intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE
 » 
 » 

Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Từ ngữ chỉ không gian nghệ thuật trong hát phường vải Nghệ Tĩnh."

Chia sẻ: Nguyễn Phương Hà Linh Linh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST
Báo xấu
528
lượt xem 43
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tuyển tập các báo cáo nghiên cứu khoa học hay nhất của trường đại học vinh năm 2008 tác giả. Nguyễn Thị Mai Hoa, Từ ngữ chỉ không gian nghệ thuật trong hát phường vải Nghệ Tĩnh. Bài báo cáo đề cập đến từ ngữ chỉ không gian nghệ thuật trong hát phường vải Nghệ Tĩnh.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Từ ngữ chỉ không gian nghệ thuật trong hát phường vải Nghệ Tĩnh."

  1. Báo cáo nghiên cứu khoa học: "Từ ngữ chỉ không gian nghệ thuật trong hát phường vải Nghệ Tĩnh."
  2. Tõ ng÷ chØ kh«ng gian nghÖ thuËt..., tr. 30-37 NguyÔn ThÞ Mai Hoa Tõ ng÷ chØ kh«ng gian nghÖ thuËt trong h¸t ph−êng v¶i NghÖ TÜnh NguyÔn ThÞ Mai Hoa (a) Tãm t¾t. Bµi b¸o ®Ò cËp ®Õn tõ ng÷ chØ kh«ng gian nghÖ thuËt trong h¸t ph−êng v¶i NghÖ TÜnh, bao gåm: kh«ng gian sinh ho¹t céng ®ång; kh«ng gian riªng t−; kh«ng gian g¾n víi ®Þa danh. Khi ®i vµo lêi h¸t ph−êng v¶i, viÖc lùa chän tõ ng÷ chØ kh«ng gian nghÖ thuËt th−êng g¾n víi ®iÓm nh×n cña ng−êi nãi. Do vËy, líp tõ nµy mang ®Ëm mµu s¾c giíi tÝnh vµ chÞu sù chi phèi trùc tiÕp cña ng÷ c¶nh trong qu¸ tr×nh giao tiÕp. nh÷ng h×nh ¶nh v« cïng gÇn gòi, quen 1. VÒ kh«ng gian vµ kh«ng gian thuéc víi ng−êi lao ®éng nh− dßng s«ng, nghÖ thuËt trong h¸t ph−êng v¶i con ®ß, bÕn n−íc, m¸i ®×nh, c©y ®a, NghÖ TÜnh ruéng lóa, b·i ng«, ®−êng lµng, ngâ Kh«ng gian lµ mét m¶ng hiÖn thùc kh¸ch quan vµ tÊt yÕu g¾n víi lêi h¸t xãm... Cßn KGTL lµ kh«ng gian thÓ cña nh©n vËt nªn trong ng«n ng÷, nhµ hiÖn tr¹ng th¸i t©m hån cña c¸c chµng nghiªn cøu cã c¸ch riªng ®Ó nhËn diÖn trai, c« g¸i ph−êng v¶i, lµ ph−¬ng tiÖn nã. Kh«ng gian nghÖ thuËt (KGNT) lµ nghÖ thuËt ®Ó nh©n vËt béc lé t©m ph−¬ng tiÖn ®Ó tån t¹i vµ triÓn khai thÕ tr¹ng. V× lÏ ®ã, trong HPV, kiÓu KGTL giíi nghÖ thuËt vµ còng lµ mét trong xuÊt hiÖn nhiÒu h¬n. Do g¾n víi tr−êng nh÷ng ph¹m trï quan träng cña thi nh×n, ®iÓm nh×n cña nh©n vËt tr÷ t×nh, ph¸p. Khi ®i vµo t¸c phÈm nghÖ thuËt, kh«ng gian trong HPV trë thµnh kh«ng gian võa mang ý nghÜa ®Þa ®iÓm, ph−¬ng tiÖn chiÕm lÜnh ®êi sèng, mang l¹i võa g¾n víi tr−êng nh×n, ®iÓm nh×n ý nghÜa c¶m xóc t©m t−ëng. Sù xa c¸ch, cña nh©n vËt tr÷ t×nh. Do ®ã, KGNT trë nh÷ng khã kh¨n c¸ch trë khiÕn nh©n thµnh ph−¬ng tiÖn thÓ hiÖn ý nghÜa vËt tr÷ t×nh c¶m nhËn ®−îc sù mªnh riªng- biÓu t−îng nghÖ thuËt. Kh«ng m«ng v« cïng v« tËn cña kh«ng gian víi gian trong ca dao d©n ca (CDDC) nãi m−êi hai bÕn n−íc, m−êi hai cöa biÓn, chung vµ trong h¸t ph−êng v¶i NghÖ s«ng dµi biÓn réng, tam tø nói, ngò lôc TÜnh (HPV) nãi riªng kh«ng n»m ngoµi s«ng... Nh©n vËt tr÷ t×nh d−êng nh− Ýt quy luËt Êy. biÓu hiÖn t×nh c¶m trùc tiÕp mµ th−êng Trong viÖc kh¶o s¸t KGNT, ng−êi ta göi g¾m qua nh÷ng h×nh ¶nh vÒ kh«ng th−êng ph©n biÖt kh«ng gian vËt lÝ gian. Tr−êng nh×n, ®iÓm nh×n cña nh©n (KGVL) víi kh«ng gian t©m lÝ (KGTL) vËt tr÷ t×nh th−êng xuÊt ph¸t tõ nçi [8, tr. 135-151]. KGVL ®−îc hiÓu lµ lßng, c¶m xóc nªn kh«ng gian còng kh«ng gian cô thÓ, chØ ®Þa ®iÓm, n¬i c¸c chøa ®Çy t©m tr¹ng. Cã khi, kh«ng gian nh©n vËt tr÷ t×nh gÆp gì, trß chuyÖn, ®−îc dïng ®Ó ®èi s¸nh, liªn hÖ tíi t×nh t©m t×nh. Còng nh− trong kho tµng c¶m cña con ng−êi: Bao giê Ngµn Hèng hÕt c©y, CDDC cña ng−êi ViÖt, KGVL trong S«ng Rum hÕt n−íc, em ®©y míi hÕt t×nh. HPV lµ nh÷ng kh«ng gian b×nh dÞ cña l µ n g q u ª , cã quy m« võa ph¶i vµ lµ [ChÆng III-2, C 50, tr. 280] NhËn bµi ngµy 17/11/2008. Söa ch÷a xong 30/12/2008. 30
  3. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 1b-2009 g¸i ph−êng v¶i cßn ®−a h×nh ¶nh trêi Tuy nhiªn, sù ph©n lo¹i KGVL vµ ®Êt, tr¨ng sao vµo c¸c c©u ®è, c©u ®èi KGTL còng chØ mang tÝnh chÊt t−¬ng (§è: C©y chi tr¨m tr−îng tø mïa cã ®èi, rÊt khã cã mét sù chia t¸ch r¹ch rßi hoa? - ®¸p: §Ìn trêi tr¨m tr−îng tø mïa bëi xÐt cho cïng khi KGVL ®i vµo th¬ ca cã hoa; ®è: Anh vÒ mua lôa bäc giêi?- th× b¶n th©n nã ®· qua sù chän läc cña ®¸p: Anh sai ng−êi thæi giã m©y lªn che t©m tr¹ng. trêi; ®è: Ai træ trêi cho chim bay?- ®¸p: Tr«ng sao, sao s¸ng c¶ trêi, C¸i ®ã xin hái thÊy bµy...). VÊn ®Ò ë ®©y Tr«ng anh, anh ®· ®Õn ch¬i em mõng. lµ c¸c c©u ®è, lêi xuÊt ®èi phÇn lín lµ [ChÆng I-1, C 53, tr. 189] cña bªn n÷ (chiÕm 96,5% víi 138/143 lêi Sao s¸ng c¶ trêi lµ KGVL, nh−ng trong chÆng h¸t ®è, h¸t ®èi ®−îc kh¶o xuÊt hiÖn trong ng÷ c¶nh lµ nçi vui s¸t), ®iÒu ®ã cho thÊy c¶m thøc vÒ mõng cña ng−êi con g¸i khi nh×n thÊy kh«ng gian vò trô trong HPV th−êng ng−êi yªu mµ m×nh ®ang ngãng ®îi th× b¾t ®Çu tõ phÝa c¸c c« g¸i víi nh÷ng ý kh«ng gian Êy d−êng nh− ®· nhuèm t−ëng thËt ®éc ®¸o th«ng qua nh÷ng vÕ ®Çy t©m tr¹ng, lung linh rùc rì mu«n ®è, vÕ ®èi bÊt ngê, võa méc m¹c võa trÝ s¾c mµu. tuÖ. Do vËy, kh«ng Ýt c©u ®è ®· khiÕn 2. Tõ ng÷ diÔn t¶ kh«ng gian ®èi ph−¬ng lóng tóng, hoÆc chän c¸ch nghÖ thuËt trong h¸t ph−êng v¶i tr¶ lêi qua quýt (®è: Ai sinh ra trêi?- 2.1. Tõ ng÷ diÔn t¶ kh«ng gian vò ®¸p: ¤ng trêi cô trêi sinh ra); hoÆc ®Èy trô yªu cÇu t×m c©u ®¸p vÒ phÝa ®èi ph−¬ng H¸t ph−êng v¶i th−êng diÔn ra (§è: MÆt trêi ë ®ã trèc (®Çu) trêi ë m«?- trong mét kh«ng gian cô thÓ víi khung ®¸p: Em vÒ van ®Êt ®Êt ¬i- Ra ®©y anh c¶nh lao ®éng cña nh÷ng c« g¸i lµm chØ trèc trêi cho em). Sù ®éc ®¸o, s¸ng nghÒ kÐo sîi, dÖt v¶i. Do vËy, tõ ng÷ t¹o trong chÆng h¸t ®è h¸t ®èi cña HPV diÔn t¶ kh«ng gian vò trô chiÕm sè sÏ ®−îc chóng t«i ®Ò cËp tíi kÜ h¬n ë l−îng kh«ng lín. TÇn sè xuÊt hiÖn mét bµi viÕt kh¸c. nhiÒu nhÊt lµ kh«ng gian trêi (28 l−ît b. Kh«ng gian vò trô víi ý nghÜa lµ lêi nam, 29 l−ît lêi n÷); kh«ng gian ®Êt kh«ng gian t©m lÝ (6 l−ît lêi nam, 17 l−ît lêi n÷); kh«ng (i) Kh«ng gian vò trô diÔn t¶ c¸c gian tr¨ng, sao (13 l−ît lêi nam, 20 l−ît cung bËc c¶m xóc lêi n÷)... Tuy nhiªn, khi ®i vµo ng«n ng÷ HPV lµ h¸t giao duyªn. Mçi cuéc HPV, kh«ng gian vò trô còng biÓu ®¹t HPV ®Òu qua c¸c chÆng c¸c b−íc víi h¸t nhiÒu tÇng ý nghÜa, phong phó vµ s©u d¹o, h¸t chµo h¸t mõng (chÆng 1); h¸t s¾c. ®è h¸t ®èi (chÆng 2); h¸t mêi, h¸t xe kÕt a. Kh«ng gian vò trô trong HPV víi vµ h¸t tiÔn (chÆng 3). Qua c¸c chÆng c¸c ý nghÜa lµ kh«ng gian vËt lÝ: trªn trêi, b−íc Êy, trai g¸i ph−êng v¶i chia sÎ víi c¶ trêi, gãc trêi, trêi m−a, gi÷a ®Êt, d−íi nhau bao t©m t−, t×nh c¶m, bao nçi ®Êt, xuèng ®Êt, ®Êt b»ng, tr¨ng lªn, niÒm riªng: cã vui - buån, cã h¹nh phóc tr¨ng nghiªng... - khæ ®au, cã yªu th−¬ng - hên giËn... C©y ®øng gi÷a ®Êt nãi c©y ®æ Nh÷ng t©m tr¹ng Êy thÓ hiÖn kh¸ râ C©y ®øng mét chç nãi c©y tr«i, qua c¸c h×nh ¶nh kh«ng gian vò trô thÓ Chµng mµ ®èi ®−îc chµng l«i em vÒ ? hiÖn trong lêi HPV. C¶nh gÆp gì, giao [ChÆng II-2, C 4, tr. 237] duyªn g¾n víi h×nh ¶nh giã m¸t tr¨ng Víi nh÷ng c¶m quan vÒ kh«ng gian thanh, trêi l¹nh s−¬ng im, sao s¸ng c¶ vò trô kh¸ ®éc ®¸o, c¸c chµng trai, c« 31
  4. Tõ ng÷ chØ kh«ng gian nghÖ thuËt..., tr. 30-37 NguyÔn ThÞ Mai Hoa (khÊn nguyÒn trêi bôt, nhê trêi...). Còng trêi, tr¨ng trong bãng nguyÖt giã ngoµi cã nh÷ng tr−êng hîp cïng mét c¸ch ®−êng phong, sao s¸ng tr¨ng trong...; diÔn ®¹t (téi trêi) nh−ng th¸i ®é vµ ý C¶nh chia li, sù nhí nhung, nçi c« ®¬n nghÜa biÓu ®¹t l¹i hoµn toµn kh¸c nhau: g¾n víi h×nh ¶nh b¬ v¬ gãc bÓ ch©n trêi, Lêi h¸t nam: tr¨ng thanh v»ng vÆc gi÷a trêi, tr¨ng Th−¬ng ai còng chØ mét ng−êi, s¸ng sao th−a, nguyÖt lÆn sao dêi, Em th−¬ng bËy th−¬ng b¹ téi trêi ®ã em nguyÖt g¸c cµnh yªn... [ChÆng III-2, C 192, tr. 427] Trêi mét vÇng ®ªm dµy v« h¹n, Lêi h¸t n÷: M−în giã chiÒu hái b¹n bªn s«ng, Th−¬ng anh em còng muèn th−¬ng anh, Th©n em lµ g¸i ch−a chång, B¸t c¬m ®· lì chan canh v« råi, T¬ duyªn cã ch¾c nh− dßng n−íc ch¨ng! Nuèt vµo khæ l¾m anh ¬i, [ChÆng III-2, C 1006, tr. 385] Nh¶ ra th× sî téi trêi ai mang. Cã khi kh«ng gian vò trô lµ h×nh [ChÆng II-2, C 902, tr. 374] ¶nh ®−îc dïng ®Ó diÔn t¶ c¸c cung bËc Cïng ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò lÊy trêi lµm c¶m xóc. Ch¼ng h¹n nh− trong lêi h¸t yÕu tè chøng gi¸m cho sù chung thuû sau, ®Êt vµ trêi mªnh mang ®−îc ®−a ra trong t×nh yªu (c¶ hai lêi h¸t ®Òu nãi vÒ vÝ víi nçi sî h·i cña ng−êi con g¸i khi ®èi t−îng ®−îc chøng gi¸m lµ em), dù c¶m vÒ nh÷ng bÊt æn cña mèi t×nh nh−ng lêi h¸t nam mang ý nghÜa c¶nh ngang tr¸i: b¸o, ph¸n xÐt, nh¾c nhë ng−êi (téi trêi ThÊy anh, em muèn giao ca, ®ã em), cßn lêi h¸t n÷ thùc chÊt lµ lêi Sî mÑ b»ng ®Êt, sî cha b»ng trêi, than thë cho sè phËn, còng lµ mét h×nh ThÊy anh em muèn trao lêi, thøc tù rµng buéc m×nh (téi trêi ai Sî chßm m©y b¹c gi÷a trêi mau tan. mang). [ChÆng III-2, C 226, tr. 300] Còng cã tr−êng hîp kh«ng gian vò (ii) Kh«ng gian vò trô g¾n víi tÝn trô xuÊt hiÖn trong lêi thÒ nguyÒn: Em ng−ìng, t©m linh vµ sè phËn nãi víi anh nguyÖt khuyÕt sao b¨ng; Cuéc sèng trong thÕ giíi cña h¸t vÝ Cßn tr¨ng cßn giã th× cßn ®«i ta; Nãi ph−êng v¶i còng gièng nh− thùc tiÔn lêi ®· h¼n nh− giao- D−íi ch©n cã ®Êt cuéc sèng cña ng−êi lao ®éng, võa ngËp trªn cao cã trêi; chäc trêi v¹ch ®Êt trµn h¹nh phóc, −íc m¬ nh−ng còng lÊy nhau lóc nµy... D−êng nh− chÝnh ®Çy tr¾c Èn víi nh÷ng héi ngé - chia li, kh«ng gian vò trô ®· lµm cho lêi thÒ nh÷ng hîp - tan, cßn - mÊt... V× vËy, tõ nguyÒn cña c¸c chµng trai c« g¸i cã c¶m thøc cña con ng−êi, kh«ng gian vò thªm søc thuyÕt phôc. Vµ nÕu ai ®ã trô (trêi, ®Êt) trong HPV còng g¾n víi ph¹m lêi thÒ th× viÖc ®èi mÆt víi kh«ng tÝn ng−ìng, t©m linh qua lêi cÇu mong, gian vò trô còng lµ c¸ch ®Ó t¨ng ý than thë hay tr¸ch mãc. Tuy nhiªn, nghÜa tr¸ch mãc, giËn hên: ngoµi nh÷ng tr−êng hîp coi trêi nh− Nhí khi ¨n miÕng trÇu trao, mét thÕ lùc siªu nhiªn cã thÓ ®em l¹i Nhí khi nhËn lÔ ngµy nµo míi ®©y, nh÷ng ®iÒu lµnh hay ®iÒu d÷ cho con Nhí khi thÒ thèt nh÷ng lêi, ng−êi ®Ó råi cÇu xin (l¹y trêi, xin trêi, B©y giõ (giê) em nghiªng ngöa, ®Êt tr«ng trêi...), tr¸ch mãc (tr¸ch trêi), lêi trêi cã chøng kh«ng. h¸t nam th−êng nghiªng vÒ than tr¸ch, [ChÆng III-2, C 154, tr. 423] ph¸n xÐt trong t− thÕ chñ ®éng (trêi ¬i, B»ng ®iÖp ng÷ nhí khi, ng−êi con «ng trêi, ®Ìn trêi, trêi cao cã thÊu kh«ng trêi...); cßn lêi h¸t n÷ l¹i th−êng trai nh¾c l¹i nh÷ng mèc thêi gian in nghiªng vÒ cÇu xin trong t− thÕ bÞ ®éng ®Ëm kØ niÖm løa ®«i, nh÷ng lêi thÒ thèt 32
  5. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 1b-2009 trong qu¸ khø, ®ång thêi ®èi s¸nh víi ra bªn khung c¶nh lao ®éng quay xa hiÖn t¹i (b©y giõ em nghiªng ngöa- kÐo sîi cña c¸c c« g¸i. Em ®ang kÐo v¶i gi÷a s©n, nghÜa lµ kh«ng cßn gi÷ trän lêi thÒ), vµ cuèi cïng ®Æt gi÷a kh«ng gian ®Êt trêi ThÊy chµng qu©n tö m−êi phÇn nhí th−¬ng, víi ý nghÜa chøng gi¸m. D−êng nh− v× [ChÆng I-1, C 20, tr. 185] vËy, lêi ca cµng lµm t¨ng nçi day døt Cã lÏ v× thÕ mµ kh«ng gian ph−êng trong lßng ng−êi nghe (em). v¶i chñ yÕu lµ kh«ng gian sinh ho¹t Bªn c¹nh ®ã, theo quan niÖm cña ®−îc giíi h¹n trong ph¹m vi hÑp. Cô thÓ lµ kh«ng gian nhµ, cöa, ngâ, ®−êng d©n gian, t×nh duyªn lµ chuyÖn cña con ng−êi, nh−ng còng lµ sè phËn (duyªn chiÕm tÇn sè cao: nhµ (53 l−ît lêi nam, phËn). V× lÏ ®ã, trong HPV, kh«ng gian 73 l−ît lêi n÷); cöa (2 l−ît lêi nam, 13 vò trô (trêi, ®Êt) còng xuÊt hiÖn víi ý l−ît lêi n÷); s©n (3 l−ît lêi nam, 12 l−ît nghÜa t¸c ®éng, chi phèi sè phËn con lêi n÷); v−ên (19 l−ît lêi nam, 24 l−ît lêi ng−êi, nhÊt lµ chuyÖn t×nh duyªn ®«i n÷); ngâ (16 l−ît lêi nam, 17 l−ît lêi løa: trêi x©y(xoay) ®Êt vÇn, nhê tay t¹o n÷); ®−êng (®µng) (27 l−ît lêi nam, 45 ho¸, con t¹o xoay vÇn, «ng trêi ®· l−ît lêi n÷). Më réng thªm lµ kh«ng ®Þnh... gian lµng xãm, ruéng ®ång, bê ao, c©y Võa ra võa kh¸p (gÆp) anh ®©y, ®a, m¸i chïa: lµng, x· (1 l−ît lêi nam, Mét lµ duyªn k× ngé, hai lµ trêi x©y 13 l−ît lêi n÷); chïa (7 l−ît lêi nam, 13 (xoay) ®Êt vÇn. l−ît lêi n÷); ruéng, ®ång (9 l−ît lêi nam, [ChÆng I-1, C 83, tr. 183] 6 l−ît lêi n÷); chî (4 l−ît lêi nam, 7 l−ît lêi n÷); cÇu (9 l−ît lêi nam, 8 l−ît lêi 2.2. Tõ ng÷ diÔn t¶ kh«ng gian sinh n÷)... Trong mét sè tr−êng hîp, kh«ng ho¹t tËp thÓ, céng ®ång gian më réng h¬n n÷a, bao gåm c¶ nói Kh«ng gian trong CDDC còng nh− non, s«ng n−íc. §iÓn h×nh cã c©u h¸t sö trong HPV th−êng g¾n víi c¸c sinh ho¹t dông mét lo¹t tõ ng÷ chØ kh«ng gian: x· héi, g¾n víi lao ®éng, vui ch¬i, g¾n Ró, rõng, nói, ®éng, ®Ìo, tru«ng, víi ho¹t ®éng giao tiÕp, do ®ã th−êng lµ Ngµn xanh c¸ch trë, m©y luång còng theo. kh«ng gian diÔn x−íng. - BÓ, hå, khe, hãi, l¹ch, rµo, NÕu nh− h¸t quan hä B¾c Ninh hay S«ng s©u n−íc léi −íc ao kÕt nguyÒn. mét sè h×nh thøc h¸t d©n ca c¸c miÒn ë [ChÆng II-2, C 57, tr. 252] phÝa B¾c th−êng g¾n víi kh«ng gian lÔ Mét ®iÒu thó vÞ lµ sinh ho¹t v¨n héi, kh«ng gian s«ng n−íc l·ng m¹n vµ ho¸ ph−êng v¶i ë xø NghÖ th−êng g¾n t×nh tø th× HPV NghÖ TÜnh l¹i cã mét víi c¸c dßng s«ng. NghÖ An cã s«ng kh«ng gian v¨n ho¸ riªng. Lóc ®Çu, ë Lam, s«ng Gi¨ng; Hµ TÜnh cã s«ng La, chÆng h¸t d¹o-h¸t chµo h¸t mõng-h¸t s«ng Ngµn S©u, Ngµn Phè... §©y còng hái vµ chÆng h¸t ®è h¸t ®èi lµ kh«ng lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó lÝ gi¶i v× gian trong nhµ (vai chñ) - ngoµi ngâ, sao ë HPV, trong khi kh«ng gian nói ngoµi ®−êng (vai kh¸ch). Khi nh÷ng non (bao gåm non, ngµn, rõng, nói, ró, ng−êi kh¸ch ®· v−ît qua thö th¸ch cña ®åi, tru«ng, ®Ìo) chiÕm tØ lÖ thÊp (28 chÆng h¸t ®è h¸t ®èi th× ®−îc phe chñ l−ît lêi nam, 45 l−ît lêi n÷) th× kh«ng mêi vµo nhµ cïng h¸t chÆng cuèi, vµ gian s«ng n−íc ®−îc nh¾c tíi víi tÇn sè kh«ng gian lóc nµy lµ trong nhµ hoÆc cao: rµo, s«ng (giang), biÓn (43 l−ît lêi mét m¶nh s©n cña chñ nhµ [5, tr. 88]. nam, 50 l−ît lêi n÷); n−íc, non n−íc (27 TÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng giao l−u ®Òu diÔn 33
  6. Tõ ng÷ chØ kh«ng gian nghÖ thuËt..., tr. 30-37 NguyÔn ThÞ Mai Hoa §Õn ®©y ng· n−íc chia ba, l−ît lêi nam, 39 l−ît lêi n÷); ao, hå, giÕng, chu«m, ®×a, bµu (18 l−ît lêi nam, Muèn vÒ bªn H¹ l¹y mÑ cha cïng chµng. 17 l−ît lêi n÷). Vµ kh«ng gian s«ng n−íc [ChÆng III-2, C 269, tr. 304] trªn bÕn d−íi thuyÒn ®· t¹o cho nh÷ng §−êng dµi ngùa ch1¹y c¸t bay, Chµng vÒ chèn cò mÊy ngµy ®Õn n¬i? cuéc HPV mét søc hÊp dÉn riªng, rén rµng, n¸o nøc: [ChÆng III-3, C 91, tr. 453] Nghe tin em hay h¸t hay hß, 2.3. Tõ ng÷ diÔn t¶ kh«ng gian Cho nªn anh ph¶i chÌo ®ß tíi ®©y. riªng t− - Mét chiÕc ghe lui, n¨m b¶y chiÕc ®ß vµo, Ng−êi x−a th−êng ®Ò cao quan hÖ Ngän cê xanh cuén l¹i, ngän cê ®µo kÐo lªn. céng ®ång, quan hÖ tËp thÓ, kh«ng chó KÐo lªn ta h¸t cho liÒn, träng nhiÒu tíi b¶n ng· c¸ nh©n. Quan Cho t×nh ®»m th¾m, cho duyªn ®Ëm ®µ. niÖm Êy ¶nh h−ëng tíi t©m lÝ, tÝnh c¸ch [ChÆng I-1, C 36, tr. 187] cña hä, chi phèi kh«ng Ýt ®èi víi c¸ch MÆc dï vËy, còng nh− trong c¶m biÓu ®¹t t×nh c¶m trong giao duyªn nam thøc chung cña ng−êi ViÖt vÒ sù t−¬ng n÷. Do ®ã, hä th−êng e dÌ, ng¹i ngïng hîp s¬n thuû h÷u t×nh, l¹i g¾n víi m¶nh khi nãi tíi c¸i t«i c¸ nh©n, c¸i riªng t− ®Êt NghÖ TÜnh ®Þa linh non xanh n−íc cña nçi niÒm, vµ lêi tá t×nh yªu ®−¬ng biÕc, c¸c chµng trai, c« g¸i ph−êng v¶i còng th−êng ®−îc ®Æt trong kh«ng gian còng th−êng ngÉu høng víi kh«ng gian x· héi, kh«ng gian céng ®ång. nói - s«ng trong sù song hµnh, t−¬ng Thùc tÕ Êy lÝ gi¶i v× sao so víi kh«ng hîp, hµi hoµ, gîi lªn kh¸t väng m·nh gian x· héi, kh«ng gian sinh ho¹t céng ®ång th× kh«ng gian riªng t− xuÊt hiÖn liÖt: M×nh em nh− con chim ph−îng hoµng, trong HPV kh«ng nhiÒu (14 l−ît lêi nam, 24 l−ît lêi n÷), th−êng g¾n víi Khi bay qua bÓ, khi ®Ëu ngµn s¬n l©m. nh÷ng lêi ca thÓ hiÖn t×nh c¶m nam n÷ [ChÆng III-2, C 554, tr. 334] ®· ®Õn ®é s©u ®Ëm (h¸t xe kÕt, h¸t c−íi §ã lµ kh«ng gian nói-s«ng g¾n víi lêi hái), kh«ng cßn lµ nh÷ng buæi gÆp gì thÒ løa ®«i s¾t son, kiªn ®Þnh, v÷ng vµng, ngµy ®Çu. Tuy nhiªn, sù xuÊt hiÖn cña kh«ng g× lay chuyÓn ®−îc víi lêi s¬n h¶i, kiÓu kh«ng gian nµy cã thÓ ®−îc coi lµ dÆn nói thÒ non, s«ng c¹n ®¸ mßn: nh÷ng “®ét ph¸”, thÓ hiÖn kh¸t väng Ba lêi thÒ khë nói lÊp s«ng, ch¸y báng vÒ h¹nh phóc løa ®«i cña con Em quyÕt theo anh cho trän ®¹o, kÎo ng−êi. Kh«ng kÓ ®Õn c¸c tæ hîp tõ nhµ luèng c«ng anh ®îi chê. anh, nhµ em (®· ®−îc ®Ò cËp tíi trong [ChÆng III-2, C595, tr. 340] kh«ng gian diÔn x−íng ë trªn), trong Kh«ng gian diÔn x−íng trong HPV HPV, kh«ng gian riªng t− th−êng g¾n lµ kh«ng gian võa cã tÝnh x¸c ®Þnh, võa víi nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh gîi lªn cuéc mang ý nghÜa phiÕm chØ nh− c¸c lo¹i sèng løa ®«i. NÕu nh− kh«ng gian riªng h×nh d©n ca kh¸c, do ®ã, trong lêi h¸t, t− trong lêi h¸t n÷ gîi lªn nh÷ng −íc c¸c chµng trai c« g¸i cßn ®Ò cËp tíi yÕu m¬, mong muèn (chung ch¨n, chung tè kh«ng gian th«ng qua hÖ thèng tõ chØ n»m, ch¨n chung gèi kÒ, tay gèi ®Çu xuÊt kh«ng gian: ®©y (53 l−ît lêi nam, kÒ...), hoÆc hµm ý tr¸ch mãc, giËn hên 51 l−ît l−ßi n÷); c¶nh nµy, chèn nµy, (Chµng vÒ ch¨n Êm gèi ªm sao ®µnh; chèn ni, câi nµy, chèn cò (5 l−ît lêi nam, Chµng vÒ ch¨n Êm gèi ai mµ vÒ...) th× kh«ng gian riªng t− trong lêi h¸t nam 13 l−ît lêi n÷). 34
  7. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 1b-2009 ho¸ trong sù miªu t¶, nghÜa lµ cã thÓ l¹i th−êng mang ý nghÜa nh− mét lêi thay ®Þa danh nµy b»ng ®Þa danh kh¸c mêi, lêi høa hÑn (ChiÕu gi−êng ®· tr¶i mµ néi dung vÉn phï hîp, miÔn lµ nã anh mong em vÒ; Cã vÒ ch¨n Êm gèi ªm t−¬ng øng víi hoµn c¶nh, t©m tr¹ng cña th× vÒ; chung nhµ, ®¾p ®«i gi¶i yÕm, chñ thÓ tr÷ t×nh (§−êng v« xø NghÖ n»m mét n¬i...). quanh quanh/ §−êng v« xø HuÕ quanh Em ®ang kÐo v¶i c¹nh thÒm, quanh...). Nãi c¸ch kh¸c, tÝnh chÊt Chµng vÒ ch¨n Êm gèi ªm sao ®µnh. phiÕm chØ lµ mét ®Æc ®iÓm trong miªu - Hìi ng−êi ngåi tùa c¹nh thÒm, t¶ kh«ng gian ë CD. Kh«ng gian phiÕm Cã vÒ ch¨n Êm gèi ªm th× vÒ. chØ th−êng t−¬ng øng víi nh©n vËt [ChÆng III-3, C 97, tr. 454] phiÕm chØ, mang t©m tr¹ng chung, t×nh Mét ®iÒu dÔ nhËn thÊy lµ kh«ng c¶m phæ biÕn cña céng ®ång, tËp thÓ. gian riªng t− nãi vÒ h¹nh phóc løa ®«i Víi tÇn sè xuÊt hiÖn t−¬ng ®èi trong CDDC nãi chung vµ HPV nãi nhiÒu (58 l−ît lêi nam, 79 l−ît lêi n÷), riªng th−êng kh«ng ph¶i lµ kh«ng gian kh«ng gian g¾n víi ®Þa danh trong HPV diÔn x−íng, kh«ng gian hiÖn t¹i. H¹nh võa cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña phóc løa ®«i lu«n lµ ®iÒu mong muèn, CDDC, l¹i võa cã nh÷ng nÐt riªng cña khao kh¸t cña hä; vµ gi÷a cuéc ®êi ®Çy d©n ca xø NghÖ. Lµ h×nh thøc sinh ho¹t tr¾c Èn, ngang tr¸i víi bao sù rµng v¨n ho¸ céng ®ång, ë HPV, tÝnh chÊt buéc, c¶n trë tõ x· héi (kho¶ng c¸ch ®Þa phiÕm chØ cña kiÓu kh«ng gian nµy thÓ vÞ, tuæi t¸c, sù c¸ch nói c¸ch s«ng...), hiÖn râ qua viÖc ®Ò cËp tíi nh÷ng ®Þa danh −íc lÖ, ®iÓn tÝch nh− Ch−¬ng §µi, c¶n trë tõ phÝa gia ®×nh (mÑ cha ng¨n s«ng Ng©n, Kim L¨ng, câi Thiªn Thai, c¶n, Ðp buéc, hay cóc ®· ®ãng khuy...) non Bång (tr−êng hîp nµy chñ yÕu xuÊt th× viÖc ®¹t ®−îc h¹nh phóc løa ®«i ®èi hiÖn ë chÆng h¸t d¹o, h¸t chµo, h¸t víi c¸c chµng trai c« g¸i ph−êng v¶i mõng). Ngay c¶ nh÷ng ®Þa danh thùc lµ kh«ng hÒ ®¬n gi¶n. Nh−ng hiÖn thùc Êy tªn nói, tªn s«ng, tªn c¸c ®Þa giíi hµnh kh«ng ng¨n c¶n ®−îc hä −íc m¬, khao chÝnh cô thÓ cña n−íc ViÖt vÉn mang kh¸t, hy väng. Do ®ã, kh«ng gian riªng tÝnh chÊt phiÕm chØ bëi ta cã thÓ b¾t t− nãi vÒ h¹nh phóc løa ®«i trong HPV gÆp ë ®©u ®ã trong CDDC c¸c miÒn th−êng g¾n víi c¸c tæ hîp tõ diÔn t¶ kh¸c: bÓ §«ng, bÓ Th¸i B×nh, n−íc thêi gian ë th× t−¬ng lai: −íc g×, khi nµo, Nam, Hµ Néi, chî §ång Xu©n, cÇu ¸i bao giê: tö, nói Väng Phu, nói Ba V×, nói C¬m chung b¸t, canh chung nåi, Tr−êng S¬n, s«ng Cöu Long, s«ng ¦íc g× ta ®−îc cïng ngåi mét m©m, Hång, s«ng B¹ch §»ng, s«ng CÇu, s«ng ¦íc g× tr¶i chiÕu ra n»m, H−¬ng Giang (c¸c ®Þa danh nµy chñ yÕu Ch©n ruçi (duçi) vµo lßng ®Çu xuÊt hiÖn ë chÆng h¸t ®è, h¸t ®èi vµ h¸t gèi c¸nh tay. xe kÕt). [Ch ng III- 2, C 137, tr. 290] S«ng Hång n−íc ®á phï sa, Khi nµo chiÕu tr¶i l¸c (cãi) trßn, Cöu Long uèn khóc nh− lµ rång bay, Th× anh chung l−ng l¹i, kiÕm chót con B¹ch §»ng x¸c giÆc chÊt ®Çy, mµ bång. [ChÆng III-2, C 478, tr. 327] S«ng CÇu kh«ng ch¶y suèt ngµy löng l¬. 2.4. Tõ ng÷ diÔn t¶ kh«ng gian g¾n [ChÆng II-1, C 11, tr. 228] liÒn víi ®Þa danh C¸c ®Þa danh thuéc vÒ NghÖ TÜnh Trong CDDC, kh«ng gian g¾n víi chiÕm tÇn sè cao h¬n. NhiÒu nhÊt lµ ®Þa ®Þa danh th−êng kh«ng cã tÝnh c¸ thÓ danh nói non (15 l−ît lêi n÷, 11 l−ît lêi 35
  8. Tõ ng÷ chØ kh«ng gian nghÖ thuËt..., tr. 30-37 NguyÔn ThÞ Mai Hoa nam) víi nói Hång LÜnh (non Hång, phÇn phøc t¹p, cÇu k× h¬n, thËm chÝ trë ngµn Hèng), Hoµnh S¬n, B»ng S¬n, thµnh mét trong nh÷ng néi dung ®è Hïng S¬n, Néi S¬n, Tam S¬n, nói Dåi nhau. Khi th× g¾n ®Þa danh víi ch¬i ch÷ ... TiÕp ®Õn lµ ®Þa danh s«ng n−íc (12 ®ång nghÜa: LËp Th¹ch cã hßn ®¸ l−ît lêi n÷, 6 l−ît lêi nam) víi s«ng Lam dùng- Thanh Thuû cã vòng n−íc (Lam Giang, Lam Thuû, s«ng Rum), trong; khi th× g¾n ®Þa danh víi ch¬i ch÷ s«ng Gi¨ng, s«ng VÞnh, s«ng L−êng, cïng tr−êng nghÜa: C« Xu©n mµ ®i chî Phï Long, §ß Rång, cÇu Gi»ng... Ngoµi H¹- Mua mét con c¸ thu vÒ chî h·y cßn ra ph¶i kÓ ®Õn ®Þa danh chî, ®Þa danh ®«ng. Cã tr−êng hîp Èn tªn nhiÒu ®×nh chïa, cÇu, bÕn: huyÖn trong mét c©u h¸t: Chïa Vµng Chung LÜnh ¸n tiÒn, Hìi anh nguyªn kh¸ch v¨n ch−¬ng, Cù Tr× tÝch thuû g¸i hiÒn chµo xu©n, §µn ®−a ®«i giäng, quúnh t−¬ng tù Kim Liªn næi bóp hoa sen, t×nh. (3) [ChÆng II-2, C 30, tr. 248] Nói V©n Héi ®ét mäc thiÕp chµng 3. KÕt luËn kÕt duyªn. [ChÆng I-2, C 9, tr.194] Tãm l¹i, trong bµi viÕt nµy, chóng Mét nÐt riªng trong HPV NghÖ t«i tËp trung xem xÐt tõ ng÷ chØ kh«ng TÜnh lµ nhiÒu kh«ng gian g¾n víi ®Þa gian cña h¸t vÝ ph−êng v¶i NghÖ TÜnh danh cã tªn lµng, tªn x·, tªn huyÖn tõ gãc ®é ng«n ng÷ hµnh chøc. KÕt qu¶ ®−îc xuÊt hiÖn trong c¸c lêi h¸t cña c¸c kh¶o s¸t dï ch−a thùc sù toµn diÖn nghÖ nh©n ph−êng v¶i cã tÝnh danh cô nh−ng b−íc ®Çu ®· cho thÊy ë thÓ h¸t vÝ thÓ, do vËy, ®· tho¸t khái ¶nh h−ëng nµy, sù lùa chän tõ ng÷ chØ kh«ng gian, cña tÝnh chÊt phiÕm chØ vµ mang dÊu Ên riªng cña ng−êi h¸t. nhÊt lµ kh«ng gian t©m lÝ chÞu sù chi Mét c« g¸i ë ph−êng v¶i Vâ LiÖt, phèi cña nhiÒu yÕu tè: VÒ hoµn c¶nh Thanh Ch−¬ng hái Phan Béi Ch©u: giao tiÕp, HPV lµ h¸t giao duyªn g¾n Nam §µn tø hæ lµ ai, víi c«ng viÖc lao ®éng, l¹i th−êng diÔn Nãi cho em biÕt ®Ó mai em chµo? ra vµo thêi ®iÓm ban ®ªm; VÒ môc ®Ých [HPV, tr. 142] giao tiÕp, c¸c chµng trai c« g¸i ®Õn víi Phan ®¸p: ph−êng v¶i lµ ®Ó gÆp gì - lµm quen - Nam §µn tø hæ lµ ®©y, giao duyªn nªn t×nh nªn nghÜa; VÒ vai San, Song, L−¬ng, Quý, mét bÇy giao tiÕp: phe nam lu«n trong vai bèn anh (1) [HPV, tr. 143] kh¸ch, phe n÷ l¹i trong vai chñ; VÒ yÕu G¾n víi giai tho¹i trªn, ®Þa danh tè thÓ thøc cña cuéc h¸t ph−êng v¶i: Nam §µn kh«ng cßn mang ý nghÜa cuéc h¸t th−êng diÔn ra theo tr×nh tù phiÕm chØ, còng nh− c¸c nh©n vËt ®−îc c¸c chÆng, c¸c b−íc... Do ®ã, tõ ng÷ chØ nh¾c ®Õn trong lêi h¸t (San, Song, kh«ng gian nghÖ thuËt còng ®−îc sö L−¬ng, Quý) lµ hoµn toµn cã tÝnh danh dông mét c¸ch linh ho¹t, phong phó vµ cô thÓ, g¾n víi ng÷ c¶nh giao tiÕp, quan ®a d¹ng, chóng võa mang ®Ëm mµu s¾c hÖ giao tiÕp cô thÓ (2). d©n gian chung cña c¸c thÓ h¸t vÝ l¹i Khi cã sù tham gia cña c¸c nhµ nho võa cã nÐt riªng biÖt cña lµn ®iÖu d©n víi vai trß lµ thÇy bµy, viÖc ®−a kh«ng ca xø NghÖ. gian g¾n víi ®Þa danh trong HPV cã 36
  9. tr−êng §¹i häc Vinh T¹p chÝ khoa häc, tËp XXXVIIi, sè 1b-2009 (1), (2) San lµ Phan Béi Ch©u; Quý lµ V−¬ng Thóc Quý, ng−êi lµng Kim Liªn, b¹n chÝ th©n cña Phan Béi Ch©u; L−¬ng lµ TrÇn V¨n L−¬ng, còng quª ë Kim Liªn; Song lµ NguyÔn §×nh Song, ng−êi Xu©n Hå. Trong 4 ng−êi, sau nµy cã mét ng−êi ®ç tiÕn sÜ, ba ng−êi ®ç cö nh©n. V× vËy, håi ®ã ë Nam §µn, nh©n d©n ca ngîi bèn ng−êi tuÊn kiÖt: “MÉn tiÖp bÊt nh− San - Th«ng minh bÊt nh− Quý - C−êng k× bÊt nh− L−¬ng - Th©m thuý bÊt nh− Song. (3) 6 huyÖn: Anh S¬n, H−ng Nguyªn, Thanh Ch−¬ng, Nam §µn, Quúnh L−u, T−¬ng D−¬ng. T i liÖu tham kh¶o [1] DiÖp Quang Ban, Ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt, NXB Gi¸o dôc, 2005. [2] §ç H÷u Ch©u, §¹i c−¬ng ng«n ng÷ häc, tËp 2, NXB Gi¸o dôc, 2001. [3] NguyÔn §øc D©n, Nh÷ng giíi tõ kh«ng gian: sù chuyÓn nghÜa vµ Èn dô, Ng«n ng÷, Sè 9 (196), 2005, tr. 42-50. [4] Ninh ViÕt Giao, H¸t ph−êng v¶i, NXB V¨n ho¸ - Th«ng tin, Hµ Néi, 2002. [5] §ç ThÞ Kim Liªn, Ng÷ nghÜa lêi héi tho¹i, NXB Gi¸o dôc, 1999. [6] Hoµng Phª (chñ biªn), Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Trung t©m Tõ ®iÓn ng«n ng÷, Hµ Néi, 2000. [7] Vi Phong (chñ biªn), H¸t ph−êng v¶i ë Tr−êng L−u, NXB Hµ Néi, 1997. [8] Ph¹m Thu YÕn, Thêi gian vµ kh«ng gian nghÖ thuËt, Nh÷ng thÕ giíi nghÖ thuËt ca dao, NXB Gi¸o dôc, Hµ Néi, 1998, tr. 135-151. Summary words of art space in Phuong vai Nghe Tinh songs This article studies the words of art space in phuong vai Nghe Tinh songs, including the space of community life, space of person life and space of place name. In phuong vai Nghe Tinh songs, choosing words of art space combines with observing point of speakers. Thus, these words always have their sex features and are directly ruled by the contexts of communication. (a) NCS chuyªn ng nh lý luËn ng«n ng÷, Tr−êng §¹i häc Vinh. 37
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

LV.11: Bộ Luận Văn Tốt Nghiệp Chuyên Ngành Tài Chính Ngân Hàng
172 tài liệu
843 lượt tải
THÔNG TIN
TRỢ GIÚP
HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG
Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2