Bênh học thủy sản tập 4 part 2

Chia sẻ: Asg Ahsva | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

91
lượt xem 18
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

cá hồi bị bột khí bám trên vây và mang; B- ấu trùng tôm bọt khí bám xung quanh; C- Mang tôm có bọt khí bám đầy * Biện pháp phòng ngừa: A Để phòng ngừa bệnh bọt khí chủ yếu là không cho các chất khí quá bão B ở trong các hoà thuỷ vực, nguồn n−ớc cho vào ao phải chọn lựa n−ớc không có bọt khí. Ao −ơng nuôi cá khi quá nhiều chất mùn bã hữu cơ, không dùng phân ch−a ủ kỹ để bón xuống ao. L−ợng phân bón và thức ăn cho xuống ao...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Bênh học thủy sản tập 4 part 2

419 BÖnh häc thñy s¶n- PhÇn 4 Gi¶i phÉu c¸ quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi cã thÓ nh×n thÊy trong m¹ch m¸u cña da, v©y, mang vµ c¸c c¬ quan néi t¹ng ®Òu cã rÊt nhiÒu bät khÝ, lµm t¾t m¹ch mµ c¸ chÕt. A B C H×nh 389: A- c¸ håi bÞ bét khÝ b¸m trªn v©y vµ mang; B- Êu trïng t«m bät khÝ b¸m xung quanh; C- Mang t«m cã bät khÝ b¸m ®Çy * BiÖn ph¸p phßng ngõa: §Ó phßng ngõa bÖnh bät khÝ chñ yÕu lµ kh«ng cho c¸c chÊt khÝ qu¸ b·o B ë trong c¸c A hoµ thuû vùc, nguån n−íc cho vµo ao ph¶i chän lùa n−íc kh«ng cã bät khÝ. Ao −¬ng nu«i c¸ khi qu¸ nhiÒu chÊt mïn b· h÷u c¬, kh«ng dïng ph©n ch−a ñ kü ®Ó bãn xuèng ao. L−îng ph©n bãn vµ thøc ¨n cho xuèng ao ph¶i thÝch hîp. ChÊt n−íc trong ao th−êng mµu xanh nh¹t, pH: 6-8 ®é trong cña n−íc thÝch hîp ®Ó thùc vËt phï du kh«ng ph¸t triÓn qu¸ m¹nh. NÕu ph¸t hiÖn bÖnh bät khÝ, cÇn kÞp thêi thay ®æi n−íc cò ra, b¬m n−íc míi vµo, c¸, t«m bÞ bÖnh nhÑ cã thÓ th¶i bät khÝ ra vµ håi phôc c¬ thÓ trë l¹i b×nh th−êng. 1.5. Ho¸ chÊt ¶nh h−ëng ®Õn c¸ t«m. NÒn c«ng nghiÖp cµng ph¸t triÓn, n−íc th¶i c«ng nghiÖp ®æ ra thuû vùc cµng nhiÒu, ngoµi ra thuèc trõ s©u cho lóa vµ c©y c«ng n«ng nghiÖp theo m−¬ng m¸ng dÉn vµo lµm « nhiÔm c¸c thuû vùc nu«i c¸, còng nh− thuû vùc tù nhiªn g©y nhiÔm ®éc cho c¸, tuú theo møc ®é bÞ ngé ®éc nªn cã khi c¸ chØ cã biÕn chøng.....lµm t«m chÕt hµng lo¹t. C¸c chÊt ®éc cßn cã thÓ tÝch luü trong thÞt c¸, thÞt t«m, ¨n g©y ®éc h¹i cho ng−êi. C¸c chÊt ®éc ho¸ häc t¸c h¹i víi ®èi c¸ tËp trung chñ yÕu theo c¸c h×nh thøc sau: - ChÊt ®éc ph¸ ho¹i chøc n¨ng ho¹t ®éng cña tæ chøc mang da vµ mét sè c¬ quan bªn ngoµi, g©y tæn th−¬ng, ®ång thêi do kh«ng lÊy ®−îc oxy nªn c¸ dÔ dµng bÞ chÕt ng¹t. - ChÊt ®éc ho¸ häc th«ng qua tÝch tô trong chuçi thøc ¨n vµ mét sè chÊt ®éc trùc tiÕp qua da, mang vµo c¬ thÓ c¸ kÕt hîp víi gèc NH cña protein trong c¬ thÓ c¸ t¹o thµnh muèi khã tan øc chÕ ho¹t ®éng cña men, lµm ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, nghiªm träng lµm cho c¸ chÕt. - C¸c chÊt ®éc th−êng g©y ®éc cho c¸, t«m. 1.5.1. C¸, t«m bÞ tróng ®éc do H2S qu¸ cao. Trong c¸c thuû vùc nu«i t«m c¸ do cã qu¸ nhiÒu c¸c chÊt h÷u c¬ hoÆc cã nguån n−íc th¶i c¸c nhµ m¸y c«ng nghiÖp, khu ch¨n nu«i, n−íc th¶i sinh ho¹t c¸c khu ®«ng d©n c− ®æ vµo ®Òu cã nhiÒu H2S tån t¹i, sù cã mÆt cña H2S kh«ng cã lîi cho sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸ t«m. H2S kÕt hîp víi ion s¾t trong m¸u, lµm s¾c tè m¸u gi¶m, c¸ , t«m h« hÊp khã kh¨n, thiÕu O2, nÕu v−ît ph¹m vi cho phÐp dÉn ®Õn lµm cho c¸ , t«m chÕt; ë nhiÖt ®é 300C hµm l−îng 1,93 mg/ lÝt n−íc lµm cho c¸ mÌ, giai ®o¹n c¸ h−¬ng chÕt, th−êng trong n−íc l−îng H2S tõ 3 mg/lÝt trë lªn lµm cho nhiÒu loµi t«m c¸ chÕt.
420 Bïi Quang TÒ H2S ngoµi t¸c dông g©y ®éc trùc tiÕp ®èi víi c¸ t«m trong qu¸ tr×nh oxy ho¸ nã lÊy mét l−îng lín oxy hoµ tan trong n−íc lµm cho m«i tr−êng thiÕu oxy nhanh chãng, th−êng 1 mg H2S oxy ho¸ cÇn 1 l−îng oxy lµ 1,86 mg O2. §Ó phßng ngõa c¸, t«m bÞ ngé ®éc do H2S qu¸ nhiÒu trong c¸c thuû vùc nu«i t«m, c¸, n−íc th¶i dïng ®Ó nu«i thuû s¶n cÇn xö lý tr−íc lóc cho vµo ao hå. Nh÷ng thuû vùc nu«i c¸ t«m cÇn nhiÒu mïn b· h÷u c¬ cÇn n¹o vÐt bít, nÕu kh«ng n¹o vÐt th× vµo mïa hÌ nhiÖt ®é cao, lóc m−a gi«ng cÇn theo dâi thay n−íc kÞp thêi. 1.5.2. C¸, t«m bÞ ngé ®éc do NH3 qu¸ cao. Trong ®iÒu kiÖn thiÕu oxy, n−íc th¶i ®æ vµo qu¸ nhiÒu lµm ®¸y ao hå nhiÒu mïn b· h÷u c¬, qu¸ tr×nh ph©n huû c¸c chÊt nµy g©y ®éc cho c¸, t«m. Hµm l−îng NH3 ®¹t ®Õn 1 mg/ lÝt n−íc ®−îc coi lµ vïng n−íc bÞ nhiÔm bÈn. §èi víi c¸ trong thuû vùc hµm l−îng NH3 ®¹t 3 mg/lÝt g©y chÕt c¸ tr¾m cá bét. 11,23 mg/l: g©y chÕt c¸ tr¾m cá gièng 17 mg/l: g©y chÕt c¸ chÐp gièng 30 mg/l: g©y chÕt c¸ chÐp cì lín V× ph−¬ng ph¸p phßng ngõa hiÖn t−îng nµy còng gièng nh− phßng ngõa H2S. 1.5.3. C¸, t«m bÞ tróng ®éc do thuèc trõ s©u: C¸c lo¹i thuèc trõ s©u dïng bãn cho c©y lóa vµ hoa mµu, c©y c«ng nghiÖp ®æ vµo c¸c thuû vùc c¸ sèng, qua tÝch luü l©u ngµy nã ®−îc ®−a dÇn vµo c¬ thÓ c¸ dÉn ®Õn c¸ bÞ ngé ®éc. Khi bÞ nhiÔm chÊt ®éc c¬ thÓ c¸ bÞ dÞ h×nh, mÊt kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ chÕt. HiÖn t−îng ngé ®éc ®èi víi c¸ hay x¶y ra sau c¸c trËn m−a to, thuèc trõ s©u ch¶y vµo ao hå nu«i c¸. NÕu c¸ bè mÑ bÞ tróng thuèc ®éc trõ s©u hÊp thô vµo qua hÖ thèng tuÇn hoµn ®Õn tuyÕn sinh dôc nªn trøng ®Î ra ph«i ph¸t triÓn bÞ dÞ h×nh. §èi víi c¸ con, c¸ thÞt khi bÞ nhiÔm ®éc tæ chøc mang vµ da bÞ ph¸ ho¹i mÊt kh¶ n¨ng tiÕt ra niªm dÞch, trªn n¾p mang, gèc c¸c v©y cã hiÖn t−îng ch¶y m¸u. C¸c c¬ quan néi t¹ng ho¹t ®éng sinh lý b×nh th−êng bÞ trë ng¹i nªn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n nÕu nhiÔm ®éc nÆng kh«ng ph¸t hiÖn kÞp thêi cã thÓ chÕt hµng lo¹t. *Ph−¬ng ph¸p ng¨n chÆn: Trong c¸c vïng nu«i c¸ ruéng, mçi khi phun thuèc trõ s©u cho lóa nªn th¸o c¹n ®Ó c¸ tËp trung vµo m−¬ng m¸ng vµ ao s©u. Dông cô ®ùng c¸c lo¹i thuèc trõ s©u, kh«ng nªn röa xuèng ao nu«i c¸, nhÊt lµ ao −¬ng c¸ h−¬ng, c¸ gièng. Mét sè tr−êng hîp c¸ bÞ ngé ®éc, nÕu cã ®iÒu kiÖn cã thÓ dïng v«i cho xuèng ao víi sè l−îng ®Ó n−íc ao cã nång ®é tõ 30-40 ppm. 1.5.4. C¸ bÞ tróng ®éc do kim lo¹i nÆng. C¸c ion kim lo¹i nh−: Cu++, Zn++, Fe++, Hg+, Ag++, Pb++, As++, Mg++, Mn++....rÊt cÇn cho c¬ thÓ c¸ nh−ng v−ît qu¸ ph¹m vi yªu cÇu sÏ g©y ®éc cho c¸. C¸c ion kim lo¹i kÕt hîp víi niªm dÞch vµ da thµnh c¸c hîp chÊt ®«ng vãn phñ lªn bÒ mÆt cña c¸c cung mang, c¶n trë chøc n¨ng h« hÊp cña mang vµ da dÉn ®Õn lµm cho c¸, t«m chÕt ng¹t. §ång thêi c¸c ion kim lo¹i qua chuçi thøc ¨n, qua da vµ mang vµo bªn trong c¬ thÓ kÕt hîp víi gèc NH - cña protein t¹o thµnh muèi protemate kÕt tña øc chÕ ho¹t ®éng cña hÖ men lµm trë ng¹i qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt nªn c¸ bÞ chÕt. Nguån ion kim lo¹i dÉn vµo c¸c thuû vùc kh¸ réng nã l¹i cã kh¶ n¨ng l−u l¹i mét thêi gian dµi, tÝch luü dÇn dÇn cã thÓ tÝch tô qua chuçi thøc ¨n, sau khi m«i tr−êng bÞ « nhiÔm kh«ng dÔ ph¸t hiÖn, c¸ bÞ ngé ®éc khi cã biÖn ph¸p gi¶i ®éc ®Ó cho c¬ thÓ c¸ trë l¹i b×nh th−êng.
421 BÖnh häc thñy s¶n- PhÇn 4 VÝ dô: Thuû ng©n (Hg) lµ chÊt g©y ®éc kh¸ m¹nh th−êng g©y « nhiÔm m«i tr−êng n−íc. C¸ bÞ nhiÔm vµo c¬ thÓ th−êng cã hµm l−îng cao ë trong gan, thËn, c¬ vµ kh«ng dÔ bµi tiÕt ra ngoµi. NÕu trong mét lÝt n−íc cña bÓ nu«i c¸ cã hµm l−îng thuû ng©n: 0,0024 mg th× sau 23 ngµy trong 1 kg thÞt c¸ cã 3,38 mg thuû ng©n. Trong n−íc cã Mercuric chloride hµm l−îng 0,5 mg/lÝt, c¸ mÌ tr¾ng giai ®o¹n c¸ gièng sau 96 giê chÕt 80%, nÕu m«i tr−êng thiÕu oxy vµ nhiÖt ®é cao lµm cho c¸ chÕt cµng nhanh. Ion Cu++, Mn++ liÒu l−îng v−ît qu¸ yªu cÇu c¸ bÞ ngé ®éc lµm cho tæ chøc gan, thËn, c¬ quan t¹o m¸u bÞ ph¸ ho¹i, c¬ thÓ thiÕu m¸u. Trong mét lÝt n−íc cã 0,16 mg CuSO4 hay AgNO3 lµm cho ph«i c¸ tr¾m, c¸ mÌ ph¸t tr−¬ng kÐo dµi. FeSO4 nång ®é 5 mg/lÝt n−íc lµm cho mang c¸ diÕc viªm loÐt, tÕ bµo tÇng th−îng b× t¨ng sinh c¸c mao m¹ch huyÕt qu¶n tô m¸u, tæ chøc mang ph©n tiÕt nhiÒu niªm dÞch, nÕu m«i tr−êng n−íc pH thÊp d−íi 5 t¸c h¹i cµng lín. nhiÒu ion kim lo¹i nÆng kh¸c ®Òu cã t¸c dông ngé ®éc t−¬ng tù tuy møc ®é cã kh¸c nhau. 2. BÖnh do yÕu tè h÷u sinh. 2.1. C¸ bÞ tróng ®éc do t¶o Mycrocystis (H×nh 390). Th−êng vµo ®Çu hÌ, mïa thu trong c¸c ao −¬ng c¸ gièng, t¶o Mycrocystis areuginesa vµ M. flosaguae ph¸t triÓn m¹nh t¹o thµnh, líp v¸ng. T¶o M. areuginesa cã mµu xanh lam, t¶o M. flosaguae cã mµu xanh vµng nh¹t. D−íi kÝnh hiÓn vi ®ã lµ c¸c tËp ®oµn quÇn thÓ ngoµi cã mµng keo. QuÇn thÓ lóc cßn non cã d¹ng chuçi tÕ bµo xÕp sÝt nhau, h×nh cÇu, khi lín lªn do sinh tr−ëng mµ trong tËp ®oµn sinh ra c¸c lç khæng lín nªn h×nh d¹ng vµ kÝch th−íc cã d¹ng thay ®æi. Mycrocystis ph©n bè vµ ph¸t triÓn trong c¸c thuû vùc n−íc tÜnh nhiÒu mïn b· h÷u c¬, pH tõ 8-9,5. Lóc Mycrocystis ph¸t triÓn m¹nh vÒ ®ªm do nã h« hÊp nªn s¶n sinh ra nhiÒu CO2 vµ tiªu hao nhiÒu O2, mçi khi l−îng O2 trong ao kh«ng ®¸p øng ®−îc, nã sÏ chÕt, nhÊt lµ thêi gian vµo gi÷a ®ªm. Khi chÕt Mycrocystis ph©n gi¶i tiªu hao mét l−îng lín oxy ®ång thêi th¶i ra m«i tr−êng CO2 vµ c¸c chÊt ®éc nh−: NH4OH, H2S... g©y ®éc h¹i cho c¸, lµm c¸ næi ®Çu. Th−êng trong 1 lÝt n−íc cã 5. 105 quÇn thÓ Mycrocystis cã thÓ lµm cho c¸ bÞ tróng ®éc, trong c¸c ®èi t−îng c¸ nu«i th× c¸ mÌ hoa gièng dÔ mÉn c¶m nhÊt. NÕu lªn ®Õn 10. 105 quÇn thÓ Mycrocystis trong 1 lÝt n−íc, c¸ mÌ tr¾ng, c¸ tr¾m chÕt, thËm chÝ chóng cã thÓ chÕt hµng lo¹t. t¶o Mycrocystis bªn ngoµi cã mµng bäc nªn c¸ ¨n vµo kh«ng tiªu ho¸ ®−îc. A B H×nh 390: A. Mycrocystis areuginesa; B. Mycrocystis areuginesa në hoa mµu xanh lam
422 Bïi Quang TÒ * Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ: Trong c¸c ao −¬ng nu«i c¸ trong mïa nhiÖt ®é cao cÇn chó ý n¹o vÐt bít bïn ao vµ th−êng xuyªn thay n−íc ®¶m b¶o m«i tr−êng trong s¹ch h¹n chÕ Mycrocystis ph¸t triÓn. NÕu ph¸t hiÖn trong ao ph¸t triÓn nhiÒu t¶o Mycrocystis cã thÓ dïng CuSO4 víi nång ®é 0,7 ppm phun kh¾p ao lóc dïng CuSO4 cÇn theo dâi nÕu c¸ cã hiÖn t−îng næi ®Çu ph¶i b¬m n−íc trong s¹ch vµo. 2.2. C¸ bÞ tróng ®éc do t¶o Psymnesium (H×nh 391). - Gièng t¶o Psymnesium g©y ®éc cho c¸ cã c¸c loµi sau: Psymnesium saltans Massart Psymnesium parvum Carter Psymnesium minutum Carter T¶o Psymnesium ph¸t triÓn m¹nh trong c¸c ao nu«i c¸ lµm cho c¸ chÕt. Psymnesium saltans cã v¸ch tÕ bµo máng, d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö cã thÓ thÊy phiÕn v¶y máng nhá ®Ëy lªn bÒ mÆt c¬ thÓ lóc cßn sèng h×nh d¹ng biÕn ®æi cã lóc h×nh bÇu dôc, lóc h×nh trøng, h×nh ®Õ dµy, h×nh trßn... kÝch th−íc c¬ thÓ 6-7 x 6-11 μm. §o¹n tr−íc c¬ thÓ cã 3 tiªn mao: Tiªn mao gi÷a ng¾n kh«ng ho¹t ®éng, 2 tiªn mao bªn dµi gÊp r−ìi chiÒu dµi c¬ thÓ lµ c¬ quan di ®éng, gèc cña tiªn mao cã bäc co bãp. Hai bªn c¬ thÓ cã 2 d¶i s¾c tè mµu vµng. A B C H×nh 391: T¶o Psymnesium saltas Kutz: A- h×nh vÏ tæng qu¸t; B- h×nh KHV§T; C- vá cña mµng tÕ bµo thÊy rç c¸c vÈy máng (h×nh KHV§T)
423 BÖnh häc thñy s¶n- PhÇn 4 Ph−¬ng thøc sinh s¶n th−êng ph©n däc theo c¬ thÓ vµ tiÕn hµnh sinh s¶n vµo ban ®ªm nªn ban ngµy Ýt nh×n thÊy. Psymnesium ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng pH cao, nhiÖt ®é cao vµ ®é muèi réng (1-30%o ) nh−ng thÝch hîp ë ®é muèi trªn d−íi 30%0. Psymnesium cã kh¶ n¨ng ph©n tiÕt ra ®éc tè vµ chÊt lµm vì tÕ bµo m¸u. Theo Uitzur vµ Shilo 1970 ®éc tè cña gièng t¶o nµy lµ 1 chÊt mì protein (Protio lipid). HiÖn nay còng cã mét sè nhµ khoa häc cho ®éc tè lµ chÊt glucolipid vµ galacto lipid (mì ®−êng). ë trong n−íc Psymnesium ph¸t triÓn ë mËt ®é 3,75 - 62,50. 106 tÕ bµo/lÝt n−íc ®Òu cã thÓ lµm cho c¸ chÕt, n−íc trong thuû vùc cã mµu vµng n©u. C¸c loµi c¸ khi bÞ tróng ®éc triÖu chøng cã kh¸c nhau lóc míi b¾t ®Çu c¸ mÌ nh¹y c¶m nhÊt tËp trung vµo bê ao sau ®ã møc ®é ngé ®éc t¨ng lªn, tÊt c¶ c¸c loµi c¸ tËp trung lªn mÆt n−íc gÇn bê, ®Çu chóc vµo bê vµ kh«ng ho¹t ®éng tiÕp theo c¸c loµi l−¬n, ch¹ch vµ c¸c loµi c¸ ®¸y, næi lªn mÆt n−íc, tr−ên lªn bê, c¸ mÌ b¾t ®Çu chÕt. C¸c loµi c¸ trong ao cã tiÕng ®éng t¹m thêi ph©n t¸n nh−ng lËp tøc tËp trung l¹i ngay. Lóc nµy c¸ bÞ ngé ®éc t−¬ng ®èi nghiªm träng nh−ng nÕu cã biÖn ph¸p cÊp cøu kÞp thêi th× c¸ vÉn sèng ®−îc. tr¸i l¹i nÕu c¸ bÞ tróng ®éc nÆng h¬n c¸ sÏ tÊp vµo bê mÊt th¨ng b»ng, c¬ thÓ n»m nghiªng, h« hÊp khã kh¨n råi dÇn dÇn sÏ h«n mª khã mµ cÊp cøu ®−îc. * Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ: - Vµo mïa nhiÖt ®é cao cÇn bãn c¸c lo¹i ph©n l©n, ®¹m vµ ph©n h÷u c¬ ®Ó cho c¸c loµi t¶o ph¸t triÓn nã øc chÕ Psymnesium ph¸t triÓn. - §éc tè cña t¶o Psymnesium mÊt t¸c dông trong ®iÒu kiÖn pH d−íi 6 do ®ã bãn vµo m«i tr−êng n−íc mét l−îng muèi acid th× cã thÓ gi¶m ®éc cho c¸ nh−ng gi¸ thµnh cao, c¬ së s¶n xuÊt khã ¸p dông. - Khi ph¸t hiÖn cã nhiÒu t¶o Psymnesium ph¸t triÓn dïng Amonium sulphate 10-17 ppm phun ®Òu kh¾p ao. Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng dïng ®Ó cÊp cøu c¸ ®· ngé ®éc vµ mét sè loµi c¸ giai ®o¹n c¸ bét. 2.3. C¸ bÞ tróng ®éc do mét sè gièng t¶o gi¸p (H×nh 392,393). T¶o gi¸p g©y ®éc cho c¸ th−êng gÆp mét sè gièng sau ®©y: Peridinium, Gymnodinium, Ceratium. T¶o gi¸p gi÷a tÕ bµo cã mét r·nh ngang vµ mét r·nh däc rÊt râ, mçi r·nh mäc mét tiªn mao. - Gièng Peridinium: V¸ch tÕ bµo cã m¶nh gi¸p, mµu vµng n©u, c¬ thÓ h×nh trøng, h×nh ®a gi¸c, v¸ch tÕ bµo dµy, d−íi v¸ch cã c¸c u låi nhá, r·nh ngang nhá, r·nh däc mê. - Gièng Gymnodinium: TÕ bµo t¶o h×nh gÇn trßn, gi÷a tÕ bµo 2 r·nh rÊt râ, cã 2 tiªn mao mäc tõ chç giao nhau gi÷a 2 r·nh, v¸ch tÕ bµo lé râ, mµu c¬ thÓ xanh lam. - Gièng Ceratium: C¬ thÓ phÇn tr−íc vµ phÇn sau cã gai, h×nh d¹ng tÕ bµo h¬i gièng má neo, m¶nh gi¸p dµy vµ râ th−êng cã v©n hoa chia gi¸p ra nhiÒu m¶nh. C¸c gièng t¶o gi¸p trªn ph¸t triÓn m¹nh ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, ao hå lo¹i nhá, cã nhiÒu mïn b· h÷u c¬, pH cao, ®é cøng lín. Mçi khi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thay ®æi ®ét ngét, t¶o gi¸p khã thÝch nghi nªn dÔ bÞ tiªu diÖt.
424 Bïi Quang TÒ 1 2 3 H×nh 391: T¶o gi¸p: 1- Gièng t¶o gi¸p Gymnodinium Stein; 2,3- Gièng t¶o gi¸p Peridinium Ehrenb A B C D E H×nh 392: T¶o gi¸p: A- Gymnodinium (KHV§T); B- Pyrodinium (KHV§T); C- Gyrosigma; D- Ceratium; E-Dinophysis; T¶o gi¸p ®¹i bé phËn lµ thøc ¨n tèt cña c¸ nh−ng mét sè gièng t¶o gi¸p ë trªn c¸ ¨n vµo kh«ng tiªu ho¸ ®−îc nÕu trong ao hå nu«i c¸ cã sè l−îng nhiÒu, lóc chÕt l¹i g©y ®éc h¹i cho c¸. * Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ: Mçi khi ph¸t hiÖn t¶o gi¸p ph¸t triÓn m¹nh g©y ®éc h¹i cho c¸ cÇn nhanh chãng thay ®æi n−íc biÕn ®æi ®ét ngét cã thÓ øc chÕ t¶o gi¸p ph¸t triÓn. NÕu kh«ng cã kÕt qu¶ th× phun CuSO4 xuèng ao víi nång ®é 0,7 ppm. 2.4. Thñy triÒu ®á (Red tite) “Thñy triÒu ®á” hay “t¶o në hoa” lµ hiÖn t−îng t¶o biÓn ph¸t triÓn bïng næ vÒ sè l−îng. Khi t¶o në hoa cã thÓ lµm cho n−íc biÓn cã mµu ®á (nªn gäi lµ “thñy triÒu ®á”) hoÆc mµu xanh ®en hoÆc mµu xanh x¸m. T¶o në hoa lµ do vïng biÓn bÞ « nhiÔm vµ t¶o chÕt ®· g©y ®éc cho t«m c¸ sèng trong vïng ®ã (h×nh 393,394).
425 BÖnh häc thñy s¶n- PhÇn 4 Vïng biÓn ViÖt Nam ®· cã hiÖn t−îng triÒu ®á tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû 20, n¨m 1993-1994 ë vïng biÓn Sãc Tr¨ng, mòi Cµ Mau ng− d©n ®¸nh c¸ cho biÖt cã hiÖn t−îng n−íc biÓn ®á nh− n−íc phï sa. §Çu thÕ kû 21 pháng vÊn nh÷ng ng−êi ®i ®¸nh c¸ trªn biÓn th× cã 60% ng− d©n nãi lµ cã gÆp n−íc biÓn ®á (triÒu ®á). TriÒu ®á xuÊt hiÖn ë biÓn B×nh ThuËn trung tuÇn th¸ng 7/2002 vµ biÓn Nha Trang cuèi th¸ng 7/2002. BiÓn B×nh ThuËn tõ Cµ N¸ ®Õn Phan RÝ triÒu ®á lan réng kho¶ng 30km, khu vùc thiÖt h¹i nhÊt dµi kho¶ng 15km réng 5km tÝnh tõ bê. N−íc biÓn ®Æc qu¸nh nh− n−íc ch¸o lo·ng, ®Çu tiªn lµ mµu ®á sau chuyÓn mµu xanh ®en. T¶o (Phaeocystis globosa- mËt ®é lªn tíi 25 triÖu tÕ bµo/lÝt) në hoa t¸p vµo bê vµ tµn lôi, t¹o thµnh líp bïn dµy 5-10cm. ChØ tÝnh riªng c¸ song, t«m hïm nu«i lång chÕt hµng lo¹t, −íc tÝnh thiÖt h¹i hµng chôc tû ®ång (theo b¸o Thanh Niªn 30/7/2002). H×nh 393: triÒu ®á H×nh 394: lång nu«i c¸ chÕt do triÒu ®á H×nh 395: c¸ chÕt do triÒu ®á (biÓn B×nh H×nh 396: do triÒu ®á n−íc biÓn ®Æc qu¸nh nh− ch¸o, mµu n©u ®á ThuËn 7/2002)
426 Bïi Quang TÒ Ch−¬ng 13 sinh vËt h¹i ®éng vËt thuû s¶n 1. Thùc vËt h¹i c¸. 1.1. Rong m¹ng l−íi g©y h¹i cho c¸ (Hydrodictyon neticulatum Lacgerheim) (H×nh 397) Rong m¹ng l−íi thuéc hä Hydrodictyonceae, bé t¶o lôc cÇu (Chlorococcales) líp t¶o lôc. Rong m¹ng l−íi cã quÇn thÓ lín th−êng tån t¹i trong nh÷ng vïng n−íc tï nhÊt lµ c¸c ao nu«i c¸. Ban ®Çu nã kÕt l¹i thµnh mét khèi nhá sau lín dÇn kho¶ng 8-20 cm næi lªn mÆt n−íc gièng nh− tói l−íi nªn gäi lµ t¶o m¹ng l−íi. M¾t l−íi cña quÇn thÓ to nhá kh«ng æn ®Þnh. Th−êng do 5-6 tÕ bµo hîp l¹i mµ thµnh, lóc nhiÖt ®é cao ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thÝch hîp nã ph¸t triÓn m¹nh h×nh thµnh nhiÒu m¾t l−íi c¸ trong ao ho¹t ®éng m¾c vµo l−íi kh«ng tho¸t ra ®−îc, c¸ sÏ chÕt. H×nh 397: Hydrodictyon reticulatum Lagerheim * Ph−¬ng ph¸p phßng trõ: - Dïng CuSO4 nång ®é 0,7ppm r¾c xuèng ao cã thÓ tiªu diÖt t¶o Hydrodictyaceae. - Dïng v«i tÈy ao tr−íc lóc th¶ c¸. 1.2. T¶o Zygnemataceae (H×nh 398). Hä tinh lôc t¶o (Zygnemataceae) g©y h¹i cho c¸ th−êng gÆp ë c¸c gièng sau: Spirogyra, Mougestia, Zygnema. Hä tinh lôc t¶o, c¬ thÓ h×nh trô, dµi kh«ng ph©n nh¸nh. - Gièng Spirogyra, mçi tÕ bµo cã 1-14 sîi thÓ s¾c tè h×nh xo¾n èc, mçi sîi cã nhiÒu h¹ch protein. - Gièng t¶o Zygnema cã 2 thÓ s¾c tè h×nh d¹ng h×nh d¹ng l−íi ng«i sao vµ mét h¹ch protein. Ngoµi thÓ s¾c tè ra mçi tÕ bµo t¶o cã h¹ch tÕ bµo. C¸c gièng t¶o lôc trªn th−êng ph¸t triÓn m¹nh ë nh÷ng r·nh m−¬ng n−íc c¹n vµ ven ao, lóc ®Çu c¬ thÓ giµ ®øt ra n»m ë ®¸y ao sau ®ã ph¸t triÓn dÇn thµnh tõng bói gièng nh− b«ng næi lªn mÆt n−íc biÕn thµnh mµu vµng xanh, dïng tay sê thÊy nhít. C¸c gièng t¶o trªn ®Òu lµ t¶o ®¬n bµo nh−ng tËp hîp l¹i thµnh quÇn thÓ, nh×n bÒ ngoµi th−êng khã ph©n biÖt sù sai kh¸c cña gièng mµ d−íi kÝnh hiÓn vi míi thÊy râ cÊu taä cña nã.
427 BÖnh häc thñy s¶n- PhÇn 4 C¸c gièng t¶o nµy trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ sinh s¶n, tiªu hao mét l−îng lín muèi v« c¬ lµm gi¶m chÊt dinh d−ìng ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña sinh vËt phï du lµ thøc ¨n cña c¸ nªn sinh tr−ëng chËm. T¸c h¹i chñ yÕu lµ t¶o thµnh tõng bói, c¸ b¬i léi m¾c vµo, c¸ bét kh«ng tho¸t ra ®−îc nªn bÞ chÕt. * BiÖn ph¸p phßng trõ: §Ó ®Ò phßng dïng v«i tÈy ao tr−íc khi th¶ c¸ vµo −¬ng nu«i nhÊt lµ ao −¬ng c¸ h−¬ng, c¸ gièng. NÕu ph¸t hiÖn cã t¶o Zygnemataceae ph¸t triÓn m¹nh dïng CuSO4 nång ®é 0,7 ppm trong toµn ao cã thÓ tiªu diÖt chóng cã hiÖu qu¶. 1 2 3 H×nh 398: Hä t¶o lôc Zygnemataceae : 1. Gièng Spirogyra; 2. Gièng Mougestia; 3. Gièng Zygnema. 2. Gi¸p x¸c ch©n chÌo Copepoda g©y h¹i cho c¸. Copepoda lµ phï du ®éng vËt lµm thøc ¨n cho c¸ con, c¸ lín cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao nh−ng mét sè gièng loµi l¹i lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm ®èi víi trøng c¸ vµ c¸ bét. Do ®ã trong qu¸ tr×nh sinh s¶n nh©n t¹o c¸c loµi c¸ nu«i, nÕu n−íc dïng ®Ó cho ®Î vµ Êp trøng kh«ng läc kü sÏ dÉn ®Õn tæn thÊt nghiªm träng cho s¶n xuÊt. §èi víi c¸ bét sau khi në trong vßng 5 ngµy tuæi Copepoda lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm nh−ng sau ®ã chuyÓn dÇn thµnh thøc ¨n quan träng cña c¸c loµi c¸ nu«i, nhÊt c¸ giai ®o¹n −¬ng c¸ h−¬ng, c¸ gièng. Mét sè gièng gi¸p x¸c g©y t¸c h¹i cho trøng c¸ vµ c¸ bét nh−: Sinodiaptomus, Thermocyclops, Misocyclops (h×nh 399). * BiÖn ph¸p phßng trõ: §Ó ®Ò phßng Copepoda ph¸t triÓn sè l−îng cao g©y t¸c h¹i cho c¸ bét vµ trøng c¸, cÇn sö dông c¸c biÖn ph¸p sau ®©y: • N−íc dïng ®Ó Êp trøng c¸, cÇn läc kü kh«ng ®Ó Copepoda lät vµo bÓ n−íc ®· läc, bÓ läc nªn th¶ Ýt c¸ mÌ hoa ®Ó c¸ ¨n bít Copepoda cã trong n−íc ®· xö lý. • C¸ tiªu hÕt no·n hoµng tèt nhÊt sau khi në 5 ngµy tuæi míi th¶ ra ao −¬ng. • Ao −¬ng c¸ bét dïng v«i tÈy kü, sau khi tÈy b¸n lãt vµ cho n−íc vµo mét thêi gian ng¾n cÇn th¶ c¸ ngay, ®ång thêi trong ao cho Ýt c¸ mÌ hoa.
428 Bïi Quang TÒ 1a 4a 1b 2 4 1 4a 3 H×nh 399: Mét sè gi¸p x¸c g©y t¸c h¹i cho c¸. 1. Thermocyclops oithonoides (Frieslam) nh×n mÆt l−ng con c¸i ®· tr−ëng thµnh. (1a. §èt thø 3 nh¸nh trong cña ®«i ch©n b¬i thø 4;1b. §«i ch©n thø 5) 2. Thermocyclops oithonoides tiÕp xóc víi tõng giai ®o¹n ph«i nang, trong mµng trøng cã 3 con Thermocyclops oithonoides mµng trøng ®ôc thñng 3 lç, trøng ®· chÕt vµ b¾t ®Çu thèi. 3. Bông c¸ bét bÞ Thermocyclops ®ôc thñng, ®u«i c¸ bÞ Thermocyclops b¸m ®Ó hót dinh d−ìng. 4. Sinodiaptomus sars Rylov: Nh×n mÆt l−ng con c¸i ®· tr−ëng thµnh. (4a. §o¹n cuèi cña nhanh ch©n n¾m gi÷.;4b. §«i ch©n b¬i thø 5 cña con ®ùc ) Qua theo dâi t¸c h¹i cña c¸c gièng trªn, ®èi víi trøng c¸ vµ c¸ bét trong vßng 5 ngµy tuæi th−êng rÊt nghiªm träng ®· ¶nh h−ëng ®Õn tû lÖ ra bét, cßn sau 5 ngµy tuæi th× c¸ bét ®uæi b¾t cyclop ®Ó lµm måi ¨n. 3. Søa g©y h¹i trong ao nu«i t«m Søa thuéc ngµnh ruét khoang Coelenterata lµ c¸c loµi søa sèng tr«i næi ë biÓn, ven biÓn n«ng vµ cöa s«ng (h×nh 400, 401). ë biÓn n−íc ta cã nhiÒu loµi søa, phæ biÕn lµ søa miÖng rÔ (Rhizostomida); doi biÓn, søa löa, søa chØ (Chiropsalmus) vµ søa vu«ng (Charybdea) kÝch th−íc nhá (kh«ng qu¸ vµi cm) chóng g©y ngøa. Søa xuÊt hiÖn vµo mïa hÌ, ®Æc biÖt th¸ng 4-7, theo n−íc triÒu vµo vïng n−íc lî cöa s«ng. Søa ®¬n tÝnh, tÕ bµo sinh dôc khi chÝn qua miÖng søa ra ngoµi, thô tinh råi ph¸t triÓn thµnh Êu trïng planula “trøng n−íc” cã l«ng b¬i. Sau mét thêi gian b¬i trong n−íc, Êu trïng b¸m ®Çu tr−íc xuèng ®¸y, ®Çu ®èi diÖn thñng thµnh lç miÖng råi mäc vµnh tua miÖng bao quanh, chuyÓn thµnh d¹ng thuû tøc cã cuèng dµi (scyphistoma) cã kh¶ n¨ng mäc chåi. Vßng tua miÖng sau ®ã rông ®i vµ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh c¾t ®o¹n ®Ó cho mét chång c¸ thÓ cã lç miÖng h−íng lªn phÝa trªn xÕp nh− chång ®Üa, mçi c¸ thÓ gäi lµ mét ®Üa søa. LÇn l−ît tõ trªn xuèng d−íi ®Üa søa chuyÓn sang sèng tr«i næi b»ng c¸ch lËt ngöa trë l¹i, lç miÖng chuyÓn xuèng d−íi (h×nh 400). Trøng hoÆc Êu trïng søa theo n−íc vµo c¸c ao nu«i t«m ph¸t triÓn thµnh søa tr−ëng thµnh, chóng ¨n sinh vËt phï du vµ c¸ con lµm gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng n−íc, ®ång thêi khi chÕt tiÕt ra chÊt ®éc cã h¹i cho ao nu«i t«m. VÝ dô th¸ng 4-5/2001 (theo Bïi Quang TÒ) mét sè ao nu«i t«m só ë Qu¶ng X−¬ng, HËu Léc- Thanh Ho¸, Kim S¬n- Ninh B×nh, Yªn H−ng- Qu¶ng Ninh søa ®· ph¸t triÓn dµy ®Æc trong ao nu«i g©y ®éc vµ lµm chÕt t«m.
429 BÖnh häc thñy s¶n- PhÇn 4 H×nh 400: S¬ ®å cÊu t¹o søa (theo Dogiel): 1- thuú miÖng; 2- lç miÖng; 3- tua bê dï; 4- r«pali; 5- èng vÞ vßng; 6- èng vÞ phãng x¹; 8- d©y vÞ; 9- khoan vÞ; 10- mÆt trªn dï; 11- mÆt d−íi dï; 12- tÇng keo. H×nh 401: Vßng ®êi cña søa Aurelia aurita (theo Pechenik): 1- Planula; 2- Scyphistoma (d¹ng thuû tøc cã cuèng); 3- Strobila (d¹ng chång ®Üa); 4- Ephyra (®Üa søa); 5,6- Søa c¸i vµ søa ®ùc tr−ëng thµnh; 7- TuyÕn sinh dôc; 8- No·n; 9- Tinh trïng; 10- Trøng; 11- Chåi; 12- Tua miÖng.