Báo cáo tổng kết đề tài: Nghiên cứu giải pháp tăng thu nhập cho đồng bào dân tộc và hộ nghèo ở Đông Nam Bộ và Tây Nguyên qua việc phát triển một số cây ăn quả chịu hạn (mít, xoài, chuối...)

VIỆN KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM<br /> VIỆN CÂY ĂN QUẢ MIỀN NAM<br /> -------------------------------<br /> <br /> BÁO CÁO TỔNG KẾT<br /> KẾT QUẢ THỰC HIỆN ĐỀ TÀI THUỘC DỰ ÁN KHOA HỌC<br /> CÔNG NGHỆ NÔNG NGHIỆP VỐN VAY ADB<br /> Tên đề tài:<br /> NGHIÊN CỨU GIẢI PHÁP TĂNG THU NHẬP CHO ĐỒNG BÀO<br /> DÂN TỘC VÀ HỘ NGHÈO Ở ĐÔNG NAM BỘ VÀ TÂY NGUYÊN<br /> QUA VIỆC PHÁT TRIỂN MỘT SỐ CÂY ĂN QUẢ<br /> CHỊU HẠN (MÍT, XOÀI, CHUỐI…)<br /> <br /> -Cơ quan chủ quản dự án: Bộ Nông nghiệp và PTNT<br /> -Cơ quan chủ trì đề tài: Viện Cây ăn quả miền Nam<br /> -Chủ nhiệm đề tài: TS. Bùi Xuân Khôi<br /> -Thời gian thực hiện đề tài: 2009 – 2011<br /> <br /> TIỀN GIANG, NĂM 2012<br /> <br /> Phần 1: ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Đa số Đồng bào dân tộc và người nghèo ở Đông Nam bộ và Tây nguyên sống<br /> trên những khu vực nông thôn khô hạn do thiếu nước tưới trong mùa khô. Thiếu nước<br /> làm khả năng cải thiện năng suất và ứng dụng những tiến bộ kỹ thuật bị giới hạn. Thiếu<br /> nước, thêm vào đó, do nhu cầu nước sinh hoạt không được đáp ứng đủ nên ảnh hưởng<br /> lớn đến đời sống sinh hoạt của người dân. Điều này cũng góp phần gián tiếp đến khả<br /> năng vươn lên thoát khỏi nghèo của họ.<br /> Bên cạnh việc trồng cây màu ngắn ngày (bắp, đậu, các loại khoai củ và rau), những<br /> cây ăn quả lâu năm được trồng trong khu vực phần lớn là những cây chịu hạn, không cần<br /> tưới nước trong mùa khô. Các cây ăn quả chịu hạn như mãng cầu ta (na), xoài, mít,<br /> chuối.. được trồng trong vườn nhà rải rác ở các nơi. Mặc dù được hỗ trợ từ các dự án<br /> phát triển và khuyến nông, nhưng thực tế ứng dụng công nghệ mới còn thấp do hầu hết<br /> các công nghệ được phát triển trong điều kiện đầu tư thâm canh cao ở những vùng có<br /> đầy đủ nước tưới để tăng năng suất. Hơn nữa tiếp nhận công nghệ của đồng bào nghèo<br /> trong khu vực còn hạn chế do vốn đối ứng, kiến thức và kỹ năng, cơ hội tiếp cận thị<br /> trường….chưa đáp ứng được yêu cầu. Vì thế, đời sống của bà con ở đây vẫn còn nhiều<br /> khó khăn do thu nhập thấp. Việc triển khai nghiên cứu hoàn thiện các quy trình kỹ thuật,<br /> các công nghệ thích hợp nhằm cải thiện năng suất và hiệu quả sản xuất của các cây ăn<br /> quả như xoài, mãng cầu ta, mít và chuối trong điều kiện khó khăn về nước tưới là cần<br /> thiết.<br /> Các kết quả nghiên cứu, các kỹ thuật được chuyển giao từ các viện trường<br /> thường là những sản phẩm theo hướng đầu tư cao, hiệu quả cao; có hiệu quả trong sản<br /> xuất tập trung thâm canh trên những vùng đất có tiềm năng. Trong điều kiện đó, một số<br /> vùng, một số loại đất đai, hay những nhóm người không có cơ hội sử dụng những<br /> thành tựu của các nghiên cứu đó vì không đảm bảo những điều kiện nhất định về vốn<br /> và công cụ, đất đai, hạ tầng, thị trường … Do đó, việc phát triển những kỹ thuật cho<br /> những khu vực không phổ biến, ít có tiềm năng (less-favoured areas) là công việc cần<br /> thiết để góp phần hỗ trợ cho những khu vực và người dân bản địa còn khó khăn.<br /> Đề tài đã lựa chọn những cây trồng (cây mãng cầu ta, xoài, mít và chuối) dễ<br /> tính, có khả năng chịu hạn, thích nghi rộng, và phù hợp trong điều kiện đầu tư thấp hay<br /> thiếu điều kiện đầu tư. Những cây này cũng được cân nhắc về mặt thị trường, có nhu<br /> cầu của thị trường, ít nhất là thị trường địa phương và nếu được cho cả thị trường xa<br /> hoặc chế biến xuất khẩu. Những cây có tiềm năng trong xử lý ra hoa cũng được quan<br /> tâm (xoài, mãng cầu ta) nhằm phát triển các kỹ thuật xử lý ra hoa sớm để bán được giá<br /> cao và đất còn tương đối ẩm lúc cây nuôi trái .<br /> Những kỹ thuật chuyển giao được cân nhắc, là những biện pháp không phức tạp,<br /> dễ áp dụng và khả thi trong điều kiện thực tế của địa phương mà yêu cầu là phù hợp<br /> cho những nông dân ở những vùng có điều kiện khắc nghiệt áp dụng. Kỹ thuật xử lý ra<br /> hoa xoài và mãng cầu ta ngày càng dễ thực hiện hơn nhờ sự hỗ trợ của hóa chất và các<br /> phương tiện khác, và có khả năng áp dụng dưới dạng nông hộ. Kỹ thuật này ngày càng<br /> được quan tâm và ưa thích hơn vì hiệu quả của chúng đem lại và giúp điều tiết rải vụ<br /> 2<br /> <br /> trái theo nhu cầu thị trường.<br /> Các cây trồng và biện pháp kỹ thuật được đề cập phù hợp với điều kiện sản xuất<br /> thực tế của những địa phương gặp khó khăn về nguồn nước tưới ở vùng sâu. Các địa<br /> điểm chọn lựa cho việc triển khai các thí nghiệm, mô hình cũng được cân nhắc nhằm<br /> đảm bảo ưu tiên cho nhóm người ít có cơ hội (marginal groups) như hộ nghèo, người<br /> vùng sâu vùng dân tộc ít người. Việc triển khai đề tài giúp tăng cường cơ hội tiếp cận<br /> của người nông dân với thông tin, thị trường và công nghệ; góp phần thúc đẩy phát<br /> triển khu vực nông thôn, hỗ trợ cho người nghèo ở vùng nông thôn, vùng sâu, phù hợp<br /> với chiến lược giảm nghèo của các tổ chức tài trợ quốc tế. Do đó việc triển khai đề tài<br /> là cần thiết.<br /> <br /> 3<br /> <br /> Phần 2: MỤC TIÊU ĐỀ TÀI<br /> 2.1. Mục tiêu tổng quát<br /> Tăng cường cơ hội tiếp cận công nghệ thích hợp nhằm cải thiện thu nhập cho<br /> người nghèo trồng cây ăn quả ở những khu vực khô hạn do khó khăn về nước tưới ở<br /> Đông Nam bộ và Tây nguyên.<br /> 2.2. Mục tiêu cụ thể<br /> - Nghiên cứu hoàn thiện quy trình kỹ thuật về công nghệ thích hợp nhằm nâng<br /> cao hiệu quả sản xuất cho một số cây cây ăn quả chịu hạn (cây xoài, mãng cầu ta, mít<br /> và chuối) góp phần tăng thu nhập cho đồng bào dân tộc và hộ nghèo trên những vùng<br /> khó khăn về nước tưới ở Đông Nam bộ và Tây nguyên<br /> - Xác định giống cây ăn quả phù hợp với một số vùng hạn (xoài, mãng cầu ta),<br /> tuyển chọn giống mít thích hợp với vùng khô hạn của Đông Nam bộ và Tây Nguyên.<br /> - Chuyển giao các quy trình kỹ thuật tổng hợp trên cây xoài; mãng cầu ta; mít và<br /> chuối theo hướng canh tác bền vững đến đồng bào dân tộc và hộ ng hèo ứng dụng vào<br /> điều kiện thực tiễn sản xuất qua việc xây dựng mô hình trình diễn (mô hình thâm canh<br /> tổng hợp trên cây xoài, mãng cầu ta, mít và chuối) và tập huấn kỹ thuật.<br /> <br /> 4<br /> <br /> Phần 3: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU<br /> TRONG VÀ NGOÀI NƢỚC<br /> 3.1.Ngoài nƣớc<br /> Trên thế giới ước tính có 1,2 tỷ người sống ở trong điều kiện nghèo tuyệt đối<br /> (1998), phụ thuộc vào lợi tức ít hơn 1 USD/ngày và khoảng 1,6 tỷ người sống ít hơn 2<br /> USD/ngày; một phần ba số người nghèo trên thế giới sống ở vùng nông thôn của<br /> những nước đang phát triển (Ngân hàng Thế giới, 2000). Mặc dù tỷ lệ của Nam Á<br /> trong tổng số người nghèo trên thế giới giảm khoảng 10% điểm giữa năm 1990 và<br /> 2000, khu vực này vẫn chiếm 40 % của tổng số người nghèo (Thapa, 2004). Sự thành<br /> công của xóa nghèo ở Đông Nam Á sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được<br /> mục tiêu phát triển thiên niên kỷ (MDG) trong giảm nghèo đói vào năm 2015 (Thapa,<br /> 2004).<br /> Việt Nam đã đạt những thành tựu rất ấn tượng trong giảm nghèo qua 11 năm từ<br /> 1993-2004 (Thang và cs, 2006). Mức nghèo dựa trên tiêu dùng đã giảm từ 58,1% năm<br /> 1993 xuống còn 19,5% trong năm 2004, mức sụt giảm 39% điểm qua 11 năm. Theo số<br /> tuyệt đối, chừng 24 triệu người được thoát khỏi nghèo qua giai đoạn 11 năm từ 1993 2004 (Thang và cs, 2006)<br /> Tăng trưởng kinh tế nhanh chóng là đóng góp chính cho thành tựu này. Thực<br /> vậy, Việt Nam là một trong những quốc gia có mức tăng trưởng kinh tế cao giai đoạn<br /> 1993-2004. Sự lồng ghép giữa tăng trưởng và xóa đói giảm nghèo được thực hiện khá<br /> tốt (World Bank, 2003). Tuy nhiên vẫn còn đó nhiều thách thức trong công tác giảm<br /> nghèo. Trong đó, thách thức lớn là khoảng cách giữa nông thôn và thành thị, giữa vùng<br /> miền và dân tộc.<br /> Ravallion và cs., (2007) ước tính (năm 2002) chừng 75% của người nghè o ở<br /> những nước đang phát triển vẫn sống ở khu vực nông thôn. Dẫn đến nhiều nước hiểu<br /> một cách gián tiếp nghèo đói như là nông thôn (IFAD, 2001). Nhiều trong số họ sống ở<br /> vùng sâu vùng xa, cách trở giao thông; trong đó có người bản địa, dân tộc ít người.<br /> Anríquez và Stamoulis (2007) cho rằng nông nghiệp đóng vai trò quan trọng trong phát<br /> triển nông thôn, xóa đói giảm nghèo và sự phát triển chung.<br /> Ở Đông Nam Á, nghèo đói tập trung nhiều ở khu vực nông thôn. Người nghèo<br /> đặc trưng bởi không có đất hoặc tiếp cận có hạn đối với đất đai hay một số tài nguyên<br /> sản xuất khác. Nông hộ nghèo có xu hướng gia đình đông hơn, được giáo dục thấp hơn<br /> và tình trạng thiếu việc làm cao hơn. Người nghèo thiếu những phương tiện căn bản hệ<br /> thống cấp nước, vệ sinh, điện. Tiếp cận với tín dụng và công nghệ bị giới hạn nghiêm<br /> trọng và một số rào cản, như thiếu thông tin về thị trường, thiếu kinh nghiệm kinh<br /> doanh và đàm phán và thiếu một tổ chức tập thể cho họ, tước đi của họ năng lực cần<br /> thiết để tiếp cận thị trường một cách công bằng (IFAD 2001).<br /> Nhiều nhà tài trợ đã xây dựng cho mình chiến lược giảm nghèo cho khu vực<br /> Nam Á qua những chương trình hỗ trợ phát triển. Ngân hàng Thế giới (WB) đã đề<br /> 5<br /> <br />