Báo cáo: Nghiên cứu xây dựng quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học đất vùng Đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2001- 2010

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:174

Thêm vào BST

Báo xấu

119
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khu dự trữ sinh quyển châu thổ sông Hồng là một khu dự trữ sinh quyển thế giới được UNESCO công nhận tại Việt Nam ngày 2 tháng 12 năm 2004 cho các vùng đất phía Nam vùng duyên hải Bắc Bộ nằm ở cửa sông Đáy, sông Hồng và sông Thái Bình. Đây là khu dự trữ sinh quyển đất ngập nước ven biển thuộc 3 tỉnh châu thổ sông Hồng là Thái Bình, Nam Định và Ninh Bình

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo: Nghiên cứu xây dựng quy hoạch bảo tồn đa dạng sinh học đất vùng Đồng bằng sông Hồng giai đoạn 2001- 2010

Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ Ch−¬ng tr×nh khoa häc c«ng nghÖ cÊp nhµ n−íc vÒ b¶o vÖ M«i tr−êng vµ Phßng tr¸nh thiªn tai - KC.08. *********************** §Ò tµi: Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i tr−êng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng §ång b»ng s«ng Hång giai ®o¹n 2001- 2010 - KC.08.02. b¸o c¸o tæng kÕt Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch B¶o tån ®a d¹ng sinh häc vïng ®ång b»ng s«ng Hång giai ®o¹n 2001 - 2010 Hµ Néi Th¸ng 12 n¨m 2003.
B¸o c¸o nµy ®−îc hoµn thµnh bëi Cè vÊn khoa häc: GS.TSKH. §Æng Huy Huúnh TËp hîp b¸o c¸o: TS. Hoµng Minh Khiªn CN. §Æng Huy Ph−¬ng B¸o c¸o ®−îc hoµn thµnh víi sù gióp ®ì, céng t¸c cña c¸c c¸n bé nghiªn cøu ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn Sinh vËt. C¸c ch÷ viÕt t¾t trong b¸o c¸o: BTTN: B¶o tån thiªn nhiªn BT: B¶o tån §BSH: §ång b»ng s«ng Hång §DSH: §a d¹ng sinh häc TNSV: Tµi nguyªn sinh vËt VQG: V−ên quèc gia
Lêi c¶m ¬n Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¬ quan, tæ chøc vµ c¸ nh©n d−íi ®©y ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì, t¹o ®iÒu kiÖn cho chóng t«i trong suèt qu¸ tr×nh kh¶o s¸t thùc ®Þa, cung cÊp sè liÖu còng nh− trong viÖc ph©n tÝch, xö lý sè liÖu ®Ó hoµn thµnh b¸o c¸o nµy. Trung t©m Nghiªn cøu vµ Ph¸t triÓn vïng - Bé Khoa häc vµ c«ng nghÖ ®· tµi trî kinh phÝ cho ch−¬ng tr×nh, ®Æc biÖt lµ «ng Phan Huy Chi - Gi¸m ®èc Trung t©m. Ban Chñ nhiÖm §Ò tµi KC 08.02, ®Æc biÖt GS. Lª Quý An - Chñ nhiÖm ®Ò tµi, bµ Vò Mai H−¬ng - th− ký ®Ò tµi. Ban Qu¶n lý c¸c V−ên quèc gia, c¸c Khu B¶o tån thiªn nhiªn trong vïng ®ång b»ng s«ng Hång. Uû ban nh©n d©n c¸c huyÖn, c¸c x· trªn ®Þa bµn vïng ®ång b»ng s«ng Hång. Ban L·nh ®¹o ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt, c¸c phßng chuyªn m«n ®· hîp t¸c nghiªn cøu vµ t¹o ®iÒu kiÖn cho chóng t«i tham gia ®Ò tµi trªn. C¸c t¸c gi¶.
Môc Lôc Trang 1 më ®Çu 2 Ch−¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò tæng quan 2 1. Mét sè nÐt vÒ nghiªn cøu §DSH vïng §BSH 3 2. Môc tiªu, NhiÖm vô vµ néi dung nghiªn cøu 2002 - 2003 3 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu: 3 2.2. NhiÖm vô vµ néidung nghiªn cøu 3 2.2.1. §¸nh gi¸ §DSH c¸c phô vïng 4 2.2.2. Dù b¸o diÔn biÕn m«i tr−êng sinh vËt 4 2.2.3. X©y dùng b¶n ®å quy ho¹ch b¶o tån §DSH vïng §BSH 4 2.2.4. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p 4 3. Ph−¬ng ph¸p luËn, ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu nghiªn cøu 4 3.1. Ph−¬ng ph¸p luËn 4 3.1.1. Quan ®iÓm bÒn v÷ng 5 3.1.2. Quan ®iÓm ph¸t triÓn 5 3.1.3. Quan ®iÓm kinh tÕ 5 3.1.4. Quan ®iÓm sinh th¸i vµ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc 5 3.2. Ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu nghiªn cøu 6 3.2.1. Mét sè ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng diÔn biÕn ®a d¹ng sinh häc 6 3.2.2. Mét sè c¬ së ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 8 Ch−¬ng II. DiÔn biÕn rõng vµ §DSH vïng §BsH 8 1. Tµi nguyªn rõng vïng ®bsH 8 1.1. HiÖn tr¹ng rõng vïng §BSH 10 1.2. VÒ chÊt l−îng rõng 11 1.3. Rõng trång 11 2. DiÔn biÕn vÒ §DSH vµ TNSV vïng §BSH 12 2.1. DiÔn biÕn §DSH ë phô vïng ®åi nói 12 2.1.1. Khu vùc Cóc Ph−¬ng 13 2.1.2. Khu vùc rõng nói Ba V× 14 2.1.3. Vïng rõng nói Tam §¶o 14 2.1.4. Vïng rõng nói ChÝ Linh - H¶i D−¬ng 16 2.2. DiÔn biÕn §DSH ë phô vïng ®ång b»ng 16 2.2.1. ThÊt tho¸t c¸c gièng c©y trªn ®ång ruéng 19 2.2.2. ThÊt tho¸t §DSH trong c¸c thuû vùc 20 2.2.3. ThÊt tho¸t §DSH trong c¸c ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp 20 2.3. DiÔn biÕn §DSH ë phô vïng ven biÓn: 22 Ch−¬ng III. HiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vïng ®ång b»ng 22 1. Phô Vïng §åi nói 22 1.1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung
22 1.2. §Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc phô vïng ®åi nói 22 1.2.1. Tµi nguyªn rõng 23 1.2.2. §Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt 36 2. Phô vïng ®ång b»ng 36 2.1. Mét sè ®Æc ®iÓm chung 36 2.2. §Æc ®iÓm ®a d¹ng sinh häc phô vïng ®ång b»ng 36 2.2.1. HÖ sinh th¸i ®ång ruéng 43 2.2.2. HÖ sinh th¸i thuû vùc 45 3. Phô vïng ven biÓn 54 Ch−¬ng IV. §¸nh gi¸ §DSH vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi §DSH vïng §bSh 54 1. C¬ së khoa häc ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 56 2. C¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc 58 3. ®¸nh gi¸ §DSH c¸c phô vïng 58 3.1. §¸nh gi¸ chØ sè §DSH 61 3.2. §¸nh gi¸ gi¸ trÞ tµi nguyªn sinh vËt 63 3.3. §¸nh gi¸ vai trß cña §DSH trong c¸c phô vïng 65 4. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè ®Õn §DSH vµ Tnsv 67 Ch−¬ng V. Dù b¸o xu thÕ biÕn ®éng §DSH vµ Quy ho¹ch b¶o vÖ §DSH 67 1. Nh÷ng c¨n cø ®Ó dù b¸o biÕn ®éng §DSH 68 2. Dù b¸o xu thÕ diÔn biÕn §DSH vµ TNSV 68 2.1. Phô vïng ®åi nói 70 2.2. Phô vïng ®ång b»ng 71 2.3. Phô vïng ven biÓn 72 3. Mét sè vÊn ®Ò trong Quy ho¹ch b¶o tån §DSH vïng §BSH 72 3.1.C¸c yªu cÇu c¬ b¶n 72 3.2. Môc tiªu cña quy ho¹ch 73 2.3.Nh÷ng c¬ së cho quy ho¹ch 75 4. Quy ho¹ch b¶o vÖ vµ sö dông hîp lý §DSH vµ TNSV 75 4.1. Phô vïng ®åi nói (I) 75 4.1.1. TiÓu vïng nói cã líp phñ thùc vËt(I.1) theo s¬ ®å ph©n bè bao gåm 76 4.1.2. TiÓu vïng nói ®¸ (I.2) theo s¬ ®å ph©n vïng bao gåm 77 4.1.3. TiÓu khu gß ®åi (I.3) bao gåm 79 4.2. Phô vïng ®ång b»ng (II) 79 4.2.1. TiÓu vïng ®ång ruéng (II.1) 81 4.2.2. TiÓu vïng thuû vùc (II.2) bao gåm c¸c s«ng ngßi, ao hå 81 4.2.3. TiÓu vïng ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp (II.3) 82 4.3. Phô vïng ven biÓn (III) 82 4.3.1. TiÓu vïng rõng ngËp mÆn (III.1) 83 4.3.2. TiÓu vïng ®ång ruéng (III.2) 83 4.3.3. TiÓu vïng b·i båi (III.3)
85 5. Mét sè gi¶i ph¸p 85 5.1. Thùc hiÖn c¸c quy ho¹ch ®· cã 86 5.2. Gi¶i ph¸p kinh tÕ x· héi 87 5.3. Gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch vµ ®Çu t− 88 5.4. Gi¶i ph¸p kü thuËt vµ c«ng nghÖ 89 Mét sè dù ¸n cÇn ®−îc thùc hiÖn giai ®o¹n 2004 - 2010 92 KÕt luËn 95 Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc 1. Mét sè loµi c©y quý hiÕm vïng §BSH 97 Phô lôc 2. C¸c loµi ®éng vËt quý hiÕm trong S¸ch ®á ViÖt Nam ë vïng §BSH 103 Phô lôc 3. Mét sè chÝnh s¸ch chÕ ®é ®· ban hµnh 107 Phô lôc 4 111 Phô lôc 5 113 B¶n ®å quy hoach
më ®Çu §ång b»ng s«ng Hång lµ mét trong 9 vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp, bao gåm 10 tØnh, thµnh phè trùc thuéc Trung −¬ng; th¸ng 7 - 1998 cã bæ sung thªm tØnh VÜnh Phóc vµo vïng nµy. Cho ®Õn nay vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®−îc quy ho¹ch gåm hai thµnh phè: Hµ Néi, H¶i Phßng vµ 9 tØnh: B¾c Ninh, H¶i D−¬ng, H−ng Yªn, Th¸i B×nh, Nam §Þnh, Hµ Nam, Ninh B×nh, Hµ T©y, VÜnh Phóc. Trªn c¬ së quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng ®ång b»ng s«ng Hång - 1995, ®−îc Thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt 8/1997, cho ®Õn nay tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ x· héi ®Òu ®· vµ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa, c«ng nghiÖp hãa vµ dÞch vô t¨ng nhanh ®· lµm cho nhiÒu vÊn ®Ò m«i tr−êng cÇn ®−îc ®¸nh gi¸ vµ quy ho¹ch b¶o vÖ m«i tr−êng. Giai ®o¹n 1996 - 2000, §Ò tµi KHCN.07.04 "Nghiªn cøu biÕn ®éng m«i tr−êng do viÖc thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng ®ång b»ng s«ng Hång" vµ ®· nªu ®−îc mét sè diÔn biÕn c¬ b¶n cña ®a d¹ng sinh häc trong c¸c hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh. §Ó phôc vô cho ®Ò tµi "Nghiªn cøu x©y dùng quy ho¹ch m«i tr−êng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vïng §BSH" trong giai ®o¹n hiÖn nay chóng t«i xin ®Ò cËp mét sè vÊn ®Ò vÒ ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt. Nh¸nh ®a d¹ng sinh häc ®· tËp hîp ®−îc tËp thÓ c¸n bé ViÖn Sinh th¸i vµ tµi nguyªn Sinh vËt thùc hiÖn. CÊu tróc cña b¸o c¸o: Ch−¬ng I - Nh÷ng vÊn ®Ò tæng quan Ch−¬ng II - DiÔn biÕn rõng vµ §DSH vïng §ång B»ng s«ng Hång Ch−¬ng III - HiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vïng ®ång b»ng s«ng hång Ch−¬ng IV - §¸nh gi¸ §a D¹ng Sinh Häc vµ c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi §a D¹ng Sinh Häc vïng §ång b»ng s«ng hång Ch−¬ng V - Dù b¸o xu thÕ biÕn ®éng ®dsh vµ quy ho¹ch b¶o vÖ §DSH 1
Ch−¬ng I. Nh÷ng vÊn ®Ò tæng quan 1. Mét sè nÐt vÒ nghiªn cøu §a D¹ng Sinh Häc vïng §BSH: Vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®−îc quy ho¹ch nh− hiÖn nay lµ mét vïng rÊt réng lín 14660,43 km2 bao gåm c¸c c¶nh quan thiªn nhiªn cña rõng nói, ®ång b»ng vµ ven biÓn ®−îc x¸c ®Þnh lµ 3 phô vïng trong giai ®o¹n quy ho¹ch m«i tr−êng vïng §BSH. MÆt kh¸c c¸c nhµ quy ho¹ch qu¶n lý vµ b¶o vÖ rõng ®· coi §BSH lµ mét ®¬n vÞ ®Þa lý sinh häc. C¸c nghiªn cøu vÒ §DSH trong vïng còng ®−îc b¾t ®Çu tõ nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû tr−íc. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chñ yÕu ®iÒu tra c¬ b¶n vÒ khu hÖ ®éng thùc vËt ë tõng khu vùc trong 3 phô vïng. Phô vïng ®åi nói: tõ n¨m 1960 ®Õn nay c¸c nghiªn cøu ®−îc thùc hiÖn bëi nhiÒu nhµ khoa häc trong nhiÒu lÜnh vùc tËp trung chñ yÕu ë c¸c khu vùc: Khu vùc nói ®¸ Cóc Ph−¬ng (Ninh B×nh), Khu vùc nói ®¸ H−¬ng TÝch, Khu vùc nói Ba V× (Hµ T©y), Khu vùc nói Tam §¶o. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®iÒu tra c¬ b¶n Êy ®· lµm c¬ së cho viÖc quy ho¹ch c¸c khu rõng ®Æc dông: Cóc Ph−¬ng (1962), Tam §¶o (1977), Ba V× (1977) vµ ®−îc n©ng cÊp thµnh c¸c V−ên Quèc gia. N¨m 1990 nhiÒu vïng rõng cßn l¹i nh− ë ChÝ Linh (H¶i D−¬ng), Thanh S¬n (Hµ Nam), H−¬ng S¬n (Hµ T©y)… còng ®· ®−îc c¸c Së KH.CN vµ m«i tr−êng c¸c tØnh phèi hîp víi c¸c ViÖn Nghiªn cøu Kh¶o s¸t vÒ §DSH. Phô vïng ®ång b»ng: phô vïng ®ång b»ng víi 4 hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh, ®a d¹ng sinh häc c¸c nhãm ®éng thùc vËt tù nhiªn kh¸ nghÌo. C¸c nhµ nghiªn cøu chñ yÕu tËp trung vµo hÖ sinh th¸i thñy vùc mµ ®éng thùc vËt thñy sinh lµ c¬ b¶n. Nghiªn cøu kh¶o s¸t thùc hiÖn trªn diÖn réng nh−: Khu hÖ c¸ s«ng Hång, s«ng Th¸i B×nh hoÆc h¹n chÕ trong c¸c hå, thñy vùc nh−: Hå T©y vµ c¸c hå kh¸c nh»m x¸c ®Þnh thµnh phÇn loµi ®éng thùc vËt thñy sinh vµ ®¸nh gi¸ chÊt l−îng m«i tr−êng n−íc. Träng t©m nghiªn cøu ë phô vïng ®ång b»ng chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp vµ thñy s¶n nh»m c¶i t¹o gièng vËt nu«i, c©y trång vµ phßng trõ s©u bÖnh, khai th¸c triÖt ®Ó c¸c ao hå, ®Çm n−íc ®Ó nu«i trång thñy s¶n, c¶i t¹o vµ chuyÓn ®æi ph−¬ng thøc canh t¸c cña vïng ®Êt ngËp n−íc. Phô vïng ven biÓn: Nghiªn cøu §DSH chñ yÕu ë 2 khu vùc: §¶o C¸t Bµ vµ khu vùc rõng ngËp mÆn Xu©n Thñy (Nam §Þnh) - VQG Xu©n Thñy. 2
Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nghiªn cøu diÔn thÕ sinh th¸i rõng ngËp mÆn vµ quy ho¹ch trång rõng ngËp mÆn còng ®−îc tiÕn hµnh ë TiÒn H¶i, Th¸i Thôy (Th¸i B×nh). TËp hîp mét sè kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ §DSH vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®· ®−îc nªu lªn mét c¸ch kh¸i qu¸t trong b¸o c¸o cña nh¸nh ®Ò tµi KHCN.07.04 giai ®o¹n 1996-2000… Trong b¸o c¸o Êy còng ®· ph©n tÝch ®Æc ®iÓm sinh th¸i vµ thµnh phÇn loµi mét sè nhãm loµi sinh vËt trong 7 hÖ sinh th¸i tiªu biÓu vµ nh÷ng thÊt tho¸t §DSH ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång. Trong b¸o c¸o nµy, ®Æc ®iÓm §DSH vµ tµi nguyªn sinh vËt sÏ ®−îc ®Ò cËp cô thÓ h¬n ë c¸c phô vïng chøc n¨ng m«i tr−êng, ch−a thËt ®Çy ®ñ nh−ng nh÷ng sè liÖu vÒ thµnh phÇn mét sè nhãm ®éng thùc vËt vµ gi¸ trÞ tµi nguyªn cña chóng cho thÊy bøc tranh hiÖn tr¹ng §DSH vïng ®ång b»ng s«ng Hång. 2. Môc tiªu, NhiÖm vô vµ néi dung nghiªn cøu 2002 - 2003 2.1. Môc tiªu nghiªn cøu: - Nh»m cung cÊp nh÷ng sè liÖu c¬ b¶n vÒ hiÖn tr¹ng §DSH trong c¸c phô vïng chøc n¨ng gióp cho ®Ò tµi KC.08.02. - X©y dùng b¶n ®å ph©n vïng b¶o tån §DSH ë §BSH 2.2. NhiÖm vô vµ néi dung nghiªn cøu: 2.2.1. §¸nh gi¸ §DSH c¸c phô vïng: - §èi víi phô vïng ®åi nói: §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc trong c¸c V−ên Quèc gia, c¸c Khu B¶o tån thiªn nhiªn ®· ®−îc quy ho¹ch. Thùc tr¹ng ®a d¹ng sinh häc c¸c khu vùc nói ®¸ Thùc tr¹ng ®a d¹ng sinh häc c¸c vïng gß ®åi, rõng nói ®Êt. - §èi víi phô vïng ®ång b»ng: §¸nh gi¸ biÕn ®éng tµi nguyªn sinh vËt (gåm sinh vËt tù nhiªn vµ sinh vËt nu«i trång) trong 3 khu vùc chøc n¨ng: ®ång ruéng, thñy vùc néi ®Þa vµ khu ®« thÞ - c«ng nghiÖp. §¸nh gi¸ sù thÊt tho¸t nguån gen vËt nu«i vµ c©y trång b¶n ®Þa ë mét sè ®Þa ph−¬ng trong phô vïng ®ång b»ng. - §èi víi phô vïng ven biÓn: §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt rõng ngËp mÆn ven biÓn. 3
- §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vµ biÕn ®éng ®a d¹ng sinh häc VQG Xu©n Thñy (Nam §Þnh) vµ mét sè khu vùc kh¸c ë ven biÓn. Ph©n tÝch sù t¸c ®éng cña viÖc ph¸t triÓn nu«i trång thñy s¶n ®èi víi m«i tr−êng sinh vËt ven biÓn. 2.2.2. Dù b¸o diÔn biÕn m«i tr−êng sinh vËt Trªn c¬ së c¸c tµi liÖu, sè liÖu ph©n tÝch ®¸ng gi¸ hiÖn tr¹ng ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt trong c¸c phô vïng, sÏ dù b¸o xu thÕ diÔn biÕn trong c¸c tiÓu vïng chøc n¨ng. - Ph−¬ng ph¸p ma trËn ®¸nh gi¸ mèi t−¬ng quan gi÷a c¸c thµnh phÇn chñ yÕu cña ®a d¹ng sinh häc trong c¸c ®¬n vÞ sinh th¸i ®Æc tr−ng trong c¸c phô vïng. - So s¸nh vµ ®¸nh gi¸ nh÷ng biÕn ®éng ®· xÈy ra trong nh÷ng n¨m võa qua. - Dù b¸o diÕn biÔn mét sè thµnh phÇn quan träng trong mét sè hÖ sinh th¸i (dù b¸o ®Þnh tÝnh). - Dù b¸o diÔn biÕn chÊt l−îng ®a d¹ng sinh häc trong c¸c phô vïng (dù b¸o ®Þnh l−îng). 2.2.3. X©y dùng b¶n ®å quy ho¹ch b¶o tån §DSH vïng §BSH - §Ò xuÊt bæ sung quy ho¹ch b¶o tån ®a d¹ng sinh häc toµn vïng vµ cô thÓ cho tõng phô vïng ®èi víi nh÷ng ®èi t−îng cÇn ®−îc b¶o tån (®éng vËt, thùc vËt, thñy sinh vËt). 2.2.4. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p - §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p tr−íc m¾t vµ l©u dµi, c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ vµ gi¶i ph¸p cô thÓ cho tõng khu vùc cô thÓ vµ mét sè ®èi t−îng cô thÓ. 3. Ph−¬ng ph¸p luËn, ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu nghiªn cøu 3.1. Ph−¬ng ph¸p luËn Trong nghiªn cøu thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô cña nh¸nh ®Ò tµi ®−îc xem xÐt b»ng nh÷ng quan ®iÓm sau ®©y: 3.1.1. Quan ®iÓm bÒn v÷ng: Kh«ng so s¸nh víi nh÷ng thÕ kû xa x−a, mµ chØ nh×n tæng qu¸t c¸c khu vùc sinh th¸i, c¸c hÖ sinh th¸i, ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång, hiÖn nay ®· cã nh÷ng biÕn ®æi rÊt nhiÒu so víi nh÷ng n¨m 50, 60 cña thÕ kû XX. Do ®ã nh÷ng g× cßn l¹i cña tù nhiªn Ýt bÞ t¸c ®éng cÇn ph¶i ®−îc b¶o vÖ, trong quy 4
ho¹ch ph¸t triÓn ph¶i giµnh l¹i nh÷ng khu vùc mµ ®a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt cßn kh¸ phong phó. 3.1.2. Quan ®iÓm ph¸t triÓn §a d¹ng sinh häc vµ tµi nguyªn sinh vËt ®−îc xem lµ tµi nguyªn t¸i t¹o cã thÓ tù duy tr×, t¸i t¹o vµ tù bæ sung mét c¸ch liªn tôc nÕu ®−îc qu¶n lý mét c¸ch kh«n khÐo. Trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc, ®ång b»ng s«ng Hång lµ mét vïng ph¸t triÓn m¹nh. Ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång ®· ®−îc quy ho¹ch ®Õn 2010 vµ xa h¬n n÷a. DiÔn biÕn tµi nguyªn sinh vËt, ®a d¹ng sinh häc vµ m«i tr−êng sinh th¸i ®ang xÈy ra theo xu h−íng suy tho¸i vµ chÞu søc Ðp cña ph¸t triÓn kinh tÕ. Ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng thÓ kh«ng khai th¸c tµi nguyªn, d¹ng tµi nguyªn kh«ng t¸i t¹o khai th¸c ®Õn mét thêi ®iÓm nµo ®ã sÏ hÕt, nh−ng tµi nguyªn sinh vËt cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o do ®ã cÇn ph¶i cã quy ho¹ch b¶o vÖ ®Ó chóng cã thÓ t¸i t¹o vµ ph¸t triÓn. 3.1.3. Quan ®iÓm kinh tÕ Ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i khai th¸c tµi nguyªn trong ®ã cã tµi nguyªn sinh vËt. Do ®ã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cÇn ph¶i c©n nh¾c gi÷a môc ®Ých kinh tÕ vµ b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, kÕt hîp hµi hoµ gi÷a kinh tÕ vµ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc. Kinh tÕ chØ cã thÓ ph¸t triÓn bÒn v÷ng trong mét m«i tr−êng sinh th¸i trong s¹ch cho søc kháe céng ®ång. 3.1.4. Quan ®iÓm sinh th¸i vµ b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc N¨m 1995, ChÝnh phñ ®· phª duyÖt "KÕ ho¹ch hµnh ®éng ®a d¹ng sinh häc cña ViÖt Nam", trong kÕ ho¹ch nµy ®· ®−a ra nh÷ng môc tiªu l©u dµi vµ tr−íc m¾t nh− sau: - B¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc phong phó vµ ®Æc s¾c cña ViÖt Nam trong khu«n khæ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - B¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i ®Æc thï cña ViÖt Nam, c¸c hÖ sinh th¸i nh¹y c¶m ®ang bÞ ®e däa thu hÑp hay hñy ho¹i do ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ng−êi. - B¶o vÖ c¸c bé phËn cña ®a d¹ng sinh häc ®ang bÞ ®e däa do khai th¸c qu¸ møc hay bÞ l·ng quªn. - Ph¸t huy vµ ph¸t hiÖn c¸c gi¸ trÞ sö dông cña c¸c bé phËn ®a d¹ng sinh häc trªn c¬ së ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c gi¸ trÞ tµi nguyªn phôc vô c¸c môc ®Ých kinh tÕ cña ®Êt n−íc. 5
3.2. Ph−¬ng ph¸p vµ t− liÖu nghiªn cøu: 3.2.1. Mét sè ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng diÔn biÕn ®a d¹ng sinh häc Ph−¬ng ph¸p kÕ thõa: C¸c tµi liÖu cña c¸c nhµ khoa häc nghiªn cøu vÒ ®a d¹ng sinh häc trªn c¸c vïng cña ®ång b»ng s«ng Hång. Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia: T×m hiÓu tiÕp cËn c¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn ë tõng khu vùc. Ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch ®¸nh gi¸: Thu thËp c¸c dÉn liÖu ®Ó ph©n tÝch, xö lý thèng kª, ®¸nh gi¸ cho ®iÓm. Ph−¬ng ph¸p m« h×nh hãa mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè m«i tr−êng sinh vËt. Ph−¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa: Trong thêi gian võa qua nh¸nh ®Ò tµi ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t thùc ®Þa t¹i mét sè khu vùc: Xu©n Tr−êng (Nam §Þnh), TiÒn H¶i, Th¸i Thôy (Th¸i B×nh), Kim M«n, ChÝ Linh, Thanh MiÖn (H¶i D−¬ng), H−ng Yªn (däc ®ª s«ng Hång), Ba V× (Hµ T©y), Tam §¶o (VÜnh Phóc), vïng nói ®¸ (Ninh B×nh). 3.2.2. Mét sè c¬ së ®¸nh gi¸ ®a d¹ng sinh häc * C¬ së d÷ liÖu cña b¸o c¸o cña nh¸nh §DSH thuéc ®Ò tµi KHCN 07.04 giai ®o¹n 1996 - 2000. * C¬ së ph©n vïng c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng do ban chñ nhiÖm ®Ò ra. - Phô vïng nói ®åi cßn gäi lµ phô vïng trung du ven d×a víi c¸c hÖ sinh th¸i (hay ®¬n vÞ sinh th¸i chøc n¨ng): nói cã líp phñ rõng, nói ®¸, gß ®åi. - Phô vïng ®ång b»ng víi c¸c hÖ sinh th¸i (hay ®¬n vÞ sinh th¸i chøc n¨ng): ®ång ruéng, thñy vùc (hå tù nhiªn, hå nh©n t¹o, kªnh m−¬ng), ®« thÞ vµ khu c«ng nghiÖp. - Phô vïng ven biÓn (ranh giíi lÊy ®Õn ®−êng biªn mÆn 1%0 n−íc mÆn) víi c¸c hÖ sinh th¸i (hay ®¬n vÞ chøc n¨ng): rõng ngËp mÆn, ®ång ruéng, b·i båi (cã líp phñ vµ ch−a cã líp phñ thùc vËt). Nh×n chung viÖc ph©n vïng c¸c ®¬n vÞ chøc n¨ng m«i tr−êng nãi trªn lµ phï hîp víi c¸c khu vùc sinh th¸i vµ c¸c hÖ sinh th¸i tiªu biÓu ë vïng ®ång b»ng s«ng Hång. * Chän ®iÓm ®¹i diÖn: §Ó xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò ®a d¹ng sinh häc trong c¸c phô vïng chøc n¨ng lµ chän ®iÓm ®¹i diÖn vµ ph©n tÝch trªn c¬ së mét sè hÖ sinh th¸i ®iÓn h×nh. * Tiªu chÝ ®¸nh gi¸: §èi víi loµi vµ nhãm loµi qóy hiÕm theo S¸ch §á ViÖt Nam. §èi víi loµi vµ nhãm loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ ®−îc ®¸nh gi¸ theo møc ®é sö dông. §èi víi m«i tr−êng ®−îc ®¸nh gi¸ theo tõng ®¬n vÞ chøc n¨ng. §èi víi tÝnh chÊt ®a d¹ng vµ phong phó ®−îc ®¸nh gi¸ theo sè loµi vµ nhãm loµi trong tõng tiÓu vïng vµ vai trß sinh th¸i cña tõng tiÓu vïng. 6
- C¸c tiªu chÝ cho chøc n¨ng m«i tr−êng: T¹o c¸c khu vùc sinh th¸i ®Æc tr−ng Gi¶m nhÑ thiªn tai B¶o tån ®a d¹ng sinh häc Du lÞch sinh th¸i vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c. Mçi vÊn ®Ò ®−îc cho ®iÓm, tæng hîp ®¸nh gi¸ chung víi thang ®iÓm 10 7
Ch−¬ng II DiÔn biÕn rõng vµ §DSH vïng §ång B»ng s«ng Hång 1. Tµi nguyªn rõng vïng §BSH 1.1. HiÖn tr¹ng rõng vïng §BSH Theo kÕt qu¶ kiÓm kª rõng toµn quèc ®Õn th¸ng 12-1999, ®−îc ChÝnh phñ c«ng bè th¸ng 1-2001, th× diÖn tÝch rõng cña c¸c tØnh thuéc vïng §BSH nh− sau: b¶ng 1 B¶ng 1. DiÖn tÝch rõng c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Hång TT TØnh DiÖn tÝch DiÖn tÝch cã rõng Tû lÖ che tù nhiªn phñ % (ha) Tæng sè Tù nhiªn Trång (ha) (ha) (ha) 1 Hµ Nam 84.238 8.012 6652 1.360 9,5 2 Hµ Néi 91.846 4.166 4166 4,5 3 Hµ T©y 219.296 14.104 4393 9711 6,4 4 H¶i D−¬ng 166.087 9867 3104 6763 5,9 5 H¶i Phßng 151.369 8580 6493 2087 5,7 6 H−ng Yªn 89.084 0 0 0 0 7 Nam §Þnh 167800 5541 1125 4416 3,3 8 Ninh B×nh 142.763 26853 23566 3287 18,8 9 Th¸i B×nh 153.780 6515 6515 4,2 10 VÜnh Phóc 135.220 26.167 9.605 16.562 19,4 11 B¾c Ninh 79.972 567 - 567 0,7 Tæng sè 1.441.446 110.372 54.938 55.434 Nguån: Sè liÖu kiÓm kª rõng, 1999 B¶ng 1 cho thÊy H−ng Yªn lµ tØnh hoµn toµn kh«ng cã rõng, Hµ Néi, B¾c Ninh, Th¸i B×nh kh«ng cã rõng tù nhiªn, chØ cã rõng trång. §BSH-110.372 ha rõng trong ®ã cã 54.938 ha rõng tù nhiªn vµ 55.434 ha rõng trång (kh«ng tÝnh c¸c c©y c«ng nghiÖp vµ c©y rõng trång ph©n t¸n) ®¹t ®é che phñ 6,6%. TØnh cßn nhiÒu rõng tù nhiªn nhÊt lµ Ninh B×nh-23.506 ha céng víi 3287 ha rõng trång ®¹t ®é che phñ 18,8%; TØnh VÜnh Phóc-9.605 ha rõng tù nhiªn céng víi 16.562 ha rõng trång ®¹t ®é che phñ 19,4%; C¸c tØnh kh¸c diÖn tÝch rõng tù nhiªn vµ rõng trång Ýt h¬n, ®é che phñ thÊp. Rõng tù nhiªn vµ rõng trång, cho ®Õn nay ®· ®−îc quy ho¹ch trong 3 lo¹i rõng: rõng phßng hé, rõng ®Æc dông, rõng s¶n xuÊt. DiÖn tÝch 3 lo¹i rõng ®· ®−îc quy ho¹ch theo c¸c tØnh nh− sau: b¶ng 2 8
B¶ng 2 DiÖn tÝch 3 lo¹i rõng ë §BSH Rõng ®Æc dông Rõng phßng hé Rõng s¶n xuÊt TØnh Rõng tù Rõng Rõng tù Rõng Rõng tù Rõng nhiªn trång nhiªn trång nhiªn trång Th¸i B×nh - 1050 - 5465 - - Hµ Nam - - 6652 1360 - - Hµ Néi - 413 - 3753 - - Hµ T©y 3591 3029 802 2452 - 4230 H¶i - 1577 3087 4028 17 1158 D−¬ng H¶i 1649 495 4844 1592 - - Phßng Nam 62 1576 - 2840 1063 - §Þnh Ninh 14123 47 9443 2798 - 442 B×nh VÜnh 8238 2547 1301 7752 66 6263 Phóc B¾c Ninh - 365 - 202 - - Tæng 27.663 11099 26129 32242 1146 12093 céng DiÖn tÝch rõng ®Æc dông ®· ®−îc quy ho¹ch ®Õn 1999 lµ 38.762 ha trong ®ã rõng tù nhiªn-27.663 ha, rõng trång-11.099 ha; chiÕm 35,1% diÖn tÝch rõng cña vïng §BSH. Rõng ®Æc dông ®−îc bè trÝ chñ yÕu ë hai phô vïng: Phô vïng ®åi nói-33.930 ha; Phô vïng ven biÓn-4832 ha (chñ yÕu lµ rõng trªn ®¶o C¸t Bµ, rõng ngËp mÆn Nam §Þnh, Th¸i B×nh) DiÖn tÝch rõng phßng hé ®· ®−îc quy ho¹ch ®Õn 1999 lµ: 58.434 ha trong ®ã rõng tù nhiªn-26.129 ha, rõng trång-32.242 ha; chiÕm 52,9%. Rõng phßng hé chñ yÕu ë hai phô vïng: Phô vïng ®åi nói 48.537 ha, Phô vïng ven biÓn-9.897 ha. Rõng s¶n xuÊt: 13.239 ha chñ yÕu lµ rõng trång-12.093 ha, rõng tù nhiªn-1.146 ha tËp trung chñ yÕu ë c¸c tØnh Hµ T©y, Ninh B×nh, VÜnh Phóc. Rõng tù nhiªn rÊt phong phó vÒ thµnh phÇn loµi ®éng thùc vËt hoang d¹i, rÊt cã gi¸ trÞ vÒ mÆt tµi nguyªn vµ §DSH. HiÖn nay rõng tù nhiªn ë §BSH-54.938 ha, nh÷ng khu vùc réng ®Òu ®· ®−îc quy ho¹ch rõng ®Æc dông: 27.663 ha chiÕm-50,4%; nh÷ng khu vùc nhá ®−îc quy ho¹ch rõng phßng hé: 26.129 ha chiÕm 47,6%; rõng s¶n xuÊt chiÕm diÖn tÝch Ýt, chñ yÕu rõng nghÌo kiÖt n»m r¶i r¸c ®−îc c¸c ®Þa ph−¬ng b¶o vÖ. 9
1.2. VÒ chÊt l−îng rõng: DiÖn tÝch rõng tù nhiªn hÇu nh− Ýt bÞ biÕn ®æi, nh−ng chÊt l−îng rõng biÕn ®æi theo xu h−íng gi¶m sè l−îng c¸c loµi c©y cã lîi. Trong c¸c VQG, Khu BTTN, Khu di tÝch lÞch sö v¨n hãa m«i tr−êng do ®−îc b¶o vÖ tèt nªn c¸c loµi c©y gç tèt, c©y quý hiÕm Ýt bÞ l©m tÆc chÆt ph¸ nªn vÉn cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn. Trong c¸c khu vùc rõng phßng hé do kh«ng ®−îc qu¶n lý tèt nªn nhiÒu loµi gç quý nh−: ®inh, lim, sÕn, t¸u, re, giæi…bÞ chÆt h¹ lÊy gç lµm nhµ, lµm ®å gia dông vµ bu«n b¸n lµm cho chÊt l−îng rùng bÞ biÕn ®æi. CÊu tróc rùng bÞ ph¸ vì, Ýt cßn thÊy nh÷ng khu rõng ë ngoµi c¸c VQG cã cÊu tróc 5 tÇng, th−êng chØ cßn l¹i 3 tÇng (tÇng v−ît t¸n, tÇng t¸n rõng-hay tÇng −u thÕ sinh th¸i-bÞ mÊt) do ®ã kÐo theo sù gi¶m nguån thøc ¨n, n¬i ë cña ®éng vËt. Trong rõng phßng hé Ýt thÊy xuÊt hiÖn c¸c loµi chim thó quý. Nghiªn cøu ë khu vùc ChÝ Linh (H¶i D−¬ng) tõ 1992 ®Õn nay cho thÊy: nh÷ng loµi c©y gç tèt nhÊt nh−: gô lau, l¸t hoa, lim xanh, t¸u mËt, sÕn, re h−¬ng, giæi xanh…chØ cßn nh÷ng c©y nhá ®−êng kÝnh th©n d−íi 10 cm. Chóng t¸i sinh vµ ph¸t triÓn rÊt chËm nªn bÞ c¸c c©y t¸i sinh m¹nh, ph¸t triÓn nhanh nh−: tr¸m tr¾ng, tr¸m ®en, muång tr¾ng, rµng rµng, kh¸o, giÎ…lÊn ¸t. Nghiªn cøu ë ChÝ Linh còng cho thÊy qu¸ tr×nh biÕn mÊt cña nhiÒu loµi thó cã gi¸ trÞ do rõng thay ®æi cÊu tróc d−íi t¸c ®éng m¹nh cña con ng−êi, tõ 42 loµi thó trong khu vùc tr−íc ®©y, hiÖn chØ cßn 25 loµi, biÕn mÊt 17 loµi: gÊu ngùa, khØ vµng, khØ mÆt vµng, v−în ®en, hæ, sãi ®á, beo löa…; Chim còng ®· biÕn mÊt c¸c loµi: c«ng, gµ tiÒn mÆt vµng, qu¹ ®en, kh¸ch ®u«i cê, dï d× ph−¬ng ®«ng, hï l−ng n©u…; Bß s¸t mÊt c¸c loµi: tr¨n ®Êt, t¾c kÌ, nhiÒu loµi r¾n, rïa… ChÊt l−îng rõng ngËp mÆn ven biÓn, vèn lµ rõng cã sè loµi thùc vËt kÐm phong phó trong rõng tù nhiªn t¸i sinh vµ rõng trång, th−êng xuyªn bÞ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nh− ®¸nh b¾t thñy h¶i s¶n, ®¾p ®Ëp, ®¾p bê khoanh vïng nu«i t«m sinh th¸i, nu«i t«m c«ng nghiÖp, nu«i t«m qu¶n canh vµ nu«i h¶i s¶n kh¸c ®· lµm cho c©y rõng kÐm ph¸t triÓn, c¸c loµi c©y kh«ng chÞu ®−îc ngËp mÆn l©u dµi sÏ bÞ h− háng bé rÕ vµ chÕt dÇn. ChÊt l−îng rõng ngËp mÆn suy gi¶m, céng víi c−êng ®é ho¹t ®éng cña con ng−êi gia t¨ng lµm cho nhiÒu loµi chim mÊt n¬i tró ngô vµ kiÕm ¨n nh−: Cß Th×a (Platalca minor), vÞt má réng (Anas clypeata), Mßng kÐt (A. Crecca), VÞt ®Çu vµng (A. penelop), VÞt mèc (A. acuta) vµ nhiÒu loµi chim di c− kh¸c. §ång thêi sè l−îng c¸c loµi còng sÏ bÞ suy gi¶m nhiÒu. 10
1.3. Rõng trång: Tõ 1990 t¹i ®©y c¸c l©m tr−êng ®· chuyÓn sang qu¶n lý b¶o vÖ vµ trång rõng. B»ng ch−¬ng tr×nh 327 vïng ChÝ Linh ®· trång ®−îc: 2895 ha. Rõng trång chñ yÕu lµ b¹ch ®µn, keo tai t−îng, keo l¸ chµm. DiÖn tÝch rõng trång ®¹t ®−îc qua c¸c n¨m: 1993-169 ha, 1994-329 ha, 1995-496 ha, 1996-441 ha, 1997-1460 ha ®Õn 1999 ChÝ Linh ®· trång ®−îc 2310 ha, ®−a tæng sè rõng trång ë ChÝ Linh lªn 5205 ha. ChÊt l−îng rõng trång kh«ng cßn ®¬n ®iÖu mµ ®a d¹ng hãa b»ng nhiÒu loµi c©y b¶n ®Þa nh−: Tr¸m tr¾ng, Tr¸m ®en, muång, giµng giµng, giÎ, mì, lim xanh, l¸t hoa.v.v… Rõng trång ë quanh VQG Ba V×, Tam §¶o còng ®· ®−îc ®a d¹ng hãa b»ng nhiÒu loµi c©y b¶n ®Þa. §ã lµ xu h−íng ®a d¹ng hãa c¸c loµi c©y trång rõng lµm cho rõng trång kh«ng chØ cã ý nghÜa vÒ m«i tr−êng mµ cßn cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, cã gi¸ trÞ phôc håi §DSH. Nh− vËy, xu h−íng diÔn biÕn rõng vïng §BSH theo h−íng: -DiÖn tÝch rõng tù nhiªn ®−îc æn ®Þnh. -ChÊt l−îng rõng tù nhiªn trong rõng ®Æc dông ngµy cµng ph¸t triÓn; ngoµi rõng ®Æc dông (rõng phßng hé vµ rõng s¶n xuÊt) ®· ®−îc giao cho c¸c tæ chøc, hé gia ®×nh, c¸ nh©n trùc tiÕp nhËn kho¸n b¶o vÖ vµ ch¨m sãc, vµ b»ng gi¶i ph¸p khoanh nu«i t¸i sinh tù nhiªn kÕt hîp víi trång dÆm th× chÊt l−îng rõng còng ngµy cµng ®−îc c¶i thiÖn tèt h¬n. Nh−ng mét ®iÒu ®¸ng lo ng¹i lµ rõng ch−a ®−îc b¶o vÖ tèt nh− rõng cña VQG, Khu BTTN nªn bän l©m tÆc vÉn cã thÓ chÆt ph¸ rõng lÊy gç lµm cho chÊt l−îng rõng bÞ ¶nh h−ëng. -Rõng trång cã xu h−íng t¨ng diÖn tÝch. Ch−¬ng tr×nh trång 5 triÖu ha rõng ®ang ®−îc tiÕn hµnh, nÕu nh− ®Êt l©m nghiÖp cña c¸c tØnh ®· ®−îc quy ho¹ch hoµn toµn giµnh cho ph¸t triÓn rõng vµ trång rõng mµ kh«ng bÞ chuyÓn ®æi thµnh c¸c trang tr¹i víi môc ®Ých kh«ng ph¶i trång rõng th× ch¾c ch¾n diÖn tÝch rõng trång sÏ t¨ng ®Õn n¨m 2010 cã thÓ ®¹t ®−îc ®é che phñ 15-25% ë c¸c phô vïng ®åi nói. Xu h−íng rõng trång ®a d¹ng c¸c loµi c©y b¶n ®Þa cã gi¸ trÞ kinh tÕ thay cho rõng trång ®¬n ®iÖu 2-3 loµi c©y nhËp néi, nhÊt lµ xung quanh c¸c khu rõng ®Æc dông, nh÷ng n¬i gi¸p víi rõng tù nhiªn sÏ kÕt hîp ®−îc nhiÒu loµi trong mét khu vùc nªn rõng trång cã ý nghÜa b¶o tån §DSH nhiÒu h¬n. 2. DiÔn biÕn vÒ §DSH vµ TNSV vïng §BSH Trong b¸o c¸o nghiªn cøu biÕn ®éng m«i tr−êng sinh vËt vïng §BSH cña nh¸nh ®Ò tµi KHCN 07-04 ®· ph©n tÝch nh÷ng nguyªn nh©n vµ sù suy gi¶m §DSH trong c¸c hÖ sinh th¸i cña vïng ®ång b»ng s«ng Hång. 11
2.1. DiÔn biÕn §DSH ë phô vïng ®åi nói C¸c khu ë phô vïng ®åi nói ®· ®−îc nghiªn cøu kh¸ nhiÒu, ®−îc x¸c ®Þnh lµ nh÷ng khu vùc cã §DSH cao, cho ®Õn nay c¸c nhµ khoa häc vÉn ph¸t hiÖn thªm nhiÒu loµi míi vµ nhiÒu nhãm sinh vËt ch−a ®−îc nghiªn cøu ®Çy ®ñ. 2.1.1. Khu vùc Cóc Ph−¬ng: §· ®−îc b¶o vÖ tõ 1962 ®Õn nay nh−ng tµi nguyªn sinh vËt vµ §DSH vÉn bÞ thÊt tho¸t, thÓ hiÖn bëi: - Rõng vÉn bÞ t¸c ®éng m¹nh kÓ c¶ rõng nguyªn sinh, mÆc dï n»m trong khu b¶o vÖ nghiªm ngÆt. Ch−a cã sè liÖu x¸c ®Þnh c¸c loµi bÞ biÕn mÊt, nh−ng ch¾c ch¾n sè l−îng c¸ thÓ cña nhiÒu loµi ®· gi¶m nhÊt lµ ®èi víi ®éng vËt. C¸c loµi ®éng vËt gi¶m sè l−îng nhiÒu lµ: thó mãng guèc (nai, ho½ng), thó linh tr−ëng (khØ vµng, voäc m«ng tr¾ng) vµ nhiÒu loµi thó ¨n thÞt nh−: b¸o gÊm, gÊu ngùa, beo x¸m… chóng bÞ s¨n b¾n vµ bÉy b¾t ngay c¶ trong vµ ngoµi VQG. - §éng vËt rõng bÞ chia c¾t thµnh tõng nhãm, do rõng ë c¸c thung lòng nói ®¸ bÞ tµn ph¸ ®Ó lÊy ®Êt cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ lËp c¸c trang tr¹i. C¸c nhãm ®éng vËt (nhÊt lµ thó rõng, bß s¸t, Õch nh¸i) bÞ c« lËp kh«ng giao l−u ®−îc víi nhau, vµ nÕu chóng v−ît qua c¸c kho¶ng trèng kh«ng cã rõng sÏ bÞ bÉy b¾t. - DiÖn tÝch rõng bÞ mÊt ë c¸ckhu vùc ngoµi VQG. GÇn 50% diÖn tÝch rõng tù nhiªn ®· bÞ mÊt. Sù mÊt rõng kÐo theo sù mÊt m¸t tµi nguyªn sinh vËt vµ suy tho¸i §DSH. NhiÒu khu vùc ®åi nói ë Tam HiÖp, §ång Giao, Gia ViÔn, Nho Quan ®· trë thµnh ®Êt trèng träc. Cã thÓ nãi c¸c khu vùc ngoµi VQG Cóc Ph−¬ng ®· mÊt m¸t kh¸ nhiÒu vÒ §DSH: - TËp ®oµn c©y gç mÊt trªn 50% sè loµi, c¸c loµi gç quý nh−: ®inh, trai, t¸n, l¸t hoa, mun ngµy cµng hiÕm vµ biÕn mÊt ë nhiÒu khu vùc. C¸c loµi gç th«ng th−êng nh−: tr¸m, chß xanh, chß chØ, phay, v¹ng trøng, lim xÑt, giÎ, såi, chß d·i, re, giæi còng ®· biÕn mÊt ë nhiÒu khu vùc, nh÷ng loµi cßn l¹i th−êng lµ nh÷ng c©y nhá ë n¬i ®Þa h×nh phøc t¹p xa x«i hÎo l¸nh. - TËp ®oµn c©y thuèc mÊt trªn 70% sè loµi. - TËp ®oµn c©y quý hiÕm cã gi¸ trÞ nguån gen hÇu nh− kh«ng ph¸t triÓn. - C¸c loµi ®éng vËt gi¶m m¹nh, nhÊt lµ c¸c loµi thó lín, kho¶ng 70% sè loµi thó ®· kh«ng cßn, c¸c loµi cßn l¹i chñ yÕu lµ thó nhá: c¸c loµi chuét, sãc, dói vµ mét sè loµi thó ¨n thÞt nhá. Nguyªn nh©n chÝnh g©y lªn sù suy gi¶m vµ mÊt m¸t §DSH ë Cóc Ph−¬ng nãi riªng vµ vïng rõng nói ®¸ Ninh B×nh nãi chung ®ã lµ: - Sù t¨ng d©n sè trong tõng khu vùc 12
- DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c n«ng nghiÖp thÊp vµ n¨ng suÊt c©y trång thÊp, ®êi sèng céng ®ång c¸c d©n téc ch−a ®−îc n©ng cao. - Giao th«ng ph¸t triÓn thuËn lîi. Sè lao ®éng d− thõa vµo nh÷ng th¸ng kh«ng ph¶i thêi vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, hä vµo rõng lÊy gç cñi, thu h¸i l©m s¶n, s¨n b¾n, bÉy b¾t ®éng vËt. C¸c loµi ®éng vËt bÞ s¨n b¾t nhiÒu nhÊt: Thó rõng: ho½ng, cÇy, chån, mÌo rõng, tª tª, nhÝm…; Chim rõng: s¸o má ngµ, s¸o ®¸, yÓng, kh−íu, häa mi, cu g¸y, cu ngãi…; C¸c loµi bß s¸t: rïa, r¾n, t¾c kÌ, kú ®µ…hiÖn nay khã cã thÓ t×m thÊy c¸c loµi nµy ë ngoµi VQG. 2.1.2. Khu vùc rõng nói Ba V×: Vïng rõng nói Ba V× nãi chung, VQG Ba V× nãi riªng thèng kª ®−îc 872 loµi thùc vËt theo tµi liÖu cña c¸c nhµ khoa häc trong n−íc vµ n−íc ngoµi. Nh−ng thùc tÕ trong danh s¸ch Êy nhiÒu loµi cßn ch−a ph¸t hiÖn ®−îc. C¸c cuéc ®iÒu tra tõ 1990 ®Õn 1992 chØ ph¸t hiÖn ®−îc 450 loµi (NguyÔn V¨n Tr−¬ng, NguyÔn §øc Kh¸ng, 1994). §iÒu ®ã chøng tá r»ng nhiÒu loµi thùc vËt ®· mÊt, chóng cã thÓ ®· bÞ mÊt ë ngoµi VQG Ba V× do kh«ng ®−îc b¶o vÖ. C¸c khu vùc ngoµi VQG hÇu nh− kh«ng cßn rõng tù nhiªn, cßn chñ yÕu lµ rõng trång hoÆc c¸c ®åi c©y bôi. Nh− vËy ë ngoµi VQG th× - Sè loµi thùc vËt ®· mÊt tíi 90% - Sè loµi quý hiÕm kh«ng cßn - Sè loµi cã gi¸ trÞ tµi nguyªn (c©y gç, c©y thuèc) mÊt trªn 90%. §èi víi ®éng vËt: VQG bÞ bao bäc bëi c¸c khu d©n c−, c¸c khu vùc s¶n xuÊt, c¸c khu vùc du lÞch… trë thµnh c« lËp, kh«ng cã sù liªn hoµn g¾n kÕt víi c¸c vïng rõng kh¸c lµm cho vïng sèng häat ®éng cña c¸c loµi chim thó lín bÞ thu hÑp. Do ®ã nhiÒu loµi ®· bÞ mÊt, nhiÒu loµi gi¶m sè l−îng vµ cã thÓ kh«ng cßn. -C¸c loµi ®· bÞ biÕn mÊt: Hæ, h−¬u sao, nai, v−în, c«ng, tr¨n… -C¸c loµi gi¶m sè l−îng vµ cã thÓ ®· mÊt: khØ mÆt ®á, s¬n d−¬ng, gÊu ngùa, tª tª, nhÝm, beo löa, gµ l«i tr¾ng, t¾c kÌ…do vïng sèng bÞ thu hÑp, bÞ chia c¾t vµ s¨n b¾t trém. Ngoµi VQG (trõ khu vùc K9) kho¶ng 80% sè loµi thó ®· mÊt, cßn l¹i chñ yÕu c¸c loµi chuét, d¬i vµ mét sè loµi thó ¨n thÞt nhá. §DSH vµ Tµi nguyªn sinh vËt VQG Ba V× nãi riªng vïng rõng nói Ba V× nãi chung bÞ søc Ðp m¹nh nhÊt cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, cña du lÞch sinh th¸i. 13
2.1.3. Vïng rõng nói Tam §¶o: D·y nói Tam §¶o kÐo dµi trªn 80km qua 3 tØnh (Tuyªn Quang, Th¸i Nguyªn, VÜnh Phóc), VQG Tam §¶o còng n»m trªn ®Þa phËn cña 3 tØnh. §DSH vµ Tµi nguyªn sinh vËt rÊt phong phó vÒ thµnh phÇn loµi, nh−ng chØ tËp trung trong khu vùc VQG, cßn ë c¸c khu vùc ngoµi VQG ®Òu ®· bÞ t¸c ®éng m¹nh. Ngay trong VQG nhiÒu loµi c«n trïng quý hiÕm (cã mÇu s¾c, h×nh d¹ng ®Ñp…) còng ®· vµ ®ang bÞ kh¸ch du lÞch vµ nh©n d©n ®Þa ph−¬ng s¨n b¾t bu«n b¸n. Loµi c¸ cãc Tam §¶o lµ loµi ®Æc h÷u vµ quý hiÕm chØ cã ë vïng nói Tam §¶o còng bÞ khai th¸c bu«n b¸n nhiÒu, ®Õn nay nhiÒu ®o¹n suèi ®· kh«ng cßn, sè l−îng c¸ cãc Tam §¶o ë hå VÞ H−¬ng còng ®· gi¶m ®Õn møc c¹n kiÖt. VÒ chim, cã nhËn xÐt: “Do khai th¸c bõa b·i nªn ®· lµm cho sè l−îng c¸ thÓ gi¶m nhanh chãng vµ ®i ®Õn chç nghÌo dÇn, thËm chÝ nhiÒu loµi trë nªn hiÕm, nhÊt lµ c¸c loµi thuéc hä TrÜ (Phasianidae), hä bå c©u (Colubidae), hä cu cu (Cuculidae), hä hång hoµng (Bucerotidae) C¸c loµi bß s¸t bÞ s¨n b¾t chñ yÕu lµ: c¸ cãc Tam §¶o, t¾c kÌ, «r« v¶y, kú ®µ hoa, tr¨n ®Êt, rïa hép tr¸n vµng, rïa hép ba v¹ch, nhiÒu loµi r¾n: r¾n r¸o th−êng, r¾n säc ®èm ®á, r¾n c¹p nong, r¾n hæ mang, r¾n hæ chóa.v.v… Ng−êi ta ®· thèng kª ®−îc 45 loµi ®éng vËt hoang d· (7% sè loµi ®· biÕt) ë VQG Tam §¶o bÞ khai th¸c bu«n b¸n nhiÒu nhÊt. Trong ®ã cã 20 loµi thó, 6 loµi chim, 13 loµi bß s¸t, 5 loµi Õch nh¸i, 1 loµi c«n trïng dïng lµm thuèc, lµm thùc phÈm, lµm c¶nh vµ vËt mÉu cho mét sè b¶o tµng thiªn nhiªn cña nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. Nguyªn nh©n chÝnh g©y nªn sù suy gi¶m §DSH VQG Tam §¶o vµ vïng rõng nói Tam §¶o lµ: -Søc Ðp cña ph¸t triÓn d©n sinh kinh tÕ – x· héi, c¸c trang tr¹i trong vïng. -Du lÞch vµ du lÞch sinh th¸i ®· më ra nhiÒu tuyÕn ®−êng míi trong vµ ngoµi VQG Tam §¶o. 2.1.4. Vïng rõng nói ChÝ Linh – H¶i D−¬ng. Trong b¸o c¸o nµy ®· ®−a ra s¬ ®å diÔn thÕ sinh th¸i vïng ChÝ Linh, ®ång thêi còng ph¶n ¸nh sù thÊt tho¸t §DSH. So víi n¨m 1960 ®· mÊt kho¶ng 85% diÖn tÝch rõng tù nhiªn, diÖn tÝch rõng cßn l¹i bÞ chia c¾t thµnh tõng m¶nh nhá, chØ cßn khu vùc §ång Ch©u cã rõng nhiÒu nhÊt gÇn 3000ha, rõng t¸i sinh nghÌo kiÖt ®ang phôc håi. Thµnh phÇn loµi thùc vËt ®· biÕt ®ang phôc håi t¸i sinh cã thÓ kh«ng bÞ mÊt loµi nµo, nh−ng trong tõng khu vùc nhá c¸c d¶i ven rõng nh©n d©n ®· chÆt ph¸ nhiÒu lÇn lÊy gç cñi vµ lÊn ®Êt rõng lµm trang tr¹i trång c©y ¨n qu¶, céng víi nh÷ng ng−êi tõ B¾c 14