Báo cáo nghiên cứu khoa học " VÀI TƯ LIỆU MỚI VỀ CỰU HOÀNG BẢO ĐẠI THỜI KỲ Ở HỒNG KÔNG (1946-1947) "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:19

Thêm vào BST

Báo xấu

54
lượt xem 4
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong quá trình sưu tầm các tài liệu và hiện vật liên quan đến cuộc kháng chiến chống Pháp, tác giả Phạm Hy Tùng đã may mắn tìm được hơn 100 bức thư, điện tín gởi cho cựu hoàng Bảo Đại trong khoảng thời gian từ 1946 đến 1953. Đây là những tài liệu gốc rất quý giá. Một mặt, chúng cung cấp nhiều thông tin do chính người thân hoặc thuộc hạ thân tín của cựu hoàng viết ra, giúp cho người đọc hiểu thêm về nhân vật lịch sử này trong đời sống gia đình lẫn những...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " VÀI TƯ LIỆU MỚI VỀ CỰU HOÀNG BẢO ĐẠI THỜI KỲ Ở HỒNG KÔNG (1946-1947) "

121 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 TÖ LIEÄU VAØI TÖ LIEÄU MÔÙI VEÀ CÖÏU HOAØNG BAÛO ÑAÏI THÔØI KYØ ÔÛ HOÀNG KOÂNG (1946-1947) Phạm Hy Tùng* LTS: Trong quaù trình söu taàm caùc taøi lieäu vaø hieän vaät lieân quan ñeán cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp, taùc giaû Phaïm Hy Tuøng ñaõ may maén tìm ñöôïc hôn 100 böùc thö, ñieän tín gôûi cho cöïu hoaøng Baûo Ñaïi trong khoaûng thôøi gian töø 1946 ñeán 1953. Ñaây laø nhöõng taøi lieäu goác raát quyù giaù. Moät maët, chuùng cung caáp nhieàu thoâng tin do chính ngöôøi thaân hoaëc thuoäc haï thaân tín cuûa cöïu hoaøng vieát ra, giuùp cho ngöôøi ñoïc hieåu theâm veà nhaân vaät lòch söû naøy trong ñôøi soáng gia ñình laãn nhöõng böôùc ñi phieâu löu cuûa oâng trong vieäc baét tay trôû laïi vôùi ngöôøi Phaùp. Maët khaùc, chuùng coøn cung caáp nhieàu baèng chöùng xaùc thöïc do chính nhöõng ngöôøi trong cuoäc vieát ra, cho thaáy roõ aâm möu taùi xaâm löôïc Vieät Nam cuûa thöïc daân Phaùp trong caùc naêm 1946-1947. Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån xin giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc moät soá tö lieäu môùi ñöôïc phaùt hieän naøy keøm theo nhöõng yù kieán nhaän ñònh böôùc ñaàu cuûa taùc giaû Phaïm Hy Tuøng. 1. Môû ñaàu Maáy chuïc naêm qua ñaõ coù haøng traêm baøi vieát ñaêng treân caùc taïp chí, nguyeät san, tuaàn san vaø haøng chuïc taùc phaåm cuûa caùc nhaø nghieân cöùu trong vaø ngoaøi nöôùc noùi veà Baûo Ñaïi - vò hoaøng ñeá cuoái cuøng cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam. Nhöng khaéc hoïa roõ neùt nhaát haønh traïng vaø tính caùch cuûa nhaân vaät lòch söû naøy thì caàn phaûi keå ñeán caùc taùc giaû vôùi nhöõng taùc phaåm sau: - Phaïm Khaéc Hoøe vieát cuoán Töø trieàu ñình Hueá ñeán chieán khu Vieät Baéc (Nxb Chính trò Quoác gia, 2007, Taùi baûn laàn 1). - Phan Thöù Lang vieát ba cuoán, trong ñoù coù Baûo Ñaïi - vò vua cuoái cuøng cuûa trieàu Nguyeãn (Nxb Coâng an Nhaân daân, 1999). - Daniel Grandcleùment vôùi cuoán Baûo Ñaïi, hay laø nhöõng ngaøy cuoái cuøng cuûa Vöông quoác An Nam (Dòch töø Phaùp ngöõ, Nxb Phuï nöõ, 2007). Nhöõng thoâng tin trong caùc saùch vöøa keå do caùc taùc giaû khai thaùc töø nhieàu nguoàn khaùc nhau. Coù ngöôøi laø nhaân chöùng lòch söû nhö Phaïm Khaéc Hoeø töøng laøm Ñoång lyù Ngöï tieàn Vaên phoøng cuûa Baûo Ñaïi, coù ngöôøi thu thaäp taøi lieäu töø baùo chí nöôùc ngoaøi vaø trong nöôùc phaùt haønh töø giöõa theá kyû tröôùc (Phan Thöù Lang), ñaëc bieät laø Daniel Grandcleùment tham chieáu nhieàu taøi lieäu cuûa caùc cô quan löu tröõ cuûa Phaùp. Nhìn chung qua caùc taùc phaåm cuûa hoï ngöôøi ñoïc bieát ñöôïc haønh traïng cuûa Baûo Ñaïi chuû yeáu ôû caùc giai ñoaïn nhö: thôøi kyø oâng coøn taïi vò, thôøi kyø thoaùi vò ra Haø Noäi laøm coá vaán toái cao Chính phuû laâm thôøi theo lôøi môøi cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh (30/8/1945 ñeán giöõa thaùng 3/1946) vaø thôøi kyø baét tay trôû laïi vôùi ngöôøi Phaùp choáng laïi Chính phuû khaùng chieán cuûa Chuû tòch Hoà Chí Minh (taïm keå töø 1947 ñeán 1954). Rieâng thôøi kyø cöïu hoaøng theo phaùi ñoaøn cuûa Chính phuû laâm thôøi sang Trung Quoác (giöõa thaùng * Thaønh phoá Hoà Chí Minh.
122 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 3/1946) roài di chuyeån ñeán Hoàng Koâng (caùc nhaø nghieân cöùu cho raèng vaøo giöõa thaùng 9/1946) vaø ôû laïi ñaây ñeán naêm 1948 thì hoaït ñoäng cuûa oâng ñöôïc caùc taùc giaû goùi goïn trong maáy nhaän xeùt. Cuï theå oâng laø ngöôøi “Khoâng coù hoaøi baõo… mai danh aån tích… kyø dò, khoâng buoàn, cuõng khoâng phaûi thoâi thuùc hoûi thaêm tin töùc vôï con… phaàn lôùn thôøi gian oâng phaân chia giöõa côø baïc vaø theå thao…” (Daniel Grandcleùment, sñd, tr. 354-355) hoaëc laø oâng “… chæ chuù taâm ñeán du hí”. (Phan Thöù Lang, sñd, tr. 296). Ngaøy 7/10/1945 Hoà Chuû tòch döï leã khai maïc “Trieån Ngaøy 20/10/1945 Chuû tòch Hoà Chí Minh döï laõm vaên hoùa” toå chöùc taïi truï sôû Hoäi Khai trí Tieán khai maïc “Ngaøy Khaùng chieán” taïi Haø Noäi, Ñöùc, Haø Noäi, cuøng ñi coù coá vaán Vónh Thuïy (maëc aùo ñi phía sau beân traùi Ngöôøi laø coá vaán coäc tay) ñöùng phía sau Ngöôøi. (AÛnh TL cuûa PHT) Vónh Thuïy. (AÛnh TL cuûa PHT) Chuùng ta ñeàu bieát Toaøn quoác khaùng chieán noå ra vaøo ngaøy 19/12/1946 vaø caùc söû gia trong nöôùc ñeàu khaúng ñònh raèng cuoäc chieán tranh Phaùp-Vieät laø khoâng theå traùnh khoûi, laø do ngöôøi Phaùp phaù hoaïi Hieäp ñònh Sô boä 6/3/1946, Taïm öôùc Fontainebleau (9/1946) maø hoï ñaõ kyù keát vôùi Chuû tòch Hoà Chí Minh vaø lieân tuïc gaây haán, ñænh ñieåm laø söï kieän ngaøy 23/11/1946 phaùo haïm Phaùp naõ ñaïn vaøo Haûi Phoøng. Nhö vaäy neáu xeùt veà nieân bieåu lòch söû thì naêm 1946 chính laø naêm baûn leà vaø nhö vöøa noùi, caùc nhaø söû hoïc Vieät Nam cho raèng vaøo naêm naøy ngöôøi Phaùp ñaõ coá tình boû lôõ nhieàu cô hoäi ñeå coù ñöôïc moät neàn hoøa bình vaø gaây ra cuoäc chieán tranh khoác lieät giöõa hai neàn coäng hoøa Phaùp-Vieät. Caàn phaûi noùi theâm raèng caùc nhaø söû hoïc ngoaïi quoác cuõng ñaùnh giaù taàm möùc cuûa thôøi ñieåm 1946 nhö vaäy, song coù ngöôøi ñöa ra luaän ñieåm traùi chieàu, cuï theå laø Tieán só söû hoïc Stein Tønnesson. Vaøo haï tuaàn thaùng 11/2009, Ñaïi söù quaùn Na Uy taïi Haø Noäi toå chöùc moät buoåi giôùi thieäu cuoán saùch môùi cuûa Stein Tønnesson nhan ñeà Vietnam 1946: How the War Began (Vieät Nam 1946: Cuoäc chieán tranh ñaõ baét ñaàu nhö theá naøo?). Cho ñeán nay saùch naøy chöa ñöôïc dòch ra tieáng Vieät ñeå phaùt haønh roäng raõi, chæ bieát raèng moät chöông trong ñoù ñöôïc trích dòch ñeå giôùi thieäu vôùi ñaïi bieåu tham döï buoåi hoïp treân ñaõ gaëp phaûi phaûn öùng cuûa caùc nhaø söû hoïc Vieät Nam vì taùc giaû cho raèng cuoäc noå suùng 19/12/1946 laø do phía ta bò ngöôøi Phaùp caøi baãy v.v... Trôû laïi caâu chuyeän cöïu hoaøng Baûo Ñaïi: Ñaàu thaùng 02/1948 oâng töø Hoàng Koâng trôû veà vònh Haï Long, gaëp Cao uûy Phaùp luùc baáy giôø laø Bollaert, môû ñaàu cho vieäc can döï tröïc tieáp vaøo cuoäc chieán tranh Phaùp-Vieät vaø sau ñoù kyù keát thoûa öôùc Elyseùe ngaøy 8 thaùng 3 naêm 1949 ñeå ñöùng ñaàu chính phuû thaân Phaùp
123 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 choáng laïi Chính phuû khaùng chieán Hoà Chí Minh. Nhö vaäy caâu hoûi ñaët ra laø cöïu hoaøng coù döï möu baét tay trôû laïi vôùi ngöôøi Phaùp töø bao giôø? Töø khi oâng coøn ôû Haø Noäi giöõ vai troø coá vaán toái cao Chính phuû laâm thôøi hay khi sang ñeán Truøng Khaùnh, Trung Quoác hoaëc luùc cö truù taïm thôøi ôû Hoàng Koâng? Ñeán ñaây xin thuaät laïi, trong quaù trình söu taäp caùc taøi lieäu, hieän vaät lieân quan ñeán cuoäc khaùng chieán, choáng Phaùp vaø choáng Myõ cuûa daân toäc, keå caû taøi lieäu veà nhöõng ngöôøi ôû phía beân kia, chuùng toâi may maén coù ñöôïc moät boä söu taäp nhoû, taïm chia laøm 3 phaàn: - Phaàn 1: Vaøi chuïc böùc aûnh (baûn goác) ghi laïi hoaït ñoäng cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ôû Phaùp vaø Vieät Nam trong khoaûng thôøi gian töø 1949 ñeán naêm 1953. - Phaàn 2: Hôn moät traêm böùc thö cuûa Hoaøng haäu Nam Phöông vaø caùc hoaøng töû, coâng chuùa vieát tay (Phaùp ngöõ) taïi Phaùp, Maroc gởi veà Vieät Nam cho oâng. - Phaàn 3: Gaàn hai chuïc böùc thö vieát tay, ñieän tín (cuõng baèng Phaùp ngöõ) cuûa moät soá nhaän vaät khaùc gôûi cho oâng töø 1946 ñeán 1953. Dòp naøy chuùng toâi löïa ra 4 böùc thö cuûa 3 nhaân vaät gôûi cho cöïu hoaøng trong thôøi gian oâng ôû Hoàng Koâng, trong ñoù coù 3 böùc vieát vaøo cuoái naêm 1946 töùc “naêm baûn leà” nhö ñaõ noùi treân vaø 1 böùc vieát vaøo cuoái naêm 1947 coâng boá ñeå baïn ñoïc tham khaûo. Tuy löôïng thoâng tin töø nhöõng böùc thö naøy khoâng nhieàu laém nhöng ñaõ cung caáp moät vaøi cöù lieäu ñeå: - Boå sung hoaëc ñính chính nhöõng nhaän xeùt chöa ñuùng cuûa moät soá nhaø nghieân cöùu noùi veà cöïu hoaøng Baûo Ñaïi trong thôøi gian oâng ôû Hoàng Koâng (nhaán maïnh-PHT), qua ñoù coù theå tìm ra lôøi ñaùp cho caâu hoûi treân. - Nhaän roõ hôn nöõa aâm möu cuûa ngöôøi Phaùp ñoái vôùi Vieät Nam vaøo nhöõng naêm 1946 vaø 1947. 2. Toaøn vaên caùc böùc thö (Ghi chuù: Caùc böùc thö vieát baèng tieáng Phaùp trong boä söu taäp ñeàu do oâng Leâ Kim - Ñaïi taù cöïu chieán binh, nhaø vaên quaân ñoäi dòch sang tieáng Vieät. Ñoaïn vaên naøo chöõ bò maát hoaëc neùt chöõ vieát thaùu khoâng ñoïc ñöôïc dòch giaû ñeå trong daáu chaám löûng (…). Trong moãi thö ñeàu coù moät soá chi tieát caàn phaûi chuù thích ñeå phuïc vuï baïn ñoïc, vaäy nhöõng chuù thích naøo do ngöôøi vieát baøi naøy thöïc hieän Thö cuûa baø Agneøs, baø Charles vaø cuûa moät “ñieäp vieân” seõ ghi hoï teân vieát taét göûi cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ôû Hoàng Koâng. (AÛnh TL cuûa PHT)
124 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 trong ngoaëc ñôn (PHT) ñeå töï mình chòu traùch nhieäm, soá chuù thích coøn laïi laø cuûa dòch giaû). 2.1. Thö cuûa baø Agneøs (chò ruoät cuûa Hoaøng haäu Nam Phöông) ñeà ngaøy 19 thaùng Chín naêm 1946 (vieát taét thö 19/9/46) Thö ñöôïc vieát baèng möïc ñen treân caû hai maët cuûa moät tôø giaáy khaù daøy, khoå 21 x 26,5cm. Phong bì ñöïng thö bò thaát laïc. Saøi Goøn, 19 thaùng Chín(1) 1946 37 ñöôøng Tabert(2) Taâu Beä haï Toâi vieát voäi, kính göûi Beä haï ñoâi lôøi trong khi chôø ñôïi coù dòp ñöôïc dieän kieán. Thö Ngaøi vieát ngaøy moàng 5(3) laøm cho toâi raát vui möøng, hôn nöõa toâi ñöôïc bieát theâm hieän nay Ngaøi ñang ôû trong moät nhaø nghæ. Toâi hoaøn toaøn chia seû vôùi nhöõng tình caûm cuûa Ngaøi,(4) toâi nghó raèng Ngaøi caàn phaûi kieân trì moät thôøi gian nöõa vaø cöù ôû laïi Hoàng Koâng ít laâu ñeå chôø ñoùn Mariette(5) vaø caùc con vaø cuõng laø ñeå cho chuùng toâi coù theå gaëp laïi Ngaøi deã daøng hôn laø ôû nhöõng choã khaùc. Luùc naøy oâng D.(6) vöøa töø Phaùp veà vaø coù keå laïi chuyeän ñaõ ñöôïc gaëp Ñöùc Thaùnh Cha(7) raát laâu ñeå nghe lôøi khuyeân raèng Ngaøi neân kieân nhaãn, khoâng neân ñeå cho ngöôøi Phaùp giuùp M.(8) chaïy khoûi Hueá, Ñöùc Thaùnh Cha raát quan taâm ñeán tình hình Ñoâng Döông vaø haøng ngaøy caàu nguyeän cho moïi ngöôøi ñaït ñöôïc nhöõng yù nguyeän cuûa mình. OÂng D. mang veà moät taám aûnh coù lôøi ñeà taëng M. cuûa Ñöùc Hoàng y Giaùo chuû Tedeschini vaø moät böùc thö göûi Ngaøi vieát töø hoài 1940(9) ñeå caûm ôn Ngaøi hoài ñoù ñaõ taëng huy chöông cho Ñöùc Hoàng y Giaùo chuû. Xin ñöôïc taâu trình theâm, neáu Ngaøi caàn gaëp laïi Pierre hoaëc toâi xin Ngaøi cöù cho bieát, chuùng toâi seõ coá gaéng heát söùc ñeå thöïc hieän ñuùng yù Ngaøi. Xin göûi keøm ñaây laù thö cuûa baø C.(10) Toâi nghó Ngaøi neân thuaän theo yù baø aáy laø laøm moïi vieäc qua trung gian chi nhaùnh ngaân haøng Ñoâng Döông. M. vieát thö cho toâi, noùi laø T. ñaõ tôùi nôi vaø Bino(11) raát vui söôùng vì ñaõ nhaän ñöôïc quaø. M. ñaõ chi 10.000 traû coâng cho T.. Caäu Denis(12) ñaõ qua ñôøi ngaøy thöù Ba 17 thaùng Chín, vaøo luùc 1 giôø saùng vaø oâng vaãn giöõ ñöôïc söï saùng suoát, minh maãn cho ñeán phuùt cuoái cuøng. Tang leã seõ cöû haønh vaøo chieàu mai, thöù Baûy ngaøy 21 taïi beänh vieän ña khoa Saint Paul,(13) leã caàu hoàn seõ toå chöùc taïi nhaø thôø, an taùng taïi Haïnh Thoâng(14) coù quaân ñoäi hoä toáng. Toâi xin loãi vì thö naøy khoâng theå vieát daøi. Ñieàu toâi khaån caàu laø Beä haï neân ôû laïi Hoàng Koâng moät thôøi gian nöõa. Xin kính chuùc Beä haï moïi ñieàu toát laønh vaø xin göûi tôùi Ngaøi tình caûm quyù meán noàng nhieät nhaát. Agneøs 2.2. Thö ñeà ngaøy 10 thaùng Möôøi naêm 1946 cuûa baø Agneøs (vieát taét thö 10/10/46) Cuõng gôûûi ñi töø Saøi Goøn, thö ñöôïc vieát treân caû hai maët cuûa moät tôø giaáy in saün daønh rieâng cho thö göûi maùy bay (Air mail), khoå giaáy 18,5 x 26cm, phong bì ñöïng thö bò thaát laïc.
125 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 Saøi Goøn, 10 thaùng Möôøi, 1946 37 ñöôøng Tabert Taâu Beä haï, Toâi voâ cuøng tieác vì khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa Ngaøi vì nhöõng ngaøy naøy toâi raát caàn coù maët ôû ñaây ñeå coá gaéng xoay xôû “giaûi phoùng” cho M. Ñoàng thôøi ngaøy 15 thaùng Möôøi naøy boïn treû seõ phaûi nhaäp hoïc taïi Couvent des Oiseaux vaø nhö vaäy phaûi ñöa caùc chaùu cuøng vôùi maù cuûa chuùng ñeán ôû trong ngoâi nhaø cuõ cuûa chuùng ta ôû Ñaø Laït. Vieäc thu doïn di chuyeån ñoà ñaïc töø cung ñieän nhaø vua cuõng raát caàn thieát, toâi ñaõ cho ñoùng goùi caùc vaät duïng caù nhaân cuûa Beä haï vaø ñöa ñi caát giöõ taïi moät nôi chaéc chaén.(15) Tôùi nöûa cuoái thaùng Möôøi moät toâi môùi coù theå raûnh tay. Pierre(16) vaø toâi, hôõi oâi, laïi moät laàn nöõa thaát baïi khoâng giuùp ñöôïc M. Ñoâ ñoác d’A(17) sau khi suy nghó ñaõ toû yù khoâng muoán ñeå coâ aáy rôøi khoûi Hueá. Vì nhöõng lyù do gì toâi khoâng bieát. Ñoâ ñoác noùi laø hieän coâ aáy khoâng gaëp nguy hieåm nhöng baát cöù luùc naøo caàn “giaûi thoaùt” M. oâng ta seõ thöïc hieän ngay laäp töùc. Hôn nöõa, töø laâu roài oâng ñaõ ra leänh cho caáp döôùi laø neáu nhaän ñöôïc tín hieäu baùo ñoäng ñaàu tieân laø phaûi “giaûi thoaùt” ngay cho M. vaø caùc con. Cuõng coù nhöõng ngöôøi baïn(18) ñang troâng nom nhöõng ngöôøi thaân yeâu cuûa chuùng ta. Duø sao cuõng luoân coù theå xaûy ra ruûi ro neáu muoán cöùu M. maëc duø ñaõ aùp duïng nhieàu bieän phaùp ñeà phoøng. Vì vaäy Ñoâ ñoác khuyeân laø neân chôø ñôïi ít laâu. Toâi nghó seõ khoâng coù gì xaûy ra ñoái vôùi M. vaø caùc con nhöng chuùng toâi caûm thaáy söï chôø ñôïi naøy keùo daøi kinh khuûng. Vaán ñeà laäp laïi neàn quaân chuû hieän nay phaûi ñình hoaõn sau khi kyù caùc hieäp ñònh vôùi Phaùp.(19) ÔÛ ñaây ngöôøi ta thaáy khoâng trôû ngaïi gì cho chuyeán ñi cuûa Ngaøi tôùi Baéc Phi nhöng phaûi ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Phaùp veà thoûa thuaän ñeå Ngaøi tôùi laõnh thoå ñaõ ñoäc laäp vôùi Phaùp. Vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc Cao uûy(20) lieân tieáp ñeà ñaït tôùi ba laàn nhöng chöa ñöôïc traû lôøi. Khoâng ai ôû ñaây nghó laø ñaõ gaëp trôû ngaïi nhöng coâng haøm traû lôøi vaãn ñeán chaäm. Toâi nghó hieän nay ôû Phaùp ñang bò cuoán huùt vaøo toång tuyeån cöû, moïi vaán ñeà coøn laïi seõ giaûi quyeát sau. Ngaøi coù muoán toâi göûi keøm theo thö cuûa M. vaø nhöõng taám aûnh nhoû khoâng? Toâi raát sung söôùng coù dòp göûi nhöõng thöù ñoù tôùi Ngaøi. ÔÛ ñaây tình hình chöa ñöôïc caûi thieän maáy, hôn nöõa coøn coù söï gia taêng hoaït ñoäng trôû laïi cuûa phía V.M.(21) Toâi khoâng bieát tình traïng naøy ñeán bao giôø môùi chaám döùt. Trong khi chuùng toâi ôû Ñaø Laït, Ngaøi luoân coù theå gaëp ñöôïc chuùng toâi qua P.V. Nhöng laøm theá naøo chuùng toâi lieân laïc ñöôïc ngay vôùi Ngaøi vì Ngaøi ôû quaù xa? Chuùng toâi luoân nghó tôùi Beä haï vaø xin baøy toû vôùi Ngaøi tình caûm noàng thaém cuûa chuùng toâi. Agneøs Taùi buùt: Ngaøi coù theå caáp cho toâi maûnh giaáy uûy quyeàn ñeå baùn chieác xe Citroen vaø neáu khoâng baùn ñöôïc thì caáp theâm cho toâi moät giaáy nöõa ñeå baùn chieác Blas ñöôïc khoâng?
126 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 2.3. Thö cuûa baø Charles (meï nuoâi cuûa cöïu hoaøng) ñeà ngaøy 26 thaùng Möôøi naêm 1946 (vieát taét thö 26/10/46) Thö ñöôïc vieát baèng möïc xanh ñen treân caû boán maët cuûa tôø giaáy moûng, khoå ñoâi (13,5 x 17,5cm). Thö naøy ñöôïc gôûi tay vaø phong bì cuõng thaát laïc. Prades, ngaøy 26 thaùng Möôøi naêm 1946 Vinh yeâu quyù voâ cuøng cuûa meï(23) (22) Con(24) khoâng theå hình dung noåi meï ñaõ xuùc ñoäng nhö theá naøo khi nhaän ñöôïc laù thö thöông meán cuûa con. Ñaõ laâu laém roài meï khoâng ñöôïc nhìn thaáy neùt chöõ thaân yeâu cuûa con, khoâng ñöôïc nghe gioïng noùi xa xöa cuûa con vaø baây giôø laù thö aâu yeám xieát bao ñaõ tôùi laøm khuaây khoûa noãi ñau to lôùn cuûa meï. Ngöôøi chuyeån thö saép ñi gaáp laém roài(25) nhöng meï vaãn coá vieát ñeå caùm ôn con vôùi taát caû tình caûm töø traùi tim cuûa ngöôøi meï gôûi tôùi ngöôøi con trai ñaõ khoân lôùn maø meï khoâng bao giôø queân. Ñaõ bieát bao laàn, trong nhöõng thaùng ngaøy ñau thöông vöøa qua laøm loøng meï quaën ñau. Caû boá vaø meï ñeàu hoài töôûng laïi nhöõng naêm thaùng haïnh phuùc coù con soáng tuoåi aáu thô beân caïnh. Taát caû nhöõng tin ñoàn ñaïi, doái traù hoaëc xuyeân taïc ñaõ töøng bay tôùi möu toan beû gaõy nieàm tin vaø söï ñoan chaéc cuûa boá meï veà loøng trung thaønh cuûa con, möu toan phaù hoaïi nieàm hy voïng cuûa boá meï mong coù ngaøy ñöôïc gaëp laïi con vôùi nguyeân veïn tình xöa nghóa cuõ. Nhôø ôn Thöôïng ñeá nay thì nieàm hy voïng naøy ñaõ thaønh hieän thöïc chæ tieác raèng ngöôøi choàng thaân yeâu cuûa meï khoâng coøn nöõa ñeå cuøng chia seû nieàm vui naøy vaø chung löng vôùi meï ñeå cuøng nhau laïi chaêm soùc con baèng taát caû tình yeâu thöông cuûa caû boá meï daønh cho con. Moïi yù nghó cuûa meï trong luùc naøy laø ñeán beân con trong caûnh ngoä con ñang phaûi löu laïc noåi troâi xa caùch Mariette vaø ñaøn con thaân thöông. Meï mong con ñöøng sôøn loøng naûn chí, roài seõ ñeán luùc caùc con laïi ñöôïc sum hoïp beân nhau trong toå aám cuûa mình. Luùc naøy ñieàu meï lo ngaïi nhaát laø con baét buoäc phaûi aên khoâng ngoài roài trong moät xöù sôû maø con ñôn ñoäc. Vì vaäy vôùi taát caû taám loøng mình, meï caàu mong nhöõng ngöôøi thaân thuoäc seõ nhích laïi gaàn chuùng ta, caàu mong con sôùm toå chöùc laïi ñöôïc cuoäc soáng bình yeân trong moät khung caûnh deã chòu ñeå roài töø ñoù con coù theå thöïc thi traùch nhieäm cuûa moät ngöôøi chuû gia ñình. Mariette vaø Bambinet(26) ñaõ göûi thö cho meï laøm meï raát vui möøng. Caûm ôn con ñaõ göûi thö chuùc möøng sinh nhaät meï keøm theo tôø giaáy uûy quyeàn thu hoài caùc ñoà goã noäi thaát caên nhaø ôû ñaïi loä Lambelle. Vieäc naøy taïo ñieàu kieän cho meï thueâ ñöôïc moät nhaø nghæ thuaän lôïi hôn. Sau ngaøy 10 thaùng 11 naøy meï seõ ñi Paris gaëp oâng Le Fol(27) ñeå cuøng thu xeáp vieäc naøy. Meï nghó vieäc thueâ moät nhaø nghæ seõ gaëp deã daøng (…) söûa sang laïi nhaø cöûa vaø sau ñoù laø ñaët laïi loø söôûi töø laâu khoâng duøng ñeán. Con thích trang trí noäi thaát nhö theá naøo? (…) Meï seõ baùo cho con bieát ngay nhöõng gì ñaõ laøm ñöôïc cuøng vôùi Le Fol. Coøn cô sôû ôû Thorence seõ giao cho baø Montigeux cuøng vôùi soá ngöôøi gaùc coång, laøm vöôøn troâng coi. Chi phí vaøo vieäc naøy cuõng lôùn ñaáy vì ngoaøi soá tieàn 15.000 francs traû löông cho hoï thì coøn nhieàu khoaûn chi laët vaët khaùc, tieàn thueá cuõng khaù
127 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 cao, roài tieàn duy tu baûo quaûn, tieàn baûo hieåm nöõa. Meï seõ vieát roõ cho con sau khi tính toaùn vôùi Le Fol. Meï cuõng seõ ñi cuøng vôùi Le Fol ñeán nhaø (…) Nôi meï ñang göûi moät soá tieàn voán quan troïng. Khoaûn tieàn laõi töø soá voán naøy coäng vôùi tieàn cho thueâ nhaø coù leõ seõ ñuû ñeå trang traûi caùc chi phí ôû Thorence. Ñieàu caàn thieát nhaát laø con phaûi göûi moät giaáy uûy quyeàn cho Le Fol ñeå thueâ nhaø nghæ vaø lónh caùc khoaûn tieàn ôû baø Saindouin. Le Fol laø ngöôøi hoaøn toaøn tin caäy ñöôïc vì raát taän tình vôùi con. Baát cöù ñieàu gì thaéc maéc, con cöù hoûi meï, ñöøng ngaïi. Meï raát sung söôùng neáu caûm thaáy giuùp ñöôïc con moät vieäc gì ñoù. Gabrielle vaø caùc con cuûa coâ aáy gôûûi lôøi thaêm hoûi thaân thieát nhaát ñeán con. Chaùu trai goïi meï baèng dì laø Jacques Bonisson hieän ñang ôû trong moät tu vieän ôû gaàn Hueá, gaàn laêng Ñöùc Khaûi Ñònh. Cuoäc ñôøi naøy quaû laø coù nhöõng ñieàu kyø laï… Chuùc con moïi söï toát laønh. Cuõng nhö ngaøy xöa, meï oâm hoân con thaém thieát, ñöùa con trai cuûa meï. Baø Charles 2.4. Böùc thö cuûa moät ngöôøi maø chöõ kyù beân döôùi khoâng roõ teân (vieát taét thö 1947) Thö ñeà ngaøy 23 thaùng Möôøi moät naêm 1947, möïc xanh ñen vieát kín hai maët cuûa 5 tôø giaáy khaù daøy, khoå giaáy 20 x 25,5cm, bò thaát laïc phong bì. Paris, nhaø nghæ California 16, phoá De Berri Ngaøy 23 thaùng Möôøi moät naêm 1947 Taâu Beä haï, Toâi taän duïng cô hoäi chaéc chaén naøy(28) ñeå gôûi tôùi Ngaøi moät vaøi tin töùc boå sung cho nhöõng noäi dung ñaõ vieát trong böùc thö gôûi maùy bay taâu trình Ngaøi. Toâi cuõng gôûi keøm ñaây moät baûn cheùp tay, töùc baûn ghi cheùp maø toâi ñaõ göûi vaø moät baûn sao do moät ngöôøi baïn toâi ñaùnh maùy. Nhöng ngöôøi naøy phaûi ñi baèng taøu bieån xuaát phaùt töø haûi caûng Marseille maø coâng nhaân ôû ñaây laïi ñang baõi coâng neân coù leõ phaûi ñeán giöõa thaùng Chaïp anh ta môùi leân ñöôøng ñöôïc. Baûn ghi cheùp naøy seõ töôøng trình vôùi Beä haï nhöõng caûm nhaän ñaàu tieân cuûa toâi veà nhöõng cuoäc tieáp xuùc taïi Phaùp vaø ñieàu quan troïng cuûa nhöõng vaán ñeà naøy khoâng khaùc so vôùi nhöõng gì toâi ñaõ trình baùo vôùi Ngaøi 8 ngaøy tröôùc. Trong thö tröôùc, Beä haï ñaõ bieát cuoäc tranh caõi giöõa Boä tröôûng Ramadien vôùi ngöôøi ñöôïc coi laø thaân caän cuûa oâng Leùon Blum.(29) Ñieàu ñaùng ghi nhaän laø trong nhöõng thaùng gaàn ñaây Leùon Blum ñaõ phaùt trieån quan ñieåm cuûa mình vaø bôùt choáng laïi vieäc taùi laäp cheá ñoä quaân chuû ôû An Nam nhö tröôùc. Baây giôø quan ñieåm naøy cuõng laø cuûa Shuman, ngöôøi cuûa M.R.P(30) vaø hieän laø öùng cöû vieân gheá Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng.(31) Caùc nhaân vaät naøy taùn thaønh cheá ñoä quaân chuû ôû An Nam hôn laø caùc nghò só thuoäc Ñaûng Xaõ hoäi. Ngoaøi ra coøn phaûi keå ñeán caùc nghò só caùnh höõu thöôøng bò phe caùnh taû keát toäi laø nhöõng keû phaûn ñoäng. Tình hình seõ dieãn ra theá naøo, baây giôø toâi chöa theå bieát ñöôïc.
128 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 Chæ coù moät ñieàu laø raát coù theå hieän nay ñang dieãn ra moät thôøi kyø khoâng oån ñònh Noäi caùc. Nhieàu ngöôøi cho raèng aûnh höôûng cuûa Reynaud ñang taêng vaø seõ laø “ngöôøi cuûa ngaøy mai”, nhaát laø neáu töôùng De Gaulle quay laïi naém chính quyeàn. Veà caù nhaân, ñaây coù leõ laø nhaân vaät thuaän lôïi ñoái vôùi Ngaøi. Toâi nghó saép tôùi toâi seõ coù dòp gaëp gôõ oâng ta. Nhöõng nhaân vaät coù aûnh höôûng thì phaûi keå ñeán töôùng Buhrer. Toâi coù nghe noùi ñaõ coù thôøi kyø oâng töôùng naøy ñöôïc löïa choïn ñeå cöû ñi laøm Cao uûy Ñoâng Döông. OÂng ta cuõng thuoäc phaùi nghieâng veà giaûi phaùp taùi laäp cheá ñoä quaân chuû. Toâi cuõng nghe noùi raèng thaùng Chaïp naøy töôùng Valluy(32)seõ trôû veà Phaùp cuøng vôùi Bollaert. ÔÛ ñaây ngöôøi ta cuõng cho raèng neáu nhöõng cuoäc haønh quaân taùc chieán ôû Baéc Kyø ñaït ñöôïc thaéng lôïi thì coù theå mang laïi hieäu quaû naøo ñoù nhöng ít nhaát nhöõng hoaït ñoäng quaân söï dieãn ra thì phaûi ngay laäp töùc keøm theo moät giaûi phaùp chính trò. Ñieàu naøy ñaõ khoâng xaûy ra. ÔÛ ñaây ngöôøi ta cho raèng Beä haï seõ laø nhaân vaät duy nhaát coù theå thoûa maõn vaán ñeà giaûi phaùp chính trò tieáp theo caùc hoaït ñoäng quaân söï. Vaán ñeà laø phaûi taïo cho Ngaøi caùc phöông tieän. Toâi ñaõ gaëp Reynaud khi oâng ta tôùi ñaây. Khoâng bieát oâng ta ñaõ hoaøn thaønh vieäc maø Ngaøi uûy thaùc chöa? OÂng ta coù veû boái roái vì Chính phuû Ramadier suïp ñoå ñaõ caûn trôû oâng ta thöïc thi caùc yù ñònh. Khoâng roõ oâng ta ñaõ laøm nhöõng gì, toâi khoâng thaáy oâng ta coù moái quan heä roäng raõi vaø cuõng khoâng coù nhieàu tieàn cho caùc hoaït ñoäng naøy. Vieäc toâi phaûi laøm luùc naøy laø naém baét ñöôïc tình hình cuï theå ñeå taâu trình vôùi Beä haï vaø ñeå hoaït ñoäng trong luoàng dö luaän. Caàn phaûi coù caû nhöõng ngöôøi An Nam ñeå laøm nhöõng vieäc naøy. ÔÛ ñaây coù Böûu Loäc ñang laøm luaät sö taïi toøa, hoaït ñoäng toát. Toát hôn nöõa coøn coù Ñoã Höông ñaõ laøm vieäc nhieàu naêm ôû Baêng Coác maø Ngaøi ñaõ töøng gaëp ôû Ñaø Laït. Toâi ñoaùn hình nhö oâng ta saép ñi laøm vieäc ôû Lieân Hieäp Quoác thì phaûi. Ñoái vôùi toâi, hai ngöôøi naøy taàm côõ khaùc so vôùi soá ñoâng nhöõng ngöôøi xung quanh Beä haï(33) ôû Hoàng Koâng maø toâi ñaõ gaëp. Latala khoâng phaûi laø toài nhöng oâng ta quaù nghieâng veà Ñaûng Xaõ hoäi vaø boäc loä roõ reät ñang muoán giöõ moät vai troø. Trong soá nhöõng ngöôøi Phaùp, toâi nghó Paul(34) ñang laøm vieäc cho Ngaøi cuõng nhö vaäy. Jean Ramadier(35) raát khen ngôïi Ngoâ Ñình Dieäm. Tuy Jean Ramadier coù veû nhö uûng hoä Ngaøi nhöng toâi nghó ñaây khoâng phaûi laø nhaân toá vöõng chaéc. Chung quanh oâng ta laø nhöõng ngöôøi chòu aûnh höôûng Mac xit qua trung gian Valecali - ngöôøi ñaõ töøng laø quan cai trò ôû Baéc Kyø ngaøy xöa vaø Humber thì töøng laø Giaùm ñoác Sôû Maät thaùm Trung Kyø vaø laø ngöôøi bieát raát roõ Vieät Nam. Jean Ramadier (…) hy voïng ñaûng M.R.P seõ naém chính quyeàn. Trong ñaûng M.R.P coøn coù Jougla töøng laø Chuû tòch UÛy ban Thuoäc ñòa cuûa Quoác hoäi thì ñang nhaém ñeán chieác gheá Vuï tröôûng haûi ngoaïi. Baùo chí Phaùp tieát loä, dö luaän hieän nay trong Quoác hoäi nghieâng veà giaûi phaùp quaân chuû. Bazeù laø ngöôøi maø Ngaøi ñaõ roõ vôùi danh nghóa “khaùng chieán”(36) neân oâng ta coù moät chuùt uy theá naøo ñoù. Tomard taøi naêng hôn nhieàu ñaõ töøng thoûa hieäp vôùi Thoáng cheá(37) do vaäy bò xung quanh dò nghò. Granetjean cuõng theá, oâng ta vieát baøi cho moät tôø baùo choáng phe “khaùng chieán” do vaäy
129 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 cöïc kyø baát lôïi. Baøi vieát coù noùi veà Ngaøi vaø M. vaø oâng ta nhaán maïnh quaù khöù thaân Phaùp cuûa Ngaøi vaø nhöõng raøng buoäc veà Thieân Chuùa giaùo cuûa M. v.v… Trong luùc naøy oâng ta khoâng hôïp thôøi laém. Gioïng ñieäu cuûa oâng ta laøm daáy leân nhöõng phaûn öùng vaø toâi khoâng tin raèng ñaây laø ñieåm thuaän lôïi cho nhöõng cuoäc luaän chieán vaø khôi laïi nhöõng chuyeän ñaõ thuoäc veà dó vaõng. Tuaàn tôùi toâi seõ coù cô hoäi gaëp vaøi quan chöùc Boä Ngoaïi giao. Ñieàu naøy seõ giuùp toâi nhìn nhaän vaán ñeà saùng roõ hôn. ÔÛ ñaây ngöôøi ta luoân luoân khoâng haøi loøng töôùng Nguyeãn Vaên Xuaân(38) vaø coù veû hoái tieác veà vieäc tröôùc ñaây ñaõ noáng Xuaân leân cao. OÂng naøy ñaõ cheâ bai caû ngöôøi An Nam laãn caû ngöôøi Phaùp. Ngöôøi ta cuõng ñang tính ñeán vieäc Hoaïch(39) seõ thay theá Xuaân. M. soáng ôû ñaây ñaày ñuû, nhaø nghæ California söôûi aám toát. OÂng Loguet haøi loøng veà söùc khoûe cuûa baø aáy vaø ñoâi tai cuûa baø aáy ñaõ nghe roõ hôn.(40) Bino ñaõ ñöôïc chuïp X quang, xeùt nghieäm maùu, hieän thôøi chöa coù gì goïi laø traàm troïng. Toâi nghó saép tôùi caäu aáy seõ coù theå tieáp tuïc vieäc hoïc haønh ñôõ phaûi ñeå meï vaát vaû vì chaêm soùc moät mình caäu ta ôû ñaây. Tuy laø ñöùa con ñöôïc nuoâng chieàu, laïi coøn nhoû tuoåi, nhöng nhìn chung caäu aáy deã tính vaø khoân kheùo. Nhöõng coâ caäu khaùc hieän ôû Verneuil, hai coâ lôùn ñang ñi hoïc, hai coâ caäu nhoû seõ quay trôû laïi Cannes vì M. raát ngaïi soáng moät mình. Toâi mong M. khoâng ñeán noãi quaù buoàn nhöng cuoäc soáng cuûa baø aáy nhö vaäy laø quaù khaéc nghieät. Bôûi vì ít nhaát thi thoaûng baø aáy caàn phaûi ñi xem haùt, nghe hoøa nhaïc, hoaëc ñi aên ôû nhaø haøng nhöng treân ñôøi naøy khoù ai coù theå baét baø aáy laøm nhö vaäy ñöôïc. Chæ rieâng vieäc M. khoâng muoán Bino phaûi moät thaân moät mình ôû Paris(41) khoâng coù ai chaêm soùc cuõng ñaõ laø caû moät vaán ñeà nan giaûi. May maø coù oâng thanh tra y teá toát buïng, thænh thoaûng laïi laùi xe ñöa Bino ñi xem phoá phöôøng Paris laøm caäu beù thích thuù. Vaán ñeà an ninh do oâng quaän tröôûng quaän Seine phuï traùch vaø ñöôïc ñaûm baûo toát. Hieän nay M. ñang söû duïng moät chieác xe coâng trong khi chôø mua chieác xe Ford V.8 löïa choïn trong soá caùc xe ngöôøi ta rao baùn. Coøn toâi thì ñaõ nhanh choùng nhaän ñöôïc xe khaùc. Chieác xe naøy toát hôn chieác xe Citroen cuõ vaø toâi seõ phoùng veà Cannes ngay khi caàn vaø mong raèng ôû ñoù M. nhanh choùng ñöôïc caáp giaáy pheùp laùi xe. Nôi ñaây M. coù nhieàu baïn beø coù theå hoã trôï moïi vieäc vaø coù gara ñeå xe thuaän tieän. Nhö ñaõ vieát trong thö tröôùc gôûûi maùy bay tôùi Ngaøi, vieäc mua saém naøy ñaõ khoeùt moät loã thuûng trong ngaân quyõ vaø M. ñang noùng loøng chôø ngaân phieáu(42) maø Ngaøi cho bieát seõ gôûi töø Hoàng Koâng veà, toâi seõ lieân heä vôùi ngaân haøng Ñoâng Döông. Le Fol cho toâi bieát moät vaøi vieäc oâng naøy ñaõ hoaøn thaønh. Nhö toâi ñaõ vieát trong thö gôûi Ngaøi laàn tröôùc, oâng ta coá heát söùc xoay xôû vì Ngaøi, chæ tieác laø oâng ta khoâng theå baùo tin moät caùch nhanh nhaát ñeán Ngaøi. Treân thöïc teá vieäc toøa nhaø ôû Lamballe maëc duø coù nhöõng phí toån (…) vaãn ñöôïc laõi do ngöôøi thueâ phaûi chòu khoaûn chi aáy. Tuy nhieân thænh thoaûng oâng ta vaãn phaûi ruùt moät soá tieàn ôû choã Vamtoni khi coù vieäc khaån thieát phaûi chi tieâu ôû Thorence soá tieàn khoaûng vaøi ngaøn Myõ kim. ÔÛ ñaây noùi chung coù nhieàu vieäc caàn phaûi xem xeùt khoâng voäi vaõ vì neáu haáp taáp thì coù theå xaûy ra nhieàu ñieàu baát lôïi. Khi naøo ñaõ nghieân cöùu caån thaän
130 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 moïi vieäc, toâi seõ gôûi ñeán Ngaøi nhöõng ñeà nghò maø toâi cho laø ñuùng ñaén nhaát, ñoàng thôøi trình baøy vôùi Ngaøi taïi sao laïi phaûi laøm nhö vaäy. M. toû ra hôi buoàn sau khi ñoïc laù thö Ngaøi gôûi vöøa roài trong ñoù coù nhöõng tin töùc Ngaøi vieát veà baø cuï thaân sinh. Toâi hy voïng vieäc ñieàu trò cho cuï khoâng khoù khaên laém vaø Ngaøi khoâng bò chìm ñaém trong noãi aâu lo. Neáu caàn, Ngaøi khoâng neân ngaàn ngaïi ñi tö vaán ôû chaâu AÂu. Ñoái vôùi Ngaøi, Luaân Ñoân laø nôi thuaän tieän nhaát, neáu khoâng thì Amsterdam, Bæ, Thuïy Só. Ngaøi seõ trao ñoåi nhöõng ñieàu caàn thieát vôùi caùc chuyeân gia vaø coù theå tieáp xuùc vôùi caùc nhaø chính trò Phaùp khi caàn vaø neáu muoán, bôûi vì vieäc thay ñoåi nhaân söï trong Chính phuû Phaùp cuõng khoâng laøm thay ñoåi tö töôûng cuûa boä maùy cai trò cuûa Phaùp ôû Ñoâng Döông. Quan ñieåm cuûa hoï vaãn laø cuûng coá khoái Lieân hieäp Phaùp, Lieân bang Ñoâng Döông. Do vaäy Ngaøi chæ coù theå thöông löôïng vôùi caùc nhaân vaät Nhaø nöôùc chöù khoâng phaûi nhöõng ngöôøi thöïc thi nhieäm vuï döôùi quyeàn Chính phuû, duø cho ñoù laø nhöõng “vieân chöùc cao caáp” ñi chaêng nöõa. Toâi hy voïng ñöôïc gaëp Ngaøi ôû chaâu AÂu tröôùc khi toâi laïi ñeán phieân ñi coâng taùc ôû Ñoâng Döông. Taâu Beä haï, xin Ngaøi nhaän ôû toâi lôøi chuùc cuï baø thaân sinh ra Ngaøi mau choùng khoûi beänh vaø xin gôûi tôùi Ngaøi tình caûm thaân thieát. (Ñaõ kyù - chöõ kyù khoâng roõ teân) 3. Moät soá nhaän xeùt sô boä Theo nghóa thoâng thöôøng maáy böùc thö keå treân laø thö rieâng cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi. Song, noùi moät caùch coâng baèng do chuùng chöùa ñöïng khaù nhieàu thoâng tin chaúng nhöõng giuùp ngöôøi ñoïc hieåu roõ hôn veà cöïu hoaøng trong thôøi gian ôû Hoàng Koâng maø coøn hieån hieän phaàn naøo hoaøn caûnh sinh soáng cuûa gia ñình oâng vaø nhaát laø thöïc traïng roái ren cuûa chính tröôøng Phaùp luùc baáy giôø, do ñoù nhöõng böùc thö naøy coù theå goïi laø nhöõng tö lieäu lòch söû. Vaø nhöõng tö lieäu lòch söû naøy ít nhaát giuùp ngöôøi ñoïc hieåu roõ hôn maáy vaán ñeà döôùi ñaây. 3.1. Haønh traïng cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi thôøi kyø ôû Hoàng Koâng Ñieàu coù theå nhaän ra ngay laø, chuùng ta khoâng coù trong tay nhöõng böùc thö cuûa cöïu hoaøng vieát gôûi caùc nhaân vaät Agneøs, baø Charles hay cho ngöôøi vieát böùc thö 1947. Song nhöõng söï vieäc, nhöõng dieãn bieán tình hình maø caùc nhaân vaät naøy keå trong thö chính laø nhaèm thoûa maõn nhu caàu naém baét tin töùc cuûa ngöôøi nhaän laø cöïu hoaøng trong khi oâng ñang ôû caùch xa nôi hoï ñang sinh soáng. Vì vaäy raát coù theå oâng laø ngöôøi chuû ñoäng ñoøi hoûi cung caáp thoâng tin veà söï an nguy cuûa vôï con mình, veà söùc khoûe cuûa baø Töø Cung, veà dö luaän xaõ hoäi, veà dieãn bieán thôøi cuoäc v.v... Caùc nhaø nghieân cöùu cho bieát cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ñaët chaân ñeán Hoàng Koâng vaøo giöõa thaùng 9/1946 vaø maáy thaùng ñaàu tieân soáng taïi ñaây trong caûnh aên khoâng ngoài roài, tieàn baïc eo heïp, thaäm chí phaûi nhôø ñeán söï bao boïc cuûa nhaân tình. Nhöng trong böùc thö 19/9/46, Agneøs keå laïi: “Thö Ngaøi vieát ngaøy moàng 5 laøm toâi vui möøng…” ñaõ voâ tình heù loä raèng, muoän nhaát laø vaøo ngaøy moàng 5 thaùng Chín naêm 1946 cöïu hoaøng ñaõ coù maët ôû Hoàng Koâng ñeå roài thoâng baùo cho Agneøs ôû Saøi Goøn bieát roõ oâng ñang ôû trong moät “nhaø nghæ”. Chaúng nhöõng vaäy tin baùo cuûa Agneøs raèng: “M. vieát thö cho
131 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 toâi, noùi laø T. ñaõ tôùi nôi vaø Bino raát vui söôùng vì nhaän ñöôïc quaø” chöùng toû tröôùc khi vieát cho Agneøs oâng ñaõ coù thö gôûi cho vôï, coù quaø cho con ñang ôû Hueá. Hai chi tieát naøy cho thaáy ôû vaøo thôøi ñieåm ñoù oâng chuû ñoäng lieân laïc vôùi ít nhaát hai ñòa chæ cuûa thaân nhaân ôû Vieät Nam laø Hueá vaø Saøi Goøn. Gôûûi qua heä thoáng böu chính ñoái vôùi cô sôû ôû Saøi Goøn, coøn vôï con ñang döôùi söï baûo veä cuûa löïc löôïng quaân söï cuûa Chính phuû laâm thôøi thì oâng gôûi thö tay qua nhaân vaät T. thaân tín naøo ñoù. Do vaäy neáu hieåu caûnh ngoä cuûa cöïu hoaøng luùc baáy giôø laø ñaøo nhieäm chöùc traùch coá vaán toái cao Chính phuû laâm thôøi seõ thaáy oâng ñaõ caân nhaéc, thaän troïng löïa choïn phöông phaùp lieân laïc ñeán caùc nôi. Treân thöïc teá thì khi vieát thö 10/10/1946 baø Agneøs giaû duï tình huoáng ñöa ñöôïc meï con baø Nam Phöông leân Ñaø Laït roài thì “…laøm theá naøo chuùng toâi lieân laïc ñöôïc ngay vôùi Ngaøi…” neân baø ñaõ xin chæ thò cuï theå cuûa oâng veà vieäc naøy. Vaø haún laø khi ñoù cöïu hoaøng thöông vôï nhôù con neân Agneøs môùi an uûi “hoaøn toaøn chia seû vôùi nhöõng tình caûm cuûa Ngaøi…” vaø höùa heïn seõ coù maët taïi Hoàng Koâng khi oâng yeâu caàu. Nhaän ñöôïc thö naøy cöïu hoaøng hoài aâm ngay vaø chaéc chaén oâng ñaõ ñöa ra moät soá ñoøi hoûi. Tröôùc maét laø ñeà nghò Agneøs hoaëc choàng baø ta - Baù töôùc Didelot - ñeán Hoàng Koâng ñeå baøn baïc. Neáu moät trong hai ngöôøi tröïc tieáp dieän kieán laø toát nhaát bôûi hoï vöøa laø ruoät thòt beân vôï, baûo ñaûm ñoä tin caäy khoâng khaùc gì so vôùi Hoaøng tuøng ñeä Vónh Caån laø ngöôøi luoân gaàn guõi oâng töø thuôû thieáu thôøi vaø sau naøy trong moïi böôùc thaêng traàm. Vôï choàng Agneøs vöøa coù theå lo toan chu ñaùo vieäc rieâng cuûa gia ñình oâng laïi laø nhöõng ngöôøi coù khaû naêng naém baét caùc dieãn bieán thôøi cuoäc vaø danh giaù xaõ hoäi cuûa hoï (Baù töôùc) ñöôïc neå troïng. Nhöng ñaùp laïi mong moûi cuûa oâng, trong thö 10/10/46 cuõng gôûi ñi töø Saøi Goøn, Agneøs ñaõ aùy naùy “Toâi voâ cuøng tieác vì khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa Ngaøi”. Lyù do baát khaû khaùng laø vì Agneøs laø ngöôøi hieåu roõ hoaøn caûnh cuûa meï con Hoaøng haäu Nam Phöông hôn ai heát, neân vôï choàng baø vöøa phaûi lo tìm caùch ñöa hoï leân Ñaø Laït ñeå kòp cho “boïn treû” nhaäp hoïc taïi ngoâi tröôøng Couvent des Oiseaux, phaàn nöõa do e ngaïi vieäc “…caùc chaùu cuøng maù cuûa chuùng…” neáu vaãn ôû Hueá phaûi chòu söï giaùm saùt cuûa chính quyeàn caùch maïng trong boái caûnh oâng ñaõ ñaøo nhieäm vaø ñang truù taïm ôû Hoàng Koâng. Chöùng minh cho söï baän roän taát baät, Agneøs laáp löûng keå “Vieäc thu doïn di chuyeån ñoà ñaïc töø cung ñieän nhaø vua” (thöïc ra luùc ñoù meï con baø Nam Phöông ôû cung An Ñònh) roài ñeå cöïu hoaøng an loøng baø noùi tieáp “ñaõ cho ñoùng goùi… ñöa ñi caát giöõ taïi moät nôi chaéc chaén”. Treân thöïc teá söï ñeà phoøng cuûa Agneøs laø thöøa bôûi vì caùc taùc giaû keå treân vieát veà cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ñaõ cho chuùng ta bieát tuy thôøi gian naøy ngaân quyõ cuûa Chính phuû laâm thôøi voâ cuøng eo heïp nhöng Chuû tòch Hoà Chí Minh vaãn caét cöû ngöôøi mang tieàn sang Hoàng Koâng cho cöïu hoaøng chi duøng. Chaúng nhöõng vaäy, vì troâng ñôïi söï trôû laïi cuûa cöïu hoaøng neân ñeán taän thaùng 5/1947 khi traû lôøi phoûng vaán haõng thoâng taán Reuters, Ngöôøi vaãn coøn noùi: “OÂng Vónh Thuïy - moät trong nhöõng ngöôøi baïn thaân cuûa toâi vaø laø coá vaán cuûa Chính phuû Vieät Nam…”(43) Theâm nöõa söï lo xa cuûa baø Agneøs khoâng coù cô sôû vì töø ngaøy Caùch maïng Thaùng Taùm thaønh coâng, chính quyeàn töø trung öông ñeán cô sôû vöøa phaûi lo choáng laïi giaëc Töôûng, giaëc Phaùp, giaëc ñoùi, giaëc doát nhöng vaãn toân troïng lôøi höùa khi chaáp thuaän söï thoaùi vò cuûa Baûo Ñaïi, neân nhöõng gì thuoäc veà taøi saûn rieâng cuûa oâng
132 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 khoâng ai xaâm phaïm ñeå maëc cho “thu doïn, di chuyeån”. Chính nhaân chöùng lòch söû Phaïm Khaéc Hoøe ñaõ vieát “…Chieàu 27 vaø saùng 28 (thaùng 8/1945-PHT) toâi cho kieåm ñieåm laïi caùc thöù taøi saûn coâng trong Ñaïi Noäi ñeå giao laïi cho chính quyeàn caùch maïng… taát caû caùc loaïi taøi saûn ñeàu ñöôïc giao laïi cho chính quyeàn nhaân daân ñaày ñuû vaø coù giaáy tôø minh baïch” (sñd, tr. 91-92). Ñaëc bieät nhaát trong böùc thö 10/10/46 coù moät chi tieát voâ cuøng quan troïng. Ñoù laø lôøi Agneøs can giaùn cöïu hoaøng: “Vaán ñeà laäp laïi neàn quaân chuû hieän nay phaûi ñình hoaõn sau khi kyù caùc hieäp ñònh vôùi Phaùp”. Töø ñaây coù theå ñöa ra lôøi ñaùp cho caâu hoûi noùi ôû muïc 1 raèng: Ngay khi coøn ôû Truøng Khaùnh (tröôùc ngaøy 5 thaùng Chín 1946) cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ñaõ coù döï möu taùi laäp cheá ñoä quaân chuû vaø oâng ñaõ quyeát ñònh baét tay trôû laïi vôùi ngöôøi Phaùp chöù khoâng phaûi ai khaùc vì trong böùc thö ñoù Agneøs coøn noùi ñeán vai troø quan yeáu cuûa Ñoâ ñoác d’Argenlieu. Hôn theá nöõa phaûi keå ñeán vieäc cöïu hoaøng muoán sôùm sang Baéc Phi, tôùi moät laõnh thoå ñaõ ñoäc laäp vôùi Phaùp (ñeå traùnh tieáng) nhöng coâng haøm (veà nhaäp caûnh) vaãn ñeán chaäm. Nhöõng toan tính naøy cuûa cöïu hoaøng khoâng theå naûy sinh trong thôøi gian oâng ôû Haø Noäi bôûi leõ Phaïm Khaéc Hoøe cho bieát tröôùc ngaøy leân maùy bay theo ñoaøn thöông thuyeát cuûa chính phuû sang Trung Quoác thì cöïu hoaøng coøn “…daën toâi sau khi oâng ta ñi roài, saép xeáp ñöa gia ñình ra Haø Noäi…”. Ñaây raát coù theå laø yù cuûa cöïu hoaøng, nhöng sau ñoù taùc giaû suy ñoaùn “…ñaây laø maùnh khoùe… hoøng che giaáu yù ñoà ñaøo nguõ cuûa oâng ta…” laø khoâng höõu lyù. Taïi sao coù theå ñoan chaéc nhö vaäy? Vì raèng cöïu hoaøng Baûo Ñaïi khoâng phaûi laø ngöôøi “kieân trì laäp tröôøng tö töôûng” nhö lôøi oâng noùi trong chieáu thoaùi vò “…thaø laøm daân moät nöôùc ñoäc laäp, coøn hôn laøm vua moät nöôùc noâ leä…”, oâng ñaõ theå hieän ñuùng baûn chaát giai caáp cuûa mình chöù khoâng phaûi oâng coù loøng tin vaøo caùch maïng ñeå roài ñaùnh ñoåi söï an nguy cuûa vôï con do “…bieát chaéc baø Vónh Thuïy nhaát ñònh khoâng chòu ra Haø Noäi…” (sñd, tr. 159). Vaû laïi ôû Hueá hay Haø Noäi thôøi ñieåm ñoù cuõng ñeàu laø döôùi chính theå Daân chuû-Coäng hoøa. Vaø treân thöïc teá baø Agneøs coøn cho bieát chính vieân Cao uûy Phaùp d’Argenlieu cuõng thaáy raèng cho duø cöïu hoaøng ñaõ ñaøo nhieäm nhöng vôï con oâng ôû Hueá “...khoâng gaëp nguy hieåm gì”. Nung naáu nhöõng möu toan keå treân chöa ñuû, trong thôøi gian ôû Hoàng Koâng cöïu hoaøng coøn baän taâm ñeán vieäc ra nhöõng chæ thò cuï theå lieân quan ñeán khoái taøi saûn khoång loà cuûa oâng vaø vôï con oâng ôû Phaùp, nhö toøa laâu ñaøi Thorence ôû Cannes, bieät thöï ôû ñaïi loä Lambelle - Paris, kyø phieáu hay tieàn gôûûi ôû moät soá ngaân haøng vaø caù nhaân… Thö 26/10/46 cuûa baø Charles vieát rieâng cho cöïu hoaøng vaø tröôùc ñoù laø böùc thö ñeà ngaøy 18 thaùng Chín 1946 baø ta vieát gôûi Agneøs ôû Saøi Goøn maø chuùng toâi ñaõ coâng boá(44) cho bieát roõ ñieàu naøy. Khoâng nhöõng theá, söï hoan hyû cuûa baø meï nuoâi chöùng toû trong thö vieát gôûi cho baø haún laø oâng coù noùi veà yù ñoà trôû laïi naém quyeàn neân baø meï nuoâi môùi haøi loøng maø raèng: “…nhöõng tin ñoàn ñaïi doái traù hoaëc xuyeân taïc ñaõ töøng bay tôùi möu toan beû gaõy nieàm tin vaø söï ñoan chaéc cuûa boá meï veà loøng trung thaønh cuûa con…”. Nhö vaäy coù nghóa laø baø Charles hieåu roõ ngöôøi con nuoâi, baø ñaõ ñaët loøng tin ñuùng choã vì treân thöïc teá cöïu hoaøng ñaõ quyeát ñònh baét tay trôû laïi vôùi ngöôøi Phaùp töø tröôùc ngaøy oâng ñeán Hoàng Koâng.
133 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 Song hôn heát thaûy, böùc thö 1947 gôûi tay töø Phaùp ñeán cöïu hoaøng ôû Hoàng Koâng ñaõ gaây cho ngöôøi ñoïc nhieàu baát ngôø. Taùc giaû kyù khoâng roõ teân nhöng nhieàu chi tieát chöùng toû chæ coù theå laø nam giôùi. Ñoïc kyõ thö seõ thaáy suoát thôøi gian ôû Hoàng Koâng, cöïu hoaøng luoân khaùt khao tin töùc chaúng phaûi chæ ôû nôi queâ nhaø maø coøn ôû ngay trong loøng nöôùc Phaùp. OÂng ñoøi hoûi ngöôøi vieát töôøng trình roõ raøng, chi tieát baàu khoâng khí chính trò ôû Phaùp, maâu thuaãn cuûa caùc phe nhoùm trong chính quyeàn, khaû naêng thaéng baïi cuûa töøng phe phaùi treân nghò tröôøng, caû nhöõng tín hieäu veà nhöõng nhaân vaät ngöôøi Vieät soáng ôû Phaùp ñang nuoâi tham voïng nhaûy leân vuõ ñaøi chính trò. Vaø taát nhieân laø oâng raát chaêm chuù tìm hieåu quan ñieåm cuûa töøng chính khaùch trong Noäi caùc Phaùp luùc baáy giôø, trong ñoù oâng quan taâm nhaát laø söï uûng hoä cuûa töøng chính trò gia Phaùp ñoái vôùi yù ñònh trôû veà nöôùc thieát laäp cheá ñoä quaân chuû laäp hieán cuûa oâng ñeán möùc ñoä naøo, ña soá hay thieåu soá vaø thôøi cô ñaõ chín muoài hay chöa. Coù leõ caàn phaûi ñaët cho ñuùng teân böùc thö 1947 aêm aép thoâng tin noùng hoåi nhöng ñöôïc trình baøy maïch laïc aáy laø baûn maät baùo cuûa moät ñieäp vieân. Giaù trò cuûa vaên baûn baùo caùo maät chöùng toû taùc giaû cuûa noù laø moät thuû tuùc thaân tín cuûa cöïu hoaøng ñöôïc caøi caém töø laâu vaøo chính tröôøng nöôùc Phaùp ñeå thu löôïm tin töùc, phaân tích söï kieän, döï baùo tình huoáng ñeå taâu trình vôùi oâng chuû cuûa mình vaø chaúng nhöõng theá coøn ñaûm nhieäm caû vieäc theo doõi, ñaùnh giaù thaùi ñoä cuûa baát kyø ai ñang muoán gaàn guõi cöïu hoaøng nhöng coù möu ñoà tìm kieám lôïi ích rieâng, thaäm chí caû ñeán söï thieáu huït kinh phí, tình traïng söùc khoûe cuûa Hoaøng haäu Nam Phöông, caù tính cuûa caùc hoaøng töû, coâng chuùa… cuõng ñöôïc baùo caùo cuï theå. Coù moät chi tieát ñang chuù yù nöõa laø vieäc cöïu hoaøng ôû Hoàng Koâng phaûi lo toan tieàn baïc cho vôï con luùc môùi sang Phaùp naêm 1947, mua saém oâ toâ cho ñieäp vieân cuûa mình ôû Phaùp cuõng khieán ta ngôø raèng moät soá taùc giaû noùi trong thôøi ñieåm naøy oâng phaûi chi tieâu baèng tieàn baïc cuûa nhaân tình chöa chaéc ñaõ ñuùng. Toùm laïi, töø caùc ñieàu keå treân, khoâng theå kieäm lôøi trong vieäc ñöa ra nhaän xeùt ban ñaàu raèng, nuoâi ñöôïc moät ñieäp vieân coù trình ñoä cao ñeå vieát neân moät baûn maät baùo nhö vaäy chöùng toû (ít nhaát laø trong thôøi kyø ôû Hoàng Koâng) cöïu hoaøng Baûo Ñaïi phaûi laø ngöôøi coù baûn lónh nhaát ñònh. Baûn lónh aáy khoâng chæ theå hieän ôû vieäc nuoâi ñöôïc thuû haï trung tín (raát coù khaû naêng laø ngöôøi Phaùp) maø chính phaïm vi noäi dung taâu trình cuûa baûn maät baùo naøy ñaõ giaùn tieáp phaûn aùnh taàm nhìn cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi hoài ñoù trong vieäc lôïi duïng hoaøn caûnh, taän duïng cô hoäi ñeå thöïc hieän möu ñoà rieâng. Noùi rieâng veà quan heä gia ñình cuûa cöïu hoaøng, laàn ñaàu tieân chuùng ta bieát veà möùc ñoä quan heä thaân thieát cuûa oâng vôùi baø Agneøs (laø chò vôï, sinh naêm 1905 hôn Hoaøng haäu Nam Phöông 9 tuoåi). Caùc taùc giaû vieát veà cöïu hoaøng ñeàu cho bieát naêm 1932 khi hoài loan oâng ñaõ coù moät soá caûi caùch tieán boä nhö baõi boû leä daân chuùng, quaàn thaàn phaûi khaáu ñaàu quyø laïy… Söï tieáp thu vaên minh Taây phöông sau 10 naêm du hoïc ôû Phaùp ñaõ mang laïi nhöõng ñieàu naøy. Hai böùc thö cuûa baø Agneøs coøn cho thaáy hoá ngaên caùch quan heä khaùch saùo giöõa ngöôøi reå laø cöïu hoaøng vôùi gia ñình beân vôï haàu nhö khoâng coù. Khi vieát thö, tuy baø vaãn giöõ leã vua toâi trong xöng hoâ ñeå taâu trình moïi vieäc nhöng treân thöïc teá ñaõ töï mình quyeát ñònh daønh thôøi gian thu xeáp vieäc ñi laïi, aên ôû, hoïc haønh, quaûn lyù taøi saûn cuûa vôï con cöïu hoaøng, cho duø nhaän ñöôïc lôøi yeâu caàu
134 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 ñeán Hoàng Koâng ñeå baøn baïc thì vôùi tö caùch laø ngöôøi chò vôï baø cuõng xeáp laïi. Chaúng nhöõng vaäy moät chi tieát vuïn vaët nhaát laø doøng chöõ thoâng baùo ngöôøi caäu ruoät Denis Leâ Phaùt An qua ñôøi ñaõ giaùn tieáp cho thaáy sau khi du hoïc ôû Phaùp veà, laáy vôï thì cöïu hoaøng vaãn giöõ chöõ “Leã” theo truyeàn thoáng Nho giaùo, oâng toân troïng cha meï vôïï, caäu vôï vaø caû chò vôï laø baø Agneøs. Trong Taïp chí Hueá Xöa & Nay soá 100 (7-8/2010, tr. 77) chuùng toâi ñaõ coâng boá böùc thö cuûa Hoaøng haäu Nam Phöông gôûûi cöïu hoaøng ôû Ñaø Laït yeâu caàu choàng mang hoa ñeán vieáng moä cha mình thì thö tieáp theo (seõ coâng boá sau) baø toû ra voâ cuøng xuùc ñoäng do cöïu hoaøng theo ñuùng “nghóa töû laø nghóa taän” ñaõ ñöa caû baø Töø Cung ñi theo ñeå cuøng thaêm vieáng moä phaàn oâng Pierre Nguyeãn Höõu Haøo keá beân thaùc Cam Ly, Ñaø Laït. 3.2. AÂm möu cuûa ngöôøi Phaùp trong nhöõng naêm 1946-1947 Neáu nhö trong thö 19/9/46 cuûa baø Agneøs ngöôøi ta thaáy thaáp thoaùng boùng daùng Hoàng y Giaùo chuû Tedeschini qua vieäc oâng ta gôûi veà Hueá cho baø Nam Phöông böùc aûnh coù lôøi ñeà taëng thì vieäc “…Ñöùc Thaùnh Cha (chöa xaùc ñònh ñöôïc danh tính-PHT) raát quan taâm ñeán tình hình Ñoâng Döông…” ñaõ cho pheùp ta hieåu ñöôïc theá löïc nhaø thôø luoân ôû beân caïnh cöïu hoaøng Baûo Ñaïi. Roõ reät hôn nöõa vaø baèng chöùng khoâng theå choái caõi laø trong thö 1947 coù lôøi taâu vôùi cöïu hoaøng raèng caùc chính trò gia Phaùp luoân ñinh ninh veà “…nhöõng raøng buoäc veà Thieân Chuùa giaùo…” ñoái vôùi Nam Phöông Hoaøng haäu. Nhöng coù moät nhaân vaät boäc loä roõ neùt nhaát vai troø cuûa mình ñoái vôùi cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ôû Hoàng Koâng vaø vôï con oâng ôû Hueá trong khoaûng thôøi gian naøy chính laø vieân Cao uûy Phaùp taïi Ñoâng Döông - d’Argenlieu. Coù leõ caàn löôïc laïi moät soá ñoäng thaùi cuûa vieân Ñoâ ñoác naøy: Thaùng 5/1946 oâng ta töø Saøi Goøn ra Haø Noäi gaëp Hoà Chuû tòch, thaùng 10/1946 khi Ngöôøi töø Phaùp veà nöôùc ñaõ gaëp d’Argenlieu laàn thöù hai taïi Cam Ranh. Nhöng nhö phaàn tröôùc ñaõ chöùng minh muoän nhaát laø ngaøy 5 thaùng Chín 1946 cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ñaõ coù maët ôû Hoàng Koâng vaø xin nhaán maïnh - thôøi ñieåm naøy Chuû tòch Hoà Chí Minh ñang ôû Phaùp (Hoäi nghò Fontainebleau khai maïc ngaøy 06/7/46), song thö 10/10/46 keå treân thì Agneøs vieát “Ñoâ ñoác d’A… khoâng muoán” ñeå meï con baø Nam Phöông rôøi khoûi Hueá, coøn böùc thö tröôùc ñoù - thö 19/9/1946 - ghi roõ “…Ñöùc Thaùnh Cha khuyeân raèng… khoâng neân ñeå ngöôøi Phaùp giuùp M. chaïy khoûi Hueá…”. Nhö vaäy voâ hình trung Ñöùc Thaùnh Cha ñaõ ñeå loä vai troø cuûa d’Argenlieu vaø lieät keâ vöøa neâu cho pheùp ñöa ra hai keát luaän chaéc chaén, ñoù laø: - Tröôùc 05/9/1946 khi cöïu hoaøng coøn ôû Truøng Khaùnh thì d’Argenlieu ñaõ ñeå maét doõi theo böôùc ñi cuûa oâng. Ñieàu ñoù coù nghóa laø muoän nhaát laø ôû vaøo thôøi ñieåm naøy ngöôøi Phaùp ñaõ tìm ra “giaûi phaùp Baûo Ñaïi”. - Vaäy thì taát caû caùc cuoäc baøn thaûo ôû Fontainebleau hay caùc cuoäc gaëp gôõ Chuû tòch Hoà Chí Minh cuûa caùc chính khaùch Phaùp, cuûa d’Argenlieu vaø nhaø caàm quyeàn Phaùp ñoái vôùi Chính phuû Hoà Chí Minh chæ laø ngoaïi giao laù maët laù traùi maø thoâi. Phaûi noùi raèng hoài baáy giôø haønh xöû cuûa d’Argenlieu khoâng ñôn ñoäc tuy raèng Noäi caùc Phaùp thi nhau suïp ñoå do maâu thuaãn noäi boä, song töïu trung “giaûi phaùp Baûo Ñaïi”, coù theå do d’Argenlieu laø ngöôøi thieát keá, vaãn ñöôïc nhieàu chính
135 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 khaùch Phaùp uûng hoä. Baèng chöùng laø ñieäp vieân cuûa cöïu hoaøng ñaõ quan saùt ñöôïc “…hieän nay trong Quoác hoäi nghieâng veà giaûi phaùp quaân chuû…”, maø ñaõ laø “giaûi phaùp quaân chuû” thì chæ coù söï löïa choïn duy nhaát laø cöïu hoaøng Baûo Ñaïi maø thoâi. Baûn maät baùo coøn chính xaùc ñeán ñoä lôøi taâu trình veà chuû tröông cuûa Phaùp laø: “…nhöõng cuoäc haønh quaân taùc chieán ôû Baéc Kyø… ít nhaát nhöõng hoaït ñoäng quaân söï dieãn ra thì phaûi ngay laäp töùc keøm theo moät giaûi phaùp chính trò…” thì treân thöïc teá Thu-Ñoâng 1947 vaø naêm 1948 quaân Phaùp ñaõ caøn queùt leân chieán khu Vieät Baéc, trung du Baéc Boä roài gaáp ruùt baøn thaûo vôùi cöïu hoaøng. Noùi toùm laïi muoán bieát roõ cuoäc chieán tranh Vieät-Phaùp baét ñaàu nhö theá naøo - theo caùch ñaët vaán ñeà cuûa Stein Tønnesson - thì chæ caàn ñoïc laïi lôøi taâu trình cuûa ñieäp vieân cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi laø ngöôøi raønh reõ moïi ngoùc ngaùch chính tröôøng Phaùp: “…vieäc thay ñoåi nhaân söï trong Chính phuû Phaùp cuõng khoâng laøm thay ñoåi tö töôûng cuûa boä maùy cai trò cuûa Phaùp ôû Ñoâng Döông. Quan ñieåm cuûa hoï vaãn laø cuûng coá khoái Lieân hieäp Phaùp, Lieân bang Ñoâng Döông…”. Cuõng vì coù caùi nhìn saéc saûo nhö vaäy maø ngöôøi ñieäp vieân naøy môùi coù theå tö vaán cho cöïu hoaøng nhöõng yù kieán ñaét giaù: “…Do vaäy Ngaøi chæ coù theå thöông löôïng vôùi caùc nhaân vaät Nhaø nöôùc chöù khoâng phaûi nhöõng ngöôøi thöïc thi nhieäm vuï döôùi quyeàn Chính phuû, duø cho ñoù laø nhöõng ‘vieân chöùc cao caáp’ ñi chaêng nöõa…”. Noùi caùch khaùc, haøng nguõ choùp bu Phaùp thôøi baáy giôø duø laø phe “khaùng chieán” hay “phaûn ñoäng”, duø caùnh taû hay caùnh höõu haàu heát trong huyeát quaûn cuûa hoï maùu thöïc daân vaãn laø thaâm caên coá ñeá, neân vì theá cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp cuûa Vieät Nam taát yeáu phaûi xaûy ra. Noùi roõ hôn, ñeå ñöa ñaát nöôùc thoaùt khoûi cheá ñoä nöûa phong kieán, nöûa thuoäc ñòa, choáng laïi möu toan cuûa ngöôøi Phaùp “vaãn laø cuûng coá khoái Lieân hieäp Phaùp, Lieân bang Ñoâng Döông” thì Chính phuû Hoà Chí Minh nhaát thieát phaûi söû duïng baïo löïc caùch maïng. 4. Keát luaän Keå töø ngaøy Caùch maïng Thaùng Taùm thaønh coâng ñeán nay ñaõ 65 naêm troâi qua. Roài ra seõ coøn nhöõng taùc phaåm môùi cuûa caùc nhaø söû hoïc vieát veà hai cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø choáng Myõ keùo daøi suoát 30 naêm cuûa Vieät Nam. Nhöõng tö lieäu môùi phaùt hieän vöøa trình baøy ôû treân giuùp cuûng coá vöõng chaéc theâm luaän ñieåm cuûa ta veà nguyeân nhaân xaûy ra cuoäc chieán tranh Vieät-Phaùp laø do möu ñoà taùi xaâm laêng Vieät Nam cuûa chuû nghóa thöïc daân (Phaùp). (Töø phaûi sang traùi) Vua Baûo Ñaïi, caùc hoaøng töû Nam Tö, Rieâng veà nhaân vaät lòch söû Anh, Hungari taïi Quaûng tröôøng Elyseùe, Paris cöïu hoaøng Baûo Ñaïi coù nhöõng ngaøy Quoác khaùnh Phaùp (1931). (AÛnh TL cuûa PHT)
136 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 ñieàu caàn phaûi laøm roõ. Ñoù laø thôøi treû oâng du hoïc ôû Phaùp suoát 10 naêm trôøi (1922-1932) tu nghieäp chuyeân ngaønh khoa hoïc chính trò ñeå “hoïc ngheà laøm vua” (Phan Thöù Lang, sñd, tr. 34). Phaïm Khaéc Hoøe thì cho bieát cöïu hoaøng chæ laø ngöôøi “…noâng caïn, ngaây thô, nhu nhöôïc, thích aên chôi hôn laø quyeàn bính…” (sñd, tr. 152) coøn Daniel Grandcleùment trong taùc phaåm cuûa mình (ghi roõ coù tham khaûo töø Phaïm Khaéc Hoøe) baûo raèng thôøi baáy giôø cha nuoâi cuûa cöïu hoaøng laø Charles - cöïu Khaâm söù Trung Kyø - duø gaéng söùc nhöng “…ñaõ khoâng thaønh coâng trong vieäc laøm cho Baûo Ñaïi ham muoán quyeàn löïc…” (sñd, tr. 18). Song chæ vôùi 4 böùc thö keå treân, ngöôøi vieát baøi naøy nhaän thaáy dieän maïo cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi coù nhöõng ñöôøng neùt khaùc, khaùc khaù xa so vôùi taát caû nhöõng nhaän xeùt keå treân. Vaø coù leõ cuõng chaúng phaûi maát coâng baên khoaên veà ñoä xaùc thöïc cuûa nhöõng böùc thö naøy bôûi vì chuùng laø nhöõng trao ñoåi noäi boä gia ñình trong ñoù boäc baïch heát nhöõng noãi nieàm taâm söï rieâng tö, nhöõng do döï trong haønh xöû ñoái phoù vôùi hoaøn caûnh thöïc teá. Laïi nöõa, chæ maáy böùc thö naøy cuõng cho thaáy ngay khi vöøa ñaët chaân ñeán Hoàng Koâng cöïu hoaøng ñaõ coù ít nhaát 6 ñöôøng daây lieân laïc khaùc nhau nhö: nhaân vaät T. (mang quaø cho Bino), baø Agneøs ôû Saøi Goøn, baø Charles ôû Phaùp, nhaân vaät P.V. naøo ñoù ôû Ñaø Laït, ngöôøi vieát thö 1947 vaø baïn cuûa oâng ta. Nhöõng chi tieát ñöôïc keå trong caùc böùc thö laø baèng chöùng cho thaáy trong thôøi gian ôû Hoàng Koâng cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ñaõ phaûi töï mình giaûi quyeát nhieàu coâng vieäc, xöû lyù nhieàu tình huoáng ôû vaøo caùc thôøi ñieåm khaùc nhau. Ñaùng chuù yù nhaát laø böùc thö 1947 cho thaáy thôøi ñieåm ñoù ngöôøi vieát ñaõ tham möu raèng “… Ngaøi khoâng neân ngaàn ngaïi ñi tö vaán ôû Chaâu AÂu…” thì chæ moät thaùng sau (coù leõ caûm thaáy thôøi cô ñaõ chín) cöïu hoaøng töø Hoàng Koâng ñaõ bay sang Luaân Ñoân (cuoái thaùng 12/1947), gheù qua Thuïy Só ít ngaøy roài môùi sang Phaùp, tröôùc heát laø ñeán thaêm vôï con ôû Cannes sau ñoù môùi tôùi Paris ñoái thoaïi vôùi “…caùc nhaân vaät Nhaø nöôùc…” cuûa Phaùp vaøo thaùng 2/1948. Chaúng nhöõng theá neáu ñoïc laïi lòch söû khaùng Phaùp giai ñoaïn 1947-1948 seõ thaáy chuû tröông, ñöôøng loái chieán löôïc cuûa thöïc daân Phaùp luùc ñoù ñuùng laø “hoaït ñoäng quaân söï” caàn phaûi song haønh vôùi “giaûi phaùp chính trò”. Neáu vaäy thì phaûi chaêng trong giai ñoaïn naøy tröôùc söï lôùn maïnh töøng ngaøy cuûa löïc löôïng Vieät Minh khaùng chieán, ngöôøi Phaùp tuy ñaõ löïa choïn ñöôïc cöïu hoaøng “…laø nhaân vaät duy nhaát coù theå thoûa maõn giaûi phaùp chính trò tieáp theo hoaït ñoäng quaân söï…” nhöng giöõa hai beân laïi gaàn nhö “ñoàng Cöïu hoaøng Baûo Ñaïi veà laïi Hueá thaùng 7/1949, ngöôøi ñoäi saøng dò moäng” neân xaûy ra khaên ñoùng laø Phan Vaên Giaùo, phía beân phaûi cöïu hoaøng laø tình traïng moät beân thì noân Hoaøng thaân Böûu Loäc. (AÛnh TL cuûa PHT)
137 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 noùng voà vaäp, phía ñoái taùc thì deàn döù laøm eo…, phaûi ñeán taän thaùng 3/1949 khi quaân vieãn chinh Phaùp ôû caùc chieán tröôøng baét ñaàu ôû vaøo theá bí thì ñoâi beân môùi coù ñöôïc thoûa öôùc Elyseeù nhöng ngöôøi Phaùp ñaõ phaûi töø boû aûo moäng veà moät “Nam Kyø quoác” duø hoï ñaõ nhoïc coâng nhaøo naëng ra caùc “Thuû töôùng” Nguyeãn Vaên Thinh, Nguyeãn Vaên Xuaân vôùi nhöõng “Hoäi ñoàng tö vaán” phuïc vuï cho möu ñoà chia ñeå trò. Ñoïc laïi söû lieäu vaø ñoïc kyõ 4 böùc thö keå treân, ngöôøi vieát maïn pheùp ñöa ra moät nhaän xeùt laø: ít nhaát ôû giai ñoaïn töø thaùng 9/1946 ñeán thaùng 3/1949 cöïu hoaøng Baûo Ñaïi khoâng toû ra noâng caïn, nhu nhöôïc, oâng thích quyeàn löïc vaø baét ñaàu chöùng toû daùng daáp cuûa moät chính khaùch döôùi danh xöng töï nhaän laø “Hoaøng ñeá Quoác tröôûng”. Khoa hoïc lòch söû xeùt cho cuøng laø moät quaù trình nhaän thöùc vaø nhö vaäy töø nhöõng tö lieäu môùi neáu coù nhöõng nhaän thöùc môùi laø ñieàu hoaøn toaøn khoâng traùi vôùi yù nghóa cuûa khoa hoïc lòch söû. Ñoái vôùi cöïu hoaøng Baûo Ñaïi, neáu khoâng hieåu roõ baûn chaát giai caáp cuûa oâng, chæ chaêm chaêm khai thaùc chuyeän ñôøi tö ñeå ñöa ra keát luaän toång quan oâng laø ngöôøi “…chæ chuù taâm ñeán du hí…” thì ñieàu ñoù vöøa toû ra thieáu nghieâm tuùc laïi vöøa ñoàng nghóa vôùi vieäc khoâng hieåu ñöôïc giaù trò maùu xöông ñoàng baøo ta ñaõ phaûi ñoå ra trong cuoäc khaùng chieán choáng Phaùp vaø can thieäp Myõ. Bôûi vì caùch maïng giaûi phoùng daân toäc khoâng phaûi laø cuoäc daïo chôi treân con ñöôøng baèng phaúng. Thaùng 9/2010 PHT CHUÙ THÍCH Thaùng Chín: Nguyeân vaên trong thö vieát “19 September…” neân khi dòch vieát laø 19 thaùng Chín (1) chöù khoâng ghi 19 thaùng 9… (2) Nay laø soá 109 ñöôøng Nguyeãn Du, phöôøng Beán Thaønh, quaän I, TP Hoà Chí Minh. Toøa nhaø naøy voán cuûa oâng Pierre Nguyeãn Höõu Haøo, thaân sinh cuûa baø Agneøs vaø Marie Theùreøse töùc Hoaøng haäu Nam Phöông. Thaùng 3/1934 töø ñòa ñieåm naøy Marie Theùreøse xuaát giaù veà laøm daâu xöù Hueá, baø Agneøs (cuõng mang quoác tòch Phaùp) tuy ñaõ laáy choàng ngöôøi Phaùp, sôû höõu toøa nhaø naøy. Moät soá taøi lieäu cho bieát naêm 1955 toøa nhaø bò Ngoâ Ñình Dieäm tòch thu, sau ñoù trôû thaønh söù quaùn Ñaïi Haøn cho ñeán 30/4/1975. Sau naêm 1990 nöôùc ta thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi Haøn Quoác vaø nôi naøy trôû thaønh Laõnh söï quaùn Haøn Quoác taïi TP Hoà Chí Minh (PHT). (3) Thö naøy baø Agneøs ñeà ngaøy 19 thaùng Chín chính laø hoài aâm thö cuûa cöïu hoaøng ñeà ngaøy “moàng 5”. (4) ...tình caûm cuûa Ngaøi: haún laø tình caûm cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi luùc ñoù vôùi vôï con vaø thaân thuoäc (PHT). (5) Töùc Hoaøng haäu Nam Phöông (PHT). (6) Töùc Baù töôùc Didelot, choàng baø Agneøs. (7) Ñöùc Thaùnh Cha: nguyeân vaên vieát laø Saint Peøre. (8) M.: töùc Mariette, Nam Phöông Hoaøng haäu (PHT). (9) Naêm 1940 ñang dieãn ra chieán tranh theá giôùi thöù II, nöôùc Phaùp bò phaùt xít Ñöùc xaâm löôïc neân thö cuûa Hoàng y Tedeschini khoâng gôûûi ñeán Ñoâng Döông ñöôïc (PHT). (10) Töùc baø Charles, meï nuoâi cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi (PHT). (11) Bino laø teân goïi trong nhaø cuûa Hoaøng töû Baûo Long.
138 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (12) Töùc Denis Leâ Phaùt An, con trai tröôûng cuûa oâng Leâ Phaùt Syõ vaø laø anh caû cuûa baø Leâ Thò Bình - thaân maãu cuûa baø Agneøs vaø Nam Phöông. ÔÛ ñaây dòch giaû vieát laø “caäu Denis” coù leõ laø theo phöông ngöõ Nam Boä (PHT). (13) beänh vieän ña khoa Saint Paul: nay vaãn giöõ teân cuõ, naèm ôû vò trí cuõ, thuoäc ñöôøng Ñieän Bieân Phuû, quaän 3, TP Hoà Chí Minh (PHT). (14) Töùc Haïnh Thoâng Taây, moät ñòa danh. Taïi vuøng ñaát naøy vaøo ñaàu theá kyû 20 doøng hoï Leâ Phaùt xaây leân moät nhaø thôø goïi laø Nhaø thôø Haïnh Thoâng Taây. Naêm 1946, khi Denis Leâ Phaùt An qua ñôøi oâng ñöôïc an taùng trong khuoân vieân nhaø thôø. Nay vò trí nhaø thôø naèm taïi ngaõ ba ñöôøng Quang Trung-Leâ Vaên Thoï, phöôøng 11, quaän Goø Vaáp, TP Hoà Chí Minh (PHT). (15) …caát giöõ taïi moät nôi chaéc chaén: AÙm chæ vieäc nhöõng taøi saûn coù giaù trò vaø nhöõng giaáy tôø taøi lieäu cuûa cöïu hoaøng ñaõ ñöôïc caát giöõ caån thaän, kín ñaùo (PHT). (16) Töùc Baù töôùc Didelot, choàng cuûa baø Agneøs, teân ñaày ñuû laø Pierre Didelot. Trong baøi vieát “Hieåu theâm veà Nam Phöông Hoaøng haäu qua moät soá thö ñaõ vieát göûi cöïu hoaøng Baûo Ñaïi” ñaêng treân Taïp chí Hueá Xöa & Nay soá 100 (7-8/2010) taïi trang 81, chuùng toâi giaûi thích sai raèng Pierre laø teân con trai baø Agneøs. Vaäy xin caùo loãi vôùi ñoäc giaû (PHT). (17) Ñoâ ñoác d’A: teân ñaày ñuû laø Yeonges Thierry d’Argenlieur, Ñoâ ñoác haûi quaân Phaùp, giöõ vai troø Cao uûy Phaùp taïi Ñoâng Döông töø 30/4/1945 ñeán 01/4/1947. (18) nhöõng ngöôøi baïn: coù leõ aùm chæ ñôn vò Veä quoác ñoaøn thôøi ñieåm ñoù laøm nhieäm vuï baûo veä meï con baø Nam Phöông ñang soáng trong cung An Ñònh (PHT). (19) ...caùc hieäp ñònh vôùi Phaùp: Caâu vaên naøy coù leõ aùm chæ tình traïng luùc baáy giôø (thaùng 9 vaø 10/1946, thôøi ñieåm Agneøs vieát 2 böùc thö naøy) Phaùp ñaõ kyù keát vôùi Chính phuû Hoà Chí Minh Hieäp ñònh Sô boä 06/3/1946, Taïm öôùc Fontainbleau (9/1946) neân ngöôøi Phaùp chöa daùm coâng khai uûng hoä yù ñoà taùi laäp cheá ñoä quaân chuû ôû Vieät Nam (PHT). (20) Töùc Thierry d’ Argenlieur (PHT). (21) Vieát taét töø chöõ Vieät Minh. (22) Vinh: töùc Vónh Thuïy, teân huùy cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi. Cöïu hoaøng hoài nhoû du hoïc Phaùp vôùi tö caùch laø Hoaøng töû Vónh Thuïy vaø ñöôïc oâng baø Charles nhaän laøm con nuoâi. Vì cho raèng “Vónh” laø hoï neân baø Charles goïi con theo hoï laø “Vinh”, thieáu daáu ngaõ (~)ø theo phong caùch Taây phöông laø caùch goïi traân troïng (PHT). (23) Meï: dòch theo caùch xöng hoâ Taây phöông chöù khoâng theo phöông ngöõ Nam hoaëc Hueá goïi laø “maù”, “maï”. (24) Trong nguyeân vaên vieát laø “Vous”, chuùng toâi dòch laø “con” theo caùch goïi cuûa ngöôøi Vieät Nam. (25) Chi tieát naøy chöùng toû thö ñöôïc gôûi baèng tay (PHT). (26) Laø teân goïi ôû nhaø cuûa coâng chuùa Phöông Lieân (PHT). (27) Le Fol nguyeân laø Thoáng söù Phaùp taïi Baéc Kyø vaøo cuoái nhöõng naêm 1930. (28) Coù leõ laø cô hoäi ñeå chuyeån böùc thö naøy qua tay moät ngöôøi tin caån naøo ñoù (PHT). (29) Leùon Blum laø Chuû tòch Ñaûng Xaõ hoäi Phaùp. Töø thaùng 12/1946 laø Thuû töôùng Phaùp thay theá Georges Bidaul (PHT). (30) M.R.P: vieát taét cuûa cuïm töø Mouvement du rassemblement populaire (Phong traøo taäp hôïp nhaân daân). (31) Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng: Nguyeân vaên laø Presidence du conseil. Dòch giaû dòch thaønh Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä tröôûng coù leõ laø theo ngöõ caûnh cuï theå böùc thö naøy ñöôïc vieát thaùng 11/1947. Ñoäc giaû quan taâm coù theå tham khaûo theâm baøi vieát “Lòch söû bieán hoùa cuûa chöùc danh President” cuûa dòch giaû in trong Taïp chí Lòch söû Quaân söï soá 10/2008, tr 43-45 (PHT). (32) Nhaân vaät naøy chính laø keû ra leänh cho töôùng Morlieøre - Tö leänh quaân Phaùp taïi Baéc Boä noå suùng vaøo Haûi Phoøng ngaøy 27/11/1946 (PHT). (33) nhöõng ngöôøi xung quanh Beä haï: töùc nhoùm Phan Vaên Giaùo, Nguyeãn Töôøng Tam, Nguyeãn Haûi Thaàn, Vuõ Hoàng Khanh, Traàn Troïng Kim luùc baáy giôø laàn löôït sang Hoàng Koâng gaëp cöïu hoaøng (PHT).
139 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 6 (83). 2010 (34) Trong moät böùc thö cuûa baø Charles ñeà ngaøy 28/9/1949 gôûi cöïu hoaøng luùc ñoù ñang ôû Ñaø Laït coù göûi gaém moät ngöôøi baø con cuõng teân laø Paul, khoâng roõ ñaây coù phaûi laø söï truøng teân ngaãu nhieân khoâng. Chuùng toâi seõ coâng boá laù thö naøy vaøo dòp khaùc (PHT). (35) Trong taùc phaåm cuûa Daniel Grandcleùment coù nhaéc ñeán moät nhaân vaät coù teân laø Paul Ramadier. Taùc giaû keå laïi töø ngaøy 01/4/1947 Bollaert sang Vieät Nam giöõ vai troø Cao uûy Phaùp taïi Ñoâng Döông (thay theá d’Argenlieu) mang theo moät baûn huaán thò coù chöõ kyù cuûa Thuû töôùng Phaùp laø Paul Ramadier (sñd, tr. 353). Chuùng toâi ñaõ tra cöùu nhieàu taøi lieäu ñeàu noùi raèng töø giöõa thaùng 12/1946 ñeán cuoái 1947, Thuû töôùng Phaùp laø Leùon Blum - ngöôøi keá nhieäm vai troø cuûa Georges Bidault (PHT). (36) danh nghóa “khaùng chieán”: töùc laø nhoùm cuûa töôùng De Gaulle, thuû lónh phe khaùng chieán choáng Phaùt xít Ñöùc xaâm löôïc Phaùp hoài theá chieán II (PHT). (37) Thoáng cheá Peùtain, ngöôøi ñaõ ñaët buùt kyù hieäp ñònh ñình chieán (16/6/1940) thöïc chaát laø hieäp öôùc ñaàu haøng Phaùt xít Ñöùc. Sau theá chieán II, oâng bò Toøa aùn Phaùp keát toäi phaûn quoác laõnh aùn töû hình nhöng khoâng phaûi thi haønh aùn vì ñaõ ngoaøi 90 tuoåi (PHT). (38) Nguyeãn Vaên Xuaân luùc naøy mang haøm Thieáu töôùng, quoác tòch Phaùp vaø sinh soáng ôû Phaùp. Thaùng 5/1947 oâng laøm Thuû töôùng “Chính phuû laâm thôøi Vieät Nam” chuû tröông Vieät Nam ñoäc laäp trong Lieân hieäp Phaùp. Thaùng 5/1948 ñöôïc Phaùp thaêng haøm Trung töôùng (PHT). (39) Leâ Vaên Hoaïch, thaùng 6/1948 laø Quoác vuï khanh trong chính phuû cuûa töôùng Xuaân. Tröôùc ñoù, thaùng 11/1946 Leâ Vaên Hoaïch laø Thuû töôùng Coäng hoøa Nam Kyø thay Nguyeãn Vaên Thinh töï saùt vì bò ngöôøi Phaùp boû rôi (PHT). (40) Sinh thôøi, Hoaøng haäu Nam Phöông bò laõng tai baåm sinh vaø lao haïch, töùc beänh traøng nhaïc (PHT). (41) Nhö vaäy thôøi gian naøy Hoaøng töû Baûo Long ôû Paris chöù khoâng phaûi “...tính neát böôùng bænh, khoù baûo...” neân phaûi hoïc ôû tröôøng Roches naøo ñoù ôû Pau vì tröôøng naøy “kyû luaät raát nghieâm khaéc” (Grandcleùment, sñd, tr. 382. PHT). (42) M. ñang noùng loøng chôø ngaân phieáu: xin löu yù chi tieát naøy vì moät vaøi taùc giaû vieát trong taùc phaåm cuûa mình cho raèng thôøi kyø cöïu hoaøng ôû Hoàng Koâng tuùng thieáu, phaûi tieâu tieàn cuûa ngöôøi tình (PHT). (43) Nguyeãn Thaønh. Chuû tòch Hoà Chí Minh vôùi caùc nhaø baùo nöôùc ngoaøi, Nxb Coâng an Nhaân daân, 2005, tr. 54. (44) Taïp chí Hueá Xöa vaø Nay, soá 100 (7-8/2010). TOÙM TAÉT Baøi vieát coâng boá 3 böùc thö vaø 1 baûn töôøng trình cuûa ngöôøi thaân vaø thuoäc haï gôûi cho cöïu hoaøng Baûo Ñaïi trong thôøi gian oâng soáng löu vong ôû Hoàng Koâng. Qua nhöõng tö lieäu naøy, ngöôøi ñoïc coù theå nhaän thaáy con ngöôøi vaø caùch haønh xöû cuûa cöïu hoaøng Baûo Ñaïi coù nhieàu ñieåm khaùc bieät khaù xa so vôùi nhöõng ñieàu saùch baùo ñaõ vieát veà oâng töø tröôùc ñeán nay. Caùc tö lieäu naøy coøn cho thaáy roõ, ñeå thöïc hieän aâm möu taùi xaâm löôïc Vieät Nam, ngöôøi Phaùp ñaõ tìm ra “giaûi phaùp Baûo Ñaïi” ngay töø naêm 1946. Cöïu hoaøng bieát ñieàu ñoù neân oâng khoâng toû ra noâng caïn, nhu nhöôïc, oâng thích quyeàn löïc vaø baét ñaàu chöùng toû daùng daáp cuûa moät chính khaùch döôùi danh xöng töï nhaän laø “Hoaøng ñeá Quoác tröôûng”. ABSTRACT SOME NEW DOCUMENTS ON EX-EMPEROR BAÛO ÑAÏI DURING HIS TIME IN HONGKONG 1946-1947 The article publicizes three letters and a report of ex-Emperor Baûo Ñaïi’s relative and subordinate sending to him during his exile in Hongkong. Through these documents, readers can realize his character and behavior, which was fairly different from what has been told about him. These documents also shows that the French, in carrying out their plot of reinvading Vietnam, found the “Baûo Ñaïi solution” right in 1946. Knowing that, the ex-Emperor was not yielding. He loved power and proved himself as a polotician by self-appointing “Emperor-Head of State”.