùt seùt boät maøu vaøng ngheä 73 Cuoäi soûi laøm treân ( QIII ) ñaëc tröng. vaät lieäu xaây Soâng (a) cuoäi soûi maøu xaùm ñen. döïng. PLEISTOXEN Soâng - bieån (am) laø chuû yeáu, goàm caùt, 114 Nöôùc döôùi ñaát, giöõa-treân cuoäi soûi maøu xaùm vaøng, xaùm ñen. nöôùc khoaùng ( QII − III ) noùng. PLEISTOXEN Soâng - bieån - ñaàm laày (amb) boät caùt laãn 163 Cuoäi soûi laøm duôùi ( QI ) di tích thöïc vaät maøu xaùm ñen. vaät lieäu xaây Soâng (a) caùt, saïn, soûi, cuoäi thaïch anh, döïng, nöôùc silic maøu xaùm ñen. khoaùng noùng. NEOGEN (N) Cuoäi soûi keát, caùt keát, seùt keát coù ñaëc ñieåm 278 Nöôùc khoaùng gaén keát yeáu, maøu xaùm traéng, xaùm vaøng. noùng. Vôùi vai troø cuûa vaän ñoäng taân kieán taïo coå ñaõ taïo thaønh caáu truùc döôùi cuûa ñoàng baèng Hueá ñoù laø taàng ñaù moùng goàm caùt keát, boät keát, ñaù voâi… thuoäc heä taàng Long Ñaïi (O3-S1 lñ), Taân Laâm (D1-2 tl ), Coø Bai (D2-3 cb)… Taàng naøy bò vuøi saâu ôû möùc khaùc nhau döôùi lôùp phuû Kainozoi, nhöng nôi saâu nhaát ôû ñoàng baèng Thöøa Thieân Hueá laø 278m (phaùt hieän ôû truõng Thuaän An caùch bôø bieån khoaûng 500m). Tuy nhieân, vai troø quan troïng vaø tröïc tieáp hôn ñeán hình thaønh ñoàng baèng Thöøa Thieân Hueá ñoù laø aûnh höôûng cuûa chu kyø taân kieán taïo. Söï naâng leân cuûa daûi Tröôøng Sôn trong thôøi kyø taân kieán taïo ñaõ thuùc ñaåy quaù trình xaâm thöïc vaø boài tuï nhanh choùng laáp ñaày suït voõng Taân sinh (KZ) ôû phía ñoâng khu vöïc Thöøa Thieân Hueá, laøm taùi sinh heä thoáng ñöùt gaõy theo caùc höôùng khaùc nhau maø höôùng chuû ñaïo laø taây baéc - ñoâng nam (daáu hieäu cho thaáy laø caùc maïch nöôùc khoaùng Myõ An, Thanh Phöôùc, Thuaän An…). Söï hình thaønh
67 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 caùc ñöùt gaõy kieán taïo ñaõ goùp phaàn laøm bieán ñoåi beà maët voû Traùi Ñaát khu vöïc nghieân cöùu, laøm thay ñoåi ñoä daøy traàm tích, thay ñoåi höôùng caùc doøng chaûy… Ñòa hình ñoàng baèng Thöøa Thieân Hueá caáu taïo daïng baäc thang coù xu höôùng thaáp daàn ra bieån vôùi ñoä daøy töø vaøi meùt ñeán 80-100m vaø saâu nhaát gaàn 300m (khu Thuaän An). Vieäc hình thaønh ñòa hình ngoaøi caùc nhaân toá neâu treân coøn coù söï tham gia tích cöïc cuûa caùc nhaân toá ngoaïi sinh nhö gioù, soùng bieån, haûi löu… ñaõ taïo neân nhöõng coàn caùt baõi boài, doøng soâng, cöûa bieån… Töø caùc phaân tích neâu treân trong giôùi haïn ñoàng baèng Thöøa Thieân Hueá coù moät soá kieåu ñòa hình ñaëc tröng sau ñaây. Kieåu ñoài tröôùc nuùi coù ñoä cao 80-100m Coù ngöôøi cho raèng ñaây laø daáu tích cuûa hoaït ñoäng taân kieán taïo naâng leân yeáu hoaëc töông ñoái yeáu keát hôïp thôøi kyø yeân tónh taïo neân beà maët san baèng tuoåi Mioxen (N1) hoaëc Pleistoxen sôùm (QI). Caáu thaønh neân daïng ñòa hình naøy laø caùc saûn phaåm eluvi, deluvi, proluvi döôùi taùc ñoäng cuûa quaù trình phong hoùa treân beà maët voû quaû ñaát. Caûnh quan treân beà maët ñòa hình coù nhieàu bieán ñoåi quan troïng ñaëc bieät laø heä sinh thaùi röøng troàng coù taùc duïng trong vieäc baûo veä moâi tröôøng, choáng xoùi moøn, ñieàu hoøa khí haäu… Kieåu ñòa hình tích tuï - maøi moøn coù ñoä cao 40-50m Thöïc teá cho thaáy kieåu ñòa hình naøy coù tính chia baäc roõ: baäc cao 40-50m ñaëc tröng daïng ñòa hình goø ñoài thoaûi, nghieâng daàn töø taây qua ñoâng ñöôïc caáu thaønh bôûi vaät lieäu soâng suoái, luõ tích. Baäc thaáp 25-30m laø baäc theàm bieån coå ñöôïc caáu thaønh bôûi taàng caùt maøu vaøng ngheä tuoåi Pleistoxen muoän (QIII) phaân boá ôû Höông Traø, Höông Thuûy, Phuù Loäc. Kieåu ñòa hình tích tuï hoãn hôïp nguoàn goác soâng-bieån-ñaàm laày (amb) ñoä cao 4-10m Kieåu ñòa hình naøy theå hieän tính phaân baäc khaù roõ hình thaønh neân vuøng 1 caùt noäi ñoàng coù ñoä cao 8-10m tuoåi Holoxen sôùm ( QIV ) tieáp ñeán laø baäc thaáp coù ñoä cao 4m-6m tuoåi Holoxen sôùm-giöõa () goàm caùc thaønh taïo coù nguoàn goác hoãn hôïp soâng, bieån, ñaàm laày. Ñaëc tröng ñòa hình ñoàng baèng thaáp coù ñoä phaân caét maïnh meõ bôûi heä thoáng caùc soâng suoái daøy ñaëc töø phía baéc ñeán phía nam cuûa tænh, taïo neân nhieàu yeáu toá caûnh quan ñeïp nhö soâng Boà, soâng Höông, soâng Truoài, soâng Buø Lu… ôû Höông Traø, Hueá, Phuù Loäc. Kieåu ñòa hình tích tuï bieån - gioù (mv) ñoä cao 5-30m Chuùng ñöôïc hình thaønh döôùi taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá töï nhieân nhö soùng bieån, gioù taïo neân daïng ñòa hình coàn caùt coù ñænh roäng, löôïn soùng, söôøn caáu taïo khoâng ñoái xöùng: phía bieån ñoä doác thoaûi 10-15 ñoä, phía ñaát lieàn ñoä doác lôùn 20-35 ñoä phuø hôïp vôùi quy luaät hình thaønh cuûa töï nhieân. Ñieåm ñaëc tröng cuûa coàn caùt tuoåi Holoxen laø tính di ñoäng töø bôø bieån vaøo ñaát lieàn, ñieàu ñoù ñöôïc theå hieän haøng naêm caùt di chuyeån vaøo ñaát lieàn vôùi toác ñoä nhanh vaø khoái löôïng lôùn nhö phía ñoâng Phoø Traïch huyeän Phong Ñieàn, khu vöïc Phuù Ña huyeän Phuù Vang… Ñòa hình tích tuï bieån gioù taïo neân nhieàu caûnh quan ñeïp
68 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 nhö bôø bieån Laêng Coâ, Caûnh Döông, cöûa Thuaän An, cöûa Tö Hieàn… maø ñieån hình laø voøng cung caùc ñoàng baèng boài tuï quan saùt ñöôïc töø khu vöïc Caàu Hai ñeán chaân ñeøo Haûi Vaân nhö ñaàm Caàu Hai, ñaàm Laäp An hay coøn goïi laø ñaàm An Cö. Kieåu ñòa hình thung luõng kieán taïo - xaâm thöïc Ñöôïc hình thaønh doïc theo truïc caùc ñöùt gaõy kieán taïo keùo daøi theo höôùng töø nuùi xuoáng ñoàng baèng, qua caùc taàng ñaát ñaù khaùc nhau. Daáu hieäu lieân quan ñeán thung luõng kieán taïo naøy thöôøng laø caùc theå macma xaâm nhaäp, caùc ñôùi vôõ vuïn, voø nhaøu uoán neáp, caùc ñieåm nöôùc khoaùng noùng nhö ôû Phong Sôn, Höông Bình, Myõ An, Thanh Phöôùc… Ñaëc ñieåm cuûa ñòa hình thung luõng ôû mieàn nuùi thöôøng coù ñaùy heïp daïng chöõ V, söôøn doác, xuoáng ñoàng baèng ñaùy thung luõng môû roäng hôn coù daïng chöõ U, söôøn thoai thoaûi. ÔÛ vuøng ñoàng baèng thöôøng hình thaønh neân caùc baõi boài nôi khuùc uoán cuûa doøng soâng, doi caùt, coàn caùt phaân chia soâng thaønh nhieàu nhaùnh taïo söï ña daïng veà caûnh quan nhö coàn Heán, baõi boài xaõ Thuûy Bieàu thuoäc thaønh phoá Hueá… Kieåu ñòa hình thung luõng xaâm thöïc - tích tuï Thöôøng hình thaønh caùc baäc theàm coù höôùng vuoâng goùc vôùi vaùch caùc söôøn nuùi nhö khe Vöôïn (Bình Ñieàn), suoái Ly Ly (Tuaàn)… phaân boá phía taây nam thaønh phoá Hueá. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy kieåu ñòa hình naøy coù ba baäc theàm: theàm xaâm thöïc baäc III coù ñoä cao 40-50m phaân boá treân beà maët ñaù goác, tieáp ñeán laø theàm xaâm thöïc baäc II coù ñoä cao 20-25m vaø döôùi cuøng laø theàm tích tuï baäc I ôû ñoä cao 4-10m. Ñaëc tröng cuûa kieåu ñòa hình naøy laø söï coù maët cuûa taàng cuoäi soâng ña khoaùng ñoä maøi troøn toát, thaønh phaàn thaïch anh, granit, phaân boá treân dieän roäng vaø hình thaønh daïng ñòa hình kieåu baäc thang toâ theâm veû ñeïp töï nhieân cho caûnh quan khu vöïc. Kieåu ñòa hình ñaàm phaù Ñaây laø kieåu ñòa hình ñaëc bieät coøn soùt laïi trong giai ñoaïn cuoái cuøng cuûa quaù trình phaùt trieån ñoàng baèng kieåu lagoon. Heä thoáng ñaàm phaù goàm phaù Tam Giang, ñaàm Sam, ñaàm Chuoàn, ñaàm Thuûy Tuù, ñaàm Caàu Hai…, keùo daøi theo phöông gaàn song song ñöôøng bôø bieån töø Phong Ñieàn ñeán phía nam ñeøo Haûi Vaân vôùi toång dieän tích khoaûng 22.000ha. Quaù trình hình thaønh cuûa chuùng chuû yeáu do caùc nhaân toá töï nhieân nhö söï dao ñoäng ñaúng tónh möïc nöôùc bieån, vaän ñoäng kieán taïo naâng leân keát hôïp boài tuï, xung tích cuûa soùng, doøng chaûy ven bôø vaø moät phaàn laø vai troø cung caáp phuø sa töø soâng tôùi. Ñòa hình ñaàm phaù ñöôïc hôïp thaønh bôûi bôø phía ñoâng giaùp bieån coù ñoä doác vaø ñoä cao lôùn, bôø phía taây giaùp ñoàng baèng boài tuï thaáp vaø thoaûi, phaàn trung taâm laø ñaùy ñaàm phaù coù daïng loøng chaûo vôùi chieàu saâu trung bình 3-4m, ñöôïc tích ñoïng bôûi lôùp buøn caùt, voû soø, heán. Ñòa hình ñaàm phaù mang neùt ñaëc tröng hieám coù khoâng chæ ôû ñoàng baèng Vieät Nam maø coøn caû khu vöïc ñoàng baèng Ñoâng Nam AÙ. Bôûi vaäy con ngöôøi caàn coù chieán löôïc baûo toàn vaø phaùt trieån caûnh quan thieân nhieân khu vuïc ñaàm phaù moät caùch beàn vöõng hieäu quaû.
69 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 3 (74). 2009 Traàm tích Kainozoi vaø ñòa hình ñoàng baèng ven bieån Thöøa Thieân Hueá ñaõ phaàn naøo ñöôïc laøm saùng toû veà maët caáu truùc ñòa chaát, söï phaân boá khoâng gian vaø thôøi gian, söï ña daïng vaø phong phuù caûnh quan thieân nhieân. Tuy nhieân traàm tích Kainozoi ñoàng baèng Hueá vaãn coøn nhieàu tieàm aån, tieàm naêng maø con ngöôøi coù theå chöa bieát tôùi, khoa hoïc seõ tieáp tuïc laøm saùng toû nhaèm muïc ñích phuïc vuï cuoäc soáng con ngöôøi. BVN TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH Ñoaøn Ñòa chaát 708. Tìm kieám nöôùc döôùi ñaát trong traàm tích Kainozoi ñoàng baèng Thöøa 1. Thieân Hueá, baûn ñoà tyû leä 1/ 50.000 (1979-1990). Nguyeãn Höõu Danh. Tìm hieåu Traùi Ñaát, Nhaø xuaát baûn Giaùo duïc, 1999. 2. Nguyeãn Ngoïc. “Ñieäp Hueá moät phaân vò ñòa taàng môùi cuûa heä Thöù Tö”. Taïp chí Caùc khoa 3. hoïc veà Traùi Ñaát, soá 5, Haø Noäi, 1983, tr 94-96. Buøi Vaên Nghóa vaø nnk. Ñaùnh giaù tieàm naêng, ñònh höôùng khai thaùc vaø giaûi phaùp khoâi phuïc 4. moâi tröôøng sinh thaùi trong khai thaùc khoaùng saûn vuøng caùt ven bieån tænh Thöøa Thieân Hueá, 2008. Phaïm Huy Thoâng vaø nnk. Baùo caùo ñòa chaát vaø khoaùng saûn nhoùm tôø Hueá, tyû leä 5. 1/50.000 (1993-1997). TOÙM TAÉT Trong baøi vieát naøy taùc giaû ñeà caäp ñeán khía caïnh traàm tích Kainozoi vaø ñòa hình lieân quan thuoäc ñoàng baèng ven bieån Thöøa Thieân Hueá, vôùi mong muoán laøm roõ hôn veà ñaëc ñieåm traàm tích ñoàng thôøi xaùc laäp moái quan heä giöõa traàm tích vôùi vieäc hình thaønh caùc kieåu ñòa hình lieân quan. Traàm tích Kainozoi vaø ñòa hình ñoàng baèng ven bieån Thöøa Thieân Hueá ñaõ phaàn naøo ñöôïc laøm saùng toû veà maët caáu truùc ñòa chaát, söï phaân boá khoâng gian vaø thôøi gian, söï ña daïng vaø phong phuù caûnh quan thieân nhieân. Tuy nhieân traàm tích Kainozoi ñoàng baèng Hueá vaãn coøn nhieàu tieàm aån, tieàm naêng maø con ngöôøi coù theå chöa bieát tôùi, khoa hoïc seõ tieáp tuïc laøm saùng toû nhaèm muïc ñích phuïc vuï cuoäc soáng con ngöôøi. ABSTRACT CAENOZOIC STRATA AND THE TERRAIN OF COASTAL FLATLANDS OF THÖØA THIEÂN HUEÁ In this article, the author mentions the sedimentary Caenozoic features and relevant forms of terrain of the coastal flatlands of Thöøa Thieân Hueá, with a view to giving a better explanation on the sedimentary features and defining the relations between sedimentation and the formation of relevan types of terrain. The Caenozoic sedimentation and the terrain of the coastal flatlands of Thöøa Thieân Hueá have been known as to their geological structure, their formation in time and disposition in space, and the diversity of the natural landscape they create. However, there are still unknown potential and characteristics to be brought to light in order to bring further benefits to the locals’ life.