Báo cáo tổng hợp: Thực trạng bồi, xói đoạn sông Hương chảy qua thành phố Huế

Chia sẻ: Lê Đức Hoàng | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:99

Thêm vào BST

Báo xấu

33
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đề tài thực hiện việc khảo sát và tính toán, xử lý số liệu đánh giá thực trạng bồi và xói diễn ra trên đoạn sông Hương chảy qua thành phố Huế, qua đó tìm ra nguyên nhân và đề xuất một số biện pháp nhằm giảm thiểu các tác động bồi xói đó.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo tổng hợp: Thực trạng bồi, xói đoạn sông Hương chảy qua thành phố Huế

®¹i häc quèc gia hμ néi Tr−êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn Thùc tr¹ng båi, xãi ®o¹n s«ng h−¬ng ch¶y qua thμnh phè huÕ M∙ sè: qt-01-21 Chñ tr× ®Ò tμi: NguyÔn Thanh s¬n Hμ néi - 2002
®¹i häc quèc gia hμ néi Tr−êng ®¹i häc khoa häc tù nhiªn Thùc tr¹ng båi, xãi ®o¹n s«ng h−¬ng ch¶y qua thμnh phè huÕ M∙ sè: qt-01-21 Chñ tr× ®Ò tµi: KS. NguyÔn Thanh s¬n C¸n bé phèi hîp: CN. NguyÔn Thanh tïng THS. TrÇn anh tuÊn THS. trÇn ngäc anh Hμ néi - 2002 2
B¸o c¸o tãm t¾t a. Tªn ®Ò tµi: Thùc tr¹ng båi xãi ®o¹n s«ng H−¬ng ch¶y qua thµnh phè HuÕ M· sè: QT-01-21 b. Chñ tr× ®Ò tµi: KS. NguyÔn Thanh S¬n, Khoa KTTV&HDH c. C¸c c¸n bé tham gia: CN. NguyÔn Thanh Tïng, ViÖn KTTV ThS. TrÇn Anh TuÊn, Khoa §Þa lý ThS. TrÇn Ngäc Anh, Khoa KTTV&HDH d. Môc tiªu vµ néi dung nghiªn cøu: Môc tiªu: §Ò tµi thùc hiÖn viÖc kh¶o s¸t vµ tÝnh to¸n, xö lý sè liÖu ®Ó ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng båi vµ xãi diÔn ra trªn ®o¹n s«ng H−¬ng ch¶y qua thµnh phè HuÕ (tõ V¹n Niªn ®Õn Bao Vinh), qua ®ã t×m ra nguyªn nh©n vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m gi¶m thiÓu c¸c t¸c ®éng båi xãi ®ã. Néi dung: Kh¶o s¸t ®o¹n s«ng H−¬ng vµ thu thËp c¸c tµi liÖu ®Þa h×nh, khÝ t−îng thuû v¨n, kinh tÕ x· héi cÇn thiÕt phôc vô cho viÖc t×m hiÓu thùc tr¹ng vµ ®¸nh gi¸ hiÖn t−îng båi vµ xãi t¹i khu vùc nghiªn cøu (2001). TiÕn hµnh tÝnh to¸n, xö lý c¸c lo¹i sè liÖu ®o s©u vµ lËp b×nh ®å ®o¹n s«ng, qua ®ã ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng båi xãi, rót ra nguyªn nh©n vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p gi¶m thiÓu (2002). e. C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®−îc: 1. T×m hiÓu vÒ lÞch sö vµ diÔn biÕn ®Þa lý tù nhiªn còng nh− kinh tÕ x· héi cña thµnh phè HuÕ, nãi chung vµ s«ng H−¬ng, nãi riªng. 2. Thu thËp ®−îc bé sè liÖu vÒ mùc n−íc, b¶n ®å ®Þa h×nh vµ kh¶o s¸t ®o¹n s«ng H−¬ng tõ V¹n Niªn ®Õn Bao Vinh. 3
3. LËp ch−¬ng tr×nh vµ tÝnh to¸n xö lý sè liÖu ®o s©u vµ kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®Ó lËp b×nh ®å ®o¹n s«ng 4. LËp b×nh ®å ®o¹n s«ng vµ ®¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng båi xãi trªn ®o¹n s«ng nghiªn cøu. 5. §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p gi¶m thiÓu tai biÕn båi, xãi b¶o vÖ m«i tr−êng. f. T×nh h×nh kinh phÝ cña ®Ò tµi: Kinh phÝ ®−îc cÊp n¨m 2001: 8 triÖu ®ång Kinh phÝ ®−îc cÊp n¨m 2002: 8 triÖu ®ång §· ®−îc sö dôngvµo c¸c h¹ng môc nh− sau: STT Néi dung c«ng viÖc Sè tiÒn 1 Mua tµi liÖu : b¶n ®å nÒn, mùc n−íc 2.000.000 ®ång 2 Tæ chøc Héi th¶o 2.500.000 ®ång 3 C«ng t¸c phÝ 1.200.000 ®ång 4 Thuª kho¸n chuyªn m«n 9.500.000 ®ång 5. Qu¶n lý phÝ (4%) 640.000 ®ång 6. V¨n phßng phÈm 160.000dång Céng 16.000.000 ®ång M−êi s¸u triÖu ®ångch½n X¸c nhËn cña ban chñ nhiÖm khoa Chñ tr× ®Ò tµi PGS.ts. ph¹m v¨n huÊn NguyÔn thanh s¬n X¸c nhËn cña tr−êng Project: 4
Sedimentation and erosion situation of Huong river Hue city fragment Code: QT-01-21 Head of Project: 1. Eng. Nguyen Thanh Son Member: 1. BS. Nguyen Thanh Tung 2. MS. Tran Anh Tuan 3. MS. Tran Ngoc Anh Objectives and scope of the study: The objectives of erosion and sedimentation survey on Huong river segment crossing over Hue city are to prepare a report in which, it is needed: 1/ To review and collect documents related to variability of flow as well as erosion and sedimentation aspects on the Huong river. 2/ To build up 1:5000 topographic map of Huong river bed from Van Nien to Bao Vinh. 3/ To develop application techniques for minimizing detrimental impacts of water flow to social economic aspects of Hue City. Main results: 1- To build up a bottom topographical map of Huong river segment crossing over Hue city from Van Nien to Bao Vinh area with scale of 1:5000 and with modem equipments and calculation are used. 2- To build up solfweres which are usedtreatment and control all collected data of elevation measurement and topographical map production of river bottom. 3- Preliminary to describe the present sedimentation and erosion which has occurred in the Huong river segment crossing over Hue city as well as its consequences. 4- To recommend main soliil"ioiufor minimizing sedimentation, erosion such as. To scrape bottom of river for creating high hydrodynamic flux contributing to prevent sedimentation at Con Hen area. To build up some stone spurs systems for protection of stream bank erosion from 2-3 km upward Xuoc Du bridge. 5
Môc lôc Trang Më ®Çu 7 Ch−¬ng 1. Tæng quan 8 1.1. S«ng H−¬ng víi lÞch sö c¶nh quan cè ®« HuÕ 8 1.2. S«ng H−¬ng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña HuÕ 8 Ch−¬ng 2. §iÒu kiÖn ®Þa lý tù nhiªn l−u vùc s«ng H−¬ng 13 2.1. VÞ trÝ ®Þa lÝ tù nhiªn 13 2.2. §Æc ®iÓm khÝ t−îng thuû v¨n 13 2.3. DiÔn biÕn lßng s«ng H−¬ng ®o¹n tõ V¹n Niªn ®Õn Bao Vinh 15 2.4. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ b¶o vÖ m«i tr−êng 19 Ch−¬ng 3. Nghiªn cøu båi l¾ng s«ng H−¬ng ®o¹n tõ V¹n Niªn ®Õn Bao Vinh 22 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu 22 3.2. Néi dung nghiªn cøu 22 3.3. Tæ chøc thùc hiÖn 23 3.4. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu 23 Ch−¬ng 4. KÕt qu¶ nghiªn cøu 28 4.1. §¸nh gi¸ tµi liÖu 28 4.2. LËp b×nh ®å ®¸y s«ng 30 4.3. Vµi nÐt vÒ thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n 34 4.4. Mét sè ®Þnh h−íng nh»m gi¶m thiÓu båi l¾ng xãi lë 37 KÕt luËn 39 Tµi liÖu tham kh¶o 41 Phô lôc 1 - C¸c kÕt qu¶ ®o ®¹c, ch−¬ng tr×nh tÝnh vµ kÕt qu¶ tÝnh 42 Phô lôc 2 - Bµi b¸o, b¶n ®å 88 Phô lôc 3 - PhiÕu ®¨ng ký kÕt qu¶ nghiªn cøu KH-CN 96 6
Më ®Çu §Ó gãp phÇn t¹o c¬ së khoa häc cho viÖc x©y dùng c¸c ph−¬ng ¸n sö dông vµ b¶o vÖ s«ng H−¬ng ®Ò tµi QT- 01-21: "Thùc tr¹ng båi xãi ®o¹n s«ng H−¬ng ch¶y qua thµnh phè HuÕ" ®−îc ®¨ng ký vµ triÓn khai trong khu«n khæ ®Ò tµi cÊp §¹i häc Quèc gia hai n¨m 2001-2002. C¸c t¸c gi¶ tham gia ®Ò tµi ®· tiÕn hµnh thu thËp tµi liÖu, kh¶o s¸t thùc ®Þa ®Ó thùc hiÖn ®Ò tµi víi c¸c néi dung chÝnh nh− sau: - Tæng quan c¸c tµi liÖu vµ thu thËp, kh¶o s¸t sè liÖu nh»m lµm râ bøc tranh vÒ båi l¾ng vµ xãi lë trªn ®o¹n s«ng H−¬ng tõ V¹n Niªn ®ªn Bao Vinh. - X©y dùng b×nh ®å ®¸y s«ng H−¬ng ®o¹n tõ V¹n Niªn ®Õn Bao Vinh tû lÖ 1:5000.. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p ®Þnh h−íng nh»m gi¶m thiÓu t¸c ®éng cña lßng s«ng ®Õn sinh ho¹t kinh tÕ x· héi thµnh phè HuÕ. §Ò tµi ®· hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n ®· ®−îc ®Æt ra mÆc dï thêi gian rÊt gÊp rót vµ c¸c ®iÒu kiÖn tµi liÖu nghiªn cøu tr−íc ®©y vÒ ®o¹n s«ng nµy hÇu nh− kh«ng cã. C¸c t¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña Së Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng Thõa Thiªn HuÕ, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n Thõa Thiªn HuÕ, ViÖn KhÝ t−îng Thuû v¨n Hµ Néi, Tr−êng ®¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i häc Quèc gia Hµ Néi vµ Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi ®· t¹o nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ thêi gian, ®iÒu kiÖn vËt chÊt còng nh− trang thiÕt bÞ kh¶o s¸t, tÝnh to¸n ®Ó ®Ò tµi hoµn thµnh ®óng tiÕn ®é ®Ò ra. Tuy nhiªn, v× thêi gian vµ ®iÒu kiÖn kinh phÝ cã h¹n ®Ò tµi còng míi chØ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ë mét møc ®é cho phÐp vµ nhÊt ®Þnh kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. C¸c t¸c gi¶ xin ch©n thµnh sù ®ãng gãp bæ sung ®Ó c«ng tr×nh ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n. Hµ Néi, th¸ng 12 n¨m 2002 7
Ch−¬ng 1 Tæng quan 1.1. S«ng H−¬ng víi lÞch sö vµ c¶nh quan cè ®« HuÕ Tõ thÕ kû thø XVII ®Õn thÕ kû XIX, khi chän Kim Long (n¨m 1936) råi Phó Xu©n (1687- 1738- 1802) ®Ó x©y dùng thñ phñ §µng trong råi kinh ®« cña c¶ n−íc, c¸c vua Chóa Nhµ NguyÔn ®· lîi dông ®o¹n s«ng H−¬ng tõ Long Hå ch¶y qua tr−íc mÆt kinh thµnh HuÕ vÒ ®Õn cöa biÓn ThuËn An giao cho nã c¸c chøc n¨ng phßng thñ, phong thuû giao th«ng vµ c¶nh quan. Vua ThiÖu TrÞ (1841- 1847) ®· xem s«ng H−¬ng, nhÊt lµ ®o¹n ch¶y qua tr−íc mÆt kinh thµnh lµ mét th¾ng c¶nh mang gi¸ trÞ phßng thñ cña ®Êt Th©n Kinh víi c©u th¬: NhÊt ph¶i uyªn nguyªn hé nhÊt thµnh. (Mét dßng s«ng s©u b¶o vÖ thµnh vua) HÖ thèng s«ng H−¬ng nèi liÒn vïng nói, gß ®åi, ®ång b»ng, ®Çm ph¸ duyªn h¶i, biÓn trong mét kh«ng gian hÑp, cã nhiÒu di tÝch th¾ng c¶nh vµ quÇn thÓ di tÝch ®· ®−îc c«ng nhËn lµ di s¶n v¨n ho¸ cña thÕ giíi. Cïng víi hÖ thèng ®−êng bé, hÖ thèng ®−êng thuû trªn s«ng H−¬ng t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc tæ chøc nhiÒu lo¹i h×nh du lÞch kh¸c nhau: du lÞch tham quan, du lÞch nghØ biÓn, du lÞch leo nói, du lÞch thÓ thao trªn mÆt n−íc, du lÞch sinh th¸i, du lÞch nghiªn cøu trªn s«ng, trªn ®Çm ph¸ vïng biÓn t¹o nªn sù hÊp dÉn du kh¸ch gÇn xa ®Õn víi cè ®« ngµy cµng ®«ng. S«ng H−¬ng ®· t¹o cho cè ®« HuÕ mét nÐt dÞu dµng th¬ méng vµ quyÕn rò. 1.2. S«ng H−¬ng vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ x∙ héi cña HuÕ HÖ thèng s«ng H−¬ng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong c«ng viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña tØnh Thõa Thiªn HuÕ. H¬n 75% d©n sè, 70% ®Êt canh t¸c cña toµn tØnh ®ang sö dông nguån n−íc cña hÖ thèng s«ng H−¬ng. S¶n l−îng l−¬ng thùc, c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp chñ yÕu cña Thïa Thiªn HuÕ ®Òu ®−îc khai th¸c tõ l−u vùc s«ng H−¬ng. Tr−íc m¾t còng nh− l©u dµi, hÖ thèng s«ng H−¬ng lµ nguån n−íc mÆt duy nhÊt cung cÊp cho nhu cÇu cña n«ng nghiÖp d©n sinh vµ cång nghiÖp ë trong 8
vïng. Ngoµi l−îng n−íc cÇn cÊp cho n«ng nghiÖp vµo kho¶ng 151,21.106 m3/n¨m cßn cã l−îng n−íc cÊp cho d©n sinh vµ c«ng nghiÖp lµ 63.106 m3/n¨m. C¸c c¬ së c«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp cña toµn tØnh Thõa Thiªn HuÕ hÇu hÕt n»m trong vïng ®éng b»ng thuéc l−u vùc s«ng H−¬ng, bao gåm quèc doanh. C¸c xÝ nghiÖp chñ yÕu gåm: Chuyªn ngµnh luyÖn kim mµu quèc doanh 1 ngoµi quèc doanh 0 Chuyªn ngµnh ®iÖn vµ ®iÖn tö quèc doanh 2 ngoµi quèc doanh 0 C«ng nghiÖp chÕ t¹o m¸y mãc thiÕt bÞ quèc doanh 2 ngoµi quèc doanh 8 C«ng nghiÖp s¶n xuÊt s¶n phÈm kh¸c quèc doanh 1 ngoµi quèc doanh 5 b»ng kim lo¹i C«ng nghiÖp ho¸ chÊt quèc doanh 1 ngoµi quèc doanh 12 C«ng nghiÖp s¶n xuÊt VLXD quèc doanh 5 ngoµi quèc doanh 44 C«ng nghiÖp chÕ biÕn gç l©m s¶n quèc doanh 2 ngoµi quèc doanh 1537 C«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm quèc doanh 6 ngoµi quèc doanh 7187 C«ng nghiÖp dÖt quèc doanh 5 ngoµi quèc doanh 26 C«ng nghiÖp may quèc doanh 1 ngoµi quèc doanh 26 C«ng nghiÖp da vµ gi¶ da quèc doanh 1 ngoµi quèc doanh 26 C«ng nghiÖp in quèc doanh 3 ngoµi quèc doanh 26 C«ng nghiÖp kh¸c quèc doanh 2 ngoµi quèc doanh 268. Gi¸ trÞ s¶n l−îng c«ng nghiÖp ®Þa ph−¬ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh− sau: N¨m: 1990 1991 1992 1993 Tæng sè:(ngh×n ®ång) 75072324 88180580 114167244 143505595 Trong ®ã quèc doanh: 35548631 52379706 76947600 100505979 HÖ thèng s«ng H−¬ng vµ vïng ®Çm ph¸ Tam giang cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. §Çm ph¸ nhËn nguån n−íc tõ hÖ tõ hÖ thèng s«ng H−¬ng vµ c¸c s«ng suèi kh¸c ®Ó gi¶m nång ®é mÆn, t¹o ®iÒu kiÖn cho kinh tÕ vïng ®Çm ph¸ ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò nu«i tr«ng thuû s¶n. Giao th«ng thuû trªn s«ng H−¬ng vµ cña c¸c vïng ®åi nói, ®Çm ph¸, biÓn lµ mét nhu cÇu quan träng. 9
Ngoµi c¸c lo¹i ph−¬ng tiÖn cã t¶i träng nhá mµ nh©n d©n th−êng xuyªn sö dông th× trªn s«ng H−¬ng cã lo¹i ph−¬ng tiÖn tõ 50-100 tÊn ®i l¹i tõ ThuËn An ®Õn HuÕ. T¹i c¶ng ThuËn An (phÝa h¹ l−u s«ng H−¬ng) th−êng xuyªn cã tµu thuyÒn lín tõ biÓn vµo ra. Tãm l¹i, hÖ thèng s«ng H−¬ng kh«ng nh÷ng gãp phÇn t¹o nªn sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n trong tØnh mµ cßn t« ®iÓm cho thµnh phè HuÕ th¬ méng mét vÎ ®Ñp quyÕn rò. Tuy nhiªn, ¶nh h−ëng kh«ng lîi cña hÖ thèng s«ng H−¬ng ®èi víi sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ kh«ng lín: Mïa m−a lò, mùc n−íc d©ng cao, tai HuÕ (tr¹m thuû v¨n Kim Long) mùc n−íc lò cã n¨m ®¹t ®Õn (+4,90) trong lóc cao tr×nh ®Êt tù nhiªn ë (+3,00):(+3,50) ngËp s©u tõ 1,50 m: 1,90 m. Nhµ cöa, lµng m¹c, ®−êng giao th«ng c¸ di tÝch...ngËp s©u trong n−íc, thiÖt h¹i vÒ lò lôt hµng n¨m lµ rÊt lín, kh«ng nh÷ng tµi s¶n bÞ mÊt m¸t, h− háng, ng−êi chÕt, mµ lßng s«ng bÞ båi l¾ng, bê s«ng bÞ xãi lë, mïa c¹n kiÖt l−îng n−íc kh«ng dñ cÊp cho n«ng nghiÖp, cho sinh ho¹t hµng ngµy cña nh©n d©n (nhÊt lµ nh÷ng vïng h¹ l−u s«ng H−¬ng) N¨m 1993 diÖn tÝch bÞ h¹n lµ 5272 ha trªn diÖn tÝch gieo cÊy lµ 31880 ha. N¨m 1994 diÖn tÝch bÞ h¹n lµ 7500 ha trªn diÖn tÝch gieo cÊy lµ 32000 ha. Nh÷ng n¨m ®ã n¨ng suÊt lóa gi¶m tõ 43,2 t¹/ xuèng 15,3 t¹/ ha ë H−¬ng Thuû; tõ 29 t¹/ha xuèng 16 t¹/ha ë Phó Vang; tõ 35,6 T¹/ha xuèng 20 t¹/ha ë H−¬ng Trµ... VÒ mÆn: MÆn kh«ng nh÷ng g©y thiÖt h¹i cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mµ cßn khã kh¨n cho sinh ho¹t cña nh©n d©n, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng vïng ven ph¸, däc hai bê s«ng H−¬ng tõ ThuËn An dÕn HuÕ. Do ¶nh h−ëng cña h¹n h¸n, ruéng ®Êt n»m ven ph¸ bÞ mÆn bè lªn, ngoµi ra thØnh tho¶ng cã nh÷ng c¬n lò mÆn triÒu v−ît qua ®ª trµn vµo ruéng nh− nh÷ng n¨m 1977, 1985, lµm cho ®ång lóa bÞ thiÖt h¹i lín. Trªn s«ng H−¬ng vµ nh÷ng s«ng kh¸c, hµng n¨m mÆc dï ®· cã ®Ëp Th¶o Long, cèng Phó Cam, cèng Quan ng¨n mÆn, nh−ng mÆn vÉn cø d©ng cao- Nh÷ng n¨m 1993- 1994 mÆn trªn s«ng H−¬ng v−ît qu¸ nhµ m¸y n−íc V¹n Niªn, nh©n d©n thµnh phè HuÕ ph¶i sö dông n−íc mÆn. MÆn qua cèng Phó Cam vµo s«ng §¹i Giang lµm cho kho¶ng 7000 ha ruéng ®Êt cña 2 huyÖn H−¬ng Thuû, Phó Vang bÞ nhiÔm mÆn. MÆn ph©n bè däc s«ng H−¬ng cã nång ®é gi¶m dÇn tõ h¹ l−u ®Õn th−îng l−u vµ tõ ®¸y ®Õn mÆt s«ng. 10
Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña dßng ch¶y s«ng H−¬ng vÒ lò, kiÖt, mÆn kh«ng nh÷ng g©y khã kh¨n rÊt lín cho viÖc sö dông nguån n−íc cho n«ng nghiÖp, d©n sinh vµ c¸c ngµnh dïng n−íc vÒ sè l−îng mµ c¶ chÊt l−îng n−íc còng bÞ nhiÔm bÈn ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn m«i sinh, m«i tr−êng trong vïng. ë thµnh phè HuÕ, mÆc dï c¸c nhµ m¸y n−íc, xÝ nghiÖp lín cã sö dông ho¸ chÊt ch−a ph¸t triÓn nh−ng sù nhiÔm bÈn nguån n−íc sinh ho¹t, nhÊt lµ nguån n−íc s«ng H−¬ng kh«ng ph¶i kh«ng cã. Cã nhiÒu nguyªn nh©n dÉn ®Õn thùc tr¹ng nµy:tr−íc hÕt lµ lµ do sù ph¸t triÓn chung cña nÒn khoa häc kü thuËt mµ ho¸ chÊt ®−îc sö dông trong ®êi sèng ngµy cµng nhiÒu. t×nh h×nh thêi tiÕt h¹n h¸n, lò lôt l−îng d©n c− tËp trung ë thµnh phè HuÕ ngµy cµng ®«ng; t×nh tr¹ng chÆt ph¸ rõng ®Çu nguån, ®µo bíi kim lo¹i quý, ®¸ quý. §Æc biÖt nghiªm träng lµ sù sa th¶i c¸c chÊt th¶i r¾n láng kh«ng ®óng quy c¸ch, t×nh h×nh « nhiÔm ngµy cµng t¨ng. Qua nghiªn cøu x¸c ®Þnh hµm l−îng mét sè kim lo¹i nÆng ®éc h¹i trong n−íc s«ng H−¬ng mïa hÌ 1994-1995 cho thÊy: N−íc s«ng H−¬ng Ch× (Pb) Cadimi(Cd) §ång (Cu) KÏm (Zn) Th¸ng 7-94 0,325 0,953 1,516 9,325 Th¸ng 7-95 0,340 0,962 1,924 12,320 Ngoµi ra, qua nghiªn cøu vÒ chÊt l−îng n−íc vµ « nhiÔm n−íc s«ng H−¬ng cña t¸c gi¶ NguyÔn V¨n Hîp vµ c¸c céng sù cho thÊy: N−íc s«ng H−¬ng ®o¹n ch¶y qua thµnh phè HuÕ tõ V¹n Niªn ®Õn xÝ nghiÖp §«ng l¹nh s«ng H−¬ng cã chÊt l−îng gi¶m dÇn do nhu cÇu Oxy ho¸ häc (COD) vµ mËt ®é vi khuÈn cao vµ ®Æc biÖt cao vµo mïa kiÖt. COD dao ®éng trong kho¶ng 8-20 mg/l mµ trung b×nh lµ 11,5±2,5 mg/l. - MËt ®é Total coliform vµ E.Coli (c¸c th«ng sè vÖ sinh) dao ®éng trong kho¶ng réng tõ 2300- 3800 MPN/100 ml vµ tõ 60-2400 MPN/100ml t−¬ng øng. §Õn ®iÓm cÇu b·i D©u, COD vµ mËt ®é vi khuÈn l¹i gi¶m xuèng, nh−ng do hµm l−îng Cl vµ ®é cøng cao nªn chÊt l−îng n−íc còng kh«ng ®¹t yªu cÇu lo¹i A so víi TCVN 5942-1995. NÕu so víi tiªu chuÈn EPA n¨m 1986 th× n−íc s«ng H−¬ng trong ®o¹n tï Gia ViÔn ®Õn cÇu b·i d©u do cã mËt ®é vi khuÈn qu¸ lín nªn chØ cã thÓ dïng 11
®−îc cho c¸c môc ®Ých c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp vµ kh«ng dïng ®−îc cho thuû s¶n, gi¶i trÝ cã tiÕp xóc víi n−íc.. C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy n−íc s«ng H−¬ng bÞ « nhiÔm bëi c¸c chÊt h÷u c¬ do COD vµ BOD (nhu cÇu Oxy sinh ho¸) kh¸ lín. bÞ « nhiÔm ph©n do mËt ®é vi khuÈn chØ thÞ « nhiÔm ph©n(E.coli) cao. BÞ nhiÔm mÆn vµo, mïa kiÖt do l−îng Cl lín. Cã hiÖn t−îng phó d−ìng do hµm l−îng phèt ph¸t cao. Trõ ®iÓm ë V¹n Niªn vµ cÇu B·i D©u cã COD tho¶ m·n tiªu chuÈn A(TCVN 5942-1985) tøc lµ COD
Ch−¬ng 2 §iÒu kiÖn ®Þa lÝ tù nhiªn l−u vùc s«ng h−¬ng 2.1. VÞ trÝ ®Þa lý tù nhiªn S«ng H−¬ng ch¶y qua thµnh phè HuÕ b¾t nguån tõ ®é cao 900 mÐt, cã l−u vùc n»m trªn to¹ ®é ®Þa lý tõ 15.00.19 - 16.34.45 vÜ ®é b¾c vµ 107.40.40 - 107.37.38 kinh ®é ®«ng thuéc khu vùc MiÒn Trung ViÖt Nam. ChiÒu dµi cña s«ng lµ 104 km, ®i qua nhiÒu khu vùc kh¸c nhau víi chiÒu dµi cña l−u vùc lµ 63,5 km2 vµ hÖ sè uèn khóc lµ 1.65 ®æ ra biÓn qua cöa ThuËn An. DiÖn tÝch l−u vùc lµ 2830 km2, cã chiÒu réng trung b×nh lµ 44,6 km. Toµn bé l−u vùc s«ng H−¬ng n»m trªn ®é cao ®Þa h×nh b×nh qu©n lµ 345 m, víi ®Þa h×nh kh«ng cã nói ®¸ v«i nªn kh¶ n¨ng tËp trung n−íc trªn l−u vùc rÊt dåi dµo. HÖ thèng s«ng H−¬ng cã mËt ®é s«ng suèi lµ 0.6 km/km2 víi ®é dèc b×nh qu©n cho toµn l−u vùc lµ 27.6%. S«ng H−¬ng cã 5 phô l−u cÊp I lµ: Khe Hai Nhøt, T¶ Tr¹ch,Carum Baram. Khª C« Méc, S«ng H÷u Tr¹ch, S«ng Bè Giang. Ngoµi ra cßn cã nhiÒu phô l−u cÊp II vµ cÊp III. C¸c phô l−u lín nhÊt lµ T¶ Tr¹ch,H÷u Tr¹ch vµ Bè Giang ®Òu ®æ tõ phÝa t¶ ng¹n cã chiÒu dµi t−¬ng øng lµ 54 km, 47km vµ 64 km. 2.2. §Æc ®iÓm khÝ t−îng thuû v¨n 2.2.1. KhÝ hËu Còng nh− toµn bé d¶i MiÒn Trung, khÝ hËu ë ®©y mang ®Æc ®iÓm cña kiÓu khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, m−a nhiÒu vµo nöa cuèi mïa hÌ vµ nöa ®Çu mïa ®«ng. YÕu tè nhiÖt ®é rÊt Ýt thay ®æi tõ vïng nµy sang vïng kh¸c nªn chÕ ®é nhiÖt kh«ng ph¶i lµ yÕu tè chñ ®¹o trong viÖc h×nh thµnh c¸c kiÓu khÝ hËu vµ l−îng m−a[1 ]. 13
L−îng bøc x¹ tæng céng ®o ®¹c t¹i HuÕ lµ 135.2 kcal/cm2. Mïa ®«ng n¾ng Ýt, mïa hÌ n¾ng nhiÒu víi sè giê n¾ng kho¶ng 1600 - 2600 giê trong n¨m. (T¹i tr¹m khÝ hËu HuÕ cã tæng sè giê n¾ng trung b×nh n¨m lµ 1933 giê). XÐt theo biÕn tr×nh nhiÖt ®é trong n¨m, th¸ng cã nhiÖt ®é lín nhÊt lµ th¸ng VII, th¸ng cã nhiÖt ®é thÊp nhÊt lµ th¸ng I, còng cã khi nhiÖt ®é lín nhÊt xuÊt hiÖn vµo th¸ng VI. Biªn ®é nhiÖt trung b×nh gi¶m dÇn tõ b¾c tíi nam [1,2]. T¹i HuÕ cã nhiÖt ®é cùc ®¹i vµo th¸ng VII lµ 29.2 oC, cùc tiÓu vµo th¸ng I lµ 19.9 oC, víi nhiÖt ®é trung b×nh n¨m lµ 25.2 oC vµ biªn ®é dao ®éng nhiÖt ®é lµ 7.8 oC. §é Èm t−¬ng ®èi cña kh«ng khÝ kh¸ lín tõ 83-88%. T¹i HuÕ ®é Èm cùc ®¹i lµ 89,84% quan s¸t ®−îc vµo th¸ng II, th¸ng VI, cùc tiÓu lµ 73,77% quan s¸t ®−îc vµo th¸ng VII, th¸ng V. §é Èm b×nh qu©n trong n¨m lµ 83%.[1,3 ] Giã t©y kh« nãng còng lµ mét nÐt ®iÓn h×nh khÝ hËu ë vïng nµy, vµo th¸ng VI nhiÒu n¬i trung b×nh ®¹t 15-16 ngµy cã giã t©y kh« nãng. Vµo nh÷ng ngµy cã giã t©y kh« nãng ®é Èm kh«ng khÝ dao ®éng trong kho¶ng 38-39.2%. B·o t¹i khu vùc nµy ®¹t 18% tæng sè c¬n b·o ®æ bé vµo ViÖt Nam, ®©y còng lµ mét yÕu tè thiªn tai lín g©y thiÖt h¹i nhiÒu vÒ ng−êi vµ cña, nhÊt lµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. L−îng m−a n¨m trung b×nh t¨ng dÇn theo h−íng §«ng T©y trªn cïng vÜ ®é. T¹i HuÕ cã l−îng m−a trung b×nh n¨m 2839 mm. 2.2.2. Thuû v¨n S«ng H−¬ng lµ mét trong nh÷ng s«ng lín ë MiÒn Trung tµi liÖu quan tr¾c trªn s«ng chÝnh kh«ng ®−îc nhiÒu nªn rÊt khã kh¨n trong viÖc ®¸nh gÝa tµi nguyªn n−íc mÆt trªn hÖ thèng s«ng ngßi. Tr¹m B×nh §iÒu trªn nh¸nh s«ng H÷u Tr¹ch, tr¹m Cæ Bi trªn nh¸nh s«ng Bå cã tµi liÖu quan tr¾c Q, vµ H tõ n¨m 1981- 1986, trªn nh¸nh s«ng T¶ Tr¹ch cã tr¹m Th−îng NhËt ®o Q, H tõ n¨m 1979 ®Õn nay. Ngo¹i trõ tr¹m Th−îng NhËt ra c¸c tr¹m kh¸c lµ tr¹m dïng riªng nªn c¸c yÕu tè thèng kª cã ®é tin cËy kh«ng ®−îc cao.Ngoµi ra ë h¹ l−u cã c¸c tr¹m Kim Long vµ Th¶o Long chØ chñ yÕu quan tr¾c mùc n−íc nªn viÖc ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc trªn l−u vùc mét c¸ch trùc tiÕp lµ ®iÒu kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc. Nªn ®Ó ®¸nh gi¸ tiÒm n¨ng tµi nguyªn n−íc vµ c¸c ®Æc tr−ng thuû v¨n vïng nµy cÇn xem xÐt mét c¸ch cô thÓ dùa vµo quy luËt biÕn ®æi dßng ch¶y trªn mét l·nh thæ réng lín h¬n, coi dßng ch¶y nh− lµ mét s¶n phÈm cña khÝ hËu, cã tÝnh ®Þa ®íi râ rÖt. Vïng thuû v¨n s«ng H−¬ng thuéc kiÓu ph©n vïng thuû v¨n A1I13 [3] cã 14
mïa lò tõ th¸ng X ®Õn th¸ng XII vµ mïa c¹n tõ th¸ng I ®Õn th¸ng IX. Ph©n phèi dßng ch¶y trong n¨m nh− sau: Th¸ng I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII % 5.10 2.90 2.30 2.10 5.30 6.70 3.60 4.00 7.60 20.6 23.7 11.1 Trong n¨m th−êng cã hai mïa lò, lò nhá (tiÓu m·n) vµ lò chÝnh vô. Cã nh÷ng n¨m lò tiÔu m·n rÊt lín gÇn t−¬ng ®−¬ng víi lò chÝnh vô.. §é ®ôc trªn c¸c con s«ng MiÒn Trung th−êng rÊt bÐ, s«ng H−¬ng còng vËy. Tuy vËy, l−îng bïn c¸t ®¸y rÊt lín do ®Þa h×nh dèc. Theo lý thuyÕt chung th× l−îng bïn c¸t ®¸y xÊp xØ 20% l−îng bïn c¸t l¬ löng song víi ®iÒu kiÖn m−a lín, ®Þa h×nh dèc, rõng bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ th× tû sè ®ã lµ 150 - 250 % nghÜa lµ lín h¬n gÊp 10 lÇn. [ 3 ]. ChÝnh v× vËy mµ c¸c con s«ng MiÒn Trung, trong ®ã cã s«ng H−¬ng, hÇu hÕt lßng s«ng bÞ lÊp ®Çy, mïa c¹n kh« n−íc. §Ønh c¸c ®é ®ôc trªn s«ng H−¬ng xuÊt hiÖn hai lÇn, t−¬ng øng víi ®Ønh lò chÝnh vô vµ lò tiÏu m·n vµ sù biÕn ®æi ®é ®ôc trong n¨m kh¸ lín. N−íc s«ng kh¸ s¹ch, c¸c chØ tiªu vÖ sinh hÇu hÕt ®−îc ®¶m b¶o: ®é kho¸ng ho¸ thÊp, hµm l−îng « xy hoµ tan cao, hµm l−îng chÊt h÷u c¬, kim lo¹i nÆng... thÊp. §é cøng, ®é kiÒm bÐ, hµm l−îng chÊt l¬ löng trong n−íc thÊp. Riªng ®o¹n s«ng tõ ®−êng tµu ho¶ ®Õn ThuËn An vµo c¸c th¸ng mïa kiÖt th× bøc tranh chung Êy cã thÓ bÞ ®æi kh¸c. 2.3 DiÔn biÕn lßng s«ng H−¬ng ®o¹n tõ V¹n Niªn ®Õn Bao Vinh Dßng ch¶y s«ng H−¬ng biÕn ®éng m¹nh trong n¨m, l−u l−îng lò, kiÖt chªnh lÖch nhau hµng ngh×n lÇn. Mùc n−íc lò, kiÖt ë ®o¹n ®ång b»ng chªnh lÖch nhau 5- 6 lÇn. Trung b×nh hµng n¨m s«ng H−¬ng ®æ ra biÓn mét l−îng n−íc 5- 5,5 tØ m3. GÇn 70% l−îng dßng ch¶y n¨m tËp trung trong 3 th¸ng IX,X,XI. Trong n¨m chÕ ®é dßng ch¶y s«ng H−¬ng cã 2 cùc ®¹i (2 mïa lò). Lò chÝnh vô th¸ng IX,X,XI.; lò tiÓu m·n th¸ng V, VI vµ 2 cùc tiÓu vµo th¸ng III vµ th¸ng IV; th¸ng VII vµ th¸ng VIII. Lò trªn s«ng H−¬ng th−êng lªn nhanh, c−êng suÊt kh¸ m¹nh, s«ng H−¬ng t¹i HuÕ cã c−êng suÊt > 50cm/h. Sau mïa lò s«ng H−¬ng ®i vµo mïa kiÖt kÐo dµi ®Õn 8 th¸ng, l−îng dßng ch¶y nhá. L−u l−îng trªn s«ng chØ cßn 30-40% 15
l−u l−¬ng trung b×nh n¨m. C¸c th¸ng kiÖt mïa hÌ (th¸ng 7-8)l−u l−îng chØ cßn l¹i 10-20% l−u l−îng trung b×nh n¨m. C¸c nh¸nh chÝnh cña s«ng H−¬ng ng¾n, dèc, m−a nhiÒu, c−êng suÊt lín g©y nªn xãi mßn m¹nh: ®é ®ôc cña dßng s«ng (nhÊt lµ trong mïa lò) trung b×nh ®¹t 100g/m3. Hµng n¨m cã kho¶ng 500000 tÊn bïn ®−îc ®Èy ra khái néi ®Þa. Vïng cöa s«ng chÞu ¶nh h−ëng cña chÕ ®é b¸n nhËt triÒu. Hµng ngµy cã 2 lÇn triÒu lªn vµ 2 lÇn triÒu xuèng. Biªn ®é triÒu ë cöa ThuËn An trong kho¶ng 0,4 m ®Õn 0,6 m vµ gi¶m dÇn vµo trong s«ng, ®Õn Kim Long- HuÕ cßn 0,30-0,40m. Mïa kiÖt mÆn x©m nhËp s©u vµo trong s«ng, vµo nh÷ng n¨m c¹n kiÖt mÆn lªn v−ît qu¸ nhµ m¸y n−íc V¹n Niªn. Tõ viÖc ph©n tÝch dßng ch¶y s«ng H−¬ng nh− trªn chóng ta thÊy r»ng : nh−îc ®iÓm c¬ b¶n cña chóng lµ ph©n phèi kh«ng ®Òu trong n¨m, t¹o nªn sù tËp trung dßng ch¶y trong mét mïa m−a, g©y ngËp óng cho vïng ®ång b»ng, kÐo theo hiÖn t−îng xãi lë, båi l¾ng hai bªn bê s«ng vµ trong lßng s«ng. Ng−îc l¹i, mét mïa c¹n kiÖt Ýt n−íc t¹o ®iÒu kiÖn cho sù h×nh thµnh kh« h¹n vµ mÆn x©m nhËp trªn c¸c s«ng suèi. HÖ thèng s«ng H−¬ng gåm c¸c nh¸nh s«ng tù nhiªn nh− T¶ Tr¹ch, H÷u Tr¹ch hîp l−u víi nhau ë ng· ba TuÇn t¹o thµnh dßng chÝnh. S«ng H−¬ng ch¶y vÒ ®Õn ng· ba S×nh th× hîp víi nh¸nh s«ng Bå vµ ch¶y vÒ cöa ThuËn An.C¸c s«ng ®µo nèi liÒn s«ng H−¬ng víi c¸c s«ng kh¸c ®æ ra ®Çm ph¸. §èi víi c¸c dßng s«ng tù nhiªn §o¹n ch¶y qua vïng ®åi nói th× dèc, nhiÒu ghÒnh th¸c vµ kh«ng chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu mÆn ( s«ng T¶ Tr¹ch tõ T©n Ba trë lªn, s«ng H÷u Tr¹ch tõ B×nh §iÒn trë lªn). Mïa lò th× vËn tèc dßng ch¶y lín, mïa kiÖt th× mùc n−íc thÊp lßng s«ng c¹n, gå ghÒ vµ dèc. Cao ®é ®¸y s«ng cña s«ng T¶ Tr¹ch ®o¹n tõ Khe Tre vÒ ®Õn D−¬ng Hoµ thay ®æi tõ +40 ®Õn -2 hoÆc -3,00: §o¹n tõ D−¬ng Hoµ ®Õn ng· ba TuÇn thay ®æi tõ -2;-3 ®Õn -4;-5. Cã nh÷ng vùc s©u -11,0 hoÆc -12,0. Víi s«ng H÷u Tr¹ch, ®o¹n tõ B×nh §iÒn ®Õn ng· ba TuÇn cã cao ®é ®¸y s«ng thay ®æi tõ - 1,40 ®Õn -3,0 hoÆc -4,0. Còng cã nh÷ng vùc s©u -5,0 hoÆc -6,0. §o¹n ch¶y qua vïng ®ång b»ng th× dßng s«ng hiÒn hoµ h¬n, ®é dèc mÆt n−íc bÐ, chÞu ¶nh h−ëng cña triÒu, mÆn. Dßng s«ng ch¶y quanh co, cao ®é ®¸y s«ng thay ®æi trong kho¶ng tõ -2,5 ®Õn -7,0; -8,0. 16
Do ¶nh h−ëng cña lò vµ ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt phøc t¹p, dßng s«ng bÞ xãi mßn vµ båi ®¾p kh¸ m¹nh. Trªn s«ng H−¬ng, phÝa bê b¾c s«ng, ®o¹n tõ CÇu X−íc Dò vÒ phÝa th−îng l−u víi chiÒu dµi h¬n 1 km thuéc ®Þa phËn x· H−¬ng Hå, bê s«ng bÞ xãi lë m¹nh, trung b×nh h»ng n¨m dßng s«ng bÞ xãi lë tõ 5-10 m g©y t¸c h¹i nghiªm träng. §Æc biÖt ®o¹n gÇn CÇu X−íc Dò ®· cã nguy c¬ xãi lë c¾t ®−êng 12 ®i A L−íi. Ng−îc l¹i, phÝa bê h÷u thuéc x· Thuû H÷u th× lßng s«ng bÞ båi lÊp t¹o thµnh mét b·i c¸t sái lín. Dßng s«ng ë ®©y bÞ uèn cong thay ®æi h−íng dßng ch¶y tõ Nam B¾c thµnh T©y §«ng. S«ng H−¬ng ch¶y vÒ ®Õn HuÕ ®−îc chia thµnh nhiÒu ng¶: ch¶y qua §Ëp §¸ vµo s«ng Nh− ý vµ ®æ vµo vïng ®ång b»ng Nam s«ng H−¬ng; ch¶y qua s«ng §«ng Ba råi l¹i nhËp vµo s«ng H−¬ng ë Bao Vinh; ch¶y theo 2 h−íng cña ®¶o Cån HÕn. Tèc ®é dßng ch¶y gi¶m võa do sù ph©n chia dßng ch¶y, võa do triÒu d©ng ®· t¹o nªn b«i l¾ng m¹nh ë ®o¹n s«ng tõ CÇu Trµng TiÒn ®Õn Cån HÕn. Cïng víi r¸c th¶i ë cho §«ng Ba ®· t¹o nªn cho ®o¹n s«ng nµy bÞ « nhiÔm (nhÊt lµ ®èi víi mïa c¹n kiÖt). C¸c s«ng ®µo xung quanh thµnh phè ®−îc x©y dùng tõ thêi nhµ NguyÔn (kho¶ng 1835:1863)víi môc ®Ých nh− vua MÞnh MÖnh ®· xuèng dô n¨m 1840:"C¸c ®−êng kªnh lín nhá xung quanh kinh thµnh cèt ®Ó tiÖn ®−êng thuyÒn bÌ ®i l¹i vµ thuËn lîi cho viÖc lµm n«ng, c¸i lîi Êy to lín. VËy sai Kinh do·n c¸c viªn huyÖn chiÕu theo giang phËn së t¹i søc d©n theo tõng ®o¹n cèt cho gi÷a dßng kho¶ng 10 tr−îng. N−íc s©u 3 th−íc ®Ó cho c¸c s«ng ®Òu mét lo¹t l−u th«ng, n«ng th−¬ng ®Òu lîi"... (TrÝch §¹i n¨m thùc lôc chÝnh biªn, tËp XXII quyÓn CCXIV) Tuy nhiªn, ®Õn nay c¸c s«ng suèi ®· bÞ xãi lë båi l¾ng nhiÒu ®o¹n vµ sù ph¸t triÓn nhµ ë ®· lµm cho c¸c s«ng suèi nµy kh«ng ®−îc lîi mµ cã lóc cßn cã h¹i! S«ng An Cùu lµ s«ng ®µo tõ n¨m 1863 nèi s«ng H−¬ng víi ®Çm CÇu Hai (cã ®o¹n gäi lµ Lîi n«ng cã ®o¹n gäi lµ §¹i giang cã chiÒu dµi kho¶ng 30 km ). S«ng §«ng Ba nèi s«ng H−¬ng (gÇn cÇu Gia Héi) ë Bao Vinh, s«ng KÎ V¹n nèi s«ng H−¬ng(gÇn cÇu B¹ch Hæ) víi s«ng B¹ch YÕn ë An Hoµ råi ®æ vµo s«ng H−¬ng ë Bao Vinh. C¸c s«ng ®µo nµy hiÖn nay ®· bÞ s¹t lë, båi lÊp, kh«ng nh÷ng kh«ng lµm ®−îc nhiÖm vô tiªu tho¸t lò vµ giao th«ng thuû mµ cßn lµ n¬i cã nguån n−íc bÞ « nhiÔm nÆng. S«ng An Cùu ®o¹n n»m trong ®Þa phËn thµnh phè cã chiÒu réng 35-40 m, lßng s«ng bÞ båi lÊp nhiÒu, cã chç bÞ båi lÊp tíi 1-2 m. Lßng s«ng cã cao ®é tõ (-2) ®Õn (-3,00), cã n¬i (-1,40). Hai bê s«ng tr−íc ®©y 17
®−îc xÕp ®¸ héc th¼ng ®øng, nh−ng ®Õn nay ®· bÞ s¹t lë nhiÒu, khèi l−îng ®¸ xÕp ®· bÞ mÊt trªn tæng chiÒu dµi 4000m chØ cßn l¹i ®−îc 500- 700 ë mçi bê. Hai bê s«ng cá d¹i mäc xanh tèt cïng víi nh÷ng b·i r¸c do ng−êi th¶ xuèng ®· lµm cho dßng s«ng ngµy cµng bÞ båi lÊp, g©y « nhiÔm m«i tr−êng. §Æc biÖt khi n−íc s«ng H−¬ng bÞ nhiÔm mÆn, cèng Phó Cam ®ãng kÝn, n−íc trong s«ng An Cùu c¹n kiÖt th× ®©y lµ n¬i t¹o ra mäi thø dÞch bÖnh.Trªn 2 bê s«ng An Cùu tõ ph−êng §óc ®Õn x· Thuû An cã 230 nhµ cöa, lÒu qu¸n tån t¹i kh«ng hép ph¸p vµ hîp lý, g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho viÖc t«n t¹o, n¹o vÐt dßng s«ng. S«ng §«ng Ba cïng víi s«ng KÎ V¹n, An Hoµ bao bäc néi thµnh HuÕ thµnh mét khu vùc riªng. HiÖn t¹i s«ng §«ng Ba lµ ®−êng thuû thuËn lîi nhÊt cho c¸c thuyÒn bÌ (lo¹i võa vµ nhá) ®i l¹i trªn ®−êng ThuËn An ®Õn HuÕ vµ ng−îc l¹i. ChiÒu dµi s«ng §«ng Ba tõ cÇu Gia Héi ®Õn Bao Vinh lµ 2700 m; chiÒu r«ng trung b×nh lµ 40 m. Cao ®é ®¸y s«ng thay ®æi trong kho¶ng (-3,50) ®Õn (-4,50). Tuy nhiªn, hai bê s«ng bÞ s¹t lë nªn cµng gÇn phÝa 2 bê, lßng s«ng cµng n«ng, nh÷ng ngµy n−íc kiÖt, dßng s«ng bÞ « nhiÔm nÆng. Cïng víi d©n c− hai bªn bê, d©n c− v¹n ®ß ®«ng ®óc sèng trªn s«ng §«ng Ba ph¶i chÞu sèng trong c¶nh hÕt søc khã kh¨n, ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn t×nh h×nh søc khoÎ S«ng KÎ V¹n tõ cÇu B¹ch Hæ ®Õn An Hoµ dµi 2450 m. S«ng KÎ V¹n ®−îc kÑp gi÷a ®−êng s¾t vµ ®−êng V¹n Xu©n. ChiÒu réng lßng s«ng ®o¹n lín nhÊt lµ 90- 95 m "(gÇn cÇu An Hoµ). §o¹n hÑp nhÊt réng 6-7 m (gÇn cèng Thuû Quan). Cao ®é ®¸y s«ng thay ®æi tõ (-4,00) ®o¹n gÇn cÇu An Hoµ ®Õn (-0,50) ®o¹n gÇn cèng Thuû Quan. ë ®o¹n s«ng hÑp, hai bê ®· ®−îc trång trät hoa mµu, cã n¬i ®· trë thµnh ruéng lóa! Hai bê s«ng nhµ cöa san s¸t. Lò lôt vµ t¸c ®éng cña con ng−êi ®· lµm cho s«ng KÎ V¹n ngµy mét båi l¾ng, thu hÑp, kh«ng ®¶m b¶o nhiÖm vô cña nã lµ ph©n lò, phôc vô n−íc sinh ho¹t cho nh©n d©n hai bê s«ng tõ B¹ch Hæ ®Õn An Hoµ- Bao Vinh. Thùc tÕ, hÖ thèng s«ng ®µo xung quanh thµnh phè HuÕ ®· vµ ®ang ngµy cµng g©y bÊt lîi cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña vïng ®ång b»ng nãi riªng vµ tØnh Thõa Thiªn- HuÕ nãi chung. - VÒ dßng ch¶y: Trong 100 n¨m gÇn ®©y, ®· xuÊt hiÖn nhiÒu trËn lò lÞch sö: 1904, 1953, 1975, 1983, 1985, 1990, 1995vµ 1996, tuy nhiªn kho¶ng 50 n¨m ®Çu chØ cã 2 trËn lò lÞch sö, 50 n¨m sau cã ®Õn 6 trËn lò lÞch sö vµ tËp trung vµo 20 n¨m gÇn ®©y. Nh− vËy, tÇn suÊt xuÊt hiÖn lò lÞch sö cña 20 n¨m gÇn ®©y lµ kh¸ lín. §Æc ®iÓm cña dßng ch¶y lò lµ c−êng suÊt lò rÊt lín. 18
T¹i HuÕ c−êng suÊt lò ®¹t 50-100 cm/h. Tèc ®é dßng ch¶y lò lín ë miÒn nói ®¹t ®Õn 3-3,5m/s, ë ®ång b»ng ®¹t 2-2,5 m/s. Sau mïa lò, dßng ch¶y s«ng H−¬ng ®i vµo mïa c¹n kiÖt kÐo dµi, l−u l−îng n−íc kiÖt trªn s«ng H−¬ng chØ cßn 12-14 m3/s. MÆn x©m nhËp s©u vµo néi ®Þa. Còng nh− ë dßng ch¶y lò, phÇn xuÊt hiÖn dßng ch¶y kiÖt ë 20 n¨m gÇn ®©y lµ kh¸ lín. Nh÷ng n¨m 1976, 1977, 1993, 1994lµ nh÷ng n¨m kiÖt nhÊt. - VÒ ®Þa h×nh: Tõ ®Æc ®iÓm cña dßng ch¶y; ®iÒu kiÖn phøc t¹p cña ®Þa chÊt cña dßng s«ng mµ trong vßng 20 n¨m gÇn ®©y ®Þa h×nh cña dßng s«ng ®· cã nhiÒu thay ®æi. Bê s«ng H−¬ng ®o¹n tõ CÇu X−ícDò ®· ®Õn Ngäc Hå thuéc ®Þa h×nh x· H−¬ng Hå (cã chiÒu dµi kho¶ng 2 km ) trong 20 n¨m qua ®· sôt lë, lÊn s©u vµo bê tõ 20-30 m, v−ên t−îc, ®−êng x¸ bÞ thiÖt h¹i ®¸ng kÓ. Ng−îc l¹i, bê s«ng phÝa x· Thuû BiÒu th× ®−îc båi l¾ng t¹o nªn b·i c¸t cã chiÒu dµi 800-900 m; phÝa bê bÞ xãi lë, phÝa bê ®−îc båi l¾ng ë ®o¹n nµy ®· lµm cho dßng s«ng cong thay ®æi h−íng dßng ch¶y. Cø qua mét mïa lò, bê s«ng H−¬ng l¹i bÞ s¹t lë, båi l¾ng, lßng s«ng chç th× xãi s©u thµnh vùc, chç th× t¹o thµnh cån næi. Lßng s«ng H−¬ng t¹i vÞ trÝ CÇu X−íc Dò ®· bÞ xãi s©u tíi ®é cao (-17,0)-(-18,0). Trong lóc ®ã cån GÜa ViÔn ngµy cµng ®−îc båi ®¾p; lßng s«ng ë ®©y ®−îc båi l¾ng ®¸y s«ng cã cao ®é (- 3,00) cã chç (-2,00)-(-2,50). §o¹n s«ng tõ cÇu Trµng TiÒn ®Õn cÇu Cån HÕn (nhÊt lµ ®o¹n tr−íc §Ëp §¸) vÒ mïa kiÖt c¸c cån næi lªn, cá d¹i mäc um tïm. Dßng ch¶y s«ng H−¬ng kh«ng nh÷ng ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn bê s«ng, lßng s«ng mµ ®· gãp phÇn cïng dßng triÒu biÓn lµm mÊt æn ®Þnh ë cöa ThuËn An, T− HiÒn. Cöa ThuËn An th−êng xuyªn bÞ båi lÊp, ¶nh h−ëng lín ®Õn giao th«ng ë c¶ng. ThuËn An hµng n¨m ph¶i tæ chøc n¹o vÐt luång l¹ch, tµu thuyÒn míi ra vµo c¶ng ®−îc. ë cöa T− HiÒn, sù båi lÊp x¶y ra th−êng xuyªn; N¨m 1979 sau mét ®ªm, cöa biÓn bÞ lÊp hoµn toµn, sau ®ã lò l¹i ph¸ vì, n¨m 1994 l¹i båi lÊp vµ råi l¹i ®−îc th«ng tho¸t nhê x©y dùng mét sè c«ng tr×nh nh− kÌ ®¸, n¹o vÐt, x©y má hµm v.v.. Sù båi lÊp th«ng tho¸ng ë cöa biÓn ®· g©y t¸c h¹i kh«ng nhá cho nÒn kinh tÕ x· héi ë tØnh Thõa Thiªn- HuÕ, ¶nh h−ëng ®Õn viÖc nu«i trång thuû s¶n ë vïng ®Çm ph¸, ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë vïng ®ång b»ng vµ g©y t¸c h¹i lín ®Õn m«i sinh, m«i tr−êng trong vïng. 19
2.4. ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ b¶o vÖ m«i tr−êng §Ó h¹n chÕ nh÷ng biÓu hiÖn cùc ®o¹n cña dßng ch¶y (lò lôt, kiÖt) gãp phÇn lµm æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ- x· héi kh¸c, trªn s«ng H−¬ng ®· ®−îc nghiªn cøu vµ x©y dùng nhiÒu c«ng tr×nh thuû lîi. C¸c c«ng tr×nh nµy ®· ®¹t ®−îc nhiÒu tÝch cùc nh−ng còng cã nh÷ng mÆt tiªu cùc cña nã. C¸c c«ng tr×nh thuû lîi nh− ®Ëp Th¶o Long, ®Ëp La û, Cèng Phó Cam vµ hÖ thèng ®ª ven ph¸ ®· gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò ng¨n mÆn gi÷ ngät trong mïa c¹n kiÖt b¶o ®¶m n−íc cho gÇn 25000 ha lóa ë vïng ®ång b»ng ph¸t triÓn. MÆt tiªu cùc cña nã lµ lµm h¹n chÕ viÖc tiªu tho¸t n−íc trong mïa lò gãp phÇn n©ng cao mùc n−íc trong s«ng g©y ngËp óng nhiÒu h¬n trong mïa lò. Nh÷ng hiÖn t−îng båi l¾ng, xãi lë cña dßng s«ng H−¬ng nãi trªn ngµy cµng ph¸t triÓn do b¾t nguån tõ viÖc rõng ®Çu nguån kh«ng ®−îc b¶o vÖ vµ tu bæ, hiÖn t−îng xãi lë, båi l¾ng kh«ng cã biÖn ph¸p kh¾c phôc xö lý; sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi kh«ng dùa trªn mét quy ho¹ch tæng thÓ hîp lý. MÆt kh¸c, thêi tiÕt khÝ hËu vµ ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh phøc t¹p ë Thõa Thiªn- HuÕ còng lµ nh÷ng nguyªn nh©n kh¸ch quan ¶nh h−ëng lín ®Õ sù æn ®Þnh cña dßng s«ng. Nh÷ng m©u thuÉn lín gi÷a viÖc sö dông n−íc vµ nguån n−íc gi÷a c¸c ngµnh dïng n−íc ®· ®Õn lóc b¸o ®éng. Trong ®iÒu kiÖn nh− vËy, cÇn ph¶i cã mét chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi phï hîp víi ®iÒu hoµ dßng ch¶y b¶o ®¶m cho sù c©n b»ng gi÷a nhu cÇu vµ nguån n−íc, còng cã nghÜa lµ b¶o ®¶m cho sù æn ®Þnh bÒn v÷ng cña dßng s«ng kÓ c¶ thuû lùc häc vµ ®éng lùc häc. ë Thõa Thiªn-HuÕ viÖc ®iÒu hoµ dßng ch¶y chñ yÕu lµ ph¶i x©y dông c¸c hå chøa n−íc ë th−îng nguån c¸c dßng s«ng. Bëi v× chØ cã c¸c hå chøa n−íc víi dung tÝch hµng tr¨m triÖu m3 n−íc míi cã thÓ ®¶m b¶o cho viÖc cÊp n−íc tho¶ m·n c¸c ngµnh cã nhu cÇu dïng n−íc h¹ du; míi ®¶m b¶o cho viÖc ®Èy mÆn trªn s«ng H−¬ng, gãp phÇn lµm s¹ch m«i tr−êng n−íc; tham gia tÝch cùc vµo viÖc ph¸t triÓn giao th«ng thuû trong mïa kiÖt, tham gia phßng chèng lò lôt vµ b¶o vÖ c¸c bê s«ng bÞ xãi lë, båi l¾ng. ViÖc x©y dùng c¸c má hµn kÌ ®¸ ë nh÷ng ®o¹n s«ng bÞ xãi lë lµ cÊp b¸ch vµ cÇn thiÕt. Thùc tÕ cho thÊy ë x· Phong An, trªn bê s«ng Bå, sau khi x©y dùng ®−îc 5 má hµn vµ kÌ ®¸ th× tèc ®é xãi lë bê s«ng ®−îc h¹n chÕ rÊt nhiÒu. Trªn bê s«ng H−¬ng ®o¹n tõ cÇu X−íc Dò trë lªn thuéc x· H−¬ng Hå, x©y dùng má hµn kÌ ®¸ ®Ó l¸i dßng ch¶y kh«ng nh÷ng lµm gi¶m xãi lë bê s«ng 20