zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Khoa Học Xã Hội

» Lịch sử - Văn hoá

Bảo tồn giá trị văn hóa vật chất của người Dao ở Ba Vì, Hà Nội

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:8

Báo xấu

47
lượt xem 3
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Văn hóa vật chất (đồ ăn uống, trang phục, nhà ở,...), xuất phát từ lẽ sinh tồn, đã trở thành những sáng tạo văn hóa đầu tiên của con người và đồng thời luôn biến đổi gắn với nhu cầu thực dụng ngày càng cao của loài người. Chính vì vậy, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các tộc người, đặc biệt trong văn hóa vật chất, là công việc khó khăn, đòi hỏi phải có một cách nhìn biện chứng, nhân văn và hướng đi phù hợp.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bảo tồn giá trị văn hóa vật chất của người Dao ở Ba Vì, Hà Nội

VĂN HÓA NGHIÊN CỨU BẢO TỒN GIÁ TRỊ VĂN HÓA VẬT CHẤT CỦA NGƯỜI DAO Ở BA VÌ, HÀ NỘI CHỬ THỊ THU HÀ Tóm tắt Văn hóa vật chất (đồ ăn uống, trang phục, nhà ở,...), xuất phát từ lẽ sinh tồn, đã trở thành những sáng tạo văn hóa đầu tiên của con người và đồng thời luôn biến đổi gắn với nhu cầu thực dụng ngày càng cao của loài người. Chính vì vậy, bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các tộc người, đặc biệt trong văn hóa vật chất, là công việc khó khăn, đòi hỏi phải có một cách nhìn biện chứng, nhân văn và hướng đi phù hợp. Cộng đồng người Dao ở xã Ba Vì, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội là một trong các cộng đồng dân tộc thiểu số sớm chịu tác động của quá trình đô thị hóa cùng với sự thay đổi địa giới hành chính của thành phố Hà Nội. Hiện nay, văn hóa truyền thống nói chung, đặc biệt văn hóa vật chất của họ nói riêng, có nhiều biến đổi, cần có những giải pháp phù hợp để giữ gìn nét văn hóa độc đáo của tộc người nhưng vẫn đảm bảo sự hội nhập và phát triển. Từ khóa: Văn hóa vật chất, người Dao, Ba Vì, Hà Nội Abstract Material culture (food, clothing, housing) which derives from the survival has become the first cultural creations of people and always changes in association with the increasing pragmatic needs of human. Therefore, preserving and promoting the traditional cultural values of ethnic groups, especially in material culture, is a difficult task, that requires a dialectical, humanistic, appropriate viewpoint and a right direction. The Dao community in Ba Vi commune, Ba Vi district, Hanoi city is one of the ethnic minority communities soon affected by the urbanization process along with the change of administrative boundaries of Hanoi city. At present, their traditional culture in general and their material culture in particular have many changes. It is necessary to have appropriate solutions to preserve the unique culture of the people but still ensure the integration and development. Keywords: Material culture, Dao, Ba Vi, Hanoi 1. Đặt vấn đề Cuối những năm 60, đầu những năm 70 của T rong nhiều năm gần đây, công tác thế kỷ XX, thực hiện cuộc vận động hạ sơn của bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá Chính phủ, người Dao ở Ba Vì xuống núi định các dân tộc thiểu số ở Việt Nam đã cư. Họ được người Mường, người Kinh đang cư nhận được sự chỉ đạo, quan tâm của Đảng và trú ở xã Ba Trại và Minh Quang nhường một Nhà nước, song mới chỉ dừng lại ở những vấn phần đất để hình thành địa giới mới của xã đề chung. Trong khi đó, văn hoá vật chất các Ba Vì. Dù vẫn được sống tập trung cùng nhau tộc người thiểu số đang biến đổi nhanh chóng, nhưng hiện nay thôn bản của người Dao xen nhất là những tộc người sớm chịu tác động bởi kẽ với xóm, làng của người Mường, Kinh ở các quá trình đô thị hóa, mà cộng đồng người Dao xã lân cận. Cộng đồng người Dao ở Ba Vì còn ở xã Ba Vì, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội là sống trên địa bàn gần trung tâm Hà Nội và các một điển hình. Trước Cách mạng tháng Tám, thành phố, thị trấn lớn như Sơn Tây, Hà Đông, họ du canh du cư làm nương rẫy trên núi Ba Vì. Hòa Bình... Như vậy, môi trường sống của họ 58 Số 25 - Tháng 9 - 2018
VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ thuận lợi cho giao tiếp văn hóa. Bên cạnh đó, Mặt bằng sinh hoạt trong nhà của người trong lịch sử thay đổi địa giới hành chính của Dao Ba Vì cũng biến đổi. Xưa kia, mặt bằng Thành phố Hà Nội, vùng núi Ba Vì nơi người sinh hoạt trong nhà của họ gồm phần nền đất Dao cư trú đã từng 12 năm thuộc về Hà Nội và phần sàn, gian khách và gian bếp. Nay họ ở (1979 - 1991). Từ 1991 đến trước năm 2008, tuy nhà trệt, mặt bằng sinh hoạt bố trí theo gian, không thuộc Hà Nội nhưng Ba Vì chỉ cách Hà gồm gian khách và các buồng ngủ. Gian khách Nội hơn 60 km về phía Tây. Chục năm trở lại rộng hơn cả. Tại gian này, các gia đình thường đây, theo Nghị quyết 15/2008/QH12 của Quốc kê bàn ghế tiếp khách, tủ, giường ngủ cho ông hội khóa XII về việc điều chỉnh địa giới Thành chủ nhà hoặc con trai chưa lấy vợ. Buồng ngủ, phố Hà Nội và một số tỉnh có liên quan, Ba Vì lại đặc biệt buồng ngủ của các cặp vợ chồng có tái nhập vào Thành phố Hà Nội. Cùng với diện tường, vách ngăn kín đáo. Trong các buồng mạo Thủ đô không ngừng thay đổi trong bối ngủ, họ kê giường, tủ hoặc hòm đựng quần cảnh đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại áo,... giống như người Kinh. Hiện nay vị trí hóa đất nước, văn hóa vật chất của người Dao đặt ban thờ tổ tiên trong gia đình người Dao đang biến đổi và đứng trước thách thức giữa không bắt buộc phải cố định ở góc nhà như bảo tồn và phát triển, giữa giữ gìn bản sắc và truyền thống, có không ít gia đình treo bàn hội nhập. thờ gia tiên ở giữa gian khách như người Kinh. 2. Biến đổi văn hóa vật chất của người Dao Theo họ, đặt ban thờ như vậy để cân đối với ở Ba Vì hiện nay gian khách, thuận tiện và đẹp hơn. 2.1. Biến đổi về nhà ở Hiện nay, các tín ngưỡng, kiêng kỵ liên Trước hạ sơn, loại hình nhà truyền thống quan đến nhà ở của họ cũng thay đổi nhiều. của người Dao là nửa sàn nửa đất, thích hợp Việc thực hiện nghi thức chọn đất ở không với địa hình đồi núi dốc của sườn núi Ba Vì. còn phổ biến, nhưng việc xem tuổi làm nhà, Thời gian đầu xuống núi, chỉ có một số hộ xem hướng nhà, chọn ngày động thổ,... vẫn người Dao ở trong những ngôi nhà trệt. Đến được họ chú trọng. Thậm chí, nay có người còn giữa những năm 80 của thế kỷ XX, hầu như mượn tuổi người khác để làm nhà của mình 100% các gia đình người Dao ở Ba Vì đều ở (Ông Triệu Văn Lạng ở thôn Hợp Sơn, đã mượn nhà trệt. Ngôi nhà của họ thuộc loại nhà gỗ, tuổi một người Kinh đến làm thuê trong thôn, có 3 - 5 gian với cấu trúc tương tự như nhà ở để làm nhà ở). Các nghi lễ dựng nhà, vào nhà của người Kinh trong vùng. So với những ngôi mới,... được họ duy trì như truyền thống. Trong nhà truyền thống, cấu trúc ngôi nhà của họ quá trình đổ móng nhà, đặt đòn nóc, đổ mái, thay đổi: từ cột chôn thành cột kê tảng, vách trồng tầng,... đều được lễ bái, chọn ngày giờ thưng ván. Bộ khung nhà với kết cấu vì kèo cột cẩn thận. Hiện nay, các kiêng kỵ trong sinh hoạt ngoãm truyền thống được thay bằng kết cấu vì giữa các thành viên diễn ra trong ngôi nhà đã kèo, theo kiểu của người Kinh. Các cấu kiện của giảm nhiều. Thông thường ở gia đình có nhiều khung nhà được liên kết bằng các loại mộng thế hệ chung sống, ông chủ nhà ngủ ở giường thay cho gá ngoẵm, buộc dây hoặc lạt. kê tại gian khách, bà chủ nhà và các cặp vợ Đến nửa đầu những năm 90 của thế kỷ chồng con trai ngủ trong buồng. Nay con dâu XX, theo xu thế chung trong vùng, ngày càng được phép đến chỗ ngủ của bố chồng, anh nhiều gia đình Dao ở Ba Vì xây nhà bằng gạch chồng để dọn dẹp, được ngồi ăn cùng mâm, với kiểu dáng Âu hóa. Như vậy, ngôi nhà nửa nói chuyện với bố chồng, anh chồng. Việc cấm sàn nửa đất truyền thống của họ xưa kia đã đến gần ban thờ gia tiên đối với phụ nữ, không được thay hoàn toàn bằng nhà xây, tường còn nặng nề như xưa. Ở một số gia đình, nếu gạch, mái bằng bê tông, hoặc mái bằng tre gỗ, ông chủ nhà đi vắng thì vợ chủ nhà có thể trực lợp ngói. tiếp dọn dẹp, thắp hương trên ban thờ. Số 25 - Tháng 9 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 59
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 2.2. Biến đổi trong ăn uống Hiện nay, trong cỗ cưới của người Dao, bên Khi còn cư trú ở trên núi Ba Vì, người Dao cạnh các món truyền thống đã xuất hiện nhiều sống bằng trồng trọt các loại cây lương thực món mới, nấu theo kiểu làm cỗ của người Kinh: và rau mầu trên nương, trong đó lúa là cây bê xào, chim quay, tôm hấp, giò chả, nộm tổng lương thực chính. Bổ sung thêm cho bữa ăn hợp, nem hải sản, mực xào,... bởi theo họ, cỗ hàng ngày của họ là các sản phẩm tìm kiếm sang trọng buộc phải có nhiều món ăn mới, được trong rừng. Từ cuối những năm 1960, khi như kiểu cỗ người Kinh. Mặc dù người Dao tổ hạ sơn, định cư dưới chân núi, họ chuyển sang chức thết khách tại nhà, nhưng họ lại thường canh tác ruộng nước, trồng nhiều giống lúa mời đầu bếp người Kinh nấu, hoặc đặt sẵn mới khác nhau. Sống dưới chân núi thuận lợi món ăn từ quán của người Kinh mang vào. Vì về giao thông, có hệ thống chợ quanh vùng, có vậy, không chỉ tiếp thu món ăn của người Kinh các cửa hàng tạp hoá tư nhân, hàng được mang mà họ còn tiếp nhận một số món ngoại nhập đến bán ở tận thôn. Nguyên liệu chế biến đồ ăn gián tiếp qua người Kinh như: lẩu, xúc xích rán, hàng ngày của họ phong phú, có sự tham gia bò sốt vang, khoai tây rán, bánh mỳ patê,... của việc mua bán ngày càng nhiều hơn. Theo phong tục truyền thống, mâm cỗ của Hiện nay, bữa ăn thường ngày và trong lễ người Dao ở Ba Vì thường là cỗ 7 người. Nay tết của người Dao ở Ba Vì phong phú hơn về số cỗ cưới của họ là cỗ 6 người, giống như cỗ của lượng món; cách chế biến cũng đa dạng hơn. người Kinh. Xưa kia, họ tuyệt đối không ăn Không chỉ luộc, xào, nấu, rán, kho,... mà còn thịt chó (Totem của họ), hiện nay có khá nhiều được chế biến bằng cách hấp, quay, hầm,... Trao người ăn thịt chó (Thầy cúng Triệu Đức T. nói, đổi hàng hóa phát triển, nhiều nguyên liệu ẩm ông thích ăn thịt chó, có tháng ăn vài lần, nhưng thực của người Mường, người Kinh,... thường chỉ ăn ngoài làng). xuyên được người Dao dùng để chế biến đồ Về đồ uống, như các tộc người khác, người ăn. Khi còn trên núi, họ ăn sáng là chính, nay Dao ở Ba Vì uống nước đun sôi để nguội hoặc ăn sáng trở thành bữa phụ. Xưa ăn sáng chủ nước nấu từ các loại lá cây, rễ cây thuốc. Rượu yếu là cơm, nay có thêm nhiều loại bánh, bún, là đồ uống được họ ưa dùng trong các bữa ăn phở, mỳ tôm, xôi... Khi sống trên núi, họ chủ hàng ngày, nhất là khi có cỗ. Hè nắng nóng, họ yếu ăn sáng ở nhà, nay nhiều người đã ăn sáng học người Kinh làm một số loại nước giải khát ở quán của người Mường, người Kinh. như: nước mơ, sấu, dâu ngâm, các loại chè đỗ Vào dịp lễ, tết theo phong tục người Dao, đen, đỗ xanh, chè ngô,... họ vẫn làm các loại bánh truyền thống nhưng 2.3. Biến đổi về trang phục cải tiến cách làm ngon hơn bằng cách cho Khi mới hạ sơn, định cư ở vùng chân núi Ba thêm nhân đỗ, lạc, thịt... Trước khi hạ sơn, Vì, người Dao vẫn mặc quần áo truyền thống. người Dao không có tục làm bánh trôi, bánh Song, do thay đổi về khí hậu và việc làm ruộng chay vào Tết mồng 3 tháng Ba hàng năm. Nay, nước khiến bộ y phục truyền thống trở nên bất cũng như người Kinh, nhiều gia đình người tiện trong lao động và sinh hoạt hàng ngày. Vì Dao làm bánh này để ăn nhưng không dâng vậy, người Dao bắt đầu bỏ một số thành tố cúng tổ tiên. Các loại đồ ăn có nhiều món mới của y phục truyền thống như: bỏ xà cạp, khăn được chế biến từ thịt, cá, tôm,... trong đó điển sừng... Đa số phụ nữ Dao thích vận quần chân hình là các món: chả lá lốt, nem, lẩu, sườn chua què ống rộng, áo cánh ngắn xẻ tà may bằng vải ngọt, giả cầy, tái chanh, thịt tẩm bột chiên, tơ tằm, xa tanh,... kiểu của người Kinh, vừa nhẹ, thịt xào... Nhiều gia đình đã dùng các món vừa có thể xắn cao khi lội ruộng, lại tiện giặt do người Kinh chế biến sẵn: giò, chả, ngan/vịt rũ, phơi nhanh khô. Đa số nam giới đã thoát quay, trứng vịt lộn luộc, nem hải sản, chả cá,... ly, hay từng đi bộ đội đều bỏ hẳn việc mặc 60 Số 25 - Tháng 9 - 2018
VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ trang phục truyền thống. Trẻ nhỏ người Dao, đeo khuyên tai, xăm vẽ trên cánh tay. Đồ trang đa số đều mặc đồ may sẵn mua ở chợ. Biến đổi sức của người Dao Ba Vì hiện nay đa dạng về trang phục của người Dao Ba Vì có lộ trình khá chất liệu: từ nhựa, đá, đến mã não, ngọc trai, rõ ràng: Ban đầu là loại bớt một số phụ kiện, bạc, vàng tây, vàng ta và phong phú về loại tiếp đến kết hợp giữa trang phục truyền thống hình: vòng tay, vòng cổ, khuyên tai, nhẫn, lắc Dao và trang phục kiểu người Kinh, cuối cùng tay, lắc chân, đồng hồ... Rõ ràng, trang phục là mặc toàn trang phục kiểu người Kinh. ngày thường của người Dao Ba Vì hiện nay Kết quả điều tra thực địa ở Ba Vì cho thấy, không khác biệt với người Kinh, người Mường đa số người Dao, thậm chí người cao tuổi, thầy lân cận. Từ quần áo, đầu tóc đến đồ trang sức cúng uy tín trong cộng đồng,... đều ngại mặc đều theo lối tây hoá, đa dạng kiểu dáng, chất trang phục Dao truyền thống. Vào dịp lễ cấp liệu. Trang phục truyền thống Dao chỉ còn là lễ sắc, tết nhảy, đám cưới, đám tang,... chỉ một phục, được họ mặc trong dịp lễ, tết quan trọng số người được giao trọng trách mới mặc trang của tộc người. phục truyền thống. Vào mùa đông, sự pha trộn Như vậy, từ khi chuyển xuống định cư dưới trong trang phục của người Dao càng rõ: trong chân núi, đặc biệt từ sau Đổi mới đất nước đến mặc áo Dao, ngoài khoác áo da, áo phao, cổ nay, đời sống của người Dao ở Ba Vì có những quàng khăn len. Thầy cúng chỉ mặc lễ phục thay đổi lớn. Sự thay đổi này được nhận biết rõ trong các lễ cúng tế lớn như tết nhảy, cấp sắc, nét qua biến đổi mạnh mẽ của yếu tố vật chất tạ mả... Ở các lễ cúng nhỏ như cúng vía, cúng trong ăn uống, nhà ở, trang phục của người mụ, vào nhà mới,... thầy cúng mặc áo Dao và Dao nơi đây. Sự biến đổi phản ánh chất lượng quần Âu. Rõ ràng, quần áo truyền thống của cuộc sống của người dân đã nâng cao, đang người Dao hiện nay chỉ còn được sử dụng như vươn lên hòa nhập với các tộc người trong lễ phục. Trong cưới xin, cô dâu chú rể chỉ vận vùng, nhưng cũng tiềm ẩn mai một bản sắc trang phục truyền thống khi làm lễ tơ hồng, văn hóa Dao. còn khi tiếp khách thì lại mặc trang phục cưới 3. Đôi điều bàn luận và đề xuất giải pháp hiện đại. Nếu cô dâu là người Dao, chú rể là bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa vật chất người ngoại tộc thì chỉ số ít cô dâu mặc trang của người Dao ở Ba Vì phục Dao, chú rể không mặc. Khi đưa dâu hoặc 3.1. Đôi điều bàn luận đón dâu từ nhà thông gia là người ngoại tộc, Biến đổi là quy luật của vạn vật, kể cả văn họ chỉ mặc quần áo tân thời kiểu Tây hoặc hóa. Mọi thành tố văn hóa đều luôn vận động mặc áo dài của người Kinh. Trong đám ma, và biến đổi. Vì vậy, biến đổi văn hóa vật chất con cháu người quá cố và những người tham của người Dao ở Ba Vì là khách quan, hệ quả gia đám tang chỉ thắt khăn tang, không phải của nhiều tác động như: thay đổi môi trường mặc trang phục Dao. Riêng với người chết, khi sống, giao lưu văn hoá, tác động của nền kinh khâm niệm, phải mặc cho họ bộ trang phục tế thị trường, quá trình đô thị hoá... Hiện nay, Dao truyền thống, để họ về được với tổ tiên. văn hóa xóm làng của các dân tộc Dao, Mường, Cùng với sự biến đổi của y phục là sự biến Kinh ở Ba Vì đang hòa vào nhau với một phong đổi về đầu tóc, đồ trang sức. Hiện nay, vì không cách chung. Đến vùng người Dao xã Ba Vì hiện mặc y phục truyền thống nên phụ nữ Dao nay, nếu chỉ quan sát cách bố trí nhà ở trong không đội khăn sừng. Họ cắt tóc ngắn, làm tóc thôn, kiến trúc bên ngoài ngôi nhà, bộ trang xoăn, tóc ép,... ở các tiệm làm tóc tại thị trấn, phục người dân mặc hàng ngày, mâm cơm của thị tứ. Nhiều thanh niên Dao nhuộm tóc như các gia đình hay phương tiện đi lại của người giới trẻ người Kinh. Một số nam thanh niên dân thì không thể nhận biết đó là làng của Dao từng có thời gian làm thuê ở đô thị lớn còn người Dao hay của người Mường, người Kinh. Số 25 - Tháng 9 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 61
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU Sự biến đổi mạnh mẽ trong văn hóa vật Hiện nay, các thành tố văn hoá vật chất của chất của người Dao ở Ba Vì hiện nay đặt ra vấn người Dao ở Ba Vì đang biến đổi theo hướng đề cần phải nhìn nhận, đánh giá về sự biến đổi gần hơn với văn hoá Kinh, nhất là với lối sống cũng như tác động của nó đến đời sống của đô thị hiện đại. Việc tiếp thu các yếu tố mới cộng đồng người Dao nơi đây. Sự nhìn nhận, trong văn hóa vật chất của người Dao ở Ba Vì đánh giá ấy phải xuất phát từ quan điểm và có làm mất đi tính “đậm đà bản sắc dân tộc”? quyền lợi của chủ thể văn hóa là cộng đồng Trả lời câu hỏi này chúng ta cần nhìn nhận văn người Dao ở Ba Vì. Chúng ta nên có cái nhìn hóa vật chất trong mối quan hệ biện chứng với nhân văn khi đánh giá, bởi vấn đề ở chỗ: các yếu tố văn hóa xã hội và tinh thần. Nếu chỉ không phải cứ ở mãi trong ngôi nhà nửa sàn đề cập về cấu trúc ngôi nhà, vật liệu xây dựng, nửa đất bằng tranh tre nứa lá mới giữ gìn cái kiểu dáng trang phục hiện nay hay cách chế truyền thống; không phải lúc nào cũng mặc biến món ăn hàng ngày của người Dao ở Ba bộ trang phục truyền thống, dù nóng và bất Vì,... có thể khẳng định văn hóa vật chất của tiện mới là bảo tồn bản sắc; các cô gái Dao ở người Dao nơi đây đã mất đi bản sắc tộc người, Ba Vì không phải cứ toàn tâm ý cho may vá, thêu thùa, bỏ việc học hành, giao lưu, hội bởi nó đã khác xưa, không còn dấu hiệu nhận họp... mới là lưu giữ tập quán; không phải ăn diện đó là văn hóa Dao nữa. Song, nếu theo uống đạm bạc với cách chế biến đơn giản mới quan điểm biện chứng sẽ thấy cái nhà không là biểu hiện của cái đặc trưng... Nếu nhận định thuần túy là yếu tố vật chất, trong nhà còn chứa như vậy là cứng nhắc, nhìn nhận yếu tố bản đựng cái hồn và cách tư duy của tộc người, sắc mang tính hạn hẹp. biểu hiện qua nghi lễ làm nhà, những kiêng kỵ Thực chất, giữ gìn bản sắc không có nghĩa và quy tắc ứng xử giữa con cháu với tổ tiên, giữ nguyên vẹn cái truyền thống. Văn hóa vật giữa các thành viên trong nhà với nhau. Trang chất là những thứ gắn với nhu cầu thực dụng phục cũng vậy, không chỉ là đồ che thân mà của con người. Vì vậy, ai cũng thích ăn ngon, còn thể hiện sự khéo léo, tâm huyết của người mặc đẹp, ở thoải mái và đầy đủ tiện nghi. Tiếp phụ nữ làm ra trang phục, toát lên tư duy thẩm thu cái mới để phát triển là phù hợp quy luật, mỹ của cộng đồng trong cách trang trí trên nếu yếu tố đó thể hiện tính hơn hẳn so với trang phục. Món ăn không thuần túy no bụng, truyền thống. Cộng đồng người Dao ở Ba Vì đủ dinh dưỡng mà còn là quan hệ ứng xử giữa đã từ bỏ một số phong tục truyền thống lạc con người với môi trường tự nhiên, giữa con hậu như: uống nước lã; kiêng cữ quá nhiều cháu với ông bà tổ tiên, giữa các thành viên trong ăn uống cho thai phụ, sản phụ; nhốt gia trong gia đình và trong cộng đồng... Nếu nhìn súc dưới gầm sàn; đi chân đất; cho trẻ con ở trên quan điểm đó sẽ thấy bản sắc Dao chứa truồng; phụ nữ sơn đầu, không có quần áo đựng trong các yếu tố văn hóa vật chất hiện lót, băng vệ sinh,... để vươn tới cuộc sống vật nay tuy biến đổi nhưng chưa biến mất. chất đầy đủ, văn minh hơn. Bà Triệu Thị Bình, Vẫn theo phong tục, ngày đầu năm mới, 53 tuổi, ở thôn Yên Sơn nói rằng: “Có thay đổi người Dao ở Ba Vì không mổ lợn, giã bánh dày thì đời sống của người Dao mới tiến lên được. Nếu biết chọn lọc và tiếp thu để phát triển thì mà mổ gà sống thiến, gói bánh ống cúng tổ rất tốt”. Suy nghĩ này dù của cá nhân nhưng có tiên. Tết Thanh minh, tết tháng Năm, rằm tháng thể xem là nguyện vọng chính đáng của cộng Bảy chỉ nhà tổ mới cúng. Các gia đình trong họ đồng người Dao ở Ba Vì. Thích ứng để phát ai có gì góp nấy, cùng đến nhà tổ tham dự. Vào triển, hội nhập với xu thế chung của thời đại là Thanh minh, tuỳ nhà tổ mà có gà luộc hoặc thủ cái đích mà mọi cộng đồng hướng tới, không lợn luộc, bánh dày, đặc biệt không thể thiếu phải riêng cộng đồng người Dao ở Ba Vì. Thiết món cá nấu. Tết tháng Năm, tháng Bảy, họ lại nghĩ, đó cũng là mục tiêu xây dựng cái “tiên mổ gà hoặc lợn, nhà có điều kiện mổ cả gà tiến” của nền văn hóa Việt Nam. và lợn; làm bánh ống cúng tổ tiên. Cúng cơm 62 Số 25 - Tháng 9 - 2018
VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ mới thường làm vào tháng Tám, tháng Chín lễ. Đây là nguy cơ dẫn đến mai một bản sắc khi lúa chuẩn bị được thu hoạch. Bữa ăn ngày văn hóa Dao. Bởi, khi những biểu hiện vật chất thường hiện nay tuy có nhiều món ngon, được bên ngoài đã hoàn toàn biến đổi thì đây sẽ chế biến đa dạng; nhưng cỗ lá truyền thống là chìa khóa giúp người Dao giữ gìn bản sắc. với thịt luộc là món chủ đạo vẫn được duy trì Không đọc được chữ Nôm Dao, không am hiểu trong dịp lễ, tết của người Dao. Trong dịp lễ, họ văn hóa tộc người, không thể trở thành thầy vẫn mời thầy cúng đến nhà. Đối với từng nghi cúng giỏi thì phần hồn của các thành tố vật lễ , số lượng thầy cúng vẫn đảm bảo theo quy chất, yếu tố tinh thần trong các thành tố vật định của phong tục. Sự nhường nhịn, trọng chất liên quan đến ăn uống, nhà ở, trang phục già yêu trẻ trong bữa ăn hay truyền thống cũng phai nhạt dần, sẽ biến mất trong tương hiếu khách trong ăn uống vẫn được gìn giữ... lai không xa, đến lúc đó bản sắc văn hóa người Các nghi lễ dựng nhà như xem tuổi, xem ngày, Dao không còn nữa. xem hướng nhà theo sách Dao vẫn duy trì. Vị Vẫn biết biến đổi đã giúp cho cộng đồng trí trang trọng, thiêng liêng ở gian khách phía người Dao ở Ba Vì thích ứng với môi trường bên trái hoặc bên phải sát buồng ngủ dành sống mới, tránh lạc hậu, phù hợp cho phát cho ban thờ tổ tiên và chiếc bàn lễ được đa số triển và hội nhập. Tuy nhiên, nếu biến đổi theo gia đình lưu giữ. Gian khách bố trí rộng để tổ hướng hòa lẫn với văn hóa của các tộc người chức nghi lễ của người Dao như cấp sắc, tết trong vùng, biến đổi làm mất đi bản sắc riêng nhảy... Ngôi nhà hiện nay tuy xây dựng theo thì thật đáng tiếc. Hiện nay, khu vực phía tây kiến trúc phương Tây, nhưng người Dao ở Ba Thủ đô Hà Nội, trong đó có vùng người Dao ở Vì vẫn nhớ về ngôi nhà trước kia của họ là nửa Ba Vì, đang được đầu tư phát triển để trở thành sàn nửa đất, thậm chí gần đây họ tái dựng kiểu một trong những trọng điểm du lịch của Thủ nhà đó bằng vật liệu và cấu trúc hiện đại hơn. đô; khi tốc độ đô thị hóa diễn ra mạnh hơn nữa Trang phục truyền thống không mặc thường thì văn hóa truyền thống của người Dao chắc xuyên nhưng được lưu giữ khá nhiều. Trong chắn chịu nhiều sức ép. Nếu không có giải các gia đình người Dao ở Ba Vì, trung bình mỗi pháp đúng hướng và hợp lý thì bản sắc riêng người trưởng thành đều có một bộ, được mặc trong văn hóa người Dao ở Ba Vì có nguy cơ bị vào dịp trọng đại như: Lễ tơ hồng, cấp sắc và hòa lẫn với văn hóa đô thị hiện đại. khi nhắm mắt xuôi tay về với tổ tiên... May thêu trang phục truyền thống ngày nay tuy không 3.2. Một số giải pháp nhiều người làm, nhưng 60% số phụ nữ được Biến đổi văn hóa không mâu thuẫn với bảo hỏi nói rằng họ có thể thêu thành thạo. tồn và phát triển bản sắc văn hóa của người Tuy nhiên, trong điều kiện phát triển của Dao ở Ba Vì nếu có những chiến lược và giải đất nước, dưới tác động mạnh mẽ của kinh tế pháp pháp hữu hiệu, gắn bảo tồn văn hóa với thị trường và đô thị hóa ở vùng Ba Vì, khoảng phát triển du lịch tại Ba Vì. Những giá trị văn cách chênh lệch về mức sống giữa các gia hóa truyền thống có thể trở thành nguồn lực đình Dao ở đây đang ngày càng rõ nét. Các quan trọng giúp cộng đồng người Dao nơi nghi lễ và tập quán của người Dao ở Ba Vì hiện đây phát triển và phát triển sẽ tạo điều kiện nay cơ bản được duy trì nhưng lớp trẻ ít quan cho giữ gìn, phát huy bản sắc văn hóa được tâm tìm hiểu, nên nhiều người không hiểu hết tốt hơn. Với địa bàn gần trung tâm Hà Nội, lại hoặc chỉ hiểu lờ mờ về mục đích, ý nghĩa. Số được thiên nhiên ưu đãi nên xã Ba Vì không chỉ lượng thầy cúng trong ba thôn Dao ở xã Ba có nhiều điểm du lịch nổi tiếng như Ao Vua, Vì nay còn vài chục người nhưng không phải vườn quốc gia Ba Vì, đền Thượng, K9,... mà thầy cúng nào cũng biết đọc chữ Nôm Dao, còn có 98% người Dao Quần Chẹt sinh sống thuộc hết bài cúng, biết cúng đối với mọi nghi với bản sắc dân tộc độc đáo. Vì vậy, phát triển Số 25 - Tháng 9 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 63
VĂN HÓA NGHIÊN CỨU du lịch sinh thái, du lịch văn hóa cộng đồng tại khai thác phục vụ du lịch. Ngoài ra, nên tổ chức địa phương là một phương án khả thi. Chính thường xuyên cuộc thi ẩm thực dân tộc trong quyền xã Ba Vì cần phối hợp với Sở Văn hóa Thể các sinh hoạt cộng đồng, để khuyến khích thao và Du lịch Hà Nội để xây dựng kế hoạch người dân phục dựng lại những món ăn truyền gắn bảo tồn bản sắc văn hoá với phát triển du thống, sáng tạo ra món mới kết hợp hương vị lịch của địa phương. Có thể thiết kế các tour cổ truyền và hiện đại. du lịch về với người Dao Ba Vì, tìm hiểu, khám Hiện nay, bộ y phục Dao ở Ba Vì có nhiều phá không gian văn hóa Dao độc đáo. Hoạt cách tân. Vì vậy, cần căn cứ vào tài liệu nghiên động này vừa mở ra tuyến du lịch hấp dẫn cho cứu của các nhà khoa học, tư liệu hồi cố của du khách, vừa mang lại nguồn lợi kinh tế cho người già, nhằm phục hồi nguyên bản bộ y người dân; đồng thời khuyến khích người dân phục, trang sức Dao ở đây, để phục vụ công giữ gìn văn hóa truyền thống, trong đó có văn tác trưng bày tại Làng Văn hóa - Du lịch các hóa ẩm thực, nhà ở, trang phục. Còn gì thú vị dân tộc Việt Nam và hoạt động du lịch của hơn khi được đến không gian văn hóa Dao ở địa phương trong tương lai. Cần sưu tầm, ghi Ba Vì, tìm hiểu về nghi lễ tết nhảy, cấp sắc, đám chép những tri thức dân gian của người Dao chay, tạ mả,... của người Dao nơi đây; chứng về chế biến cao chàm, nhuộm chàm, may, thêu kiến cách làm y phục truyền thống, khoác lên y phục Dao và phục dựng lại để làm tư liệu cho mình bộ y phục này, thậm chí trực tiếp tham thế hệ mai sau và phục vụ công tác du lịch. Có gia trang trí y phục; được thưởng thức mâm cỗ thể cải biên hơn nữa chất liệu vải, màu sắc bộ “lá” dân dã có thịt lợn bản, thịt gà ri thơm ngon; truyền thống trên cơ sở tôn trọng bản sắc Dao, nhâm nhi chén rượu nếp nấu bằng men lá hay kết hợp tính hiện đại, thẩm mỹ, tiện dụng và chén rượu thuốc nam bổ dưỡng; được tắm lá kinh tế để đưa bộ trang phục truyền thống thuốc người Dao; xem điệu múa chuông, múa Dao không chỉ tiện dụng hơn, mà còn phục rùa, múa kiếm, nghe điệu hát tiếng Dao (páo vụ ngành công nghiệp thời trang. Việc cách dung),... giữa không gian yên tĩnh và hùng vĩ tân kiểu dáng y phục cổ truyền cho tiện dụng, của núi rừng Ba Vì. Do đó, bảo tồn, phát huy phù hợp với thị hiếu của người dân cần có sự giá trị văn hoá người Dao ở Ba Vì gắn với du tham gia của các nhà thiết kế mỹ thuật, thời lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, du lịch nghỉ trang, nhà nghiên cứu văn hoá trên phạm vi cả dưỡng là hướng đi khả thi. Nó không những nước, đặc biệt là ý kiến đông đảo cộng đồng tạo công ăn việc làm cho người dân, mà còn Dao ở Ba Vì. Trước mắt cần khuyến khích người tạo môi trường cho họ bảo tồn các giá trị văn dân mặc bộ truyền thống bằng việc tạo ra môi hoá truyền thống. trường để họ có cơ hội phô diễn trang phục Trong ăn uống, cần sưu tầm và phục dựng của mình với niềm vinh dự, tự hào. Cụ thể: những món ăn truyền thống của người Dao Động viên người Dao mặc bộ truyền thống như: Canh gà nấu nấm hương, ốc nấu thính, trong các ngày lễ tết và có hình thức biểu thịt chua, thịt sấy khô; gà hầm ngải cứu với dương những gia đình thực hiện tốt. Hỗ trợ trẻ thuốc nam bổ dưỡng; các loại xôi, bánh truyền em Dao, từ trung học cơ sở trở lên, có quần áo thống,... để phục vụ du lịch tại địa phương. truyền thống; quy định mặc vào một số ngày Khôi phục, nhân rộng các giống lương thực, trong tuần và những ngày đặc biệt như khai thực phẩm là đặc sản như lúa nương, ngô nếp, giảng, bế giảng, ngày Văn hóa các dân tộc Việt củ mài, lợn bản, gà ri, măng,... nhằm phục vụ Nam 19/4,... Ngoài ra, cần tạo điều kiện cho cả du lịch và mở rộng ra thị trường các đô thị cộng đồng Dao ở Ba Vì có nhiều cơ hội phô lân cận. Đồ uống như rượu nếp nấu từ men diễn trang phục truyền thống, kết hợp hoạt lá, rượu hoẵng, rượu ngâm thuốc bổ; các bài động mua bán thuốc nam và các đặc sản địa thuốc nam gia truyền,... cũng cần bảo tồn và phương như: Tổ chức nhiều hoạt động cộng 64 Số 25 - Tháng 9 - 2018
VĂN HÓA CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ đồng, nhiều cuộc thi giữa các thôn, xã,... để về sở thích, nhu cầu mỗi người, mỗi gia đình. phát động bà con mặc đồ truyền thống, giúp Vì vậy, không thể áp đặt mà cần tuyên truyền, họ quen mặc trang phục của mình và tự hào khuyến khích đồng bào lựa chọn đúng hướng, về trang phục ấy. Bộ y phục, trang sức truyền phù hợp với nhu cầu cá nhân nhưng vẫn giữ thống của người Dao hiện nay vẫn được các bản sắc tộc người. Người Dao ở Ba Vì là chủ thể gia đình lưu giữ, nhưng việc may thêu các của nền văn hóa Dao độc đáo, giàu bản sắc, bộ mới cũng cần khuyến khích, bởi chúng nên cần nâng cao nhận thức cho họ về ý nghĩa có thể trở thành mặt hàng lưu niệm bán cho và cách bảo tồn các giá trị văn hóa ấy. du khách... Hơn nữa, kỹ thuật thêu, mẫu thêu C.T.T.H truyền thống cần được bảo tồn và mở rộng (TS., Khoa Văn hóa Dân tộc thiểu số, thêm bằng việc không chỉ thêu lên y phục mà Trường ĐHVHHN) còn thêu trên nhiều sản phẩm gia dụng, hợp với thị hiếu của khách hàng như thêu trên gối, Tài liệu tham khảo chăn, đệm, thảm, túi... 1. Nguyễn Xuân Diện (1998), Giao lưu và hội Riêng ngôi nhà Dao ở Ba Vì, qua phỏng nhập văn hóa Việt - Mường - Dao ở vùng núi Ba Vì vấn nhiều người dân cho thấy, phần lớn các (Hà Tây), Tạp chí Văn hóa Dân gian, số 3, tr.87 - 90. gia đình không muốn làm nhà kiểu truyền thống. Theo họ, làm nhà nửa sàn nửa đất để 2. Bế Viết Đẳng, Nguyễn Khắc Tụng, Nông ở tốn kém hơn nhà xây, bởi thiếu nguyên liệu Trung, Nguyễn Nam Tiến (1971), Người Dao ở Việt gỗ tốt. Thậm chí, một số người cho rằng nhà Nam, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội. cổ truyền không còn tác dụng đối với đời sống 3. Mạc Đường (1974), Một vài đặc điểm về cư người Dao hiện nay. Song, hầu hết mọi người dân và dân số miền núi Hà Tây, Tạp chí Dân tộc đều muốn có một ngôi nhà nửa sàn nửa đất học, số 1, tr.31- 41. làm nhà lưu niệm cho cộng đồng. Vì vậy, thiết 4. Chử Thị Thu Hà (2015), Văn hóa vật chất của nghĩ nhà nửa sàn nửa đất bằng tranh tre chỉ người Dao ở Ba Vì, Hà Nội trong bối cảnh hiện nay, nên được bảo tồn “tĩnh” dưới góc độ phục hồi Luận án tiến sỹ Nhân học, Học viện Khoa học Xã nguyên trạng về cấu trúc, kiểu dáng và không hội. gian sinh hoạt để làm nhà truyền thống hoặc 5. Phòng Dân tộc huyện Ba Vì (2011), Dân tộc nhà lưu niệm, trong đó trưng bày trang phục, Mường, Dao ở Thủ đô Hà Nội, Tư liệu điều tra của công cụ sản xuất, phương tiện vận chuyển, đồ Phòng Dân tộc. d ùng sinh hoạt truyền thống... Ngôi nhà này sẽ là điểm tham quan của du khách, nên cần 6. Nguyễn Phúc Quyền (1971), Sự biến đổi trông coi, bảo vệ và thường xuyên duy tu, bảo trong tập quán của đồng bào Dao Quần Chẹt xã dưỡng để được lâu bền và đảm bảo an toàn Ba Vì, huyện Ba Vì, tỉnh Hà Tây từ du canh du cư đến cho du khách. Có thể nhân rộng kiểu nhà nửa định canh định cư, Khóa luận tốt nghiệp Đại học sàn nửa đất dưới dạng cách tân, xây bằng vật Tổng hợp, Hà Nội. liệu mới, đầy đủ tiện nghi sinh hoạt để làm Ngày nhận bài: 15 - 6 - 2018 dịch vụ homestay cho du khách. Ngày phản biện, đánh giá: 13 - 9 - 2018 Hơn hết, cộng đồng người Dao ở Ba Vì cần được tuyên truyền, tự nâng cao ý thức về bản Ngày chấp nhận đăng: 23 - 9 - 2018 sắc văn hoá của mình, cần được vận động tham gia vào công tác bảo tồn và phát huy bản sắc của chính tộc người mình một cách hiệu quả. Sự lựa chọn văn hoá, nhất là lựa chọn các yếu tố văn hóa vật chất như ăn, mặc, ở thiên nhiều Số 25 - Tháng 9 - 2018 VĂN HÓA NGHIÊN CỨU 65

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.