Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Phú Yên để phát triển du lịch cần những giải pháp đột phá, khác biệt

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: DOCX | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

5
lượt xem 0
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết nghiên cứu vấn đề này ở góc độ phân tích những yêu cầu, sự cần thiết và các giải pháp đột phá nói trên nhằm góp thêm những ý tưởng cho địa phương trong việc phát triển du lịch.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa Phú Yên để phát triển du lịch cần những giải pháp đột phá, khác biệt

1 BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI SẢN VĂN HÓA PHÚ YÊN ĐỂ PHÁT TRIỂN DU LỊCH CẦN NHỮNG GIẢI PHÁP ĐỘT PHÁ, KHÁC BIỆT Phạm Hữu Hiến - Ngô Hà - Ngô Hoàng Oanh Trường Đại học Bình Dương Email: phhien@bdu.edu.vn ĐT: 0987730731 Tóm tắt: Du lịch được xem là một trong những ngành kinh tế mang lại nhiều giá trị kinh tế, mang lại lợi ích cho cộng đồng. Du lịch dựa vào nhiều lĩnh vực, tài nguyên để phát triển, trong đó, du lịch dựa vào tài nguyên di sản văn hóa là một trong những loại hình du lịch rất phổ biến hiện nay. Phú Yên là tỉnh có tài nguyên di sản văn hóa khá phong phú, đa dạng, có nhiều lợi thế để phát triển du lịch. Tuy nhiên, để du lịch Phú Yên phát triển mạnh, bứt phá, trở thành một trong những nguồn lực đóng góp vào sự phát triển cho tỉnh trong thời gian tới, địa phương cần có những giải pháp mang tính đột phá, khác biệt để khai thác giá trị của di sản, thu hút khách du lịch. Giải pháp đột phá và khác biệt từ chính sách bảo tồn và phát huy di sản, giải pháp đầu tư, chính sách quảng bá để thu hút khách du lịch, giải pháp sử dụng công nghệ,… Giải pháp có tính đột phá và khác biệt sẽ tạo ra được những sản phẩm du lịch có tính khác biệt, sáng tạo trên cơ sở di sản văn hóa của địa phương, từ đó sẽ tạo sức hấp dẫn cho du khách đến với Phú Yên. Bài viết nghiên cứu vấn đề này ở góc độ phân tích những yêu cầu, sự cần thiết và các giải pháp đột phá nói trên nhằm góp thêm những ý tưởng cho địa phương trong việc phát triển du lịch. Từ khóa: ứng dụng, di sản văn hóa, du lịch, đột phá, khác biệt 1.Di sản văn hóa ở Phú Yên trong phát triển du lịch, tiềm năng và thực trạng Khó có thể so sánh, nhưng có thể nói Việt Nam ta là một đất nước rất giàu có về di sản văn hóa. Mỗi miền, mỗi khu vực và mỗi địa phương trên lãnh thổ Việt Nam đều mang những nét đẹp riêng có, tạo nên sự khác biệt, từ di sản văn hóa đến cảnh quang thiên nhiên đẹp đến say đắm lòng người, với những không gian tự nhiên mệnh danh là kỳ quan. Theo thống kê của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Việt Nam có 7.966 lễ hội, có 41.000
2 di tích các loại, trong đó có di tích đã được UNESCO công nhận là di sản thế giới. Nhiều nước trên thế giới đã có những chính sách để thúc đẩy phát triển du lịch, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ của con người. Theo Huỳnh Quốc Thắng (2024), “du lịch là hoạt động nghỉ ngơi, giải trí của con người, chủ yếu hướng đến những giá trị văn hóa nhưng cũng là hoạt động kinh tế quan trọng của bất cứ đơn vị, địa phương, quốc gia nào chủ động tham gia vào hoạt động này” (Huỳnh Quốc Thắng, 2024, tr.285). Tỉnh Phú Yên là tỉnh ở Nam Trung Bộ với dải đất nằm dọc biển dài 189km, có đặc điểm địa lý là vùng đất vừa tiếp giáp với biển, vừa tiếp giáp với vùng Tây Nguyên huyền thoại. Vì vậy, Phú Yên là một trong những địa phương có sự quần tụ của nhiều dân tộc anh em “Phú Yên là địa bàn sinh sống của nhiều thành phần dân tộc, trong quá trình tồn tại và phát triển, cộng đồng các dân tộc đã không ngừng sáng tạo ra những giá trị văn hóa phong phú, đa dạng…” (Bảo tàng tỉnh Phú Yên, 2021, truy cập: 10/7/2024), có lịch sử hình thành và phát triển lâu đời, có nhiều địa điểm thiên nhiên được kiến tạo qua hàng triệu năm để tạo nền những kỳ quan riêng có. Theo Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Phú Yên (2024), Phú Yên hiện có 2 di tích quốc gia đặc biệt, 21 di tích cấp quốc gia, 96 di tích cấp tỉnh. Di sản văn hóa phi vật thể, Phú Yên có 6 di sản đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ghi vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó Nghệ thuật Bài Chòi đã được công nhận di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Những di sản này là tài nguyên du lịch có giá trị để Phú Yên phát triển du lịch. Nguyễn Việt Huy (2022), cho rằng: Phú Yên được Mẹ Thiên nhiên ban tặng cho các kỳ quan thiên nhiên độc đáo và hùng vỹ với vẻ đẹp hoang sơ (Nguyễn Việt Huy, 2022, truy cập: 7/8/2024) Cho đến nay, về tầm vĩ mô, Trung ương đã ban hành một số chủ trương chính sách để phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn, tạo động lực để cả nước khai thác tiềm năng di sản, qua đó phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn. Trong đó, Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 16/01/2017 của BCH Trung ương Đảng về “Phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn” là cơ sở để các cấp các ngành ở Trung ương và địa phương xây dựng và triển khai các chính sách để phát triển du lịch. Tỉnh Phú Yên cũng đã có những chính sách để cụ thể hóa chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về phát triển du lịch, trong đó công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đã được quan tâm.
3 Mặc dù có tiềm năng di sản văn hóa rất lớn, có nhiều độc đáo để có thể tạo nên sự khác biệt nhằm phát triển du lịch, nhưng thực trạng công tác quản lý, tôn tạo và phát huy giá trị di sản văn hóa của Phú Yên đang tồn tại một số bất cập. Những điều này đã ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động du lịch của địa phương trong thời gian qua và định hướng trong thời gian tới. Vậy, những tồn tại đó là gì? Nhóm tác giả đã nhiều lần đến Phú Yên, đi đến nhiều di tích và danh thắng của địa phương. Tháng 8 vừa qua, nhóm tác giả có dịp dạo quanh một vòng các điểm du lịch, một số di sản văn hóa có gắn với hoạt động phát triển du lịch ở Phú Yên và nhận thấy, bên cạnh những thành tựu đã đạt được, ở đây còn nhiều vấn đề tồn tại cần được nghiên cứu để có giải pháp. Nhóm tác giả xin phân tích thực trạng để làm cơ sở trình bày các giải pháp đột phá ở phần sau. Cụ thể: - Trước hết là việc nhiều di tích, di sản trong qua trình tôn tạo để khai thác và phát triển du lịch đã phát sinh nhiều vấn chưa phù hợp, dẫn đến hiệu quả của phát triển du lịch ở đây chưa cao. Đơn cử như các hạng mục tôn tạo tại danh thắng Gềnh đá đĩa. So với các lần tôi đã đến trước đây, hiện nay danh thắng này đã có những thay đổi đáng kể. Đã có thêm không gian trưng bày hiện vật, cổ vật, không gian trình diễn đàn đá; đường đi vào khi vực tham quan đã có mái che giúp cho du khách thoải mái hơn trong quá trình đi. Tuy nhiên, những thay đổi này, theo nhóm tác giả, chưa thể đáp ứng được kỳ vọng của cộng đồng và du khách. Một danh thắng khác thì ở tình trạng đáng quan ngại hơn - đó là Đầm Ô Loan. Năm 2017, tác giả Phạm Hữu Hiến có đến đây một lần. Khi đó, Đầm còn rất hoang sơ, các không gian còn tự nhiên và phù hợp. Cảnh người dân đi đánh bắt thủy sản khá dân dã và gần gũi, câu chuyện về huyền thoại của Đầm cũng mang lại những lý thú cho du khách. Ngồi ở các nhà sàn ven đầm, du khách vừa ngắm cảnh quan, vừa thưởng thức thủy sản, thậm chí, có thể mua được những thủy sản do chính người dân đang đánh bắt trên đầm. Thật thú vị. Tuy nhiên, tháng 8/2024, tác giả Phạm Hữu Hiến đến lại đầm Ô Loan thì một cảnh tượng khác hẳn: mặt nước trên đầm toàn là lồng bè nuôi thủy sản để làm thức ăn nuôi một loại thủy sản khác; ghe xuồng không còn đi lại trên đầm; tầm nhìn cũng bị hạn chế rất nhiều bởi các hàng quán lấn ra mặt đầm. Cầu chuyện thật sự rất thất vọng với thực tại ở đây.
4 Đến vị trí di tích Tàu không số, những vấn đề bất cập khác cũng không khỏi khiến bản thân nhóm tác giả cũng như du khách tiếc nuối. Câu chuyện huyền thoại về tàu Không số hay bao nhiêu thì thực tại về tôn tạo và phát huy di tích này lại thất vọng bấy nhiêu. Không gian biển và đất liền để tàu Không số cập bến trước đây chưa được khai thác hiệu quả. Không gian từ đất liền nhìn ra biển ở khu vực này vốn đã hẹp, hiện nay tỉnh Phú Yên cho xây dựng một phòng làm cho không gian càng hẹp hơn, vừa mất mỹ quan, vừa khó thưc hiện các nội dung tái hiện lịch sử khác để phát huy giá trị. Trong khi đó, thực tế cho thấy nơi đây có nhiều địa điểm khác rất phù hợp để xây dựng nhà trưng bày. Các hạng mục tôn tạo trên đỉnh Mũi điện còn giản đơn, thiếu thông tin, chưa sinh động nên chưa thật sự thu hút du khách. Do đó, chưa để lại ấn tượng cho những người đã bỏ công vượt đèo, băng rừng để đến đây. - Thứ hai, di sản có tiềm năng nhưng nội dung hoạt động tham quan được các đơn vị chủ quản khai thác còn xa so với kỳ vọng của người dân và cộng đồng. Đến khu vực Bãi Xếp – nơi vừa có cảnh quan nằm trong bộ phim “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh” nổi tiếng được nhiều người biết đến. Nhưng nơi đây đang được phát huy theo kiểu nửa vời, vừa có vẻ như tự nhiên, vừa có những tôn tạo giản đơn đến mức thô sơ khiến người đến tham quan như tôi hết sức thất vọng. Toàn bộ được đơn vị làm một cái cổng, làm một đường đi nhỏ dẫn vào khu vực cảnh quay, và cái ghế vòng để ngồi chụp ảnh,…Thật sự, nơi này nếu được đầu tư trí tuệ, có sáng tạo và đột phá sẽ trở thành một điểm đến rất hấp dẫn. Ở khu vực phía dưới không gian này có một bãi đá dài nằm dọc biển có nhiều điều thú vị, hấp dẫn chưa được khai thác. Thậm chí, đơn vị chủ quản còn cảnh báo là khu vực nguy hiểm và cấm không cho du khách đến đây. Nếu ai có dịp dạo một vòng hết khu vực bãi xếp này, chắc chắn sẽ có nhiều điều trải nghiệm tuyệt vời và cảm thấy tiếc vì những cách làm bất cập hiện nay. Đến địa điểm mũi điện – nơi được cho là điểm cực Đông trên đất liền của Việt Nam, nơi đón bình minh sớm nhất của nước ta. Nói đến Mũi điện, không chỉ có giá trị về địa lý mà còn có giá trị văn hóa và lịch sử, đã đi vào thơ ca của dân tộc từ nhiều đời trước. Hà Minh Hồng và các tác giả (2014), trong tác phẩm “Tổ quốc nhìn từ biển” cứu đã viết: “Phong cảnh thiên nhiên vừa hùng vĩ và thơ mộng của Mũi Đại Lãnh từ năm 1837, đã
5 được chạm trổ vào một trong chính đỉnh lớn (Cửu đình) đặt trước sân Thế Miếu ở Kinh thành Huế” (Hà Minh Hồng và các tác giả, 2013); hay “Phong cảnh hữu tình, nhiều di tích lịch sử văn hóa, tất cả các yếu tố trên là những điểm so tích cực lưu danh Đại lãnh là một địa chỉ nổi tiếng trên bản đồ du lịch Việt Nam” (Hà Minh Hồng và các tác giả, 2013, tr.45). Ngày nay, khi đến Mũi Điện hay Mũi Đại Lãnh, đứng trên cao nhìn ra phía biển, nơi tàu thuyền của ta tấp nập đi về, giữa mông mong biển trời đã tạo cho du khách nhiều cảm xúc trân trọng yêu thương lãnh thổ thiêng liêng của tổ quốc. Nhưng khi đến đây, du khách cũng có những cảm giác hút hẫng, tiếc nuối. Vượt qua một đoạn đường dài, nhưng khi đến đây nhiều người cũng như tác giả, cảm thấy có nhiều nuối tiếc vì các công trình tôn tạo nơi đây vẫn chưa thỏa mãn được lòng mong đợi của du khách. - Thứ ba, thông tin tại các điểm du lịch, các khu di tích rất hạn chế, nếu có thì cách thể hiện còn đơn điệu, thiếu thẩm mĩ. Có những nơi chỉ có bảng thông tin về di tích giới thiệu một cách khái lược, vị trí đặt chưa phù hợp, trong khi đó, nếu được chú trọng hơn, các cơ quan chức năng có thể làm được nhiều hơn. - Thứ tư, những yếu tố an toàn trong quá trình khai thác du lịch ở nhiều điểm chưa được chú trọng. Lên không gian có cảnh quay trong phim “Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh”, có thể dễ dàng nhận thấy nhiều nơi có rủi ro rất lớn có thể ảnh hưởn đến sức khỏe và tính mạng cho du khách. Đến đây, du khách đến đây có thể bị gai xương rồng đâm, có thể bị rơi xuống vực sâu hàng trăm mét. Tuy nhiên, việc cảnh báo, rào chắn để đảm bảo an toàn cho du khách được đơn vị chủ quản thực hiện quá giản đơn, sơ sài, không có người ở đó để nhắc nhở, cảnh báo. Con đường đi lên Mũi điện dài cả km tiếp giáp với rừng tự nhiên - nơi có thể có những rủi ro do động vật hoang dã (có thể phổ biến nhất là rắn độc), du khách có nguy cơ trượt ngã do mặt đá không bằng phẳng và trơn trượt khi đi bộ lên đây tham quan, thưởng ngoạn. Không gian đỉnh Mũi Điện - nơi để chụp ảnh lưu niệm cũng có một số điểm rất mạo hiểm nhưng không có biển cảnh báo và người nhắc nhở. Rõ ràng, một số bất cập, hạn chế trong hoạt động bảo tồn, phát huy di sản văn hóa đã được phân tích ở trên tác động, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động du lịch ở Phú Yên trong thời gian qua cũng như thời gian tới. Địa phương cần có những giải pháp để khắc
6 phục, có như vậy, di sản văn hóa Phú Yên mới có thể phát huy giá trị và góp phần to lớn vào phát triển du lịch của tỉnh. 2.Những vấn đề cần đột phá trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa để phát triển du lịch Theo từ điển, “đột phá” có thể hiểu là tạo ra những bước chuyển biến mới, mạnh mẽ (tratu.soha.vn/dict/vn, 2024). Đối với vấn đề nghiên cứu của nhóm tác giả, đột phá ở đây được hiểu từ nhiều khía cạnh, vấn đề. Thứ nhất, đột phá trên cơ sở những nội dung, hình thức hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của Phú Yên đang thực hiện để thay đổi mạnh mẽ hơn nhằm hướng tới việc triển khai những nội dung và hình thức thực hiện mới, có hiệu quả cao hơn; Thứ hai, đột phá ở đây cần được hiểu là thay đổi mạnh mẽ hơn để theo kịp với xu hướng, thời đại. Dựa trên những nội dung và hình thức bảo tồn và phát huy giá trị di sản ở Phú Yên, đột phá nên được hiểu và thực hiện cả hai khía cạnh: thay đổi mạnh mẽ cái hiện tại đang có và thay đổi mạnh mẽ, ứng dụng công nghệ và phương pháp mới vào trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa nhằm nâng cao hiệu quả công tác này trong thời gian tới. Những đột phá nói trên nhằm tạo ra sự khác biệt so với cách làm cũ, phương pháp cũ nhằm tạo ra sản phẩm mới, diện mạo mới để thu hút khách du lịch, tạo ra sự khác biệt trong di sản ở Phú Yên so với các địa phương khác để tạo ấn tượng cho du khách khi đến đây. Trên cơ sở các nghiên cứu, nhóm tác giả đề xuất một số giải pháp đột phá sau đây: 2.1.Đột phá trong triển khai thực hiện chủ trương, chính sách Hiện nay, công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa và phát triển du lịch đã được Đảng và Nhà nước ban hành nhiều chủ trương chính sách. Trong lĩnh vực du lịch có Nghị quyết 08-NQ/TW ngày 16/01/2017 của Trung ương về phát triển du lịch thành ngành kinh tế mũi nhọn, Nghị Quyết 33/NQ-TW ngày 9/6/2014 về xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước. Thực hiện các Nghị quyết của Trung ương, Chính phủ ban hành tại các văn bản như Quyết định 936/QĐ - TTg ngày 30/6/2017 Phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia
7 về văn hóa giai đoạn 2016 - 2020. Quyết định 1230/QĐ-TTg ngày 15/7/2021 Phê duyệt chương trình bảo tồn và phát huy bền vững giá trị di sản văn hóa Việt Nam, giai đoạn 2021-2025; Quyết định 3404/QĐ - TTg ngày 22/12/2021 Phê duyệt đề án “bảo tồn phát huy giá trị dân ca, dân vũ, dân nhạc của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch giai đoạn 2021-2030. Quyết định 1719/QĐ-TTg ngày 14/10/2021 Phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030; giai đoạn 1: 2021-2025. Trong quyết định này có dự án số 6 có nội dung bảo tồn di sản văn hóa. Hiện nay, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đang chuẩn bị để trình Quốc hội phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia về văn hóa giai đoạn 2025-2035. Có thể nói, những chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về bảo tồn di sản văn hóa và phát triển du lịch đã khá đầy đủ và kịp thời, phù hợp với giai đoạn phát triển hiện nay của đất nước và thế giới. Tuy nhiên, việc vận dụng đưa chủ trương chính sách nói trên vào thực tiễn, mỗi địa phương cần có cách làm linh hoạt và sáng tạo, đặc biệt cần những giải pháp đột phá. Từ trước tới nay, không ít địa phương có thói quen làm rập khuôn, khuôn mẫu, địa phương này làm thế nào, địa phương khác cũng làm theo như vậy? Một trong những vấn đề rất phổ biến đó là tính dàn trải, manh mún, mỗi di tích, di sản phi vật thể thường được địa phương phân nhỏ thành các nội dung, vấn đề để thực hiện. Vì vậy, nguồn kinh phí phân bổ cho hoạt động bảo tồn di sản cũng chỉ nhỏ giọt, hạn chế. Mạnh dạng nhìn nhận, chúng tôi thấy rằng Phú Yên cũng nằm trong tình trạng chung đó. Do vậy, chúng tôi đề xuất Phú Yên nên mạnh dạng thay đổi cách nghĩ và cách làm. Cần nghiên cứu đánh giá toàn diện về di tích, di sản ở địa phương cần bảo tồn và phát huy. Từ đó, xác định những di sản có giá trị tiêu biểu, các di sản có vị trí thuận lợi cần được ưu tiên bảo tồn và phát huy nhằm góp phần phát triển du lịch. Qua đó, tỉnh Phú Yên trung nguồn vốn để đầu tư có trọng tâm trọng điểm vào những di tích, di sản bảo tồn đã được xác định một cách bài bản, bảo tồn. Không nên triển khai manh mún, nhỏ lẻ như nhiều địa phương đã từng làm. Đối với nhân lực tham gia công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, Phú Yên cần mạnh dạng thuê chuyên gia, các nhà khoa học (nếu cần có thể thuê chuyên gia nước ngoài) trong cùng tham gia, tư vấn, hỗ trợ. Những ý tưởng, phương pháp mới của các chuyên gia đầu ngành sẽ giúp tạo ra sự khác biệt trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy
8 giá trị di tích, di sản. Vấn đề thuê chuyên gia tham gia thực hiện công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản là không mới, ở Việt Nam trong thời gian qua đã một số địa phương triển khai thực hiện nhưng chưa nhiều, có thể kể đến như: Hà Nội, Quảng Ninh, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng…Vậy còn Phú Yên? Chúng tôi thiết nghĩ, địa phương cũng nên mạnh dạng học tập các địa phương, thực hiện để có thể tạo ra sự khác biệt nhiều mặt. Một vấn đề khác cũng rất đáng quan tâm và cần mạnh dạng thực hiện là nhìn nhận, đánh giá công tác bảo tồn và phát huy đã thực hiện trong thời gian qua. Nếu có những di sản đã thực hiện tôn tạo nhưng không đáp ứng với thực tiễn của sự phát triển thì cần mạnh dạng điều chỉnh, đưa di sản về đúng với yếu tố gốc, đúng với nguyên trạng ban đầu của di tích, di sản. Tham quan các di tích trên cả nước, không khó để bắt gặp những cảnh tượng quá trình trùng tu đã làm mới di tích hoàn toàn, hoặc xây dựng các công trình xâm phạm và các khu vực bảo vệ di tích (đặc biệt là khu vực bảo vệ nghiêm ngặt). Nhưng khi phát hiện thì không dám thay đổi, điều chỉnh lại cho đúng. Ở Phú Yên chúng tôi cũng đã thấy đâu đó một vài di tích xuất hiện hiện tượng này. Việc làm đường giao thông cho ô tô đi đến tận sân Tháp Nhạn rõ ràng là không hợp lý, vừa làm mất cảnh quan, vừa ảnh hưởng đến kết cấu của di tích khi xe lớn di chuyển. Việc làm đường lớn để xe ô tô đưa khách lên tham quan là cần thiết nhưng điểm cuối của đường cần cách xa tháp một khoảng cách nhất định, du khách bắt buộc phải đi bộ một đoạn trên con đường đi cũ trước đây của di tích để đảm bảo được sự an toàn cho Tháp, mỹ quan cho không gian chung và tạo cảm xúc cho du khách. Theo tôi, Phú Yên cần mạnh dạng điều chỉnh việc này để phát huy di tích Tháp Nhạn tốt hơn. Đối với di tích Vịnh Vũng Rô – nơi ghi dấu sự kiện thuyền không số cập bến, việc xây dựng Nhà trưng bày chắn không gian biển là không hợp lý, gây vướng không gian hướng ra biển, cần phải phá bỏ và trả lại không gian phía biển. Nhà trưng bày này còn nhiều vị trí khác để xây dựng. Khu di tích Gềnh Đá Đĩa cũng có những công trình chưa phù hợp. Hoạt động trưng bày cổ vật và trình diễn đàn đá trong phạm vi này chưa hợp lý, có thể chuyển ra bên ngoài cổng. Việc hình thành những công trình mái lá vách tre tạm bợ nhìn rất nhếch nhác, phản cảm. Địa phương cần dẹp bỏ và xây dựng các hạng mục có kiến trúc phù hợp với không gian và mỹ quan hơn. Những di tích khác nếu có tình trạng tương tự thì cũng cần có sự thay đổi.
9 Đẩy mạnh hơn nữa công tác xã hội hóa theo Nghị định 69/2008/NĐ-CP ngày 30/5/2008 của Chính phủ về Chính sách khuyến khích xã hội hóa đối với hoạt động trong các lĩnh vực giáo dục, dạy nghề, y tế, văn hóa, thể thao, môi trường và Nghị định số 59/2014/NĐ-CP ngày 16/6/2014 về sử đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 69/2008/NĐ-CP ngày 30/5/2008 của Chính phủ về Chính sách khuyến khích xã hội hóa đối với hoạt động trong các lĩnh vực giáo dục, dạy nghề, y tế, văn hóa, thể thao, môi trường. Trong điều kiện Nhà nước không đủ nhân lực và vật lực để thực hiện tất cả các hoạt động văn hóa, thể thao và du lịch, trong đó có hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị thì cần mạnh dạng xã hội hóa một số lĩnh vực ít nhạy cảm, phù hợp với yêu cầu của các nhà đầu tư. Phú Yên cũng có nhiều địa điểm, di sản văn hóa có thể thực hiện xã hội hóa, chẳng hạn: di tich Ghềnh đá đĩa, địa điểm thực hiện cảnh quay trong phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh,…Việc thực hiện xã hội hóa được tiến hành theo đúng luật định, phù hợp với yêu cầu thực tiễn xã hội thì sẽ phát huy được hiệu quả, mang lại lợi ích cho địa phương. 2.2. Đột phá trong ý tưởng bảo tồn và phát huy Bảo tồn di tích hiện nay có hai quan điểm: Bảo tồn nguyên vẹn và bảo tôn kế thừa. Bảo tồn kế thừa là bảo tồn trong dạng động, tức là bảo tồn các hiện tượng văn hóa trên cơ sở kế thừa. Phạm Phương Thùy (2022), cho rằng: “Các di sản văn hóa vật thể sẽ được bảo tồn trên tinh thần giữ gìn những nét cơ bản của di tích, cố gắng phục chế lại nguyên trạng bằng nhiều kỹ thuật công nghệ hiện đại” (Phạm Phương Thùy, 2022, truy cập: 10/8/2024). Trong giai đoạn hiện nay, quan điểm bảo tồn nói trên có thể ứng dụng trong lĩnh vực bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể. Công tác bảo tồn di sản (vật thể và phi vật thể), dù là quan điểm bảo tồn nguyên vẹn hay bảo tồn kế thừa thì cũng cần có giải pháp linh hoạt, sáng tạo và đột phá. Đối với di tích, sự sáng tạo, năng động và đột phá thể hiện ở việc nghiên cứu thu thập tài liệu về di tích để phát hiện ra những cái mới, những giá trị văn hóa chưa được phát hiện. Điều này có ý nghĩa không chỉ với di tích mà còn đối với sự phát triển của ngành du lịch. Khi di tích có thêm thông tin, có thêm hiện vật và tư liệu thì ngoài việc giúp cho hoạt động trùng tu được tiến hành tốt hơn, còn làm phong phú thông tin cho di tích để tăng sự hấp dẫn và thu hút khách du lịch. Trên thực tế, nhiều địa phương, những di tích sau khi được công nhân, khi tiến hành trùng tu tôn tạo và phát huy
10 giá trị, rất ít địa phương tổ chức nghiên cứu sâu để tăng thêm giá trị thông tin và văn hóa cho di tích. Đa số các địa phương chỉ dựa vào hồ sơ xếp hạng di tích để triển khai trùng tu, tôn tạo. Những cuộc sưu tầm hiện vật cho di tích, những nghiên cứu, hội thảo về di tích trước khi trùng tu sẽ nhận được nhiều thông tin khoa học có giá trị, những ý kiến tham mưu phong phú giúp cho hoạt động trùng tu đạt chất lượng tốt hơn. Không nằm ngoài quy luật này, Phú Yên cần chú trọng các hoạt động mang tính linh hoạt, sáng tạo và đột phá để qua đó góp phần cho hoạt động trùng tu di tích đạt hiệu quả. Trong hoạt động bảo tồn có công tác tôn tạo, đó là tôn tạo cảnh quan của di tích. Đây là hoạt động hết sức cần thiết nhằm tôn vinh nét đẹp, tôn vinh giá trị của di tích. Cho nên, tôn tạo cảnh quan không chỉ là trồng cây, tạo thảm cỏ, đặt tượng, đặt phù điêu một cách thông thường mà cần tính toán đến các vấn đề về tính hợp lý, thẩm mỹ, vừa tôn vinh giá trị di tích mà không làm ảnh hưởng đến nét đẹp của di tích. Nhiều địa phương thường xem hoạt động tôn tạo di tích là hoạt động trồng cây công viên, trồng cây cảnh quan, nên trồng cây gì cũng được, trồng thế nào và trồng ở đâu cũng được. Cho nên có địa phương, đặt tượng đài chiến thắng của huyện vào khuôn viên của di tích không hề có liên quan, án ngữ làm che khuất không gian phía trước của di tích; có địa phương xây dựng không gian tưởng niệm ở khu vực thiếu trang trọng…. Trong trường hợp ở Phú Yên, nhóm tác giả cũng đã nhận thấy một số điểm chưa phù hợp. Nên chăng, Phú Yên cần mạnh dạng thay đổi tư duy và phương pháp, sáng tạo hơn trong quá trình thực hiện, đảm bảo yêu cầu không gian tôn tạo phải khoa học, có tính thẩm mỹ cao và không rập khuôn, đại khái như nhiều địa phương đã từng làm. - Các cảnh quan Ghềnh đá đĩa cần chỉnh trang, sắp xếp lại các công trình xây dựng, không gian đón khách cho phù hợp. Nên dẹp bỏ những công trình tạm bợ và không cần thiết, quy hoạch lại khu vực bán hàng lưu niệm. Đặc biệt, trong không gian trên đường đến bãi đá nên có những màn ảnh sử dụng kỹ thuật hiện đại để giới thiệu, mô phỏng nguyên nhân dẫn đến sự hình thành của kỳ quan này. Với sự trực quan, sinh động qua hình ảnh tái hiện, du khách sẽ hứng thú hơn và dễ tiếp nhận thông tin về di tích, hiểu rõ hơn về nó hơn. - Đối với Bãi Xếp và điểm cảnh quay phim Tôi thấy hoa vàng trên có xanh: Đây là địa điểm vừa độc đáo, đa dạng, vừa được nổi tiếng qua hình ảnh điện ảnh. Sức hút đó đủ
11 hấp dẫn để thu hút khách đến đây. Tuy nhiên, cách làm hiện nay của đơn vị chủ quản không những không phát huy được hiệu quả mà còn gây thất vọng cho khách khi đặt chân đến đây. Một không gian khô cằn cỏ úa vào mùa nắng, các hạng mục lắp đặt tạm bợ, khập khiễng làm mất mỹ quan (từ cổng vào, đường đi, ghế ngồi chụp hình…). Do đó, đơn vị quản lý và khai thác cần có ý tưởng và giải pháp phù hợp hơn cách làm hiện nay. Trước không gian của cảnh quay, đơn vị nên đặt một màn hình chiếu về cảnh quay của phim đã thực hiện tại đây để du khách xem. Khi vào trong khuôn viên cảnh quay, chúng ta nên chuẩn bị những đạo cụ, vật dụng, trang phục để du khác vào xem, thuê để trải nghiệm diễn thử. Song song đó, cần có những chính sách nhằm kích thích hoạt động sáng tạo nghệ thuật trên không gian này bằng cách cho họ thuê đạo cụ, thuê và sử dụng và quay thử cảnh quay của đoạn phim (có thể thông qua hình thức bán vé). Nếu cần, có thể hướng dẫn họ cách đóng cảnh quay này, cách quay cảnh quay này…. Người nào thực hiện đóng giống với cảnh quay của phim nhất, nên tặng cho họ một phần quà. Bãi Xếp có đoạn cát dài ven biển và bãi đá dọc biển ở dưới không gian cảnh quay phim Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh cũng có rất nhiều điều thú vị chưa được khai thác. Đi trên bãi đá này, khách tham quan có thể nhìn thấy được một số loài cá biển, cua, ghẹ… Tại sao không khai thác tuyến tham quan này để giúp cho người xem hứng thú hơn khi đến với biển nơi đây? Không phải nơi nào cũng có thể nhìn thấy, thậm chí chạm được vào động vật biển như ở Bãi Xép. Nếu sợ rủi ro ảnh hưởng đến tính mạng du khách, các đơn vị chức năng có thể thực hiện các biện pháp phòng ngừa. 2.3. Đẩy mạnh ứng dụng khoa học và công nghệ tiên tiến Trong thời đại khoa học công nghệ phát triển mạnh mẽ như hiện nay, việc ứng dụng công nghệ vào hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa là vấn đề tất yếu. Việc ứng dụng công nghệ cần triển khai cả lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Hiện nay, so với thế giới, hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa ở nước ta khá lạc hậu so với thế giới. Chỉ có một số địa phương ứng dụng một số kỹ thuật vào hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị nhưng cũng chỉ ở mức độ trung bình, còn lại, đa phần đều chưa hoặc chỉ sử dụng các kiểu kỹ thuật rất sơ đẳng. Thế giới hiện nay có kỹ thuật âm thanh, kỹ thuật ánh sáng, kỹ thuật màn hình thực tế ảo, kỹ thuật sóng điện từ, sóng siêu âm…Tất cả đều có thể ứng dụng được vào bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Nguyễn Việt
12 Huy (2022), trong nghiên cứu của ông đã đưa ra nhiều thông tin về một số giải pháp ứng dụng công nghệ số vào bảo tồn di sản và phát triển du lịch, trong đó nhấn mạnh đến tính hiệu quả của các nền tảng mạng xã hội như zalo, facebook, Chúng ta có thể thấy những địa phương ứng dụng kỹ thuật tiên tiến để phát huy giá trị di sản. Ở Bảo tàng Chimei ở Đài Loan, sử dụng màn hình thực tế ảo để trình chiếu hình ảnh các nghệ sỹ trình diễn âm nhạc ngay trong phòng trưng bày nhạc cụ; Bảo tàng Cố cung sử dụng kỹ thuật để tạo ảnh động cho những bức tranh cổ, cảnh người trong các làng mạc, chợ búa có thể di chuyển được đã tạo hứng thú cho người xem; ở Thái Lan, từ những năm 2008 đã sử dụng công nghệ thực tế ảo để người xem có thể tương tác các nội dung trưng bày khi tham quan. Ở Việt Nam, Hà Nội sử dụng kỹ thuật ánh sáng chiếu lên toàn bộ Văn Miếu vào ban đêm tạo ra sự lung linh, huyền ảo cho cả không gian di tích; di tích địa đạo Củ Chi sử dụng kỹ thuật âm thanh để tái hiện cảnh tượng bom rơi đạn nổ trong chiến tranh; Bảo tàng Chứng tích chiến tranh sử dụng kỹ thuật cảm ứng để tương tác với người xem, khi du khách đứng vào vị trí có gắn cảm ứng, những âm thanh báo động của cuộc chiến tranh sẽ phát ra như thời kỳ chiến tranh ở Việt Nam. Ở Đăk Nông có Bảo tàng âm thanh với nhiều kỹ thuật hiện đại được sử dụng tạo cho du khách nhiều điều thú vị khi xem và trải nghiệm nơi đây. Vậy Phú Yên thì sao? Liệu có ứng dụng được không? Chúng tôi thiết nghĩ, địa phương có đủ điều kiện để ứng dụng kỹ thuật hiện đại vào trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Ở Ghềnh Đá đĩa, chúng ta có thể ứng dụng kỹ thuật âm thanh, ánh sáng và công nghệ 3D để tái hiện quá trình tạo ra các bãi đá; ở Mũi Điện, các đơn vị có thể sử dụng các góc hình ảnh để thể hiện thời điểm mặt trời lên ở các vị trí khác nhau trên lãnh thổ Việt Nam, cho thấy Mũi Điện là nơi trên đất liền đón ánh bình minh sớm nhất; có thể xây dựng hình ảnh về lịch sử biển đông, về hoạt động vận tải, đánh bắt hải sản của dân ta trên biển; hoạt động bảo vệ tổ quốc của những người lính đang ngày đêm canh giữa biển trời thân yêu. Khi đứng ở đây, tận mặt nhìn ra biển cả, xem những hình ảnh đã được xây dựng, chắc chắn sẽ mang đến cho người xem nhiều cảm xúc. Do đó, hiệu quả phát huy danh thắng này sẽ tốt hơn là chỉ một trụ ghi tọa độ như hiện nay.
13 Ở di tích Vịnh Vũng Rô cũng cần có những hoạt động trải nghiệm hoạt động vận tải, chiến đấu của quân và dân ta thời kỳ chống Mỹ. Việc này sẽ mang lại hiệu quả hơn nhiều, thú vị hơn nhiều so với lời thuyết minh khô khan của người hướng dẫn. Đối với Bảo tàng tỉnh Phú Yên - nơi trưng bày các hiện vật tài liệu của tỉnh qua các thời kỳ, địa phương cần cải tiến kỹ thuật trưng bày của Bảo tàng còn cũ (nếu không nói là lạc hậu), ý tưởng thẩm mỹ không còn phù hợp. Do đó, địa phương cần có giải pháp thay đổi, sử dụng nhiều hơn các kỹ thuật hiện đại vào trưng bày để nâng cao giá trị nội dung trưng bày, tạo hứng thú cho du khách khi đến tham quan di sản; cần có không gian để nghệ nhân trình diễn di sản văn hóa theo định kỳ nhằm tạo sự sống động, thực tế hơn, bổ trợ cho các không gian trưng bày. Các di tích đã xếp hạng và đang phát huy giá trị, Phú Yên cũng nên có cách tiếp cận khác, mới hơn. Chẳng hạn: Ở Ghềnh Đá đĩa, nên chăng có cách tham quan bằng thuyền, tiếp cận từ biển vào. Đầm Ô Loan đâu chỉ có thắng cảnh mà còn là sinh kế của người dân trên đầm, những nguồn lợi thủy sản được khai thác từ đầm. Làm thế nào để du khách có những chuyến đi trải nghiệm nét đẹp và những truyền thuyết, huyền thoại về đầm Ô Loan. Với văn hóa truyền thống lâu đời của các dân tộc thiểu số, phát triển các mô hình du lịch cộng đồng cũng là một hướng đi rất phù hợp. Nguyễn Văn Tân (2023), trong “Phát triển du lịch cộng đồng” đã nêu và phân tích sáu hình thức du lịch cộng đồng gồm: Du lịch sinh thái, Du lịch văn hóa, du lịch nông nghiệp, du lịch bản địa, du lịch làng, nghệ thuật và thủ công Truyền thống (Nguyễn Văn Tân, 2023, tr.9,10). Phú Yên có nhiều điều kiện thuận lợi để phát triển các hình thức du lịch cộng đồng dựa trên đặc trưng văn hóa, lễ hội, di sản của địa phương để tạo ra sự khác biệt. 2.4. Đẩy mạnh quảng bá di sản, quảng bá du lịch trên các phương tiện truyền thông Ngày nay, truyền thông đang có những phát triển mạnh là không gian để công chúng có thể tiếp cận thông tin một cách nhanh chóng và hiệu quả. Trong lĩnh vực quảng bá di sản và du lịch, thời gian qua nhiều địa phương đã có những hình thức quảng bá rất mạnh mẽ. Chẳng hạn: Hà Nội quảng bá trên kênh truyền hình CNN, các địa phương, đơn vị quảng bá trên các nền tảng mạng xã hội (Tiktok, Facebook, Zalo…).
14 Đối với công tác quảng bá di sản, Phú Yên có thể nghiên cứu và tham khảo mô hình của Hà Nội, họ thực hiện chương trình giới thiệu di sản văn hóa, điểm đến du lịch tại Phú Yên trên các phương tiện truyền thông của thế giới. Hoặc xây dựng một trang web riêng chuyên giới thiệu về di sản văn hóa của Phú Yên và các điểm đến du lịch ở Phú Yên bằng nhiều thứ tiếng để khách du lịch nhiều nơi trên thế giới biết, lựa chọn đến tham quan. 3.Kết luận Có thể nói, với tỉnh có bề dày lịch sử hình thành và phát triển, Phú Yên hiện nay còn nhiều di sản văn hóa vật thể và phi vật thể với loại hình đa dạng, nội dung phong phú, có nhiều đặc trưng. Đây là nguồn di sản to lớn để địa phương phát huy nhằm phục vụ cho hoạt động du lịch. Tuy nhiên, một vấn đề rất quan trọng ở đây là cần tạo sự khác biệt trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên nền tảng di sản của tỉnh để tạo ra đặc trưng riêng, từ đó tạo đột phá để du lịch Phú Yên phát triển hơn trong thời gian tới. Những giải pháp đột phá do tác giả nghiên cứu và đề xuất dựa trên thực tiễn di sản văn hóa của tỉnh Phú Yên, thực trạng về những tồn tại và hạn chế trong hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa của Việt Nam trong thời gian qua. Hy vọng rằng, những ý kiến của cá nhân nhóm tác giả có thể mang đến điều gì bổ ích cho địa phương./. Tài liệu tham khảo 1.Nguyễn Văn Tân. (2023). Phát triển du lịch cộng đồng. Hà Nội: NXB Hà Nội. 2.Huỳnh Quốc Thắng. (2024). Liên kết và đào tạo phát triển du lịch (từ tài nguyên đến sản phẩm). Hà Nội: NXB Khoa học xã hội. 3.Nhiều tác giả. (2013). Tổ quốc nhìn từ biển. TpHCM: NXB Văn hóa – Văn nghệ. 4. Bảo tàng tỉnh Phú Yên. (2021). Trang phục truyền thống của các dân tộc thiểu số ở Phú Yên. Phú Yên: Công ty in thương mại Phú Yên. 5.Nguyễn Việt Huy (2022/6/8), Đánh thức tiềm năng du lịch biển Phú Yên phát triển bền vững gắn với bản sắc địa phương https://www.tapchikientruc.com.vn/chuyen-muc/danh-thuc-tiem-nang-du-lich- bien-phu-yen-phat-trien-ben-vung-gan-voi-ban-sac-dia-phuong.html
15 6.Phạm Phương Thùy. (2022/7/15). Một số vấn đề lý luận về bảo tồn và phát huy di sản văn hóa. http://quanlyvanhoa.hcmuc.edu.vn/mot-so-van-de-ly-luan-ve-bao-ton-va-phat-huy- di-san-van-hoa.html 7.http://tratu.soha.vn/dict/vn_vn/, truy cập ngày 10/8/2024.