Báo cáo tổng kết đề tài khoa học và công nghệ cấp trường: Về cách dạy và cách dịch ý nghĩa thời gian giữa hai ngôn ngữ Nga - Việt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> VỀ CÁCH DẠY VÀ CÁCH DỊCH<br /> Ý NGHĨA THỜI GIAN GIỮA HAI<br /> NGÔN NGỮ NGA – VIỆT<br /> <br /> Mã số: CS 2003-23-30<br /> <br /> PHAN THỊ MINH THÚY<br /> <br /> TP.HỒ CHÍ MINH – 2006<br /> <br /> BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO<br /> TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM TP.HỒ CHÍ MINH<br /> <br /> VỀ CÁCH DẠY VÀ CÁCH DỊCH<br /> Ý NGHĨA THỜI GIAN GIỮA HAI<br /> NGÔN NGỮ NGA – VIỆT<br /> <br /> Mã số: CS 2003-23-30<br /> <br /> PHAN THỊ MINH THÚY<br /> <br /> TP.HỒ CHÍ MINH – 2006<br /> <br /> BÁO CÁO TỔNG KẾT<br /> ĐỀ TÀI KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ CẤP TRƢỜNG<br /> ********  *********<br /> <br /> VỀ CÁCH DẠY VÀ CÁCH DỊCH<br /> Ý NGHĨA THỜI GIAN GIỮA HAI<br /> NGÔN NGỮ NGA – VIỆT<br /> Mã số: CS 2003-23-30<br /> <br /> PHAN THỊ MINH THÚY<br /> <br /> TP.HỒ CHÍ MINH – 2006<br /> <br /> MỤC LỤC<br /> MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1<br /> I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ........................................ 1<br /> II. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ ................................................................................................... 2<br /> III. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU VÀ NGUỒN DỮ LIỆU .................................... 7<br /> NHỮNG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐÃ ĐẠT ĐƢỢC ................................................ 9<br /> CHƢƠNG MỘT: CƠ SỞ LÝ LUẬN ............................................................................ 9<br /> I. Thời gian với tƣ cách là một phạm trù nhận thức....................................................... 9<br /> II. Thời gian với tƣ cách là một phạm trù ngữ pháp, phạm trù ngôn ngữ.................... 10<br /> - Ý nghĩa THÌ: .............................................................................................................. 10<br /> - Ý nghĩa THỂ:............................................................................................................. 10<br /> CHƢƠNG HAI: CÁCH DIỄN ĐẠT Ý NGHĨA THỜI GIAN TRONG ..................... 15<br /> TIẾNG VIỆT VÀ TIẾNG NGA .................................................................................. 15<br /> I. Trong tiếng Việt........................................................................................................ 15<br /> A. Cách diễn đạt ý nghĩa thời đoạn, thời lƣợng, khoảng cách thời gian, hoàn cảnh thời<br /> gian; cách xác định thời điểm (ý nghĩa "THÌ ") ....................................................................... 15<br /> 1. Dùng từ chỉ thời gian ở vị trí khung đề hay trạng ngữ để xác định mối quan hệ thời<br /> gian giữa các thời điểm , thời đoạn nhƣ :................................................................................. 15<br /> 2. Dùng các từ không ở vị trí khung đề và trạng ngữ : các vị từ tình thái nhƣ các từ đã,<br /> đang, sẽ .................................................................................................................................... 15<br /> B. Cách diễn đạt ý nghĩa về sự vận động, sự diễn tiến của các sự kiện trong thời gian.<br /> (ý nghĩa "THỂ ") ...................................................................................................................... 16<br /> C. Một vài nhận xét...................................................................................................... 16<br /> II. Trong tiếng Nga ...................................................................................................... 18<br /> 1. Phƣơng tiện từ vựng................................................................................................. 18<br /> 2. Phƣơng tiện ngữ pháp .............................................................................................. 18<br /> 3. Một vài nhận xét ...................................................................................................... 18<br /> CHƢƠNG BA: SO SÁNH CÁCH DIỄN ĐẠT Ý NGHĨA THỜI GIAN TRONG<br /> TIẾNG VIỆT VÀ TRONG TIẾNG NGA ............................................................................... 19<br /> I. Từ sự khác biệt về đặc điểm loại hình ..................................................................... 19<br /> II. Đến những đối chiếu cụ thể..................................................................................... 24<br /> 2.1. Đối chiếu ý nghĩa Thì ........................................................................................... 28<br /> 2.2. Đối chiếu ý nghĩa thể ............................................................................................ 36<br /> CHƢƠNG BỐN: NHỮNG ĐIỂM CẦN CHÚ Ý KHI DIỄN ĐẠT Ý NGHĨA THỜI<br /> GIAN, ỨNG DỤNG TRONG CÁCH DẠY TIẾNG VÀ DỊCH THUẬT: TỪ NGA SANG<br /> VIỆT, TỪ VIỆT SANG NGA ................................................................................................. 48<br /> I. Dịch từ Nga sang Việt .............................................................................................. 49<br /> II. Dịch từ Việt sang Nga ............................................................................................. 59<br /> KẾT LUẬN .................................................................................................................. 69<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 71<br /> SUMMARY FROM RESULT OF RESEARCH .......................................................... 1<br /> TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ......................................................................... 2<br /> <br /> MỞ ĐẦU<br /> I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI VÀ MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU<br /> Thời gian là khái niệm luôn gắn với nhận thức của con ngƣời về sự tồn tại, sự diễn<br /> tiến của sự vật trong thế giới khách quan. Có thể thấy việc định vị tình huống (trạng thái, biến<br /> cố) trong thời gian là một trong hai mặt chính của việc diễn đạt ý nghĩa "thời tính" nói chung<br /> trong các ngôn ngữ. Ngôn ngữ nào cũng có cách biểu đạt ý nghĩa này. Đặc biệt, trong một số<br /> ngôn ngữ nhƣ các thứ tiếng châu Âu, việc định vị sự tình trong thời gian đƣợc biểu thị bằng<br /> các phƣơng tiện ngữ pháp - qua phạm trù THÌ. Nhƣng bên cạnh việc xác định sự tình trong<br /> thời gian thì "thời tính" còn có một ý nghĩa khác : đó là thời gian xét từ cấu trúc bên trong của<br /> sự tình đƣợc miêu tả. Nói cách khác, nếu mặt thứ nhất của "thời tính" là ý nghĩa của bản thân<br /> sự kiện trong lời nói so với một thời điểm nhất định đƣợc lấy làm mốc, thì mặt thứ hai của nó<br /> là ý nghĩ về sự vận động, sự diễn tiến của các sự kiện trong khoảng thời gian đó nhƣ thế nào,<br /> quan hệ của hành động với giới hạn bên trong của nó, với kết quả, sự kéo dài, sự lặp lại của<br /> hành động... ra sao (xem AXMAHOBA và Nguyễn Nhƣ Ý [ 142], 1996). Đây là lĩnh vực<br /> thuộc phạm trù THỂ.<br /> Ý nghĩa thời gian, chính vì vậy, là ý nghĩa quan trọng và cần thiết, đã đƣợc nghiên<br /> cứu nhiều trong các ngôn ngữ biến hình. Tuy nhiên, việc "ngữ pháp hóa"<br /> (grammaticalization) cách biểu đạt các ý nghĩa liên quan đến thời gian thành những quy tắc<br /> hình thái học bắt buộc- nhƣ quy tắc về THÌ, về THỂ - của động từ lại không phải là có mặt ở<br /> bất kỳ ngôn ngữ nào. Vấn đề cần xem xét là tiếng Việt có tồn tại phạm trù THÌ và THỂ<br /> không và nếu có, các phƣơng tiện biểu đạt ý nghĩa này có sự tƣơng hợp hay khác biệt nhƣ thế<br /> nào với các thứ tiếng châu Âu; các chỉ tố dùng để biểu đạt ý nghĩa này là những từ ngữ nào,<br /> có số lƣợng bao nhiêu v.v.<br /> Cho đến nay, việc nghiên cứu ý nghĩa thời gian trong tiếng Việt, ở cả diện miêu tả lẫn<br /> diện so sánh- đối chiếu dƣờng nhƣ vẫn chƣa đƣợc chú ý đúng mức và toàn diện, vẫn còn<br /> những quan niệm trái ngƣợc nhau về vấn đề này. Việc khảo sát về ý nghĩa, phƣơng tiện biểu<br /> đạt, các chỉ tố dùng để diễn đạt ý nghĩa thời gian, cho đến nay vẫn chƣa đƣợc kiểm nghiệm<br /> một cách công phu, kỹ lƣỡng, đảm bảo mức độ cần thiết cho việc khẳng định hay bác bỏ một<br /> luận đề trƣớc những sự kiện có thật của tiếng mẹ đẻ. Quan sát cấu trúc của một ngôn ngữ,<br /> miêu tả các hiện tƣợng ngôn ngữ ở trạng thái tĩnh, tách khỏi ngữ cảnh sống động của nó,<br /> thƣờng dễ rơi vào chủ quan, áp đặt và ngộ nhận.<br /> Trong xu thế hội nhập với ngôn ngữ học thế giới và góp phần làm hiện đại hóa những<br /> tri thức của nền ngôn ngữ học Việt Nam, việc nghiên cứu ngôn ngữ theo hƣớng so sánh - đối<br /> chiếu rất cần đƣợc chú ý. Đề tài của chúng tôi đƣợc triển khai theo cách này với ý hƣớng là<br /> sáng tỏ những đặc trƣng loại hình chi phối đến cấu trúc nghĩa của tiếng Việt và tiếng Nga<br /> trong cách diễn đạt ý nghĩa thời gian nhằm cung cấp thêm cho Việt ngữ học những sự kiện<br /> quan trọng về mặt lý thuyết trong cái nhìn so sánh loại hình giữa các ngôn ngữ, giúp ngƣời<br /> học hiểu đúng, dùng đúng ý nghĩa này, khắc phục những cản trở do áp lực của tập quán sử<br /> dụng tiếng mẹ đẻ gây ra.<br /> <br /> 1<br /> <br />