Báo cáo nghiên cứu khoa học " VỀ YẾU TỐ NƯỚC TRONG LỄ HỘI OK-OM-BOK CỦA ĐỒNG BÀO KHMER Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG "

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Thêm vào BST

Báo xấu

158
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ok-om-bok là lễ hội lớn sau lễ hội Chol-chnam-thmay của đồng bào Khmer ở đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Nếu như Chol-chnam-thmay là lễ hội mừng năm mới và diễn ra vào đầu mùa mưa (giữa tháng 4 dương lịch) thì lễ hội Ok-om-bok được tổ chức vào ngày rằm tháng 10 âm lịch, thời điểm vừa thu hoạch vụ lúa mùa xong và là cao điểm của mùa nước lũ trong năm. Vào đêm rằm tháng 10 âm lịch, đồng bào Khmer tụ tập trước sân chùa hoặc sân nhà chờ trăng lên. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo nghiên cứu khoa học " VỀ YẾU TỐ NƯỚC TRONG LỄ HỘI OK-OM-BOK CỦA ĐỒNG BÀO KHMER Ở ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG "

23 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 VEÀ YEÁU TOÁ NÖÔÙC TRONG LEÃ HOÄI OK-OM-BOK CUÛA ÑOÀNG BAØO KHMER ÔÛ ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG Lê Công Lýý* Ok-om-bok laø leã hoäi lôùn sau leã hoäi Chol-chnam-thmay cuûa ñoàng baøo Khmer ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL). Neáu nhö Chol-chnam-thmay laø leã hoäi möøng naêm môùi vaø dieãn ra vaøo ñaàu muøa möa (giöõa thaùng 4 döông lòch) thì leã hoäi Ok-om-bok ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy raèm thaùng 10 aâm lòch, thôøi ñieåm vöøa thu hoaïch vuï luùa muøa xong vaø laø cao ñieåm cuûa muøa nöôùc luõ trong naêm. Vaøo ñeâm raèm thaùng 10 aâm lòch, ñoàng baøo Khmer tuï taäp tröôùc saân chuøa hoaëc saân nhaø chôø traêng leân. Khi traêng vöøa leân thì leã Ok-om-bok (ñuùt coám deïp)(1) baét ñaàu: ngöôøi cao tuoåi nhaát trong gia ñình hoaëc oâng Acha (thaày cuùng) laáy thöùc aên moãi thöù moät ít (nhöng baét buoäc phaûi coù coám deïp) ñeå vaøo naém tay roài ñuùt Leã ñuùt coám deïp thaät nhieàu vaøo mieäng cho treû con aên vaø hoûi xem chuùng öôùc muoán gì vaøo muøa tôùi. Caâu traû lôøi cuûa ñöùa beù ñöôïc coi nhö laø döï baùo cho muøa sau. “Ok-om-bok” laø phaàn leã (nghóa laø “ñuùt coám deïp”) coøn “ñua ghe ngo” (tuk- ngo: ghe/thuyeàn cong) laø phaàn hoäi. Tuy nhieân, leã hoäi naøy khoâng phaûi chæ goàm leã “ñuùt coám deïp” vaø hoäi “ñua ghe ngo” maø thöôøng keøm theo leã thaû ñeøn nöôùc (hoa ñaêng), ñeøn gioù vaø caùc hoaït ñoäng vui chôi giaûi trí khaùc nhö muùa laêm-thol, muùa xaø-daêm, dieãn tuoàng roâ-baêm, duø-keâ vaø haùt aø-day… Ngoaøi hoäi ñua ghe ngo buoäc phaûi toå chöùc ban ngaøy ra, haàu heát caùc nghi thöùc cuûa leã hoäi Ok-om-bok ñeàu dieãn ra ban ñeâm. Toång hôïp caùc yeáu toá “ban ñeâm”, “nöôùc lôùn” vaø “traêng troøn” coù yù nghóa nhaán maïnh yeáu toá aâm tính nhaèm caûm taï thaàn nöôùc ñaõ phoø trôï cho muøa maøng töôi toát, vaïn vaät sinh soâi vaø ñöa tieãn nöôùc trôû laïi veà nguoàn (bieån). Vì nöôùc ñöôïc ngöôøi Khmer hình töôïng hoùa thaønh maët traêng neân ñaây cuõng goïi laø leã cuùng traêng (Bund Thvai-pres-khe). Cuõng nhö nhieàu leã hoäi khaùc cuûa ñoàng baøo Khmer, leã hoäi Ok-om-bok tích hôïp caû yeáu toá noâng nghieäp laãn yeáu toá Phaät giaùo beân trong noù. Tuy nhieân, trong leã hoäi naøy, yeáu toá noâng nghieäp ñaäm neùt hôn, theå hieän ôû tính chuyeån muøa cuûa noù: ñaùnh daáu cao ñieåm cuûa muøa nöôùc vaø laø thôøi ñieåm chuyeån tieáp töø muøa möa sang muøa naéng (muøa khoâ), keát thuùc moät vuï muøa troàng troït. * Phaân vieän Vaên hoùa Ngheä thuaät Vieät Nam taïi TP Hoà Chí Minh.
24 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 1. Veà yeáu toá nöôùc trong ñôøi soáng ñoàng baøo Khmer Cuõng nhö ngöôøi Vieät, ñoàng baøo Khmer laø cö daân noâng nghieäp luùa nöôùc ñieån hình. ÔÛ ÑBSCL tröôùc ñaây coù raát nhieàu gioáng luùa cuûa ngöôøi Khmer nhö naøng thôm, naøng quôùt, naøng chaâu, naøng tieàu… Do ñoù, trong tín ngöôõng cuûa ñoàng baøo Khmer coù nöõ thaàn luùa tay caàm boù luùa, cöôõi treân löng con caù thaùt laùt. Chính vì theá maø trong caùc cuoäc ñaáu xaûo luùa gioáng ôû Soùc Traêng do Thoáng ñoác Nam Kyø toå chöùc vaøo naêm 1923, caùc noâng gia baûn xöù mang ñeán 280 gioáng luùa khaùc nhau, naêm 1924 coù tôùi 209 gioáng luùa.(2) Do soáng chuû yeáu baèng ngheà troàng luùa nöôùc neân sau ñaát thì nöôùc laø yeáu toá quan troïng haøng ñaàu ñoái vôùi ngöôøi Khmer. Khaûo saùt sô boä kho taøng tuïc ngöõ Khmer cho thaáy trong soá 39 caâu tuïc ngöõ veà giôùi töï nhieân thì coù tôùi 18 caâu noùi veà nöôùc.(3) Ñaëc bieät, khi heä thoáng thuûy lôïi vaø khoa hoïc kyõ thuaät coøn chöa phaùt trieån thì muøa maøng caøng phuï thuoäc vaøo löôïng nöôùc möa, daãn ñeán tín ngöôõng suøng baùi nöôùc. Tín ngöôõng naøy ôû ngöôøi Vieät ñoàng baèng Baéc Boä chuû yeáu theå hieän qua vieäc thôø töù phaùp (boán vò thaàn Maây, Möa, Saám, Chôùp), coøn ôû ñoàng baøo Khmer ÑBSCL laø thaàn Neakta-töùc (thaàn nöôùc) vaø raén thaàn Naga.(4) Vaøo khoaûng giöõa thaùng 4 döông lòch haøng naêm, lieàn sau leã Chol-chnam- thmay laø leã caàu möa. Leã naøy tröôùc heát dieãn ra taïi mieáu Neakta-töùc, chuû yeáu laø nghi thöùc tuïng nieäm. Ngaøy xöa coøn coù nghi thöùc choïc tieát heo xem maùu chaûy nhieàu hay ít ñeå ñoaùn löôïng möa hay ñaáu voõ, leân ñoàng ñeán khi toaùt moà hoâi ñeå caàu möa. Moät soá nôi coøn laáy töôïng thaàn Baø La Moân (ñöôïc ñoàng nhaát vôùi Neakta) quaúng xuoáng nöôùc ñeå caàu möa.(5) Do yeáu toá nöôùc giöõ vai troø soáng coøn neân huyeàn thoaïi Khmer keå raèng töø buoåi sô khai, hoaøng töû Prah Thong töø AÁn Ñoä sang cöôùi coâng chuùa Thuûy Teà laø con gaùi cuûa vua raén 9 ñaàu, ñöôïc vua cha uoáng caïn nöôùc bieån ñeå laäp ra quoác gia Cao Mieân. Sau ñoù, nhaø vua naøo cuûa vöông quoác Cao Mieân cuõng phaûi cöôùi coâng chuùa raén ñeå ñeàn ôn.(6) Coâng chuùa raén ñoù chính laø hình töôïng raén thaàn Naga maø theo truyeàn thuyeát thì noù luoân ngöï trò beân trong ngoâi thaùp baèng vaøng trong cung caám. Moãi ñeâm raén thaàn bieán thaønh ngöôøi phuï nöõ xinh ñeïp vaø nhaø vua phaûi ñeán aân aùi vôùi noù tröôùc roài môùi coù theå nguû vôùi hoaøng haäu vaø cung phi. Neáu ñeâm naøo nhaø vua khoâng ñeán aân aùi vôùi raén thaàn thì ngaøi seõ gaëp tai hoïa. Ngöôïc laïi, neáu ñeâm naøo raén thaàn khoâng xuaát hieän töùc laø ngaøy cheát cuûa nhaø vua ñaõ ñeán.(7) Moâtip ngöôøi keát duyeân vôùi raén nhö treân laëp ñi laëp laïi raát nhieàu laàn trong kho taøng truyeän daân gian Khmer nhö caùc truyeän Chuù Raén thaàn Naga treân kieán truùc Khmer raén coù chieác nhaãn thaàn, Söï tích
25 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 raén laáy ngöôøi...(8) Caùc truyeän naøy ñöôïc saùng taùc döïa vaøo moâtip “Hoaøng töû Thong laáy coâng chuùa raén” noùi treân nhöng coù thay ñoåi cho phuø hôïp vôùi ñaø phaùt trieån cuûa cheá ñoä phuï heä: raén ñoùng vai troø ngöôøi choàng. Ngoaøi ra, moâtip “Ngöôøi cöùu raén - raén ñeàn ôn” cuõng khaù phoå bieán nhö trong caùc truyeän Chaâu Sanh, Hai anh em vaø con raén thaàn…(9) Caùc moâtip naøy theå hieän duyeân nôï truyeàn kieáp cuûa ngöôøi Khmer vôùi yeáu toá nöôùc maø thaàn raén chính laø bieåu töôïng. Do aûnh höôûng ñaïo Baø La Moân neân ngöôøi Khmer thôø thaàn Siva vôùi hình töôïng chieác linga mang ñaàu raén. Ñeán khi Phaät giaùo xaâm nhaäp vaøo xaõ hoäi ngöôøi Khmer thì tín ngöôõng suøng baùi nöôùc ñöôïc tích hôïp vaøo vôùi truyeàn thuyeát keå chuyeän raén thaàn Naga naèm cuoän thaân laøm baûo toïa cho Ñöùc Phaät ngoài nhaäp ñònh beân soâng vaø vöôn cao 7 ñaàu(10) laøm taùn che möa cho Ñöùc Phaät choáng laïi söï taán coâng cuûa Ma vöông möu phaù ñoå caùi khoaûnh khaéc quyeát ñònh treân böôùc ñöôøng chöùng ngoä cuûa ngaøi. Söï tích hôïp tín ngöôõng suøng baùi nöôùc vaøo Phaät giaùo coù leõ ñöôïc theå hieän roõ neùt nhaát qua ghi nhaän cuûa Chaâu Ñaït Quan trong Chaân Laïp phong thoå kyù [naêm 1296]: Giöõa hoà nöôùc trong kinh thaønh AÊng-co coù moät ngoâi thaùp, “trong thaùp coù moät töôïng Phaät naèm baèng ñoàng, taïi loã ruùn nöôùc voït ra khoâng ngöøng”.(11) Moâtip naøy coù leõ baét nguoàn töø huyeàn thoaïi Baø La Moân keå veà vieäc thaàn Visnu naèm nguû treân mình raén thaàn Naga, hoa sen hieän ra töø ruùn cuûa thaàn vaø chính töø ñaây maø thaàn Brahma ñaûn sinh ñeå tieáp tuïc söï nghieäp saùng taïo theá giôùi. Neáu quan nieäm ruùn laø trung taâm cuûa söï soáng(12) thì hình aûnh doøng nöôùc voït ra töø loã ruùn cuûa Ñöùc Phaät ñaõ ñoàng hoùa nöôùc vôùi söùc soáng cuûa Phaät phaùp. Tuy nhieân, nöôùc - theå hieän qua hình töôïng raén thaàn Naga - cuõng coù hai maët: vöøa baûo hoä muøa maøng (cuõng nhö hoä phaùp cuûa Phaät giaùo) laïi vöøa phaù muøa maøng, vöøa giuùp ngöôøi laïi vöøa haïi ngöôøi. Do ñoù, trong söû thi Ramayana coù keå chuyeän quyû Ravana tung ra vuõ khí laø nhöõng con raén quaùi gôû phun ra löûa vaø noïc ñoäc, vôùi nhöõng caëp nanh daøi ñoà soä vaø hoaøng töû Rama phaûi duøng haøng ngaøn con ñaïi baøng (Garuda) ñeå tieâu dieät raén. Trong kho taøng truyeän daân gian Khmer cuõng coù moâtip dieät raén/traên/chaèn cöùu ngöôøi nhö truyeän Chaâu Sanh - Chaâu Thong,(13) Hai con quaï vaø raén, Truyeän con traên...(14) Do tính hai maët ñoù maø taïi ñeàn AÊng-co Thom, hình töôïng raén thaàn Naga 7 ñaàu ñöôïc theå hieän nhieàu nhaát vaø ñeïp nhaát. Taïi ñeàn naøy, ôû cöûa nam coù hình maáy vò thaàn naém chaët laáy moät ñaàu cuûa raén thaàn Naga, noù cuoän mình moät caùch töôïng tröng xung quanh nuùi Meru (nuùi thieâng ôû AÁn Ñoä maø ngoâi ñeàn naøy ñöôïc coi nhö moät bieåu töôïng), ñuoâi noù voøng qua cöûa baéc vaø bò maáy con quyû tuùm laáy. Thaàn vaø quyû luaân phieân nhau keùo con raén veà phía mình vaø coù theå laøm xoay voøng hoøn nuùi ôû giöõa, ñaùnh nöôùc bieån laáy thöùc aên cuûa thaàn cho chuùng sinh.(15) Phaûi chaêng hình töôïng naøy haøm nghóa: nöôùc voán coù hai maët lôïi haïi neân ñeå coù mieáng aên thì con ngöôøi phaûi ñaáu tranh giaønh giaät töø noù?
26 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Ñoái vôùi ngöôøi Khmer xöa, raén thaàn Naga laø chieác caàu huyeàn dieäu ñeå ñi vaøo xöù sôû cuûa thaàn linh. Do ñoù, doïc hai beân chieác caàu ñaù ñi vaøo ñeàn AÊng-co Wat xöa kia laø caùc caëp töôïng thaàn vaø quyû ôû moãi beân oâm raén thaàn Naga giaønh giaät keùo veà phía mình. Tröôùc ñaây, taïi chieác caàu naøy coù 54 töôïng thaàn vaø 54 töôïng quyû oâm raén thaàn Naga ôû moãi beân caàu nhöng hieän nay chæ coøn laïi moät vaøi töôïng maø thoâi. Con soá 108 naøy laø con soá thieâng lieâng trong AÁn Ñoä giaùo (thaàn Visnu vaø Siva cuõng chæ xuaát hieän ñuùng 108 laàn).(16) 2. Ok-om-bok: leã hoäi nöôùc Nhö treân ñaõ noùi, leã hoäi Ok-om-bok dieãn ra vaøo giai ñoaïn cao ñieåm cuûa muøa nöôùc noåi, vaøo luùc traêng troøn vaø con nöôùc lôùn nhaát trong naêm. Ñaây cuõng laø giai ñoaïn laäp ñoâng, thôøi tieát baét ñaàu chôùm laïnh vaø nöôùc chuaån bò ruùt neân cuõng laø cao ñieåm cuûa muøa khai thaùc caù ñoàng. Ñeâm 15/10 aâm lòch, sau khi laøm leã ñuùt coám deïp, ñoàng baøo Khmer laøm leã thaû hoa ñaêng (ñeøn nöôùc) ñöôïc trang trí röïc rôõ keøm nhieàu thöù leã vaät trang troïng ñeå taï ôn thaàn nöôùc (thaàn maët traêng) qua moät vuï muøa. 2 1. Leã thaû ñeøn trôøi 2. Leã thaû ñeøn nöôùc 3. Ghe ngo 4. Hoäi ñua ghe ngo 1 3 4
27 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Saùng ngaøy 16/10 aâm lòch laø hoäi ñua ghe ngo (tuk-ngo). Trong tieáng Khmer, “tuk-ngo” nghóa laø “ghe cong” do hình daùng thon daøi (daøi khoaûng 24m, ñoaïn giöõa roäng khoaûng 1,2m) cuûa thuyeàn ñoäc moäc vôùi hai ñaàu cong vuùt nhö hình con raén. Theo quan nieäm cuûa ngöôøi Khmer, chieác ghe ngo chính laø bieåu töôïng cuûa raén thaàn Naga, vò thaàn nöôùc ñem laïi söï soáng cho coäng ñoàng. Do ñoù, treân thaân ghe ngo thöôøng ñöôïc trang trí caùc hình roàng raén tieán veà phía tröôùc vaø ñaëc bieät laø ôû muõi ghe luoân ñöôïc sôn ba voøng vaøng ñoû bieåu töôïng cho coå cuûa raén thaàn Naga. Thaäm chí, nhaø vaên Sôn Nam coøn cho bieát, sau khi Ñöùc Phaät caûm hoùa ñöôïc raén thaàn Naga, ngöôøi Khmer beøn khoeùt thaân caây sao theo hình raén ñeå laøm ghe ngo.(17) Truyeän coå tích Khmer coù keå veà “Söï tích hoäi ñua bôi” nhö sau: Vua Roàng vaø vua Ngöôøi toå chöùc bôi ñua. Vua Ngöôøi bôi khoâng laïi beøn ruùt göôm ñaâm ngang löng vua Roàng, maùu vua Roàng phun dính ñaày vua Ngöôøi. Vì vua Roàng bò thöông neân thaát baïi, vôï vua Roàng thuoäc veà vua Ngöôøi. Nhöng vì bò dính maùu ñoäc cuûa vua Roàng neân vua Ngöôøi beänh cuøi vaø cheát. Sau ñoù vua Roàng ñöôïc tieân cöùu soáng laïi vaø ñoaøn tuï vôùi vôï. Nhöng vôï vua Roàng noùi ñaõ troùt thöông vua Ngöôøi neân xin vua Roàng toå chöùc kyû nieäm ngaøy hai vua ñaõ ñua bôi. Vua Roàng ñoàng yù. Ñoù chính laø nguoàn goác cuûa hoäi ñua ghe ngo.(18) Trong coát truyeän treân, vua Roàng chính laø moät bieåu hieän khaùc cuûa raén thaàn Naga, töùc thaàn nöôùc. Vua Ngöôøi tìm moïi caùch ñeå thaéng vua Roàng chính laø caùch ngöôøi Khmer theå hieän quyeát taâm cheá ngöï nöôùc. Rieâng vieäc vua Ngöôøi laáy vôï cuûa vua Roàng coøn theå hieän khaùt voïng chinh phuïc nöôùc cuûa ngöôøi Khmer khi nöôùc luõ ngaäp traøn vaø baét ñaàu gaây haïi cho cuoäc soáng cuûa hoï. (Kieåu truyeän naøy coù phaàn gioáng vôùi truyeàn thuyeát “Sôn Tinh - Thuûy Tinh” cuûa ngöôøi Vieät). Neáu nhö trong leã caàu möa (toå chöùc vaøo khoaûng giöõa thaùng 4 döông lòch), ngöôøi Khmer coù nghi thöùc bôi xuoàng treân caïn ñeå caàu nöôùc thì trong hoäi ñua ghe ngo (döôùi soâng), caùc ñoäi thi nhau bôi thaät nhanh nhö ñeå chieán thaéng doøng nöôùc laø moät caùch ñoái phoù vôùi nöôùc. Ñoái phoù ñi lieàn vôùi toáng tieãn neân song song vôùi hoäi ñua ghe ngo laø leã thaû ñeøn gioù vaøo ñeâm 15/10 aâm lòch (ngay sau leã ñuùt coám deïp) nhaèm theå hieän öôùc voïng xua tan söï aåm öôùt vaø boùng toái, hay noùi caùch khaùc laø “caàu taïnh” vaø höôùng ñeán thaàn maët trôøi. 3. Khai thaùc yeáu toá nöôùc trong leã hoäi Ok-om-bok Treân traùi ñaát cuûa chuùng ta, nöôùc chieám ñeán hôn 3/4. Trong cô theå cuûa sinh vaät, nhìn chung thaønh phaàn caáu taïo chuû yeáu laø nöôùc. Rieâng ôû con ngöôøi vaø loaøi thuù, trong giai ñoaïn mang thai cuûa gioáng caùi, baøo thai hoaøn toaøn naèm trong khoái nöôùc oái trong töû cung cuûa cô theå meï. Do con ngöôøi ñöôïc sinh ra töø moâi tröôøng nöôùc, lôùn leân nhôø moâi tröôøng nöôùc neân khi cheát ñi hoï cuõng quan nieäm raèng chính laø trôû veà vôùi moâi tröôøng nöôùc. Ñoù chính laø nguoàn goác cuûa quan taøi hình thuyeàn vaø hoø ñöa linh (ñöa ñaùm tang) khaù phoå bieán ôû cö daân Ñoâng Nam AÙ.(19)
28 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 Nhöõng yù nghóa töôïng tröng cuûa nöôùc coù theå quy veà ba chuû ñeà chính laø: nguoàn soáng, phöông tieän thanh taåy vaø trung taâm taùi sinh.(20) Nöôùc laø yeáu toá quan troïng nhaát cuûa moâi tröôøng soáng con ngöôøi. Coù leõ khoâng coù gì gaàn guõi vôùi con ngöôøi baèng nöôùc. Nhöng nöôùc vöøa taïo neân söï soáng, vöøa huûy dieät söï soáng (neân goïi laø “trung taâm taùi sinh”). Do ñoù, con ngöôøi vöøa phaûi caàn nöôùc (theå hieän qua tín ngöôõng suøng baùi nöôùc, caàu möa, taï ôn nöôùc) laïi vöøa phaûi ñaáu tranh vôùi nöôùc (theå hieän qua vieäc trò thuûy, hoäi ñua thuyeàn - thaät ra chính laø ñua vôùi nöôùc). Nhö vaäy, vöôït leân treân yù nghóa bieåu döông tinh thaàn thöôïng voõ vaø ñoaøn keát coäng ñoàng, leã hoäi Ok-om-bok thöïc chaát chính laø leã hoäi nöôùc, trong ñoù con ngöôøi theå hieän ñaày ñuû caû hai thaùi ñoä ñoái vôùi nöôùc: vöøa toân suøng, tri aân moät caùch thuï ñoäng laïi vöøa saün saøng ñaáu tranh ñeå ñoái phoù, thaäm chí chinh phuïc nöôùc moät caùch chuû ñoäng. Hai thaùi ñoä ñoù vöøa giuùp con ngöôøi chuû ñoäng, saùng taïo trong cuoäc soáng, vöøa ñaûm baûo toân troïng thieân nhieân vaø baûo veä noù vì cuoäc soáng cuûa chính mình. Leã hoäi Ok-om-bok giuùp con ngöôøi giao caûm vôùi nhau vaø quan troïng hôn laø cuøng giao caûm vôùi thieân nhieân. Giao caûm vôùi thieân nhieân taát seõ toân troïng vaø baûo veä noù. Ñoù chính laø yù nghóa to lôùn cuûa leã hoäi naøy. Ñaëc bieät, töø naêm 1992, Lieân Hieäp Quoác quyeát ñònh choïn ngaøy 23/3 haøng naêm laøm “Ngaøy theá giôùi veà nöôùc”. Do ñoù, leã hoäi Ok-om-bok caøng theâm yù nghóa thôøi söï vaø mang taàm voùc nhaân loaïi. Noù ñaõ choïn ñuùng ñieåm ñoät phaù trong coâng cuoäc baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi: tröôùc heát laø baûo veä moâi tröôøng nöôùc. Maëc duø hoäi ñua thuyeàn voán raát phoå bieán ôû cö daân noâng nghieäp luùa nöôùc Ñoâng Nam AÙ nhöng leã hoäi Ok-om-bok cuûa ñoàng baøo Khmer vaãn coù neùt ñaëc saéc thaät haáp daãn vì noù ñaõ tích hôïp ñöôïc khaù ñaày ñuû caùc phong tuïc vaø tín ngöôõng ñeå thoâng qua ñoù coù theå giaûi maõ ñöôïc toaøn boä ñôøi soáng vaät chaát laãn tinh thaàn cuûa hoï. Hôn nöõa, baûn thaân chieác ghe ngo cuûa ñoàng baøo Khmer cuõng hôn haún thuyeàn ñua cuûa caùc nhoùm cö daân khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ ôû chieàu daøi cuûa noù, khoaûng 24m.(21) Do ñoù, thieát nghó caàn phaùt trieån leã hoäi Ok-om-bok thaønh leã hoäi nöôùc ñeå thu huùt khaùch du lòch vaø qua ñoù vaän ñoäng moïi ngöôøi phaùt huy yù thöùc baûo veä moâi tröôøng nöôùc. LCL CHUÙ THÍCH (1) Coám deïp ñöôïc laøm baèng luùa neáp vöøa môùi gaët veà, chöa phôi. (2) Taøi lieäu taïi Trung taâm Löu tröõ Quoác gia II, kyù hieäu IA.3/252. Daãn theo Nguyeãn Phan Quang, Vieät Nam caän ñaïi - nhöõng söû lieäu môùi, Taäp 3: Soùc Traêng (1867 - 1945), Nxb Vaên ngheä TPHCM, 2000, tr.190-191. (3) Theo Chu Xuaân Dieân (chuû bieân), Vaên hoïc daân gian Soùc Traêng, Nxb TPHCM, 2002, tr.320-322. (4) Naga (tieáng Phaïn) nghóa laø “raén lôùn”, chæ raén hoå mang. (5) Theo Nguyeãn Xuaân Nghóa, “Leã hoäi noâng nghieäp coå truyeàn ôû ngöôøi Khmer vuøng ÑBSCL”, taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 4/1987. (6) Chuù thích cuûa Leâ Höông trong Chaân Laïp phong thoå kyù [1296], Nxb Vaên ngheä, 2007, tr. 33.
29 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 (7) Chaân Laïp phong thoå kyù, sñd, tr.33. (8), (9) Theo vaên baûn trong Vaên hoïc daân gian Soùc Traêng, sñd. (10) Coù nôi hình töôïng raén thaàn Naga coù 3, 5 hoaëc 9 ñaàu. (11) Chaân Laïp phong thoå kyù, sñd, tr.29. (12) Vì trong giai ñoaïn mang thai cuûa ngöôøi vaø loaøi thuù, baøo thai nhaän chaát dinh döôõng töø cô theå meï thoâng qua cuoáng ruùn. (13) Theo vaên baûn trong Truyeän coå Khmer Nam Boä, Huyønh Ngoïc Traûng, Nxb Vaên hoùa, 1983. (14) Theo vaên baûn trong Vaên hoïc daân gian Soùc Traêng, sñd. (15) Theo Jean Chevalier, Alain Gheerbrant (chuû bieân). Töø ñieån bieåu töôïng vaên hoùa theá giôùi, Nxb Ñaø Naüng, 2002, tr.623. (16) Theo “AÊng-co xöa vaø nay”, Baûn thaûo chöa coâng boá cuûa Nguyeãn Ñöùc Hieäp. (17) Theo truyeän ngaén “Chieác ghe ngo” trong Höông röøng Caø Mau, Nxb Treû, 1993, tr.92. (18) Theo Vaên hoïc daân gian Soùc Traêng, sñd, tr.124. (19) Tín ñoà Cao Ñaøi (phaùi Taây Ninh) coù tuïc nhö sau: ngöôøi cheát ñöôïc mai taùng khoaûng 25 naêm thì boác coát thieâu, moät phaàn tro boû vaøo loï hoa sen nhoû, phaàn coøn laïi ñem raûi xuoáng soâng Vaøm Coû Ñoâng. (20) Theo Töø ñieån bieåu töôïng vaên hoùa theá giôùi, sñd, tr.709. (21) Trong truyeän ngaén “Chieác ghe ngo” (Sñd), nhaø vaên Sôn Nam coù mieâu taû chieác ghe ngo cuõ töø naêm saùu traêm naêm veà tröôùc ñöôïc ñaøo thaáy döôùi ñaát daøi ñeán hôn “50 thöôùc”. Neáu ñaây laø thöôùc ta (moãi thöôùc ta baèng 0,4664m) thì noù cuõng daøi khoaûng 24m, nhöng neáu ñaây laø thöôùc taây (meùt) thì quaû thaät laø ñaëc bieät. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO American Chemical Society [Hoäi Hoùa hoïc Hoa Kyø], Nguoàn nöôùc vaø chaát löôïng nöôùc, 1. Nguyeãn Vaên Sang dòch, Nxb Treû, 2002. Chaâu Ñaït Quan, Chaân Laïp phong thoå kyù [1296], Leâ Höông dòch, Nxb Vaên ngheä, 2007. 2. Chu Xuaân Dieân (chuû bieân), Vaên hoïc daân gian Soùc Traêng, Nxb TPHCM, 2002. 3. Ñaøo Xuaân Quyù dòch, Ramayana - söû thi AÁn Ñoä, Nxb Ñaø Naüng, 1985. 4. Huyønh Ngoïc Traûng, “Doøng nöôùc thanh xuaân vaø ngoïn nguoàn thanh tònh”, Nguyeät san Giaùc 5. ngoä, soá xuaân Ñinh Hôïi 2007. Huyønh Ngoïc Traûng, Truyeän coå Khmer Nam Boä, Nxb Vaên hoùa, 1983. 6. Jean Chevalier, Alain Gheerbrant (cb), Töø ñieån bieåu töôïng vaên hoùa theá giôùi, Phaïm Vónh 7. Cö (chuû bieân) dòch, Nxb Ñaø Naüng, 2002. 8. Leâ Coâng Lyù, “Ngheà ñoùng thuyeàn ñua truyeàn thoáng ôû huyeän Taân Uyeân, tænh Bình Döông”, Kyû yeáu hoäi thaûo Vai troø cuûa vaên hoùa daân gian trong quaù trình phaùt trieån ôû Ñoâng Nam Boä, Hoäi Vaên ngheä Daân gian Vieät Nam, Vieän Nghieân cöùu Vaên hoùa, Ban Tuyeân giaùo Tænh uûy Ñoàng Nai toå chöùc, Bieân Hoøa, 9/2008. Leâ Höông, Ngöôøi Vieät goác Mieân, Taùc giaû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1969. 9. Lyù Lan, “Ñi tìm chieác ghe ngo”, Baùo Tuoåi treû, 17/10/2008. 10. 11. Nguyeãn Chí Beàn, “Leã hoäi vaø nguoàn truyeän daân gian cuûa ngöôøi Khmer ôû Nam Boä”, Taïp chí Nghieân cöùu vaên hoùa ngheä thuaät, soá 5/1992. Nguyeãn Ñaêng Vuõ, “Leã hoäi ñua thuyeàn treân huyeän ñaûo Lyù Sôn”, Taïp chí Nguoàn saùng daân 12. gian, soá 1/2003. Nguyeãn Hieán Leâ, Ñeá Thieân Ñeá Thích [1943], Nxb Vaên hoùa Thoâng tin taùi baûn, 1993. 13. Nguyeãn Phan Quang, Vieät Nam caän ñaïi - nhöõng söû lieäu môùi, Taäp 3: Soùc Traêng (1867- 14. 1945), Nxb Vaên ngheä TPHCM, 2000. 15. Nguyeãn Xuaân Nghóa, “Leã hoäi noâng nghieäp coå truyeàn ôû ngöôøi Khmer vuøng ÑBSCL”, Taïp chí Vaên hoùa daân gian, soá 4/1987.
30 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 5 (76). 2009 16. Nhieàu taùc giaû, Leã hoäi truyeàn thoáng trong xaõ hoäi hieän ñaïi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1994. 17. Phaïm Ñöùc Döông, Coù moät vuøng vaên hoùa Mekong, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 2007. 18. Phan Anh Tuù, “Truyeàn thuyeát veà raén Naga trong vaên hoùa Khmer”, Thoâng baùo khoa hoïc - Ñaïi hoïc Khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên TPHCM, soá 5/2004. 19. Sôn Nam, Höông röøng Caø Mau, Nxb Treû, 1993. 20. Sôn Phöôùc Hoan (chuû bieân), Caùc leã hoäi truyeàn thoáng cuûa ñoàng baøo Khmer Nam Boä, Nxb Giaùo duïc, 1999. 21. Sorya, Leã hoäi Khmer Nam Boä, Nxb Vaên hoùa daân toäc, 1998. 22. Traàn Hoàng Lieân (chuû bieân), Vaán ñeà daân toäc vaø toân giaùo ôû Soùc Traêng, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 2002. 23. Traàn Ngoïc Theâm, “Nöôùc, vaên hoùa vaø hoäi nhaäp”, trong Khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên trong boái caûnh hoäi nhaäp quoác teá, Nxb TPHCM, 2003. 24. Traàn Vaên Boån, Moät soá leä tuïc daân gian cuûa ngöôøi Khmer ÑBSCL, Nxb Vaên hoùa daân toäc, 1999. 25. Traàn Vaên Boån, Phong tuïc vaø nghi leã voøng ñôøi ngöôøi Khmer Nam Boä, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 2002. 26. Trònh Hieåu Vaân, Vaên hoùa nöôùc, Nguyeãn Minh Ñöùc dòch, Nxb Theá giôùi, 2008. 27. Tröôøng Löu (chuû bieân), Vaên hoùa ngöôøi Khmer ôû ÑBSCL, Nxb Vaên hoùa daân toäc, 1993. 28. Vieän Daân toäc hoïc, Caùc daân toäc ít ngöôøi ôû Vieät Nam (caùc tænh phía nam), Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, 1984. 29. Vieän Vaên hoùa, Tìm hieåu voán vaên hoùa daân toäc Khmer Nam Boä, Nxb Toång hôïp An Giang, 1998. 30. Voõ Quang Nhôn, “Thaàn thoaïi roàng trong coäng ñoàng vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ”, Taïp chí Vaên hoùa daân gian, naêm 1982. TOÙM TAÉT Ok-om-bok laø leã hoäi lôùn cuûa ñoàng baøo Khmer ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñöôïc toå chöùc vaøo ngaøy raèm thaùng 10 aâm lòch haøng naêm, thôøi ñieåm vöøa thu hoaïch xong vuï luùa muøa vaø laø cao ñieåm cuûa muøa nöôùc noåi trong naêm. Ngoaøi phaàn leã chính thöùc Ok-om-bok (ñuùt coám deïp) coøn coù phaàn hoäi ñua ghe Ngo keøm theo leã thaû ñeøn nöôùc, ñeøn gioù vaø caùc hoaït ñoäng vui chôi giaûi trí khaùc nhö muùa laêm-thol, muùa xaø-daêm, dieãn tuoàng roâ-baêm, duø-keâ vaø haùt aø-day. Ngoaøi hoäi ñua ghe Ngo phaûi toå chöùc ban ngaøy, haàu heát caùc nghi thöùc cuûa leã hoäi Ok-om-bok ñeàu dieãn ra ban ñeâm. Toång hôïp caùc yeáu toá “ban ñeâm”, “nöôùc lôùn”, “traêng troøn” coù yù nghóa nhaán maïnh yeáu toá “aâm tính” nhaèm caûm taï thaàn nöôùc ñaõ phoø trôï cho muøa maøng töôi toát, vaïn vaät sinh soâi vaø ñöa tieãn nöôùc trôû laïi veà nguoàn (bieån). Vì nöôùc ñöôïc ngöôøi Khmer hình töôïng hoùa thaønh maët traêng neân leã hoäi Ok-om-bok cuõng ñöôïc goïi laø leã cuùng traêng (Bund Thvai-pres-khe). ABSTRACT WATER IN OK-OM-BOK FESTIVAL OF KHMER PEOPLE IN MEKONG DELTA Ok-om-bok, a great festival of the Khmer people in the Mekong Delta, is held annually on October 15 (Lunar calendar), which is the time point for the main harvest of the year as well as the climax of the annual flood in the area. Beside the official ritual of Ok-Om-Bok (ñuùt coám deïp) there is also a boat race, a show of floating lanterns and flying lanterns and other recreations for the people such as “laêmthol” dance, “xaø daêm” dance, “roâ-baêm” and “duø keâ” plays, “aø-day” singing. Except the race of “Ngo” boats that should be organized in the day time, almost all the other recreations are held at night. The choice of the factors “night time”, “rise of the river”, “full moon”, are to emphasize the element “yan”, which consequently express the people’s gratitude to the Goddess of Water who has helped the crops to be in a good condition, animals and plants to grow well, and lead water back to its source (the sea). Since water is symbolized by the Khmer people in the form of the moon, Ok-om-bok festival is also called “Bun Thvai-pres-khe”.