Báo cáo tổng kết đề tài cáp bộ: Nghiên cứu phát triển các mô hình kinh doanh chợ

Chia sẻ: Minh Nguyet | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:136

Thêm vào BST

Báo xấu

101
lượt xem 12
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Mục tiêu của đề tài "Nghiên cứu phát triển các mô hình kinh doanh chợ" nhằm kiến nghị một số mô hình tổ chức kinh doanh chợ và giải pháp để phát triển các mô hình tổ chức kinh doanh chợ thích ứng với điều kiện, hoàn cảnh của địa bàn thị trường. Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Báo cáo tổng kết đề tài cáp bộ: Nghiên cứu phát triển các mô hình kinh doanh chợ

Bé th−¬ng m¹i ViÖn nghiªn cøu th−¬ng m¹i B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi cÊp bé Nghiªn cøu ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî Chñ nhiÖm ®Ò tµi: trÞnh thÞ thanh thñy 6472 24/8/2007 hµ néi - 2007
Môc Lôc Néi dung Trang Më ®Çu ........................................................................................................ 1 Ch−¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî 5 1.1. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i vµ c¸c nh©n tè t¸c ®éng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî ........................................................................................................ 5 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña chî………………………………………. 5 1.1.2. Ph©n lo¹i chî…………………………………………………………. 10 1.1.3. Chøc n¨ng cña chî……………………………………...……………. 10 1.1.4. Vai trß cña chî ……………………………………………………….. 13 1.1.5. Nh©n tè t¸c ®éng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî……………............... 16 1.2. Mét sè m« h×nh kinh doanh chî………………………………………. 21 1.2.1. Hîp t¸c x∙ chî………………………………....................................... 21 1.2.2. Doanh nghiÖp chî ……………………………………………………. 23 1.2.3. M« h×nh Ban qu¶n lý chî ………………………………………......... 24 1.3. Kinh nghiÖm cña mét sè n−íc vÒ ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî…………………………………………………………………………… 27 1.3.1. Kinh nghiÖm cña Trung Quèc vµ Th¸i Lan…………………………. 27 1.3.2. Mét sè bµi häc kinh nghiÖm cã thÓ ¸p dông ®èi víi ViÖt Nam……… 33 Ch−¬ng 2: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî ë ViÖt nam........................................................................................ 35 2.1. Tæng quan vÒ ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh chî ................................... 35 2.1.1. C¬ cÊu c¸c lo¹i h×nh chî ………………………………….................. 35 2. 1.2. §Æc ®iÓm vµ néi dung ho¹t ®éng cña c¸c lo¹i h×nh chî…………….. 36 2.1.3 .Chñ thÓ tham gia kinh doanh vµ l−u th«ng hµng ho¸ qua chî……... 44 2.1.4. Ph−¬ng thøc kinh doanh…………………………………………….. 46 2.1.5. C¸c dÞch vô ®−îc cung cÊp t¹i chî………………………................... 46 2.2. Thùc tr¹ng m« h×nh kinh doanh chî ë n−íc ta………………………. 47 2.2.1. Hîp t¸c x∙ chî………………………………………………………... 47 2.2.2. Ban qu¶n lý chî……………………………………………................. 50 i
2.2.3. Tæ qu¶n lý chî…………………………………………………........... 55 2.2.4. M« h×nh mét ng−êi qu¶n lý chî………………………………............ 57 2.2.5. Doanh nghiÖp chî……………………………….................................. 59 2.3. §¸nh gi¸ chung…………………………………………………………. 62 Ch−¬ng 3: KiÕn nghÞ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî… 65 3.1. Quan ®iÓm vµ ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî 65 3.1.1 Quan ®iÓm ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî……………………… 65 3.1.2. Ph−¬ng h−íng ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî…………………. 66 3.2. §Ò xuÊt mét sè m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ……………………. 67 3.2.1. M« h×nh doanh nghiÖp chî …………………………………………. 67 3.2.2. M« h×nh hîp t¸c x∙ chî......................................................................... 76 3.3. Mét sè gi¶i ph¸p chuyÓn ®æi m« h×nh kinh doanh chî…………......... 79 3.3.1. Gi¸p ph¸p vÒ qu¶n lý nhµ n−íc………………………………............. 79 3.3.2. Gi¶i ph¸p vÒ qu¶n lý kinh doanh chî ……………………………….. 85 3.3.3. Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t− ph¸t triÓn chî……………………………............ 89 3.3.4. Gi¶i ph¸p vÒ nguån nh©n lùc tham gia qu¶n lý chî…………............ 97 3.3.5. Nhãm gi¶i ph¸p vÒ tæ chøc thùc hiÖn……………………………....... 99 KÕt LuËn ……………………………………………………………………. 102 Phô lôc 1 .…………………………………………………………………… 104 Phô lôc 2 .…………………………………………………………………… 107 Phô lôc 3 .…………………………………………………………………… 110 Phô lôc 4 .…………………………………………………………………… 114 Phô lôc 5 .…………………………………………………………………… 115 Phô lôc 6 .…………………………………………………………………… 118 Phô lôc 7 .…………………………………………………………………… 119 Tµi liÖu tham kh¶o......................................................................................... 122 ii
Më ®Çu 1. Sù cÇn thiÕt nghiªn cøu Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi, chî lµ mét bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ thiÕu ®−îc trong ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa x· héi. Trong nÒn v¨n minh lóa n−íc, vµ ®Æc biÖt ®èi víi nÒn kinh tÕ cã tíi gÇn 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n nh− ViÖt Nam, chî kh«ng chØ lµ mét kiÓu tæ chøc ho¹t ®éng kinh tÕ mµ cßn lµ mét d¹ng sinh ho¹t v¨n hãa chøa ®ùng ®Ëm ®µ vµ s©u s¾c c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng d©n téc. Chî lµ n¬i gÆp nhau gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi s¶n phÈm, hµng ho¸. Khã cã thÓ l−îng hãa ®−îc ®Çy ®ñ c¸c gi¸ trÞ vµ vai trß cña chî. Th«ng qua chî, nhiÒu nhu cÇu cña ®êi sèng con ng−êi ®−îc tháa m·n, kÓ c¶ nhu cÇu cña tiªu dïng, s¶n xuÊt hay sinh ho¹t vËt chÊt, tinh thÇn. Bªn c¹nh ®ã, chî cßn lµ n¬i giao l−u, lÔ héi, gÆp gì,... §Æc biÖt víi ng−êi n«ng d©n, c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa, céng ®ång, x· héi vµ kinh tÕ nµy cña chî ®−îc béc lé ®Çy ®ñ h¬n vµ ý nghÜa h¬n. Trªn thÞ tr−êng néi ®Þa, chî lµ mét trong nh÷ng m« h×nh tæ chøc thÞ tr−êng ë mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh vµ g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña kh«ng gian kinh tÕ ®ã. §iÒu nµy thÓ hiÖn r»ng quy m«, tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña chî cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi quy m«, tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng t¹i ®Þa bµn ®ã. Hay nãi c¸ch kh¸c, cã thÓ ®¸nh gi¸ ®−îc tr×nh ®é ph¸t triÓn thÞ tr−êng còng nh− møc ®é ph¸t triÓn cña ®êi sèng kinh tÕ v¨n hãa cña ng−êi d©n th«ng qua chî trªn ®Þa bµn së t¹i. Th«ng qua c¸c lo¹i h×nh chî truyÒn thèng vµ chî chuyªn m«n hãa, hµng ho¸ tõ s¶n xuÊt ®Õn ®−îc víi tiªu dïng. Khëi nguån mua bu«n n«ng s¶n, kÕt thóc b¸n bu«n vËt t− vµ hµng tiªu dïng, gãp phÇn më réng c¸c quan hÖ trao ®æi, kÝch thÝch kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, phôc vô s¶n xuÊt vµ ®êi sèng c− d©n trong ph¹m vi x· huyÖn, lµ vai trß cña lo¹i h×nh chî x·, liªn x·, thÞ tø thÞ trÊn. §èi víi c¸c chî ®Çu mèi, ®©y lµ n¬i kÕt thóc mua bu«n n«ng s¶n, khëi ®Çu b¸n bu«n vËt t− vµ hµng tiªu dïng, gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ cña c¶ mét vïng, mét khu vùc bao gåm nhiÒu huyÖn nhiÒu tØnh l©n cËn, thËm chÝ lµ n¬i tËp trung hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu qua biªn giíi (chî cöa khÈu). Cïng víi c¸c m« h×nh ph©n phèi hiÖn ®¹i, chî ®ãng mét vai trß to lín ®èi víi ®êi sèng x· héi nãi chung vµ víi sù ph¸t triÓn cña thÞ tr−êng néi ®Þa nãi riªng, vµ ®Õn nay ch−a cã lo¹i h×nh tæ chøc thÞ tr−êng nµo cã thÓ thay thÕ chî. Trong nh÷ng n¨m qua, nhÊt lµ n¨m 2003 vµ 2004, Nhµ n−íc ®· cã nhiÒu v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt nh»m thÓ chÕ hãa c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch trong viÖc quy ho¹ch ®Çu t− ph¸t triÓn vµ qu¶n lý chî. Trong NghÞ ®Þnh sè 02 cña ChÝnh phñ1 ®· quy ®Þnh khung ph¸p lý vÒ ph©n lo¹i chî, c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn vµ ®Çu t− x©y dùng chî; c«ng t¸c kinh doanh khai th¸c, qu¶n lý chî; qu¶n lý nhµ n−íc vÒ chî theo tõng cÊp ®é; còng nh− c«ng t¸c khen th−ëng, xö lý vi ph¹m vµ tæ chøc 1 NghÞ ®Þnh sè 02/2003/N§-CP, ngµy 14 th¸ng 1 n¨m 2003, NghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ ph¸t triÓn vµ qu¶n lý chî 1
thùc hiÖn. QuyÕt ®Þnh 311 vµ ChØ thÞ 13 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ2 còng ®· nhÊn m¹nh chî lµ mét h¹ng môc kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ – x· héi, lµ mét lo¹i h×nh tæ chøc ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ cÇn ®−îc tiÕp tôc cñng cè vµ ph¸t triÓn, ®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, ®Æc biÖt lµ ë ®Þa bµn n«ng th«n. TiÕp ®ã lµ c¸c Th«ng t− h−íng dÉn lËp dù ¸n quy ho¹ch ®Çu t− ph¸t triÓn chî cïng c¸c quy chÕ vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng chî, còng nh− chØ ®¹o thùc hiÖn tõ nay ®Õn n¨m 2010 vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo. Trªn thùc tÕ, cïng víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña c¸c lo¹i h×nh, tæ chøc kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, chî còng t¨ng nhanh c¶ vÒ sè l−îng vµ quy m« víi ®a d¹ng lo¹i h×nh ho¹t ®éng vµ nhiÒu chñ thÓ tham gia. Bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ ®ãng gãp cña c¸c lo¹i chî trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi vµ l−u th«ng hµng ho¸ néi ®Þa, sù bïng ph¸t c¸c lo¹i chî ®· n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò víi c¸c t¸c ®éng tiªu cùc nh− vi ph¹m trËt tù an toµn x· héi, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn m«i tr−êng, søc kháe ng−êi tiªu dïng, ®Æc biÖt lµ sù ch−a phï hîp vµ ch−a ®¸p øng víi c¸c yªu cÇu thµnh lËp chî trªn ®Þa bµn. HÇu hÕt c¸c chî hiÖn nay vÉn ®−îc tæ chøc theo d¹ng ban qu¶n lý chî, thùc tÕ nµy cho thÊy trong xu thÕ ph¸t triÓn chî theo h−íng v¨n minh hiÖn ®¹i, nh−ng vÉn b¶o tån c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng cña chî, ®¶m b¶o chî vÉn lµ mét kh«ng gian chøa ®ùng ho¹t ®éng th−¬ng m¹i truyÒn thèng vµ h¬n n÷a cßn c¶ nh÷ng dÞch vô vµ ph−¬ng thøc giao dÞch tiÕn bé, th× m« h×nh kinh doanh chî theo ban qu¶n lý chî ®ang trë nªn kh«ng cßn phï hîp n÷a, vµ béc lé nhiÒu bÊt cËp trong qu¶n lý nhµ n−íc, còng nh− qu¶n lý kinh doanh chî. Do vËy, cÇn cã sù quan t©m, nghiªn cøu ®óng møc vÒ chî, ®Ó ®Þnh h−íng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî vµ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý phï hîp. §Ó thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi míi, ph¸t huy ®−îc ngµy cµng tèt h¬n vai trß tÝch cùc cña chî trong c«ng cuéc ®æi míi, ®¶m b¶o cho t−¬ng lai ph¸t triÓn l©u dµi cña chî, viÖc nghiªn cøu “C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî” ®Ó lµm c¬ së cho c«ng t¸c tæ chøc, qu¶n lý vµ ph¸t triÓn c¸c lo¹i chî phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn tõng ®Þa bµn thÞ tr−êng lµ rÊt cÇn thiÕt. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc Trong n−íc ®· vµ ®ang cã c¸c ®Ò tµi, dù ¸n nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn chî nh−: C¸c dù ¸n quy ho¹ch tæng thÓ kinh tÕ x· héi cña c¸c tØnh, ®· ®Ò cËp tíi chî trong phÇn nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ dÞch vô trªn ®Þa bµn tØnh, tuy nhiªn chî chØ ®−îc xem xÐt d−íi gi¸c ®é minh häa vÒ mét trong nh÷ng ho¹t ®éng vµ kÕt cÊu th−¬ng m¹i trªn ®Þa bµn, chî ch−a ®−îc nghiªn cøu ®éc lËp vµ cô thÓ. 2 QuyÕt ®Þnh 311/Q§-TTg, ngµy 20/3/2003, QuyÕt ®Þnh cña thñ t−íng ChÝnh phñ phª duyÖt ®Ò ¸n tiÕp tôc tæ choc thÞ tr−êng trong n−íc, tËp trung ph¸t triÓn th−¬ng m¹i n«ng th«n ®Õn n¨m 2010 ChØ thÞ 13/2004/CT-TTg ngµy 31/3/2004, ChØ thÞ cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc thùc hiÖn mét sè gi¶I ph¸p chñ yÕu nh»m ph¸t triÓn m¹nh thÞ tr−êng néi ®Þa. 2
Trong c¸c dù ¸n quy ho¹ch th−¬ng m¹i c¸c tØnh, mét sè vÊn ®Ò nghiªn cøu liªn quan ®Õn chî còng ®· ®−îc tiÕp cËn, nh−ng chØ dõng l¹i ë viÖc nghiªn cøu chî trong mèi quan hÖ víi ho¹t ®éng b¸n bu«n b¸n lÎ, vµ ph©n bè vÞ trÝ ®Þa lý chî trong hÖ thèng kªnh ph©n phèi hµng hãa trªn ®Þa bµn, chø ch−a ®i s©u vµo nghiªn cøu m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî, còng nh− c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc ®èi víi chî. Trong thêi gian gÇn ®©y, ®· vµ ®ang cã c¸c dù ¸n triÓn khai nghiªn cøu quy ho¹ch m¹ng l−íi chî, trung t©m th−¬ng m¹i, siªu thÞ trªn ®Þa bµn c¸c tØnh nh− H¶i D−¬ng, §ång Th¸p, Hµ T©y, S¬n La,… c¸c dù ¸n nµy tËp trung vµo nghiªn cøu c¸c c¬ së vµ ®Þnh h−íng quy ho¹ch m¹ng l−íi chî trªn ®Þa bµn tõng tØnh, kh«ng ®i s©u nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî. Còng ®· cã ®Ò tµi nghiªn cøu cÊp bé vÒ chî chuyªn doanh nh−: “Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®Çu mèi t¹i c¸c vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp träng ®iÓm ë n−íc ta” (Bé Th−¬ng m¹i); §Ò tµi: “Nghiªn cøu c¸c chî ®Çu mèi vµ trung t©m th−¬ng m¹i ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh” (Bé Th−¬ng m¹i)… tËp trung nghiªn cøu sù cÇn thiÕt vµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn chî ®Çu mèi, còng nh− qu¶n lý nhµ n−íc vµ qu¶n lý kinh doanh chî ë nh÷ng lo¹i chî nµy. Ngoµi ra, còng cã nhiÒu ®Ò tµi, dù ¸n nghiªn cøu kh¸c còng ®Ò cËp ®Õn chî, vµ chî ®−îc xem xÐt lång ghÐp víi c¸c néi dung nghiªn cøu kinh tÕ x· héi kh¸c, qua c¸c dù ¸n ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña tõng tØnh hay c¸c vïng kinh tÕ, nh−: Ph¸t triÓn theo h−íng hiÖn ®¹i vµ héi nhËp cña chî n«ng th«n hiÖn nay. §· cã nhiÒu bµi viÕt vÒ c«ng t¸c qu¶n lý vµ ph¸t triÓn chî nãi riªng vµ thÞ tr−êng n«ng th«n, thÞ tr−êng néi ®Þa nãi chung cña nhiÒu nhµ khoa häc vµ qu¶n lý trªn c¸c t¹p chÝ, trong c¸c kû yÕu héi th¶o khoa häc quèc gia vµ quèc tÕ, nh− tËp bµi gi¶ng vÒ x©y dùng vµ qu¶n lý chî (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); TËp bµi gi¶ng kiÕn thøc vµ kü n¨ng qu¶n lý th−¬ng m¹i ë ®Þa ph−¬ng (Bé Th−¬ng m¹i, 2004); ThÞ tr−êng néi ®Þa Th¸i Lan (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); thÞ tr−êng néi ®Þa Trung Quèc (Bé Th−¬ng m¹i, n¨m 2004); Tµi liÖu tham kh¶o: §Þnh nghÜa c¸c kh¸i niÖm kinh tÕ th−¬ng m¹i vµ tiªu thô (ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i, n¨m 2005); Tµi liÖu tham kh¶o: Tiªu chuÈn lo¹i h×nh th−¬ng m¹i b¸n lÎ trong n−íc cña Bé Th−¬ng m¹i Trung Quèc (ViÖn Nghiªn cøu Th−¬ng m¹i, n¨m 2005)… Tuy vËy, c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trong n−íc hÇu hÕt míi chØ tËp trung vµo c«ng t¸c quy ho¹ch th−¬ng m¹i, quy ho¹ch m¹ng l−íi chî, trung t©m th−¬ng m¹i cho mét sè tØnh cô thÓ, hay mét sè tiÕp cËn vÒ c«ng t¸c qu¶n lý nhµ n−íc ®èi víi chî nãi chung trong tæng thÓ ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi trªn mét sè ®Þa bµn nhÊt ®Þnh, mµ ch−a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu s©u vÒ c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî, ®Ó tõ ®ã cã nh÷ng khuyÕn nghÞ vÒ m« h×nh kinh doanh chî cã thÓ ¸p dông phï hîp trªn ®Þa bµn tõng thÞ tr−êng kh¸c nhau, còng nh− phôc vô cho viÖc ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch qu¶n lý chî phï hîp víi ®iÒu kiÖn míi. 3
ë ngoµi n−íc, ®· cã nh÷ng tµi liÖu nghiªn cøu cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò nµy, nh− b¸o c¸o x©y dùng chî n«ng th«n ë Trung Quèc, kinh nghiÖm cña Th¸i Lan, Malaysia, …vÒ ph¸t triÓn thÞ tr−êng néi ®Þa vµ c«ng t¸c qu¶n lý ph¸t triÓn mét sè lo¹i h×nh chî. §Ò tµi sÏ tham kh¶o nh÷ng néi dung vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ kinh nghiÖm tæ chøc thÞ tr−êng néi ®Þa vµ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî cña c¸c n−íc ®ã ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc cã thÓ ¸p dông phï hîp cho ViÖt Nam. 3. Môc tiªu nghiªn cøu KiÕn nghÞ mét sè m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî vµ gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî thÝch øng víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh cña ®Þa bµn thÞ tr−êng. 4. §èi t−îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: §èi t−îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ë ViÖt Nam Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi - VÒ thêi gian: §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî hiÖn ®ang cã ®Õn n¨m 2005 ë ViÖt Nam. - VÒ kh«ng gian: Nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ®iÓn h×nh ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ. - VÒ néi dung: §Ò tµi tËp trung nghiªn cøu c¸c m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî ë ViÖt Nam hiÖn nay (vÒ c¬ cÊu tæ chøc, qu¶n lý nhµ n−íc, qu¶n lý kinh doanh chî). 5. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu - §Ò tµi sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu truyÒn thèng: thèng kª, tæng hîp, ph©n tÝch, so s¸nh, kÕt hîp víi nghiªn cøu tµi liÖu - Kh¶o s¸t thùc tÕ: kh¶o s¸t ®iÓn h×nh (sö dông ph−¬ng ph¸p chän mÉu ®iÒu tra ®iÓn h×nh), trªn ®Þa bµn n«ng th«n vµ thµnh thÞ, ®èi víi c¸c chî kinh doanh tæng hîp vµ chî chuyªn doanh. Sö dông biÓu mÉu ®iÒu tra thèng kª c¬ b¶n, tËp hîp vµ ph©n lo¹i c¸c m« h×nh kinh doanh trªn ®Þa bµn nghiªn cøu. - Ph−¬ng ph¸p chuyªn gia - Sè liÖu thèng kª tõ c¸c nguån: sè liÖu thèng kª, tæng côc thèng kª, Bé Th−¬ng m¹i, Së th−¬ng m¹i c¸c tØnh vµ sè liÖu tõ ®iÒu tra kh¶o s¸t ®iÓn h×nh. 6. Néi dung nghiªn cøu: Ch−¬ng I : Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî Ch−¬ng II : Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî ë ViÖt Nam Ch−¬ng III: KiÕn nghÞ ph¸t triÓn c¸c m« h×nh kinh doanh chî 4
ch−¬ng I Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ m« h×nh kinh doanh chî 1.1. Kh¸i niÖm, ph©n lo¹i vµ c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî 1.1.1. Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm cña chî 1.1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm * Kh¸i niÖm vÒ chî Chî ®· tån t¹i vµ ph¸t triÓn tõ bao ®êi nay, nã ®· trë nªn quen thuéc víi mäi ng−êi. Chî ra ®êi vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, tÝnh chÊt x· héi ho¸ cña nÒn s¶n xuÊt ngµy cµng cao, sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ngµy cµng s©u s¾c th× nhu cÇu trao ®æi hµng ho¸ ngµy cµng lín vµ chî - n¬i trao ®æi hµng ho¸, dÞch vô sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn. Cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ chî, nh−ng cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng chî lµ mét lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp truyÒn thèng. Theo c¸ch hiÓu th«ng th−êng th× chî lµ n¬i gÆp nhau gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi, mua b¸n s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô. Theo NghÞ ®Þnh sè 02/2003/N§ - CP ngµy 14/3/2003 cña ChÝnh Phñ vÒ ph¸t triÓn vµ qu¶n lý chî th× kh¸i niÖm vÒ chî ®−îc ®iÒu chØnh trong NghÞ ®Þnh nµy lµ “lo¹i chî mang tÝnh truyÒn thèng, ®−îc tæ chøc t¹i mét ®Þa ®iÓm theo quy ho¹ch, ®¸p øng c¸c nhu cÇu mua b¸n, trao ®æi hµng hãa vµ nhu cÇu tiªu dïng cña khu vùc d©n c−”. Kh¸i niÖm nµy ®· ®Ò cËp ®Õn tÝnh tæ chøc cña chî vµ yªu cÇu ®Þa ®iÓm chî ph¶i ®−îc quy ho¹ch, môc tiªu cña chî lµ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu hµng ho¸ vµ nhu cÇu tiªu dïng cña d©n c−. Trong giai ®o¹n hiÖn nay, c¸c lo¹i h×nh th−¬ng m¹i hiÖn ®¹i nh− hÖ thèng c¸c siªu thÞ, ®¹i siªu thÞ, trung t©m th−¬ng m¹i, cöa hµng b¸ch ho¸ tæng hîp, cöa hµng tiÖn dông… ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh lµm phong phó h¬n diÖn m¹o cña nÒn th−¬ng nghiÖp x· héi. Mét c¸ch kh¸c, chî cã thÓ ®−îc hiÓu lµ: mét lo¹i h×nh th−¬ng nghiÖp mang tÝnh truyÒn thèng, mét bé phËn cÊu thµnh cña thÞ tr−êng x· héi, lµ n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi, mua b¸n hµng hãa vµ dÞch vô gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng vµ ng−êi bu«n b¸n, víi nhÞp ®é t−¬ng ®èi th−êng xuyªn, cã tÝnh tËp trung tõ ph¹m vi lµng x· ®Õn vïng, miÒn réng lín vµ ®−îc tæ chøc, qu¶n lý theo quy ®Þnh cña Nhµ n−íc. Chî theo tiªu chuÈn x©y dùng ViÖt Nam ®−îc hiÓu lµ mét m«i tr−êng kiÕn tróc c«ng céng cña mét khu vùc d©n c− ®−îc chÝnh quyÒn quy ®Þnh, cho phÐp ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô th−¬ng nghiÖp. Nh− vËy, dï ë gãc ®é nµo th× kh¸i niÖm vÒ chî còng bao gåm c¸c néi dung chñ yÕu lµ: Kh«ng gian häp chî, thêi gian häp chî, chñ thÓ tham gia trao ®æi mua b¸n trong chî, ®èi t−îng hµng ho¸ trao ®æi mua b¸n trong chî vµ c¸c ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n trong chî. 5
* Kh¸i niÖm vÒ m« h×nh kinh doanh chî M« h×nh kinh doanh chî trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu vÒ m« h×nh tæ chøc kinh doanh chî. M« h×nh kinh doanh chî ®−îc hiÓu lµ c¬ cÊu tæ chøc x¸c lËp c¸c bé phËn chøc n¨ng hay c¸c bé phËn cung øng dÞch vô vµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a c¸c bé phËn ®ã ®Ó thùc hiÖn qu¶n lý vµ kinh doanh chî. M« h×nh kinh doanh chî sÏ gióp tr¶ lêi c©u hái: Tham gia qu¶n lý vµ khai th¸c chî lµ ai? Ai sÏ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô g×? Nh÷ng ho¹t ®éng chñ yÕu trªn chî lµ g×? Cã nh÷ng lo¹i h×nh g× sÏ ®−îc cung cÊp ë chî, sù phèi hîp gi÷a nh÷ng bé phËn chøc n¨ng trªn chî nh− thÕ nµo. Trªn thùc tÕ kh«ng cã mét m« h×nh kinh doanh chî chung cho tÊt c¶ c¸c lo¹i chî, v× cã nhiÒu lo¹i chî víi c¸c chøc n¨ng kh¸c nhau (chî b¸n bu«n, b¸n lÎ, chuyªn doanh, tæng hîp), hay nguån kinh phÝ ®Çu t− x©y dùng chî lµ kh¸c nhau. T−¬ng øng sÏ cã c¸c m« h×nh kinh doanh chî theo chøc n¨ng chî nh−: M« h×nh kinh doanh chî b¸n bu«n, chî b¸n lÎ, chî ®Çu mèi, chî chuyªn doanh hay chî b¸n bu«n b¸n bÎ tæng hîp; Theo vèn së h÷u, xuÊt ph¸t tõ nguån vèn ®Çu t− x©y dùng chî cã c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp nhµ n−íc, doanh nghiÖp t− nh©n, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, hîp t¸c x·, c«ng ty liªn doanh hay c«ng ty n−íc ngoµi, víi mçi lo¹i h×nh chî nµy sÏ cã m« h×nh kinh doanh chî t−¬ng øng. CÊu tróc tæ chøc cña m« h×nh kinh doanh chî sÏ phô thuéc chñ yÕu vµo c¸c yÕu tè nh−: chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña doanh nghiÖp chî hay ban qu¶n lý chî, chiÕn l−îc ph¸t triÓn chî, quy m« chî, tr×nh ®é vµ c¸ch thøc tæ chøc ho¹t ®éng kinh doanh chî, tËp qu¸n kinh doanh, mÆt hµng kinh doanh, kÕt cÊu h¹ tÇng chî... M« h×nh kinh doanh chî sÏ quyÕt ®Þnh ph−¬ng h−íng kinh doanh vµ ®Çu t− ph¸t triÓn chî, còng nh− c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô sÏ ®−îc cung cÊp, c¸c ph−¬ng thøc trao ®æi, kinh doanh, tuyÓn chän nh©n sù vµ bè trÝ c¸n bé qu¶n lý ®¶m b¶o vËn hµnh vµ cã hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trªn chî. 1.1.1.2. §Æc ®iÓm cña chî * VÒ chñ thÓ kinh doanh - Ng−êi b¸n §Æc ®iÓm dÔ nhËn thÊy nhÊt cña chî ®ã lµ cã sù tham gia ®«ng ®¶o cña nhiÒu ng−êi b¸n hµng. Trong c¸c h×nh thøc ph©n phèi kh¸c nh− siªu thÞ, cöa hµng b¸ch hãa tù chän, trung t©m th−¬ng m¹i…c¸c chñ thÓ tham gia kinh doanh b¸n hµng kh«ng nhiÒu (th−êng lµ mét chñ thÓ ®øng ra ®¶m nhiÖm). Nh−ng trªn ®Þa bµn chî cã rÊt nhiÒu ng−êi tham gia b¸n hµng víi nh÷ng mÆt hµng, ngµnh hµng ph¸p luËt kh«ng cÊm. Ng−êi b¸n ë ®©y cã thÓ bao gåm ng−êi s¶n xuÊt vµ c¸c th−¬ng nh©n. Ng−êi s¶n xuÊt cã thÓ trùc tiÕp ®em s¶n phÈm cña m×nh ra chî ®Ó trao ®æi mua b¸n víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt kh¸c, víi ng−êi tiªu dïng cuèi cïng hoÆc víi c¸c ng−êi mua kh¸c. Nh÷ng ng−êi mua còng cã thÓ mang s¶n phÈm mua ®−îc ®Ó trao ®æi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng cuèi cïng hoÆc víi c¸c nhµ b¸n lÎ kh¸c trªn chî. 6
Ng−êi tham gia b¸n hµng t¹i chî kh«ng cÇn nhiÒu vèn (trõ tr−êng hîp c¸c chñ thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng b¸n bu«n ë chî), tuú theo môc ®Ých vµ ®iÒu kiÖn cña chñ thÓ kinh doanh mµ l−îng vèn ®−îc sö dông nhiÒu hay Ýt vµ l−îng vèn nµy ®−îc xem nh− møc tèi thiÓu ®Ó chñ thÓ cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh b¸n hµng t¹i chî. Nh×n chung, khi tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî chi phÝ c¸c chñ thÓ tham gia vµ rêi bá thÞ tr−êng thÊp h¬n so víi c¸c h×nh thøc ph©n phèi hiÖn ®¹i kh¸c. Chî lµ n¬i mäi ng−êi cã thÓ tham gia mét c¸ch dÔ dµng vµo ho¹t ®éng trao ®æi, bu«n b¸n, ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c chñ thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî kh«ng qu¸ kh¾t khe vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n. ChØ cÇn cã nhu cÇu kinh doanh, kh¶ n¨ng tµi chÝnh, kh¶ n¨ng kinh doanh c¸c mÆt hµng, ngµnh hµng ph¸p luËt kh«ng cÊm th× hä ®Òu cã thÓ tham gia vµo ho¹t ®éng kinh doanh ë chî. §Æc ®iÓm nµy xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi n−íc ta lµ mét n−íc n«ng nghiÖp víi gÇn 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n vµ chî hÇu nh− tËp trung phÇn lín ë n«ng th«n. Sù ph©n bè chî ë n«ng th«n phÇn nµo ®· h×nh thµnh nªn ®Æc ®iÓm vÒ chÊt l−îng cña c¸c chñ thÓ tham gia ho¹t ®éng kinh doanh chî. Nh÷ng ng−êi b¸n hµng ë hÇu hÕt c¸c chî n«ng th«n hiÖn nay lµ nh÷ng ng−êi cã tr×nh ®é v¨n hãa thÊp. Hä tham gia b¸n hµng ë chî ®Ó kiÕm thªm thu nhËp cho cuéc sèng vµ ®Ó tËn dông thêi gian r¶nh rçi lóc n«ng nhµn. Cã hai lo¹i chñ thÓ tham gia kinh doanh ë chî bao gåm chñ thÓ tham gia kinh doanh th−êng xuyªn vµ kh«ng th−êng xuyªn. + Chñ thÓ kinh doanh th−êng xuyªn: lµ c¸c chñ thÓ kinh doanh nh»m môc ®Ých kiÕm lêi vµ hä coi ®©y lµ nghÒ nghiÖp chÝnh cña hä. Nh÷ng chñ thÓ nµy th−êng cã diÖn tÝch kinh doanh trong nhµ, bao gåm c¸c ®iÓm kinh doanh cña chñ hµng (®−îc bè trÝ cè ®Þnh) vµ kh«ng gian giao th«ng mua hµng cña kh¸ch. C¸c chñ thÓ nµy c¬ b¶n b¶o ®¶m tÝnh chÊt kinh doanh æn ®Þnh vµ th−êng xuyªn cña chî vµ ®−îc chia thµnh hai nhãm chøc n¨ng chÝnh lµ bé phËn kinh doanh hµng ho¸ vµ bé phËn kinh doanh dÞch vô. + Chñ thÓ tham gia kh«ng th−êng xuyªn lµ c¸c chñ thÓ tham gia b¸n hµng t¹i chî nh»m tËn dông thêi gian d− thõa, ®©y kh«ng ph¶i lµ nghÒ nghiÖp chÝnh cña hä. §©y lµ bé phËn kinh doanh tù do, th−êng ®−îc bè trÝ b¸n hµng ë mét khu vùc riªng. Tuú theo ®iÒu kiÖn cña tõng chî cã thÓ bè trÝ bé phËn nµy ë trong m¸i hoÆc ngoµi trêi vµ diÖn tÝch kinh doanh cña bé phËn nµy th−êng kh«ng ph©n chia cô thÓ cho mét chñ hµng nµo vµ ®−îc lÊy theo nhu cÇu thùc tÕ cña tõng chî. - Ng−êi mua ë c¸c trung t©m thµnh phè, hµng ho¸ cã thÓ ®−îc mua tõ nhiÒu n¬i nh− chî, siªu thÞ, trung t©m th−¬ng m¹i vµ c¸c cöa hµng b¸n lÎ. Nh−ng ë n«ng th«n, n¬i hÇu nh− chØ cã h×nh thøc ph©n phèi hµng ho¸ truyÒn thèng lµ chî, nªn chî thu hót ®−îc rÊt nhiÒu ng−êi ®Õn mua hµng. 7
Ng−êi mua hµng bao gåm ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng vµ c¸c th−¬ng nh©n. Ng−êi s¶n xuÊt mua hµng ®Ó cung cÊp c¸c yÕu tè ®Çu vµo phôc vô cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Ng−êi tiªu dïng mua hµng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng c¸ nh©n, hµng ho¸ hä cã nhu cÇu ë chî rÊt phong phó ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, nh−ng sè l−îng vµ quy m« kh«ng lín. §éi ngò th−¬ng nh©n còng tham gia vµo qu¸ tr×nh mua b¸n hµng ho¸ trªn chî mét mÆt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña hä, mÆt kh¸c hä mua hµng víi sè l−îng lín sau ®ã l¹i ®em b¸n l¹i hµng ho¸ ®Ó kiÕm lêi. * VÒ chñ thÓ qu¶n lý Chñ thÓ tham gia qu¶n lý chî còng ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn, cã thÓ lµ ban qu¶n lý, tæ qu¶n lý; hîp t¸c x·, doanh nghiÖp hay liªn doanh hé gia ®×nh. C¸c chñ thÓ qu¶n lý chî hiÖn nay ë n−íc ta chñ yÕu lµ c¸c ban qu¶n lý (®èi víi c¸c chî quy m« lín vµ võa), tæ qu¶n lý chî (®èi víi c¸c chî quy m« nhá), vµ còng cã mét sè chî do c¸c doanh nghiÖp chî qu¶n lý, hä qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng cña chî theo néi quy chî. * VÒ kh«ng gian häp chî - Chî th−êng ph©n bè ë kh¾p c¸c tØnh thµnh trong c¶ n−íc, nh−ng ë khu vùc n«ng th«n, vïng nói, vïng s©u, vïng xa chî chiÕm tû träng chñ yÕu trong m¹ng l−íi ph©n phèi hµng ho¸. - Chî ë n−íc ta th−êng ®−îc h×nh thµnh ë nh÷ng khu vùc cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn tiÖn cho viÖc trao ®æi, vËn chuyÓn hµng ho¸ còng nh− ®i l¹i cña d©n c−. - Tr−íc ®©y chî th−êng ®−îc h×nh thµnh tù ph¸t, kh«ng theo mét quy ho¹ch chung, ë ®©u cã nhu cÇu lµ ë ®ã h×nh thµnh nªn chî (chî t¹m, chî cãc). - Kh«ng gian häp chî còng kh«ng ®ång ®Òu, cã chî víi diÖn tÝch rÊt lín nh− c¸c chî ®Çu mèi, chî b¸n bu«n… nh−ng còng cã nh÷ng chî chØ cÇn mét kh«ng gian rÊt nhá, nh− c¸c chî lµng, x·, chî cãc, chî t¹m, chî ®−êng c¸i… * VÒ thêi gian häp chî Kh¸c víi c¸c h×nh thøc ph©n phèi hiÖn ®¹i nh− siªu thÞ, cöa hµng tù chän, ë ®ã thêi gian ho¹t ®éng th−êng lµ tÊt c¶ c¸c ngµy trong th¸ng, tÊt c¶ c¸c th¸ng trong n¨m, thËm chÝ cã nh÷ng siªu thÞ më cöa 24/24, thêi gian häp chî cã thÓ th−êng xuyªn hoÆc kh«ng th−êng xuyªn, vµ th−êng theo mét quy luËt nhÊt ®Þnh vÒ thêi gian, nhÊt lµ ë c¸c vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa. Cã nhiÒu chî chØ häp vµo nh÷ng giê nhÊt ®Þnh trong ngµy, nh÷ng ngµy nhÊt ®Þnh trong th¸ng hoÆc trong n¨m. Nh− chî phiªn chØ häp chî vµo mét sè ngµy trong th¸ng, hoÆc chî cuèi tuÇn chØ häp vµo ngµy cuèi tuÇn, hay nh− chî ®ªm chØ häp vµo ban ®ªm. §Æc biÖt, ë c¸c vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè th× chu kú häp chî rÊt dµi, th−êng lµ mét th¸ng häp mét phiªn. C¸ biÖt, cã chî chØ häp mét phiªn mét n¨m (chî ViÒng t¹i Nam §Þnh). 8
* VÒ hµng hãa trao ®æi, mua b¸n trong chî - Chñng lo¹i hµng ho¸ Chñng lo¹i hµng hãa ®−îc trao ®æi mua b¸n trong chî rÊt ®a d¹ng. Chî lµ n¬i trao ®æi c¸c s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra, nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt nhá, kh«ng tËp trung. Ng−êi b¸n ë ®©y cã thÓ lµ nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, hä t¹o ra s¶n phÈm vµ trùc tiÕp ®−a s¶n phÈm cña m×nh ra chî ®Ó trao ®æi mua b¸n, víi sè l−îng cã thÓ nhiÒu hay Ýt, ®iÒu nµy hoµn toµn kh«ng cã ë c¸c siªu thÞ hay c¸c trung t©m th−¬ng m¹i. Ng−êi b¸n ë ®©y cßn cã thÓ lµ c¸c th−¬ng nh©n, hä thùc hiÖn mua b¸n trao ®æi hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng, vËt t− s¶n xuÊt...nh»m thu ®−îc lîi nhuËn nhê sù chªnh lÖch vÒ gi¸ c¶. ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy ®· t¹o nªn sù phong phó ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i hµng hãa ®−îc l−u th«ng trong chî, nh×n chung hµng ho¸ l−u th«ng qua chî chñ yÕu lµ hµng tiªu dïng hµng ngµy vµ gi¸ trÞ kh«ng lín. - ChÊt l−îng hµng ho¸ Hµng hãa ®−îc trao ®æi mua b¸n ë chî th−êng kh«ng ®ßi hái tiªu chuÈn cao vÒ chÊt l−îng vµ mÉu m· s¶n phÈm. ë n−íc ta, chî th−êng tËp trung vµ ph©n bè ë n«ng th«n, vïng d©n téc thiÓu sè. §©y lµ nh÷ng vïng ®êi sèng cña nh©n d©n cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, møc sèng cña nh©n d©n cßn thÊp do ®ã nhu cÇu tiªu dïng cña hä kh«ng qu¸ cao, th−êng lµ nh÷ng s¶n phÈm chÊt l−îng kh«ng cao, cã thÓ nãi thÞ tr−êng n«ng th«n lµ mét thÞ tr−êng kh¸ dÔ tÝnh. MÆt - Gi¸ c¶ hµng ho¸ Gi¸ c¶ hµng hãa l−u th«ng trªn chî th−êng cã gi¸ rÎ h¬n so víi gi¸ c¶ cña hµng hãa trong c¸c cöa hµng, siªu thÞ vµ gi¸ c¶ nµy cã thÓ trao ®æi, mÆc c¶ ®−îc. NÕu nh− gi¸ c¶ hµng hãa ë trong c¸c cöa hµng cöa hiÖu ®· ®−îc Ên ®Þnh, ng−êi tiªu dïng kh«ng thÓ mÆc c¶ ®Ó h¹ thÊp gi¸ ®−îc, th× ng−îc l¹i ë chî ng−êi mua vµ ng−êi b¸n trùc tiÕp gÆp nhau ®Ó tháa thuËn gi¸ c¶ cho ®Õn khi thuËn mua võa b¸n. ChÝnh nh÷ng ®iÒu nµy ®· lµm cho chî mang tÝnh b×nh d©n h¬n so víi hÖ thèng c¸c siªu thÞ hay c¸c trung t©m th−¬ng m¹i. * VÒ c¬ së vËt chÊt cña chî - DiÖn tÝch cña chî: bao gåm diÖn tÝch khu nhµ dµnh cho giao dÞch, trao ®æi mua b¸n hµng ho¸; - DiÖn tÝch dµnh cho hÖ thèng c¸c kho b¶o qu¶n s¬ chÕ, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi; - DiÖn tÝch khu vùc s©n b·i tËp kÕt hµng hãa, kiÓm tra hµng hãa; - DiÖn tÝch khu ®ç xe, diÖn tÝch ®−êng giao th«ng ®i l¹i trong chî…; - HÖ thèng thiÕt bÞ b¶o qu¶n hµng hãa, c¸c thiÕt bÞ ®o l−êng kiÓm tra chÊt l−îng hµng hãa; - C¸c trang thiÕt bÞ phßng chèng ch¸y næ vµ vÖ sinh m«i tr−êng.... 9
1.1.2. Ph©n lo¹i chî * C¨n cø vµo “n¬i” hay kh«ng gian ®Þa lý, cã thÓ ph©n lo¹i chî theo c¸c tiªu thøc sau: - Theo ®Þa giíi hµnh chÝnh hay ph¹m vi l−u th«ng cña hµng ho¸: chî ph−êng, x·, chî huyÖn, liªn x·, liªn huyÖn, thÞ tø; thÞ trÊn, thµnh phè, chî biªn giíi, cöa khÈu, chî trong khu kinh tÕ cöa khÈu. - Theo vïng l·nh thæ: Chî miÒn nói, chî ®ång b»ng, chî ë c¸c vïng kinh tÕ hay trung t©m kinh tÕ, h¶i ®¶o, chî trªn s«ng... * C¨n cø vµo thêi gian häp chî: - Theo thêi gian trong ngµy: cã c¸c lo¹i chî s¸ng, chî chiÒu, chî ®ªm, chî häp c¶ ngµy vµ chî häp c¶ ngµy vµ ®ªm. - Theo kho¶ng c¸ch thêi gian gi÷a c¸c lÇn häp chî: chî hµng ngµy, chî phiªn, chî mïa vô. * C¨n cø vµo ho¹t ®éng mua b¸n hµng ho¸: - Theo lo¹i hµng ho¸ chñ yÕu ®−îc l−u th«ng qua chî: Chî n«ng s¶n, chî chuyªn doanh, chî kinh doanh tæng hîp (c¸c lo¹i hµng ho¸). - Theo tÝnh chuyªn m«n ho¸ vµ ph−¬ng thøc ®−îc giao dÞch: Chî ®Çu mèi (chuyªn ngµnh, ®a ngµnh), chî chuyªn doanh, chî b¸n bu«n, b¸n lÎ, hay chî tæng hîp b¸n bu«n vµ b¸n lÎ; - Theo ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt cña chî: Chî kiªn cè, chî b¸n kiªn cè, chî t¹m, chî cãc. * Theo NghÞ ®Þnh 02 CP, c¨n cø vµo qui m« sè ®iÓm kinh doanh cè ®Þnh: chî h¹ng I cã trªn 400 sè ®iÓm kinh doanh cè ®Þnh trªn chî, chî h¹ng II cã tõ 200 - ®Õn d−íi 400 ®iÓm kinh doanh cè ®Þnh, chî h¹ng III cã d−íi 200 ®iÓm kinh doanh cè ®Þnh. * C¨n cø vµo ph−¬ng thøc giao dÞch: Chî truyÒn thèng (giao ngay), chî mua b¸n theo hîp ®ång vµ chî giao sau, sµn giao dÞch. 1.1.3. Chøc n¨ng cña chî 1.1.3.1. N¬i thùc hiÖn mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸ Chî lµ n¬i ng−êi mua vµ ng−êi b¸n gÆp nhau ®Ó trao ®æi s¶n phÈm hµng hãa vµ dÞch vô. Th«ng qua chî, hµng hãa tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn ®−îc víi tiªu dïng, do ®ã chî ®−îc xem nh− mét h×nh thøc cña thÞ tr−êng, ë ®ã diÔn ra c¸c ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n hµng hãa. Nh− vËy, chî ®· thùc hiÖn chøc n¨ng lµm thay ®æi gi¸ trÞ cña hµng hãa: thay ®æi h×nh th¸i gi¸ trÞ hµng hãa tõ tiÒn sang hµng vµ ng−îc l¹i. Nhê cã chøc n¨ng nµy cña chî, ng−êi b¸n ®¹t ®−îc môc ®Ých lµ gi¸ trÞ vµ ng−êi mua cã ®−îc c¸c gi¸ trÞ sö dông ®Ó tháa m·n nhu cÇu cña hä. 10
Th«ng qua chî hµng hãa sÏ ®−îc chuyÓn quyÒn së h÷u tõ ng−êi b¸n sang ng−êi mua, tiÒn còng ®−îc chuyÓn quyÒn së h÷u tõ ng−êi mua sang ng−êi b¸n vµ khi ®ã kÕt thóc qu¸ tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng hãa. Chî chÝnh lµ n¬i thõa nhËn vµ thùc hiÖn gi¸ trÞ cña hµng hãa. Chî còng lµ mét d¹ng cña thÞ tr−êng, hµng hãa ph¶i b¸n ®−îc trªn thÞ tr−êng míi ®−îc x· héi thõa nhËn. ThÞ tr−êng (chî) chØ thõa nhËn hµng hãa vµ dÞch vô nÕu nã phï hîp víi nh÷ng nhu cÇu, ®ßi hái cña ng−êi tiªu dïng. Chî lµ n¬i thùc hiÖn gi¸ trÞ cña hµng hãa th«ng qua c¸c ho¹t ®éng mua b¸n gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n, gi¸ trÞ cña hµng hãa vµ dÞch vô ®−îc thùc hiÖn th«ng qua gi¸ c¶ thÞ tr−êng trªn c¬ së gi¸ trÞ sö dông cña chóng ®−îc thõa nhËn. 1.1.3.2. T¹o gi¸ trÞ gia t¨ng cho hµng hãa Ngoµi chøc n¨ng lµ n¬i thùc hiÖn gi¸ trÞ cña hµng hãa, chî cßn cã chøc n¨ng gãp phÇn t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng cña hµng hãa. Hµng hãa ®−îc bµy b¸n ë chî lµ hµng hãa ®· ®−îc vËn chuyÓn tõ n¬i s¶n xuÊt ®Õn víi ng−êi tiªu dïng, nã ®· ®−îc gi÷ g×n b¶o qu¶n gi¸ trÞ sö dông cña hµng hãa vµ ®· ®−îc ph©n lo¹i, ®ãng gãi, bao b×, chuÈn bÞ s¶n phÈm ®¸p øng yªu cÇu cña ng−êi sö dông… Nh− vËy, th«ng qua c¸c c«ng ®o¹n nµy, gi¸ trÞ hµng ho¸ trao ®æi ®−îc t¨ng thªm hay nãi c¸ch kh¸c hµng hãa ®· cã thªm gi¸ trÞ gia t¨ng tr−íc khi ®Õn ng−êi tiªu dïng cuèi cïng. 1.1.3.3. TËp trung hµng hãa Chî lµ n¬i tËp trung c¸c s¶n phÈm ®−îc s¶n xuÊt ra cña c¸c ®Þa ph−¬ng, cña c¸c hé gia ®×nh, c¬ së s¶n xuÊt nhá lÎ ®Ó ®em ra tiªu thô. Chî ®−îc xem nh− mét kªnh ph©n phèi, tiªu thô s¶n phÈm. Ng−êi b¸n tËp trung hµng hãa ë chî ®Ó thùc hiÖn viÖc trao ®æi mua b¸n hµng hãa. Chøc n¨ng nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ng−êi mua vµ b¸n hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn nÒn s¶n xuÊt nhá, manh món, thiÕu tËp trung. 1.1.3.4. Ph¸t tÝn hiÖu thÞ tr−êng Chî lµ n¬i cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh tæng hîp nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ th«ng qua mua b¸n, trao ®æi hµng ho¸, nã chøa ®ùng th«ng tin ®a d¹ng vÒ nhiÒu mÆt. Chî cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ cung cÇu ®èi víi c¸c lo¹i hµng ho¸: tæng cung, tæng cÇu vµ c¬ cÊu; vÒ hµng hãa: chÊt l−îng, kiÓu d¸ng, mÉu m·…; vÒ kh¸ch hµng: kh¶ n¨ng thanh to¸n, thu nhËp, së thÝch, thÞ hiÕu, thãi quen tiªu dïng…Chî còng cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ ®èi thñ c¹nh tranh, vÒ chi phÝ vµ gi¸ c¶. Nh÷ng th«ng tin nµy kh«ng chØ cÇn thiÕt cho ng−êi s¶n xuÊt, ng−êi tiªu dïng mµ cßn cã ý nghÜa quan träng ®èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ, cô thÓ lµ: + §èi víi ng−êi s¶n xuÊt, hä sÏ cã ®−îc th«ng tin vÒ s¶n phÈm hµng hãa thÞ tr−êng cÇn vÒ khèi l−îng, khi nµo, cho ai, ë ®©u, gi¸ c¶, tõ ®ã gióp ng−êi s¶n xuÊt cã kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp. 11
+ §èi víi ng−êi tiªu dïng, hä sÏ cã ®−îc th«ng tin vÒ n¬i b¸n s¶n phÈm mµ m×nh cÇn, nªn mua mét hµng hãa nµy hay thay thÕ b»ng mét hµng hãa kh¸c, gi¸ c¶, chÊt l−îng... + §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n−íc, c¨n cø vµo c¸c th«ng tin thÞ tr−êng ®Ó ho¹ch ®Þnh vµ ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch, c¬ chÕ qu¶n lý. Tuy nhiªn, nh÷ng th«ng tin thÞ tr−êng cung cÊp lu«n biÕn ®éng vµ nhiÒu tr−êng hîp bÞ nhiÔu bëi sù t¸c ®éng cña rÊt nhiÒu nh©n tè. V× vËy, cÇn ph¶i cã c¸c ph−¬ng ph¸p thu thËp vµ xö lý, chän läc th«ng tin mét c¸ch ®óng ®¾n, khoa häc. 1.1.3.5. N©ng cao hiÖu qu¶ ph©n phèi s¶n phÈm Chî ®−îc xem nh− mét kªnh ph©n phèi hµng hãa quan träng, ®Æc biÖt ®èi víi hµng hãa tõ c¸c nguån s¶n xuÊt nhá, phi tËp trung, gåm nhiÒu ng−êi s¶n xuÊt nh− hµng n«ng s¶n, hµng thñ c«ng, hµng tiªu dïng th«ng th−êng. Nh− ®· ph©n tÝch ë trªn, chî còng ®−îc xem nh− mét h×nh thøc cña thÞ tr−êng nh−ng lµ mét thÞ tr−êng dÔ tÝnh vµ dÔ x©m nhËp, do vËy thu hót sù tham gia ®«ng ®¶o cña nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Th«ng qua chî, hµng hãa ®−îc ph©n phèi ®Õn víi mäi tÇng líp d©n c−, ®Æc biÖt ë nh÷ng khu vùc n«ng th«n, miÒn nói, h¶i ®¶o, vïng s©u vïng xa. 1.1.3.6. Cung cÊp c¸c dÞch vô Chî lµ n¬i cung cÊp c¸c lo¹i h×nh dÞch vô hç trî ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n t¹i chî. Tuú theo quy m« vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña chî mµ c¸c dÞch vô ®−îc cung øng t¹i chî còng kh¸c nhau vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Chî cã quy m« cµng lín vµ hiÖn ®¹i, tÝnh chuyªn m«n ho¸ cµng cao th× c¸c dÞch vô ®−îc cung øng t¹i chî cµng ®a d¹ng vµ chÊt l−îng dÞch vô ®ßi hái cµng cao. C¸c dÞch vô ®−îc cung øng t¹i chî bao gåm c¸c dÞch vô chñ yÕu sau: - DÞch vô vÖ sinh m«i tr−êng; - DÞch vô tr«ng coi ph−¬ng tiÖn vËn t¶i; - DÞch vô gi¸m ®Þnh chÊt l−îng hµng ho¸; - DÞch vô vËn t¶i, giao nhËn hµng ho¸; - DÞch vô m«i giíi mua b¸n hµng ho¸; - DÞch vô t− vÊn vµ cung cÊp th«ng tin vÒ gi¸ c¶ thÞ tr−êng hµng ho¸; - DÞch vô ng©n hµng, thanh to¸n, dÞch vô chuyÓn tiÒn. 1.1.3.7. T¹o ra gi¸ trÞ céng ®ång vµ x∙ héi Chî t¹o ra c¸c gi¸ trÞ sinh ho¹t céng ®ång vµ x· héi th«ng qua vai trß vµ chøc n¨ng cña chî. Chî kh«ng nh÷ng lµ n¬i gÆp gì, giao l−u trùc tiÕp gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi mua b¸n hµng ho¸, chî cßn lµ n¬i mäi ng−êi cã thÓ giao tiÕp qua l¹i víi nhau, n¬i tæ chøc héi hÌ, vui ch¬i, gi¶i trÝ. §Æc biÖt, ë c¸c vïng 12
n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa gi¸ trÞ v¨n ho¸ céng ®ång cña chî cµng ®−îc béc lé ®Çy ®ñ vµ mang ý nghÜa s©u s¾c. 1.1.4. Vai trß cña chî 1.1.4.1. §èi víi ®êi sèng cña d©n c− Chî kh«ng chØ lµ n¬i gÆp nhau gi÷a ng−êi mua vµ ng−êi b¸n ®Ó trao ®æi s¶n phÈm, hµng hãa, ë n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa, bªn c¹nh c¸c gi¸ trÞ kinh tÕ, chî cßn cã c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn vµ x· héi to lín. Chî lµ n¬i giao l−u gÆp gì cña mäi ng−êi, n¬i tæ chøc c¸c lÔ héi truyÒn thèng, vui ch¬i, gi¶i trÝ... Chî cã ý nghÜa rÊt to lín ®èi víi ®êi sèng kinh tÕ, x· héi cña d©n c−. Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi cña loµi ng−êi, chî lµ mét bé phËn cÊu thµnh kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng kinh tÕ, v¨n hãa x· héi. Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, chî còng ngµy cµng ®−îc ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao h¬n, cã quy m« vµ quy cñ h¬n, vai trß cña chî còng ngµy cµng ®−îc n©ng cao h¬n. Khã cã thÓ l−îng hãa ®−îc ®Çy ®ñ c¸c gi¸ trÞ vµ vai trß kinh tÕ - x· héi cña chî. Th«ng qua chî, nhiÒu nhu cÇu cña ®êi sèng con ng−êi ®−îc tháa m·n, kÓ c¶ nhu cÇu tiªu dïng, s¶n xuÊt, sinh ho¹t vËt chÊt hay tinh thÇn, gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña d©n c−. Còng th«ng qua chî mét sè tÇng líp d©n c− cã thªm thu nhËp vµ cã thªm viÖc lµm... Cô thÓ vai trß cña chî ®èi víi tõng ®èi t−îng d©n c− nh− sau: * §èi víi ng−êi tiªu dïng: Vai trß cña chî ®èi víi ng−êi tiªu dïng ®−îc thÓ hiÖn th«ng qua c¸c lîi Ých kinh tÕ vµ lîi Ých x· héi ®· ®em l¹i. + VÒ lîi Ých kinh tÕ: Th«ng qua chî, ng−êi tiªu dïng tháa m·n nhu cÇu c¸ nh©n vÒ c¸c lo¹i hµng ho¸, tõ c¸c s¶n phÈm phôc vô ®êi sèng sinh ho¹t hµng ngµy cho ®Õn c¸c ph−¬ng tiÖn phôc vô tiªu dïng cho s¶n xuÊt. §Æc biÖt ®èi víi thÞ tr−êng n«ng th«n, chî lµ nguån cung øng ®¹i bé phËn l−¬ng thùc, thùc phÈm cho tiªu dïng cña d©n c−. + VÒ lîi Ých x· héi: th«ng qua chî, ng−êi tiªu dïng cã thÓ tho¶ m·n ®−îc c¸c nhu cÇu vÒ tinh thÇn nh−: giao l−u, c¸c lÔ héi truyÒn thèng, sinh ho¹t céng ®ång cña d©n c−, gãp phÇn c¶i thiÖn vµ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña hä. * §èi víi ng−êi s¶n xuÊt + Chî lµ n¬i tiªu thô c¸c s¶n phÈm ®Çu ra cña ng−êi s¶n xuÊt th«ng qua qu¸ tr×nh b¸n hµng. §Æc biÖt ®èi víi nh÷ng ngµnh hµng s¶n xuÊt nhá, s¶n xuÊt kh«ng tËp trung th× chî lµ n¬i duy nhÊt cã thÓ tiªu thô ®−îc s¶n phÈm cña hä. §iÒu ®ã ®· kh¼ng ®Þnh vai trß rÊt quan träng cña chî ®èi víi nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt: kh«ng cã chî (thÞ tr−êng) sÏ kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®−îc vÊn ®Ò ®Çu ra cña s¶n xuÊt, dÉn ®Õn s¶n xuÊt kh«ng ph¸t triÓn ®−îc. + Chî cßn lµ n¬i cung øng c¸c yÕu tè ®Çu vµo cho qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt gióp ng−êi s¶n xuÊt duy tr× vµ më réng quy m« s¶n xuÊt. §èi víi thÞ tr−êng n«ng th«n, chî lµ nguån cung øng nguyªn liÖu n«ng s¶n cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ hµng ho¸ phôc vô cho tiªu dïng trong n−íc vµ xuÊt 13
khÈu. ViÖc gi¶i quyÕt tèt ®Çu ra cho s¶n phÈm n«ng nghiÖp còng lµ b¶o ®¶m tèt ®Çu vµo cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn, s¶n xuÊt hµng ho¸ phôc vô xuÊt khÈu vµ tiªu dïng cña d©n c− thµnh thÞ. * §èi víi ®éi ngò th−¬ng nh©n Th−¬ng nh©n lµ nh÷ng ng−êi kh«ng trùc tiÕp s¶n xuÊt ra hµng ho¸, hä chuyªn lµm c«ng viÖc bu«n b¸n. Th−¬ng nh©n bá tiÒn ra ®Ó mua hµng hãa cña nh÷ng nhµ s¶n xuÊt sau ®ã b¸n l¹i nh»m kiÕm lêi vµ chî còng lµ n¬i ®Ó hä thùc hiÖn qu¸ tr×nh bu«n b¸n cña m×nh. Tãm l¹i, chî cã vai trß to lín ®èi víi ®êi sèng d©n c−, lµ n¬i ph©n phèi hµng hãa ®Õn víi mäi tÇng líp d©n c− ®Æc biÖt lµ khu vùc n«ng th«n, miÒn nói. Qua chî mäi ng−êi ®Òu cã thÓ tho¶ m·n ®−îc nhu cÇu cña m×nh, ®ã cã thÓ lµ nhu cÇu s¶n xuÊt, nhu cÇu tiªu dïng, nhu cÇu vËt chÊt hoÆc nhu cÇu tinh thÇn. 1.1.4.2. §èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ - Chî ®ãng vai trß quan träng trong kh©u l−u th«ng, lµ cÇu nèi gi÷a s¶n xuÊt víi s¶n xuÊt, gi÷a s¶n xuÊt víi tiªu dïng. Chî lµ mét kªnh quan träng thóc ®Èy l−u th«ng hµng hãa, tõ ®ã trë thµnh ®éng lùc kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn. - Chî lµ mét trong nh÷ng kªnh quan träng cña qu¸ tr×nh l−u th«ng hµng ho¸, do ®ã ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Chî lµ n¬i gãp phÇn tho¶ m·n c¸c nhu cÇu tiªu dïng cña ng−êi lao ®éng, do vËy chî cã vai trß quan träng ®èi víi t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng x· héi. - Chî mang l¹i nguån thu trùc tiÕp cho ng©n s¸ch, th«ng qua viÖc khai th¸c qu¶n lý chî ®Ó thu c¸c kho¶n thu nh− thuÕ vµ c¸c lo¹i lÖ phÝ chî. - Chî lµ n¬i thu thËp vµ xö lý c¸c th«ng tin mang tÝnh thêi sù vÒ kinh tÕ - x· héi, cung cÊp c¸c tÝn hiÖu thÞ tr−êng quan träng nh− gi¸ c¶, t×nh h×nh cung, cÇu… §©y lµ nh÷ng nguån th«ng tin quan träng gióp cho c¸c nhµ qu¶n lý vµ s¶n xuÊt hµng ho¸ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi ra, chî cßn cã vai trß ®« thÞ ho¸ n«ng th«n: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chî ®· kÐo theo sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt – tr−íc hÕt lµ ngµnh tiÓu, thñ c«ng nghiÖp th«ng qua ho¹t ®éng mua b¸n s¶n phÈm vµ ®©y chÝnh lµ tiÒn ®Ò kinh tÕ ®Ó héi tô c¸c dßng ng−êi tõ kh¾p mäi miÒn ®Êt n−íc vÒ chî bu«n b¸n. Qu¸ tr×nh nµy lµm xuÊt hiÖn c¸c trung t©m th−¬ng m¹i, trong sè ®ã kh«ng Ýt n¬i ®· trë thµnh c¸c ®« thÞ lín, bu«n b¸n sÇm uÊt. 1.1.4.3. §èi víi ®êi sèng v¨n hãa - chÝnh trÞ - x∙ héi - Chî mang tÝnh truyÒn thèng, tÝnh v¨n hãa cao: MÆc dï kh«ng ph¶i lµ n¬i quyÕt ®Þnh bé mÆt cña nÒn kinh tÕ - x· héi nh−ng chî l¹i lµ n¬i ph¶n ¸nh tr×nh ®é kinh tÕ - x· héi vµ phong tôc tËp qu¸n cña d©n c− ®Þa ph−¬ng. 14
- Chî lµ n¬i thÓ hiÖn, g×n gi÷, ph¸t huy v¨n hãa truyÒn thèng, b¶n s¾c d©n téc. §Æc biÖt ®èi víi ®ång bµo c¸c d©n téc thiÓu sè, chî lµ n¬i lÔ héi, giao l−u gÆp gì duy nhÊt cña hä. TÝnh v¨n ho¸ cña chî ®−îc thÓ hiÖn trªn nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau nh− v¨n ho¸ Èm thùc, v¨n ho¸ giao tiÕp, th«ng tin céng ®ång. Chî h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn còng gãp phÇn cñng cè vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, ngµnh nghÒ dÞch vô ë n«ng th«n, tõ ®ã thóc ®Èy ph©n c«ng lao ®éng trong n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n theo h−íng t¨ng tû lÖ lao ®éng c«ng nghiÖp, ngµnh nghÒ dÞch vô vµ gi¶m tû lÖ lao ®éng n«ng nghiÖp. - VÒ mÆt x· héi, chî lµ n¬i g¾n kÕt c¸c bé phËn d©n c− kh¸c nhau theo n¬i c− tró, qua ®ã gãp phÇn ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ, th−¬ng m¹i cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, ng−êi s¶n xuÊt nhá vµ ng−êi tiªu dïng, ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn t−¬ng xøng. - Chî ®ãng mét vai trß quan träng trong vÊn ®Ò gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm vµ t¹o thu nhËp cho nhiÒu ng−êi. Chî lµ n¬i thu hót ho¹t ®éng cña mét sè l−îng lín nh÷ng ng−êi tham gia kinh doanh, chî ®· t¹o ra mét sè l−îng lín c«ng ¨n viÖc lµm cho sè lao ®éng d«i d−, lao ®éng mïa vô, ®Æc biÖt lµ ë c¸c vïng n«ng th«n. Ngoµi ra, chî còng t¹o ra mét bé phËn th−¬ng nh©n cã tÝnh chuyªn nghiÖp cao gãp phÇn t¹o thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho x· héi. §ång thêi, sù ph¸t triÓn cña m¹ng l−íi chî ë n«ng th«n cßn cã vai trß quan träng ®èi víi n©ng cao thu nhËp cña d©n c−, gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Ph¸t triÓn hÖ thèng chî ë n«ng th«n cã vai trß to lín trong viÖc c¶i thiÖn møc sèng vµ chÊt l−îng cuéc sèng cña c− d©n n«ng nghiÖp, gãp phÇn x©y dùng con ng−êi míi, x©y dùng n«ng th«n v¨n minh, d©n chñ, ®oµn kÕt, lµnh m¹nh, b¶o vÖ tèt m«i tr−êng sinh th¸i. 1.1.4.4. §èi víi cÊu tróc thÞ tr−êng néi ®Þa Chî cã ý nghÜa quan träng ®èi víi ph¸t triÓn cña cÊu tróc thÞ tr−êng néi ®Þa nãi riªng vµ víi th−¬ng m¹i néi ®Þa nãi chung. Trong NghÞ ®Þnh 02/ 2003/ N§- CP, néi dung quy ho¹ch vµ ph¸t triÓn chî ®· x¸c ®Þnh: chî lµ mét bé phËn quan träng trong tæng thÓ kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ x· héi; tõ nay trë ®i Quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi tõng thêi kú cña ®Þa ph−¬ng ph¶i bao gåm quy ho¹ch ph¸t triÓn chî. Còng theo ChØ thÞ sè 13/2004/CT- TTg cña Thñ t−íng ChÝnh phñ ngµy 31/3/2004 còng ®· x¸c ®Þnh r»ng ®Ó kh¾c phôc c¸c yÕu kÐm vµ bÊt cËp cña ho¹t ®éng th−¬ng m¹i trªn thÞ tr−êng néi ®Þa th× mét trong c¸c nhiÖm vô ph¶i lµm ®ã lµ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng th−¬ng m¹i nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n hµng hãa bao gåm: chî, trung t©m th−¬ng m¹i (b¸n bu«n, b¸n lÎ hµng hãa), siªu thÞ vµ m¹ng l−íi c¸c cöa hµng phï hîp vµ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt, tiªu dïng cña nh©n d©n trªn tõng ®Þa bµn. 15
Nh− vËy, chî ®· ®−îc coi lµ mét phÇn cña kÕt cÊu h¹ tÇng th−¬ng m¹i, lµ mét bé phËn quan träng trong cÊu tróc thÞ tr−êng néi ®Þa. 1.1.5. Nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn m« h×nh kinh doanh chî 1.1.5.1. Quy m« vµ tÝnh chÊt c¸c lo¹i chî Quy m« vµ tÝnh chÊt c¸c lo¹i chî sÏ cã ¶nh h−ëng quyÕt ®Þnh ®Õn ph−¬ng thøc kinh doanh, tæ chøc qu¶n lý, c¬ cÊu bé m¸y, c¸c bé phËn chøc n¨ng vµ c¸c dÞch vô sÏ ®−îc cung cÊp qua chî. §èi víi mçi lo¹i h×nh chî vµ quy m« chî kh¸c nhau ®ßi hái cã bé m¸y tæ chøc t−¬ng øng. ViÖc tæ chøc vµ qu¶n lý chî mét c¸ch cã hiÖu qu¶ tuú thuéc rÊt lín vµo tÇm nh×n vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn chî trong t−¬ng lai cña c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn. Qu¶n lý lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng cña chñ thÓ ®Õn kh¸ch thÓ hay ®èi t−îng qu¶n lý nh»m ®¹t tíi môc tiªu trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng nhÊt ®Þnh. §©y ®−îc xem nh− lµ nh©n tè cã ¶nh h−ëng quan träng nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña m« h×nh kinh doanh chî. Qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng tÊt yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi, nã ®Æt ra nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. Khi ho¹t ®éng qu¶n lý tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn x· héi nãi chung vµ tõng lÜnh vùc cô thÓ nãi riªng sÏ cã t¸c dông thóc ®Èy hay k×m h·m, thËm chÝ cã thÓ lµm thay ®æi xu h−íng ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh ®ã. Cô thÓ h¬n, viÖc ¸p dông hÖ thèng c¸c biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn nh÷ng yªu cÇu qu¶n lý sÏ lµm thay ®æi ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ë chõng mùc nhÊt ®Þnh ®Ó h−íng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®¹t ®Õn môc tiªu ®· chän. §èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn m« h×nh kinh doanh chî, nh©n tè tæ chøc, qu¶n lý ®ãng vai trß hÕt søc quan träng, chi phèi hÇu hÕt c¸c ph−¬ng diÖn ph¸t triÓn cña chî, còng nh− quyÕt ®Þnh c¸c bé phËn chøc n¨ng trong bé m¸y kinh doanh chî, c¸c dÞch vô sÏ ®−îc cung øng trªn chî vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn chøc n¨ng cña chî. NÕu tæ chøc vµ qu¶n lý tèt sÏ cã t¸c ®éng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña chî ®óng h−íng, ph©n bè chî hîp lý, phï hîp víi tõng ®Þa ph−¬ng, gãp phÇn tæ chøc tèt l−u th«ng hµng ho¸ vµ ng−îc l¹i, ho¹t ®éng cña chî sÏ kh«ng hiÖu qu¶ kh«ng ph¸t huy ®−îc vai trß trong l−u th«ng hµng ho¸, g©y mÊt mü quan, « nhiÔm m«i tr−êng.... Qua ®ã thÊy r»ng yÕu tè tæ chøc vµ qu¶n lý cã ý nghÜa quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña m« h×nh kinh doanh chî. Khi chî ®· ®−îc h×nh thµnh, nÕu kh©u qu¶n lý, tæ chøc yÕu kÐm, chî sÏ kh«ng thÓ ph¸t triÓn theo ®óng c¸c môc tiªu ®· ®Ò ra, cã thÓ sÏ ph¸t triÓn tù ph¸t nh− b¶n chÊt vèn cã cña nã, sÏ g©y nªn nh÷ng tiªu cùc cho x· héi. Vai trß nµy cµng cã ý nghÜa to lín ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi v× yªu cÇu qu¶n lý ®Æt ra ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi toµn diÖn h¬n vµ ë tr×nh ®é cao h¬n. 1.1.5.2. C«ng nghÖ qu¶n lý chî §©y lµ nh©n tè kü thuËt ®Ó qu¶n lý chî. C«ng nghÖ qu¶n lý chî cµng hiÖn ®¹i th× cµng t¹o ®iÒu kiÖn tèt cho qu¶n lý chî. Nhµ qu¶n lý chî dï tµi giái nh−ng nÕu 16
nh− kh«ng ¸p dông c«ng nghÖ qu¶n lý chî phï hîp th× rÊt khã cã thÓ thµnh c«ng trong c«ng t¸c qu¶n lý. C«ng nghÖ qu¶n lý ë ®©y ®−îc xem nh− lµ c«ng cô cho c¸c nhµ qu¶n lý thùc hiÖn thµnh c«ng môc tiªu cña qu¶n lý. C«ng nghÖ qu¶n lý bao gåm c¸c nh©n tè: HÖ thèng m¸y mãc thiÕt bÞ (hÖ thèng m¸y tÝnh ®Ó kiÓm tra vµ kiÓm so¸t nguån hµng ho¸ l−u th«ng trªn chî); HÖ thèng c¸c phÇn mÒm ®Ó nhËp c¸c d÷ liÖu vÒ hµng ho¸ còng nh− c¸c phÇn mÒm kÕ to¸n qu¶n lý hÖ thèng tµi chÝnh; HÖ thèng m¸y mãc ®o vµ kiÓm tra chÊt l−îng hµng ho¸... TÊt c¶ nh÷ng nh©n tè nµy gióp cho nhµ qu¶n lý cã thÓ kiÓm so¸t ho¹t ®éng trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ trªn chî còng nh− kiÓm tra t×nh h×nh tµi chÝnh mét c¸ch nhanh chãng vµ chuÈn x¸c, cã thÓ tiÕt kiÖm thêi gian cho c¸c nhµ qu¶n lý tõ ®ã gãp phÇn quan träng vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña chî. 1.1.5.3. Tr×nh ®é cña ng−êi tham gia qu¶n lý chî Qu¶n lý lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý ®Õn ®èi t−îng qu¶n lý, tr×nh ®é cña ng−êi tham gia qu¶n lý chî cã vai trß quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c qu¶n lý. Nh©n tè nµy cã ¶nh h−ëng quan träng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn chî, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña chî theo môc tiªu ®Ò ra. Thùc tÕ cho thÊy, tr×nh ®é cña ng−êi tham gia qu¶n lý chî ë c¸c vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa ë n−íc ta hiÖn nay cßn nhiÒu non yÕu. C¸n bé tham gia vµo qu¸ tr×nh qu¶n lý tr−íc ®©y ®a sè ®−îc ®iÒu ®éng tõ c¸c ngµnh kh¸c, ch−a ®−îc ®µo t¹o vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô. 1.1.5.4. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ kh«ng gian ®Þa lý cña ®Þa bµn chî Thùc tÕ cho thÊy, chî th−êng ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë nh÷ng n¬i cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi. C¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn chñ yÕu bao gåm: ®Þa h×nh, vÞ trÝ ®Þa lý ®¶m b¶o sù thuËn tiÖn vÒ giao th«ng, sù dåi dµo vÒ nguån cung øng s¶n phÈm hµng ho¸ cho l−u th«ng (®Æc biÖt ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi). Ngoµi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, viÖc x¸c ®Þnh vÞ trÝ kh«ng gian hay ®Þa ®iÓm cô thÓ cña chî cßn tuú thuéc vµo sù ph©n bè vµ mËt ®é d©n c−. Th«ng th−êng, chî d©n sinh ë n−íc ta th−êng xuÊt hiÖn ë nh÷ng n¬i thuËn tiÖn cho viÖc ®i l¹i vµ tô häp cña d©n c− theo thãi quen hay tËp qu¸n cña ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng ®Ó mua b¸n trao ®æi s¶n vËt lµm ra trong ph¹m vi b¸n kÝnh nhÊt ®Þnh víi khu vùc d©n c− nhÊt ®Þnh. Thùc tÕ lÞch sö ë n−íc ta còng cho thÊy, tr−íc ®©y khi giao th«ng thuû ®ang lµ ph−¬ng tiÖn chñ yÕu, chiÕm vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng giao th«ng th× phÇn lín c¸c chî ®−îc h×nh thµnh ë khu vùc ven c¸c tuyÕn s«ng, r¹ch. Ngµy nay, hÖ thèng chî ®−îc h×nh thµnh ë vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long vÉn mang ®Æc ®iÓm nµy hoÆc lµ t×nh tr¹ng ph¸t triÓn chî ven lé giao th«ng cïng víi sù xuÊt hiÖn c¸c tô ®iÓm mua b¸n, hay chî cãc còng t−¬ng tù nh− vËy. Ngoµi ra, ®èi víi c¸c chî ®Çu mèi n«ng s¶n th× chî th−êng ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë nh÷ng vïng cã ®iÒu 17