Báo cáo nghiên cứu khoa học " Triết lý chính trị của Mạnh Tử "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

109
lượt xem 39
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mạnh tử là ng-ời luận tính thiện sớm nhất Trung Quốc, đ-a ra lời bình phán đối với bản chất nhân tính, biểu hiện thái độ lạc quan của mình đối với xu h-ớng phát triển nhân tính(1). Cao tử, một triết gia cùng thời với Mạnh tử quan niệm tính ng-ời không thiện, không ác, do giáo hoá, hoàn cảnh mà hoá thiện, hóa ác. Mạnh tử và Cáo tử đã có những cuộc tranh luận sôi nổi về bản tính con ng-ời. Những cuộc tranh luận này đ-ợc chép trong sách Mạnh tử. Cáo tử bảo: “T-...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " Triết lý chính trị của Mạnh Tử "

54 Bïi Ngäc S¬n* M¹nh tö lµ ng−êi luËn tÝnh thiÖn sím ¹nh tö lµ mét ®¹i biÓu M nhÊt Trung Quèc, ®−a ra lêi b×nh ph¸n xuÊt s¾c cña nho gia sau ®èi víi b¶n chÊt nh©n tÝnh, biÓu hiÖn Khæng tö. M¹nh tö tªn lµ th¸i ®é l¹c quan cña m×nh ®èi víi xu M¹nh Kha, tù lµ Tö D−, h−íng ph¸t triÓn nh©n tÝnh(1). dßng dâi Lç C«ng, ng−êi Êp Tr©u. ¤ng sèng vµo kho¶ng 372-289 TrCN. Tõ nhá, Cao tö, mét triÕt gia cïng thêi víi M¹nh tö ®· ®−îc hÊp thô nh÷ng lÔ gi¸o M¹nh tö quan niÖm tÝnh ng−êi kh«ng phong kiÕn tõ gia ®×nh. Lín lªn, M¹nh thiÖn, kh«ng ¸c, do gi¸o ho¸, hoµn c¶nh tö theo häc Tö t−. M¹nh tö häc xong, ®i mµ ho¸ thiÖn, hãa ¸c. M¹nh tö vµ C¸o tö ®· cã nh÷ng cuéc tranh luËn s«i næi vÒ chu du c¸c n−íc TÒ, L−¬ng, Tèng, §»ng b¶n tÝnh con ng−êi. Nh÷ng cuéc tranh víi mong muèn c¸c n−íc nµy thùc hµnh luËn nµy ®−îc chÐp trong s¸ch M¹nh tö. chÝnh s¸ch cai trÞ cña m×nh nh−ng kh«ng thµnh c«ng. ¤ng lui vÒ cïng víi C¸o tö b¶o: “T− chÊt bÈm sinh cña m«n ®Ö cña m×nh xÕp ®Æt thø tù trong con ng−êi gäi lµ tÝnh.” M¹nh tö hái: “T− Kinh Thi, Kinh Th−, thuËt c¸i ý cña chÊt bÈm sinh cña con ng−êi gäi lµ tÝnh Khæng tö lµ ra b¶y thiªn s¸ch M¹nh gièng nh− mµu s¾c cña tÊt c¶ mäi thø tö.M¹nh tö khëi ®Çu triÕt lý chÝnh trÞ gäi lµ tr¾ng ch¨ng ? C¸o tö ®¸p: “§óng nh− thÕ”. M¹nh tö nãi: “Mµu tr¾ng cña cña m×nh víi luËn thuyÕt vÒ b¶n tÝnh l«ng vò còng gièng nh− mµu tr¾ng cña con ng−êi. tuyÕt, mµu tr¾ng cña tuyÕt còng gièng 1. LuËn vÒ tÝnh thiÖn nh− mµu tr¾ng cña b¹ch ngäc ch¨ng ?” C¸o tö ®¸p: “§óng nh− thÕ”. M¹nh tö nãi VÊn ®Ò b¶n tÝnh con ng−êi thiÖn hay tiÕp: “ThÕ th× tÝnh chã còng gièng nh− tÝnh ¸c ®−îc tranh luËn kh¸ s«i næi thêi tr©u, tÝnh tr©u còng gièng nh− tÝnh ng−êi ChiÕn Quèc. Xung quanh cuéc tranh ch¨ng”. (M¹nh tö, C¸o tö, th−îng). luËn nµy ®· xuÊt hiÖn c¸c thuyÕt: “TÝnh C¸ch quan niÖm cña C¸o tö vµ M¹nh thiÖn”, “tÝnh ¸c”, “tÝnh kh«ng thiÖn tö vÒ tÝnh lµ kh¸c nhau. TÝnh trong kh«ng ¸c”, “tÝnh võa thiÖn võa ¸c”... quan niÖm cña C¸o tö cã nghÜa lµ b¶n Trong ®ã, næi bËt lµ thuyÕt tÝnh thiÖn n¨ng tù nhiªn cña con ng−êi- tøc lµ cña M¹nh tö vµ sau nµy cã thuyÕt tÝnh nh÷ng xu h−íng tù nhiªn mµ con ng−êi ¸c cña Tu©n tö. sinh ra vèn cã. Ch¼ng h¹n, ®ãi th× ¨n, M¹nh tö lµ ng−êi ®−a ra quan ®iÓm kh¸t th× uèng... §óng lµ b¶n n¨ng cña con vÒ tÝnh thiÖn sím nhÊt, ®ång thêi x©y dùng hÖ thèng t− t−ëng nh©n tÝnh luËn. * Khoa LuËt- §¹i häc quèc gia Hµ Néi
55 TriÕt lÝ chÝnh trÞ cña M¹nh Tö ng−êi th× kh«ng cã thiÖn cã ¸c v× b¶n ph−¬ng §«ng th× ch¶y qua ph−¬ng §«ng, n¨ng nµo còng gióp con ng−êi tån t¹i. kh¬i cho nã chay qua ph−¬ng T©y th× nã NÕu nh− coi tÝnh ng−êi lµ b¶n n¨ng th× ch¶y qua ph−¬ng T©y; tÝnh ng−êi kh«ng kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò thiÖn, ¸c: kh«ng cã ph©n biÖt thiÖn víi bÊt thiÖn, còng nh− b¶n n¨ng thiÖn, b¶n n¨ng ¸c. n−íc kh«ng ph©n biÖt ®«ng víi t©y. M¹nh tö b¸c l¹i nh÷ng lËp luËn trªn cña Trong khi ®ã, M¹nh tö l¹i quan niÖm C¸o tö vµ cho r»ng tÝnh ng−êi lµ thiÖn: kh¸c vÒ tÝnh: “MiÖng l−ìi cña con ng−êi “§· ®µnh dßng n−íc kh«ng ph©n biÖt ®èi víi mü vÞ, m¾t ®èi víi s¾c ®Ñp, tai ®èi ®«ng, t©y; nh−ng h¸ nã ch¼ng ph©n biÖt víi ©m nh¹c, mòi ®èi víi mïi th¬m, tay trªn, d−íi sao ? TÝnh ng−êi vèn thiÖn ®èi víi sù tho¶i m¸i an nhµn, nh÷ng sù còng nh− tÝnh cña n−íc lµ ch¶y xuèng yªu thÝch ®ã ®Òu lµ thiÖn tÝnh, nh−ng phÝa d−íi thÊp vËy. Kh«ng mét ng−êi nhËn ®−îc hay kh«ng lµ do vËn mÖnh nµo sinh ra mµ tù nhiªn bÊt thiÖn; còng quyÕt ®Þnh, cho nªn ng−êi qu©n tö nh− kh«ng mét thø n−íc nµo mµ ch¼ng kh«ng cho r»ng ®ã lµ thø tÊt yÕu cña ch¶y xuèng thÊp.”(2) thiªn tÝnh. Nh©n ®èi víi cha mÑ, nghÜa ®èi víi vua t«i, lÔ ®èi víi kh¸ch vµ chñ, M¹nh tö gi¶i thÝch t¹i sao b¶n tÝnh trÝ tuÖ ®èi víi ng−êi hiÒn, thiªn ®¹o ®èi con ng−êi lµ thiÖn: “Ng−êi ta ai còng cã víi th¸nh nh©n, cã thùc hiÖn ®−îc hay lßng ch¼ng nì (thÊy ng−êi khæ)…Bçng kh«ng lµ do vËn mÖnh quyÕt ®Þnh, thÊy ®øa trÎ s¾p r¬i xuèng giÕng, ai còng nh−ng nã lµ thø tÊt yÕu cña thiªn tÝnh, lo sî th−¬ng xãt. Do ®ã mµ xem, kh«ng cho nªn ng−êi qu©n tö cho r»ng nã cã lßng th−¬ng xãt kh«ng ph¶i lµ ng−êi; kh«ng thuéc vÒ vËn mÖnh.” (M¹nh tö, kh«ng cã lßng hæ thÑn kh«ng ph¶i lµ TËn t©m, h¹). ng−êi; kh«ng cã lßng tõ nh−îng kh«ng ph¶i lµ ng−êi; kh«ng cã lßng ph¶i tr¸i Qua ®ã thÊy r»ng c¸i mµ C¸o tö cho kh«ng ph¶i lµ ng−êi. Lßng th−¬ng xãt lµ nh©n tÝnh th× M¹nh tö l¹i cho ®ã (tr¾c Èn) lµ ®Çu mèi cña nh©n. Lßng hæ kh«ng ph¶i lµ nh©n tÝnh. M¹nh tö kh«ng thÑn (tu è) lµ ®Çu mèi cña nghÜa. Lßng tõ hiÓu b¶n n¨ng cña con ng−êi lµ nh©n nh−îng lµ ®Çu mèi cña lÔ. Lßng ph¶i tr¸i tÝnh. ë ®©y ta thÊy r»ng M¹nh tö ®· (thÞ phi) lµ ®Çu mèi cña trÝ. Ng−êi ta cã chÞu ¶nh h−ëng quan niÖm nh©n cña bèn ®Çu mèi Êy (tø ®oan) nh− cã tø chi… Khæng tö. M¹nh tö còng nh− Khæng tö Phµm cã bèn ®Çu mèi Êy n¬i ta mµ biÕt kh«ng cho r»ng b¶n tÝnh cña con ng−êi më réng, båi bæ thªm th× kh¸c nµo löa cã nh÷ng di s¶n ®éng vËt tÝnh- tøc lµ míi nhen, suèi míi tu«n. NÕu båi bæ b¶n n¨ng tù nhiªn cña con ng−êi. Nh÷ng ®−îc th× ®ñ che chë bèn bÓ; nÕu kh«ng g× ®−îc gäi lµ b¶n tÝnh cña con ng−êi chØ båi bæ th× kh«ng ®ñ thê cha mÑ.”(3) Mäi lµ nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn tèt ®Ñp cña ng−êi sinh ra ®Òu cã tø ®oan, mµ nÕu con ng−êi. Theo M¹nh tö, nh÷ng quan ®−îc ph¸t triÓn sÏ trë thµnh tø ®øc. niÖm vÒ ®¹o ®øc nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ míi M¹nh tö quan niÖm tÝnh ng−êi lµ cã lßng lµ b¶n tÝnh cña con ng−êi. nh©n. Nh©n lµ c¨n b¶n cña con ng−êi. Tõ sù kh¸c nhau vÒ quan niÖm tÝnh Nh©n lµm nÈy sinh ra ba tÝnh n÷a lµ ng−êi lµ g× C¸o tö vµ M¹nh tö ®i ®Õn nghÜa, lÔ, trÝ, hîp l¹i thµnh tø ®oan. nh÷ng kh¸c nhau trong quan niÖm tÝnh M¹nh tö cho r»ng tÝnh ng−êi ta sinh ng−êi nh− thÕ nµo ? C¸o tö nãi tÝnh ra vèn thiÖn, së dÜ trë thµnh ¸c lµ ng−êi ng−êi nh− dßng n−íc, kh¬i cho nã qua
56 ta kh«ng cßn gi÷ ®−îc b¶n tÝnh nguyªn tö, thiªn Ly L©u, h¹.) C¸i m¶y may ®ã s¬ cña m×nh. Quan ®iÓm nµy ®−îc M¹nh chÝnh lµ tÝnh ng−êi- lµ nh©n, nghÜa. ¤ng tö diÔn ®¹t b»ng mét h×nh t−îng kh¸ còng nghÜ r»ng: “Trong th©n thÓ ng−êi thó vÞ: “X−a kia nh÷ng c©y ë trªn nói ta, cã phÇn cao quý, cã phÇn ®ª tiÖn, cã Ng−u S¬n th−êng r−êm rµ rÊt ®Ñp. V× phÇn to t¸t, cã phÇn nhá nhen. §õng lÊy nói Êy ë vµo câi mét n−íc lín, r×u bóa c¸i nhá lµm h¹i c¸i lín, lÊy c¸i ®ª tiÖn chÆt m·i ®i, thÕ lµ c¸i c©y Êy cã ®Ñp ®−îc lµm h¹i c¸i cao quý...KÎ nµo chØ lo viÖc n÷a kh«ng ? Nh÷ng c©y Êy ®· bÞ chÆt ®i ¨n uèng th× sÏ bÞ ng−êi ta khinh bØ v× lo råi, ngµy ®ªm nghØ ng¬i m−a mãc t−íi nu«i c¸i phÇn nhá nhen mµ lµm mÊt c¸i vµo, l¹i ®©m chåi ra. Song tr©u dª l¹i phÇn to t¸t.” (M¹nh tö, thiªn C¸o tö, ®Õn ph¸ h¹i, cho nªn nói Êy míi trôi ®i th−îng.) Qua ®ã cã thÓ thÊy r»ng, M¹nh nh− ngµy nay. Ng−êi ta thÊy nói Êy trôi tö chØ hiÓu tÝnh lµ phÇn thiªn lý trêi c¶ c©y, b¶o lµ nói Êy kh«ng mäc c©y phó, c¸i ®Ó ph©n biÖt con ng−êi víi con ®−îc. H¸ cã ph¶i lµ c¸i tÝnh cña nói thÕ vËt, kh«ng hiÓu tÝnh theo nghÜa bao gåm hay sao ? Ng−êi ta dÉu thÕ nµo mµ l¹i c¶ b¶n n¨ng thó tÝnh. ChÝnh c¸ch hiÓu kh«ng cã c¸i lßng nh©n nghÜa. Ng−êi ta nµy cña M¹nh tö ®· dÉn ®Õn cuéc tranh ®Ó bá mÊt c¸i lßng l−¬ng thiÖn th× còng luËn kh«ng cã håi kÕt gi÷a «ng vµ C¸o nh− lÊy r×u bóa mµ chÆt c©y vËy. Cø tö. M¹nh tö chØ hiÓu b¶n tÝnh con ng−êi ngµy ngµy chÆt ph¸ ®i th× c©y cßn ®Ñp (tÝnh t×nh) lµ c¸i phÇn thiÖn, phÇn cao thÕ nµo ®−îc n÷a. C¸i l−¬ng t©m cña quý, phÇn to t¸t cña con ng−êi, cßn phÇn ng−êi ta v× nh− mÇm c©y, ngµy ®ªm nghØ ¸c (®ª tiÖn, nhá nhen) th× «ng xÕp vµo ng¬i vµ l¹i cã c¸i khÝ yªn lÆng buæi s¸ng phÇn thó tÝnh- lµ c¸i mµ con ng−êi vµ th× lßng hiÕu è cña m×nh còng h¬i gÇn con vËt ®Òu cã. ChÝnh v× vËy «ng chñ nh− cña mäi ng−êi. Song nh÷ng viÖc lµm tr−¬ng tÝnh thiÖn. trong ban ngµy th× l¹i lµm h− háng ®i, 2. Tõ tÝnh b¶n thiÖn ®Õn nÒn chÝnh trÞ råi cø háng ®i háng l¹i m·i, th× c¸i khÝ nh©n nghÜa ban ®ªm kh«ng ®ñ gi÷ cho cßn l¹i ®−îc. §Õn khi c¸i khÝ ban ®ªm kh«ng ®ñ gi÷ M¹nh tö cho r»ng b¶n tÝnh con ng−êi cho cßn l¹i ®−îc n÷a, th× ng−êi víi cÇm lµ thiÖn, lµ nh©n nghÜa th× gi¶i ph¸p thó cã xa g×. Ng−êi ta thÊy gièng nh− chÝnh trÞ tÊt sÏ lµ thùc thi nÒn nh©n cÇm thó th× cho lµ kh«ng cã c¸i b¶n n¨ng chÝnh. Hai chôc n¨m b«n ba c¸c n−íc, g×. H¸ cã ph¶i lµ b¶n tÝnh ng−êi ta nh− M¹nh tö gi¶ng vÒ nh©n nghÜa cho c¸c thÕ hay sao? Cho nªn khÐo båi d−ìng th× vua ch− hÇu, thuyÕt phôc hä thùc thi vËt nµo còng sinh nÈy thªm ra; cßn nÒn nh©n chÝnh. Khi «ng sang n−íc kh«ng chÞu båi d−ìng th× vËt nµo còng L−¬ng, vua HuÖ V−¬ng hái: “¤ng cã ®iÒu ph¶i tiªu mßn.”(4) g× lµm lîi cho n−íc L−¬ng kh«ng ?” M¹nh tö g¹t ®i mµ nãi: “Vua hµ tÊt ph¶i Khæng gi¸o hiÓu tÝnh lµ trêi phó cho nãi lîi, chØ cã nh©n nghÜa mµ th«i.” con ng−êi, ®ã lµ thiªn lý. Lµ thiªn lý tÊt (M¹nh tö, L−¬ng HuÖ V−¬ng, th−îng.) ph¶i thiÖn. M¹nh tö kÕ thõa quan niÖm Khi gÆp ng−êi Tèng H×nh toan ®i sang nµy cña Khæng gi¸o mµ lËp ra thuyÕt n−íc TÇn, n−íc Së, lÊy ®iÒu lîi mµ can tÝnh thiÖn.(5) M¹nh tö b¶o: Loµi ng−êi hai n−íc Êy ®õng ®¸nh nhau n÷a, M¹nh kh¸c cÇm thó chØ cã m¶y may th«i. C¸i tö b¶o: “NÕu tiªn sinh lÊy ®iÒu lîi mµ nãi m¶y may ®ã bän b×nh d©n bá ®i mµ víi vua n−íc TÇn, n−íc Së, th× vua hai ng−êi qu©n tö th× biÕt b¶o tån.” (M¹nh
57 TriÕt lÝ chÝnh trÞ cña M¹nh Tö n−íc ¾t lµ v× lîi mµ th«i sù ®¸nh nhau; t¬ lôa biÕu hä, hä vÉn kh«ng ngõng x©m nh−ng nÕu ai còng chØ thÝch v× lîi, thµnh chiÕm; dïng chã tèt, ngùa hay hä vÉn ra ng−êi lµm t«i lÊy bông mong lîi ra mµ kh«ng ngõng x©m chiÕm; l¹i dïng tr©n thê vua, ng−êi lµm con lÊy bông mong ch©u, b¶o ngäc biÕu hä, hä vÉn tiÕp tôc lîi mµ thê cha, ng−êi lµm em lÊy bông x©m chiÕm. Th¸i V−¬ng bÌn triÖu tËp mong lîi mµ thê anh. Vua t«i, cha con, c¸c tr−ëng l·o cña ®Êt M©n, b¶o víi hä anh em ®Òu bá c¶ nh©n nghÜa,chØ ®em c¸i r»ng: “Thø mµ ng−êi §Þch cÇn lµ ®Êt ®ai bông mong lîi mµ tiÕp ®·i nhau, nh− thÕ cña chóng ta. §Êt ®ai chØ lµ thó nu«i mµ n−íc kh«ng mÊt lµ ch−a cã vËy. LÊy sèng ng−êi. Ta nghe nãi: “Ng−êi cã ®¹o nh©n nghÜa mµ nãi, th× ng−êi lµm t«i ®em ®øc kh«ng thÓ v× thø nu«i sèng ng−êi mµ lßng nh©n nghÜa mµ thê vua, ng−êi lµm khiÕn ng−êi bÞ h¹i.” C¸c ng−êi hµ tÊt con ®em lßng nh©n nghÜa mµ thê cha, ph¶i lo sî kh«ng cã vua, ng−êi §Þch còng ng−êi lµm em ®em lßng nh©n nghÜa mµ kh«ng thÓ lµm vua c¸c ng−¬i ®−îc hay thê anh. Vua t«i, cha con, anh em ®Òu bá sao ? Ta chuÈn bÞ rêi khái n¬i ®©y ®Ó lîi, chØ ®em lßng nh©n nghÜa mµ tiÕp ®·i tr¸nh tai ho¹ cho c¸c ng−¬i.” ThÕ lµ Th¸i nhau, nh− thÕ mµ kh«ng trÞ ®−îc thiªn V−¬ng rêi khái ®Êt M©n, v−ît qua L−¬ng h¹, lµ ch−a cã vËy. VËy th× hµ tÊt ph¶i S¬n, ®Õn lËp ®Êt míi ë ch©n nói Kú S¬n. nãi tíi lîi.” (M¹nh tö, C¸o tö, h¹). Ng−êi d©n ë ®Êt M©n nãi: “¤ng Êy lµ ng−êi cã nh©n ®øc, chóng ta kh«ng thÓ M¹nh tö còng nh− Khæng tö ®Ò cao bá «ng Êy.” Råi mäi ng−êi kÐo nhau ®«ng c¸c tiªn v−¬ng, tiªn th¸nh v× nh÷ng nh− ®i chî.” (M¹nh tö, thiªn L−¬ng HuÖ chuÈn mùc ®¹o ®øc mµ hä b×nh æn ®−îc V−¬ng h¹.) thiªn h¹: “§¹o vua Nghiªu, vua ThuÊn, kh«ng dïng nh©n chÝnh kh«ng thÓ b×nh Dïng ®¹o nh©n ®Ó trÞ d©n lµ gi¶i trÞ ®−îc thiªn h¹.” Quèc gia h−ng vong lµ ph¸p chÝnh trÞ mµ Khång tö ®· nªu ra tuú ë nhµ cÇm quyÒn cã thùc thi ®¹o nh©n vµ M¹nh tö kÕ thõa. M¹nh tö cã nh÷ng hay kh«ng: “C¸c vua ba ®êi H¹, Th−¬ng, ph¸t triÓn chñ thuyÕt nh©n trÞ cña Chu ®−îc thiªn h¹ v× cã lßng nh©n, mÊt Khæng tö. Trong khi Khæng tö nãi nhiÒu thiªn h¹ v× kh«ng cã lßng nh©n. Quèc gia ®Õn nh©n, kh«ng chó ý ®Õn nghÜa th× h−ng thÞnh vµ suy b¹i, tån t¹i vµ diÖt M¹nh tö l¹i nãi ®Õn nghÜa nhiÒu h¬n vong còng ë ®¹o lý Êy.” “Thiªn tö nÕu nh©n, vµ khi nãi ®Õn nh©n th−êng kÌm bÊt nh©n th× kh«ng gi÷ ®−îc thiªn h¹; theo nghÜa- nh©n nghÜa. Thùc chÊt nghÜa ch− hÇu nÕu bÊt nh©n th× kh«ng gi÷ lµ biÓu hiÖn cña nh©n. NÕu nh©n lµ lßng ®−îc quèc gia cña m×nh; khanh ®¹i phu yªu ng−êi th× nghÜa lµ biÓu hiÖn cô thÓ nÕu bÊt nh©n th× kh«ng gi÷ ®−îc tæ miÕu cña yªu ng−êi lµ ph¶i lµm g×, lµm nh− cña m×nh; kÎ sÜ vµ b¸ t¸nh nÕu bÊt nh©n thÕ nµo. NghÜa lµ nh÷ng viÖc cÇn lµm ®Ó th× kh«ng gi÷ ®−îc th©n m×nh.” (M¹nh thùc hiÖn nh©n. Khæng tö chØ ®−a ra tö, thiªn Ly L©u th−îng). nguyªn t¾c lµ ph¶i trÞ d©n b»ng ®¹o ®øc cña nhµ cÇm quyÒn, c¸c chÝnh s¸ch cai Nhµ cÇm quyÒn nÕu cã ®¹o ®øc sÏ trÞ còng chØ ®−a ra nguyªn t¾c chung. c¶m hãa ®−îc ng−êi d©n. M¹nh tö ®−a Ph¸t triÓn tõ ch÷ nghÜa, M¹nh tö tiÕn xa ra mét c©u chuyÖn ®Ó minh chøng cho h¬n ®−a ra nh÷ng chñ tr−¬ng cô thÓ. nguyªn t¾c trÞ quèc nµy. “Ngµy x−a, HÇu Gi¶i ph¸p chÝnh trÞ cña M¹nh tö cã thÓ Th¸i V−¬ng cai qu¶n ®Êt M©n, ng−êi gäi lµ mét nÒn chÝnh trÞ nh©n nghÜa. §Þch ®Õn x©m chiÕm, Th¸i V−¬ng dïng
58 NÒn chÝnh trÞ nh©n nghÜa yªu cÇu Mét nhµ n−íc theo chñ thuyÕt nh©n nhµ cÇm quyÒn ph¶i coi träng d©n. trÞ lµ mét nhµ n−íc ®−îc lßng d©n b»ng M¹nh tö b¶o : ‘’ D©n lµ quý, thø ®Õn lµ ®¹o ®øc cña nhµ cÇm quyÒn. Vµ do ®−îc x· t¾c, råi míi ®Õn vua. Cho nªn, ng−êi lßng d©n nh− vËy, nhµ n−íc nh©n trÞ ®−îc lßng d©n cã thÓ lµm thiªn tö, ng−êi ph¶i coi träng d©n, dùa vµo søc m¹nh ®−îc lßng thiªn tö cã thÓ lµm ch− hÇu, cña d©n. Chñ thuyÕt nh©n trÞ nh− vËy ng−êi ®−îc lßng ch− hÇu cã thÓ lµm ®¹i h−íng ®Õn mét nhµ n−íc do d©n. phu.’’ (M¹nh tö, TËn t©m h¹). M¹nh tö Chñ thuyÕt nh©n nghÜa cña M¹nh tö ®Æt d©n ë hµng quý nhÊt, tr−íc c¶ x· t¾c, còng ®Ò nghÞ chÝnh quyÒn ph¶i quan t©m vua cuèi cïng. D©n lµ gèc cña n−íc, cña ®Õn ®êi sèng cña nh©n d©n. Chñ thuyÕt vua, lµ néi cung cña mét nhµ n−íc do nµy ®· nÈy sinh t− t−ëng vÒ mét chÝnh d©n. Vua ph¶i coi d©n lµ cña b¸u « "Cña quyÒn v× d©n. Nhµ cÇm quyÒn ph¶i cïng b¸u cña ch− hÇu cã ba thø : ®Êt ®ai, vui víi c¸i vui cña d©n, lo víi c¸i lo cña nh©n d©n, vµ chÝnh quyÒn. NÕu lÊy tr©n d©n: “Ng−êi vui c¸i vui cña d©n, th× d©n ch©u, mü ngäc lµm cña b¸u, tai ho¹ nhÊt còng vui c¸i vui cña m×nh; ng−êi lo c¸i lo ®Þnh sÏ gi¸ng xuèng trªn ®Çu hä.’’( M¹nh cña d©n th× d©n còng lo c¸i lo cña m×nh. tö, T©n t©m h¹). V× thiªn h¹ mµ vui, v× thiªn h¹ mµ lo, Coi träng d©n cã nghÜa lµ ph¶i ®−îc thÕ mµ kh«ng lµm v−¬ng th× ch−a cã lßng d©n. NÕu kh«ng ®−îc lßng d©n mµ vËy.” (M¹nh tö, L−¬ng HuÖ V−¬ng, h¹). ®i giÕt h¹i d©n th× sÏ kh«ng ®−îc d©n Mét chÝnh quyÒn v× d©n ph¶i biÕt ñng hé. M¹nh tö yÕt kiÕn L−¬ng T−¬ng quan t©m ®Õn ®êi sèng vËt chÊt cña d©n V−¬ng. L−¬ng T−¬ng V−¬ng hái : ‘’Lµm ®Ó d©n sèng ®−îc no ®ñ, sung tóc. M¹nh thÕ nµo ®Ó thiªn h¹ ®−îc an ®Þnh.’’ M¹nh tö ®Æc biÖt ®Ò cao tÇm quan träng cña tö ®¸p : ‘’Thèng nhÊt thiªn h¹ l¹i th× sÏ ®êi sèng vËt chÊt cña nh©n d©n: “Nhµ ®−îc an ®Þnh.” L−¬ng T−¬ng V−¬ng hái: cÇm quyÒn kh«ng thÓ bá lì viÖc sinh ‘’Ai cã thÓ thèng nhÊt thiªn h¹.’’ M¹nh tö nhai cña d©n." (M¹nh tö, §»ng V¨n ®¸p : ‘’Ng−êi trong thiªn h¹ kh«ng ai C«ng, th−îng.) Do ®ã cÇn ph¶i nu«i kh«ng theo hä. §¹i v−¬ng cã biÕt t×nh d−ìng d©n ®Ó b¶o ®¶m ®êi sèng kinh tÕ huèng cña c©y m¹ kh«ng ? Vµo gi÷a cña d©n. th¸ng b¶y, th¸ng t¸m, nÕu l©u ngµy Tr−íc hÕt lµ ph¶i ph©n phèi tµi s¶n kh«ng cã m−a, c©y m¹ sÏ kh« hÐo. Gi¸ qu©n b×nh. Tµi s¶n lóc bÊy giê quan nh− cã m©y ®en xuÊt hiÖn, m−a lín ®æ träng nhÊt lµ ruéng ®Êt. ChÝnh s¸ch xuèng, c©y m¹ l¹i mäc lªn t−¬i tèt, gièng ruéng ®Êt cña nhµ Chu lµ chÝnh s¸ch nh− vËy th× cã ai cã thÓ ng¨n c¶n næi. ? tØnh ®iÒn. Theo MaspÐro th× TÇn lµ n−íc Ngµy nay, vua c¸c n−íc kh«ng cã ai ®Çu tiªn bá chÝnh s¸ch tØnh ®iÒn tõ thêi kh«ng thÝch giÕt ng−êi. NÕu cã mét vÞ Xu©n Thu. Theo Tõ H¶i, TÇn HiÕn C«ng vua kh«ng thÝch giÕt ng−êi, th× d©n n¨m 350 ®· b¾t ®Çu bá chÝnh s¸ch tØnh trong thiªn h¹ sÏ v−¬n dµi cæ tr«ng ®îi vÞ ®iÒn. Cã thÓ r»ng vµo thêi M¹nh tö ®a sè vua Êy gi¶i cøu. Qu¶ lµ nh− thÕ th× d©n c¸c n−íc ®· bá chÝnh s¸ch tØnh ®iÒn, chóng sÏ theo vÒ víi hä, gièng nh− dßng n−íc nµo cßn gi÷ th× còng kh«ng ®óng n−íc tu«n ch¶y xuèng, cã ai ng¨n c¶n nguyªn t¾c ban ®Çu n÷a. Ng−êi ta cho næi.” (M¹nh tö, L−¬ng HuÖ V−¬ng d©n tù do khai th¸c thªm nh÷ng ®Êt míi th−îng). ®Ó thu thuÕ ®−îc nhiÒu mµ nu«i binh
59 TriÕt lÝ chÝnh trÞ cña M¹nh Tö lÝnh.(6) ChÝnh ®iÒu nµy ®· t¹o ra sù ph©n theo mét ph−¬ng thøc sao cho ®¶m b¶o ho¸ giµu nghÌo. M¹nh tö nhËn thÊy ®iÒu ®êi sèng vËt chÊt cña nh©n d©n. M¹nh tö nµy nªn ®· chñ tr−¬ng quay trë l¹i chÝnh ph¶n ®èi viÖc ®¸nh thuÕ theo phÐp cèng: s¸ch tØnh ®iÒn thêi nhµ Chu ®Ó ph©n “Theo phÐp cèng, ng−êi ta lÊy sè trung phèi ruéng ®Êt qu©n b×nh cho nh©n d©n. b×nh thu ho¹ch ®−îc trong nhiÒu n¨m mµ ®Þnh sè thuÕ ph¶i nép mçi n¨m, nh− M¹nh tö ®Ò nghÞ víi L−¬ng HuÖ vËy n¨m ®−îc mïa, lóa thãc d− dËt, dï V−¬ng: "BËc minh qu©n ph¶i ®iÒu chÕ chÝnh phñ cã thu nhiÒu còng kh«ng ph¶i ®iÒn s¶n cho d©n th× trªn th× ®ñ phông lµ b¶o ng−îc, thÕ mµ chÝnh phñ l¹i thu Ýt. d−ìng cha mÑ, d−íi th× ®ñ søc nu«i vî Tíi n¨m mÊt mïa, huª lîi chØ ®ñ tr¶ tiÒn con, n¨m ®−îc mïa th× m·i m·i no bãn ph©n mµ chÝnh phñ vÉn b¾t ph¶i nép ®ñ,n¨m mÊt mïa th× còng khái chÕt ®ãi. ®ñ sè. Lµm cha mÑ d©n mµ ®Ó cho d©n Nh− vËy råi ®−a hä vµo con ®−êng thiÖn, lÊm lÐt ngã m×nh, ®Ó cho hä cùc häc suèt hä míi dÔ theo. Ngµy nay, ®iÒn chÕ ®iÒn n¨m mµ kh«ng ®ñ nu«i cha mÑ, råi ph¶i s¶n cho d©n, trªn hä kh«ng ®ñ søc ®i vay nî ®Ó ®ãng ®ñ sè thuÕ, khiÕn phông d−ìng cha mÑ, d−íi kh«ng ®ñ søc ng−êi giµ vµ trÎ con chÕt ë ®−êng m−¬ng, nu«i vî con, n¨m ®−îc mïa th× vÉn khæ r·nh n−íc th× lµm cha mÑ d©n ë chç m·i, n¨m mÊt mïa th× kh«ng khái chÕt nµo?" (M¹nh tö, §»ng V¨n C«ng, th−îng.) ®ãi. Nh− vËy, d©n chØ lo khái chÕt mµ cßn sî kh«ng ®−îc thay, ®©u cã r¶nh mµ Nguyªn t¾c cña viÖc ®¸nh thuÕ lµ lµm viÖc lÔ, nghÜa ? Vua muèn thi hµnh ph¶i ®¶m b¶o cho d©n cã thÓ nép ®−îc nh©n chÝnh th× sao b»ng trë vÒ c¨n b¶n." mµ vÉn ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó sinh sèng: "Cã (M¹nh tö, L−¬ng HuÖ V−¬ng, th−îng). thø thuÕ nép b»ng v¶i hoÆc sîi t¬; cã thø thuÕ nép b»ng lóa thãc; cã thø thuÕ n÷a §Ó ®¶m b¶o cho sù ph©n phèi c«ng lµ s−u dÞch. Nhµ cÇm quyÒn chØ nªn b×nh, viÖc tiÕt chÕ ®iÒn s¶n ph¶i ®−îc th©u mét thø thuÕ mµ ho·n l¹i hai thø tiÕn hµnh theo mét c¸ch thøc râ rµng, kia. NÕu th©u c¶ hai mét lóc th× d©n sÏ minh b¹ch. §»ng V¨n C«ng gäi mét vÞ cã kÎ chÕt ®ãi, nÕu th©u c¶ ba thø mét quan tªn lµ TÊt ChiÕn tíi hái vÒ phÐp lóc th× d©n sÏ cïng quÉn, cha con ph¶i tØnh ®iÒn. M¹nh tö ®¸p: "Muèn lµm l×a nhau." (M¹nh tö, TËn t©m, h¹). ¤ng nh©n chÝnh th× tr−íc hÕt ph¶i v¹ch ranh ph¶n ®èi chÕ ®é quan thuÕ ®−¬ng thêi: giíi ruéng ®Êt. NÕu ranh giíi kh«ng ®−îc “Ngµy x−a, ng−êi ta ®Æt ra cöa quan ®Ó ph©n minh th× mçi khu trong tØnh ®Þa phßng ngõa trém c−íp, ngµy nay ®Æt ra (®Êt chia theo phÐp tØnh ®iÒn) kh«ng cöa quan cèt ®Ó lµm trém c−íp." (M¹nh ®−îc ®Òu nhau, thuÕ kh«ng ®−îc ®Òu tö, TËn t©m, h¹). V× r»ng, x−a ng−êi ta nhau mµ sè lóa ph¸t cho quan kh«ng ®Æt ë chç tuÇn phßng ë cöa ¶i, cöa s«ng, ®−îc c«ng b×nh. V× vËy bän vua tµn b¹o cöa biÓn ®Ó ngõa trém c−íp, ngµy nay vµ quan tham nhòng l¬ lµ vÒ viÖc v¹ch chØ ®Ó thu thuÕ cho nhiÒu th× cã kh¸c g× ranh giíi. V¹ch ranh giíi cho ph©n minh c−íp cña d©n. th× sù chia ruéng ®Êt cho d©n vµ ph¸t bæng léc cho quan sÏ ®−îc æn ®Þnh mét Còng nh− Khæng tö, M¹nh tö cho c¸ch dÔ dµng." (M¹nh tö, §»ng V¨n r»ng viÖc sö dông søc d©n ph¶i tuú thêi:" C«ng, th−îng.) NÕu kh«ng lµm tr¸i thêi tiÕt cña kÎ lµm ruéng th× lóa thãc ¨n ch¼ng hÕt."( M¹nh M¹nh tö chñ tr−¬ng r»ng viÖc ®¸nh tö, L−¬ng HuÖ V−¬ng, th−îng). Nhµ thuÕ cña nhµ n−íc ph¶i ®−îc tiÕn hµnh
60 n−íc ph¶i tiÕt kiÖm trong viÖc sö dông mµ ®Æt l−íi bÉy d©n sao ?" (M¹nh tö, tµi s¶n cña nh©n d©n, kh«ng ®−îc xa xØ, L−¬ng HuÖ V−¬ng, th−îng). M¹nh tö cho l·ng phÝ. M¹nh tö cho rµng viÖc nhµ vua r»ng khi d©n ®· ®−îc ¨n no mÆc Êm, ë l·ng phÝ cña c¶i cña d©n kh«ng kh¸c nµo kh«ng mµ kh«ng ®−îc dËy dç th× kh«ng nh− sai thó ¨n thÞt ng−êi: "BÕp vua cã kh¸c g× cÇm thó.( M¹nh tö, §»ng V¨n thÞt bÐo, tµu vua cã ngùa mËp, mµ d©n th× C«ng, th−îng.) Nh− vËy nhµ Nho cho cã s¾c ®ãi, ®ång ruéng la liÖt nh÷ng kÎ gi¸o d©n vµ d−ìng d©n quan hÖ mËt chÕt ®ãi; nh− vËy kh¸c nµo vua sai thó ¨n thiÕt víi nhau. Kh«ng thÓ dËy d©n nÕu thÞt ng−êi. Loµi thó ¨n thÞt lÉn nhau d©n ch−a ®−îc no ®ñ. Vµ khi d©n ®· no ng−êi ta cßn ghÐt thay; nay lµm cha mÑ ®ñ råi th× ph¶i dËy d©n ®Ó d©n biÕt lµm d©n, cai trÞ d©n mµ sai thó ¨n thÞt ng−êi ®iÒu ph¶i. Ng−êi ta tr−íc hÕt ph¶i ¨n míi th× cã ®¸ng lµm cha mÑ d©n kh«ng ?" cã thÓ nghÜ ®Õn viÖc rÌn luyÖn ®¹o ®øc. (M¹nh tö, L−¬ng HuÖ V−¬ng, th−îng). Khi ®êi sèng vËt chÊt ®· no ®ñ mµ kh«ng rÌn luyÖn ®¹o ®øc th× sÏ lµm nh÷ng ®iÒu Nhµ n−íc mµ sö dông tµi s¶n cña d©n kh«ng ph¶i, thËm chÝ ph¹m ph¸p. l·ng phÝ g©y nghÌo ®ãi trong nh©n d©n Tãm l¹i, M¹nh tö lµ mét nhµ nho th× nh©n d©n sÏ o¸n tr¸ch chÝnh quyÒn:" xuÊt s¾c sau Khæng tö. Tõ luËn thuyÕt Vua ch− hÇu xuÊt du th× dÉn theo mét tÝnh b¶n thiÖn «ng ®· ®Ò xuÊt chñ ®oµn hé vÖ rÊt ®«ng, b¾t d©n chóng ph¶i thuyÕt chÝnh trÞ nh©n nghÜa. Chñ thuyÕt cung cÊp l−¬ng thùc, khiÕn cho d©n ®· chÝnh trÞ nµy cã nhiÒu ®iÓm tiÕn bé. C¨n ®ãi l¹i ph¶i nhÞn ¨n, ®· lµm cùc nhäc l¹i b¶n cai trÞ ph¶i dùa trªn ®¹o ®øc cña ph¶i hÇu h¹ n÷a, kh«ng ®−îc nghØ, hä nhµ cÇm quyÒn. Nhµ cÇm quyÒn ph¶i liÕc nhau mµ cïng nhau tr¸ch vua. V× thùc thi ®iÒu nghÜa ®èi víi ng−êi d©n: vËy d©n sinh o¸n vua." (M¹nh tö, L−¬ng ph¶i coi d©n lµm träng, lÊy d©n lµm gèc, HuÖ V−¬ng, h¹). lµm cho d©n ®ñ ¨n ®ñ mÆc, cã ®êi sèng Khi ®· lµm cho d©n no ®ñ, nhµ cÇm vËt chÊt ®Çy ®ñ, sung tóc, gi¸o ho¸ ®¹o quyÒn ph¶i gi¸o ho¸ d©n. VÒ t−¬ng quan ®øc cho d©n. NÒn chÝnh trÞ nh©n nghÜa gi÷a d−ìng d©n vµ gi¸o d©n, M¹nh tö ®· gîi më nh÷ng t− t−ëng vÒ mét nhµ cho r»ng khi d©n ch−a ®−îc yªn æn vÒ n−íc do d©n vµ v× d©n. ®êi sèng vËt chÊt th× ch−a thÓ dËy d©n ®−îc: "Th−êng d©n kh«ng cã h»ng s¶n chó thÝch: (lóc nµo còng cã s½n cña c¶i) th× kh«ng cã h»ng t©m (lßng lóc nµo còng tèt)" (1) TrÝ TuÖ. M¹nh tö- t− t−ëng vµ s¸ch (M¹nh tö, L−¬ng HuÖ V−¬ng, th−îng). l−îc. NXB Mòi Cµ Mau. 2003, tr. 11. Khi d©n ®· cã h»ng s¶n råi th× ph¶i lµm (2) M¹nh tö, tËp h¹. §oµn Trung Cßn cho hä cã h»ng t©m. NÕu nhµ cÇm quyÒn dÞch. NXB ThuËn Ho¸, HuÕ, 1995, tr.144. kh«ng d¹y d©n ®Ó d©n ph¹m téi råi nhµ (3) M¹nh tö, tËp th−îng. §oµn Trung Cßn cÇm quyÒn chÐm giÕt d©n th× ®ã lµ lçi dÞch. Nxb ThuËn Ho¸, HuÕ, 1995, tr.106. cu¶ nhµ cÇm quyÒn: “Kh«ng cã h»ng t©m (4) M¹nh tö, tËp h¹. §oµn Trung Cßn th× phãng tóng, gian dèi, bËy b¹, ch¼ng dÞch. Nxb ThuËn Ho¸, HuÕ, 1995, tr.158. c¸i g× lµ ch¼ng lµm, ®Õn khi hä ph¹m (5) TrÇn Träng Kim: Nho gi¸o. NXB V¨n ph¸p th× nhµ cÇm quyÒn vÞn vµo ®ã mµ ho¸ th«ng tin, H, 2001, tr. 226. chÐm giÕt hä kh«ng kh¸c g× ®Æt l−íi mµ (6) NguyÔn HiÕn Lª: M¹nh tö . Nxb VHTT, H. bÉy hä. BËc nh©n ®øc ngåi trªn trÞ d©n 1996, tr.132.