Bồi dưỡng động cơ học tập môn Vật lí đại cương cho học viên Trường Sĩ quan Kĩ thuật quân sự

VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 431 (Kì 1 - 6/2018), tr 46-48<br /> <br /> BỒI DƯỠNG ĐỘNG CƠ HỌC TẬP MÔN VẬT LÍ ĐẠI CƯƠNG<br /> CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG SĨ QUAN KĨ THUẬT QUÂN SỰ<br /> Trần Ngọc Dũng - Trường Sĩ quan Kĩ thuật quân sự<br /> Nguyễn Đình Thước - Trường Đại học Vinh<br /> Ngày nhận bài: 28/03/2018; ngày sửa chữa: 15/04/2018; ngày duyệt đăng: 27/04/2018.<br /> Abstract: The quality of training courses at universities in general and at Military Engineering<br /> Officer School in particular depends on many factors, particularly learner’s study motivation.<br /> Study motivation motivates students to acquire knowledge and professional skills. In this article,<br /> authors propose some solutions to encourage motivation in studying General Physics for<br /> students at Military Engineering Officer School with aim to improve quality of studying this<br /> module at school.<br /> Keywords: Study motivation, General Physics, Military Engineering Officer School.<br /> 1. Mở đầu<br /> Môn Vật lí đại cương thuộc khối kiến thức cơ bản<br /> trong chương trình đào tạo ở các trường đại học kĩ thuật.<br /> Chất lượng dạy học môn Vật lí đại cương có ý nghĩa quan<br /> trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ nâng cao chất lượng<br /> đào tạo sĩ quan kĩ thuật quân sự. Một trong những yếu tố<br /> quyết định chất lượng đào tạo là động cơ học tập của học<br /> viên (HV). Hiểu và quan tâm đầy đủ đến sự phát triển<br /> động cơ cho phép tổ chức tốt các hoạt động học tập của<br /> HV. Bài viết đề cập vấn đề bồi dưỡng động cơ học tập<br /> cho HV Trường Sĩ quan Kĩ thuật quân sự.<br /> 2. Nội dung nghiên cứu<br /> 2.1. Động cơ học tập Vật lí đại cương của học viên<br /> Trường Sĩ quan Kĩ thuật quân sự<br /> 2.1.1. Một số quan niệm về động cơ học tập<br /> Những thành tựu lí luận về hoạt động tâm lí của<br /> A.N. Leonchiev [1] đã được vận dụng vào dạy học<br /> trong nhà trường, nhờ đó giải quyết được nhiều vấn đề<br /> thực tiễn. Có thể mô hình hóa cấu trúc tâm lí của hoạt<br /> động, được xây dựng bởi 6 thành tố, chia thành 02 loại:<br /> 1) Hoạt động - hành động - thao tác; 2) Động cơ - mục<br /> đích - phương tiện, các thành tố đó có mối quan hệ và<br /> tác động lẫn nhau. Khái niệm hoạt động gắn liền với<br /> khái niệm động cơ, không có hoạt động nào là không<br /> có động cơ. “Đối tượng của hoạt động là động cơ thực<br /> sự của hoạt động” [1; tr 16]; phân biệt hoạt động này<br /> với hoạt động khác là ở chỗ động cơ của chúng khác<br /> nhau. Cấu trúc của hoạt động học giống với cấu trúc<br /> tâm lí của hoạt động.<br /> Có thể hiểu, động cơ học tập của người học là yếu tố<br /> tâm lí, phản ánh đối tượng có khả năng thỏa mãn nhu<br /> cầu, nó định hướng, thúc đẩy và duy trì hoạt động học<br /> tập của người học. Khi người học có động cơ học tập sẽ<br /> tích cực, tự giác và đạt kết quả cao trong học tập.<br /> <br /> 46<br /> <br /> Động cơ học tập của người học gồm 3 thành phần<br /> cơ bản: nhận thức; thái độ và cảm xúc; ý chí và hành<br /> động. Để đánh giá động cơ học tập của người học, có<br /> thể dựa vào những biểu hiện của các thành tố cấu trúc<br /> của động cơ học tập: 1) Nhận thức về hoạt động học<br /> tập; 2) Tính tích cực (hay không tích cực) trong việc<br /> thực hiện hoạt động học tập; 3) Thái độ và cảm xúc của<br /> người học đối với hoạt động học tập. Đây chính là 3 tiêu<br /> chí để đánh giá động cơ học tập của người học trong<br /> quá trình học tập.<br /> Quá trình hình thành và phát triển động cơ học tập<br /> của người học có thể được thúc đẩy từ bên trong và bên<br /> ngoài. Tác động bên trong bằng mâu thuẫn nhận thức,<br /> mâu thuẫn giữa nhiệm vụ mới cần giải quyết và khả năng<br /> hiện có của người học, cần tìm một giải pháp, xây dựng<br /> kiến thức mới. Việc thường xuyên tham gia giải quyết<br /> những mâu thuẫn này sẽ tạo thói quen, sự yêu thích, tính<br /> tích cực và tự giác học tập của người học; hoạt động học<br /> tập đạt kết quả cao thì động cơ học tập sẽ càng được củng<br /> cố. Tác động bên trong hình thành động cơ học tập tích<br /> cực của người học chính là nhận thức đúng về mục tiêu<br /> của hoạt động học tập; tích cực, tự chủ và sáng tạo khi<br /> thực hiện nhiệm vụ học tập, hứng thú học tập, có tinh<br /> thần trách nhiệm đối với hoạt động học tập của bản thân.<br /> Còn tác động bên ngoài đối với động cơ học tập, có thể<br /> kể tới môi trường học tập của nhà trường quân đội, sự<br /> động viên của gia đình,... Những tác động nêu trên đối<br /> với động cơ học tập cần được khai thác trong quá trình<br /> dạy học trong nhà trường.<br /> 2.1.2. Thực trạng động cơ học tập môn Vật lí đại cương<br /> của học viên Trường Sĩ quan Kĩ thuật quân sự<br /> Trong chương trình đào tạo của Trường Sĩ quan Kĩ<br /> thuật quân sự, môn Vật lí đại cương được học từ năm thứ<br /> nhất. Chúng tôi đã tiến hành điều tra động cơ học tập môn<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 431 (Kì 1 - 6/2018), tr 46-48<br /> <br /> Vật lí đại cương của các HV năm thứ nhất (điều tra về<br /> nhận thức khoa học): trong học kì I của năm học 20162017 đã thực hiện khảo sát 147 HV; khảo sát 139 HV<br /> trong học kì I của năm học 2017-2018. Động cơ học tập<br /> Vật lí đại cương của HV được chia thành 4 mức độ: rất<br /> tốt, tốt, trung bình và không đạt yêu cầu. Kết quả điều tra<br /> xem bảng sau:<br /> Thời<br /> gian<br /> Học kì 1<br /> năm học<br /> 20162017<br /> Học kì 1<br /> năm học<br /> 20172018<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> đạt rất<br /> tốt<br /> (%)<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> đạt tốt<br /> (%)<br /> <br /> Tỉ lệ đạt<br /> mức trung<br /> bình (%)<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> không<br /> đạt (%)<br /> <br /> 6,8<br /> <br /> 54,4<br /> <br /> 38,8<br /> <br /> 0<br /> <br /> 6,5<br /> <br /> 68,3<br /> <br /> 25,2<br /> <br /> 0<br /> <br /> Có thể thấy, động cơ học tập Vật lí đại cương của<br /> HV còn chưa cao, tỉ lệ động cơ học tập của HV ở mức<br /> trung bình còn lớn. Phân tích nguyên nhân động cơ học<br /> tập của các nhóm đối tượng có động cơ khác nhau,<br /> chúng tôi nhận thấy: Sau kì thi vào đại học, các HV<br /> được học tập và rèn luyện trong môi trường quân đội.<br /> Do môi trường học tập ở bậc đại học hoàn toàn mới đối<br /> với HV, bên cạnh đó các em còn phải rèn luyện trong<br /> môi trường quân đội, khác xa với thời gian học tập ở<br /> trường phổ thông,... là những khó khăn, thách thức đối<br /> với họ. Do vậy, HV cần nhận thức đầy đủ về: nhiệm vụ<br /> học tập và rèn luyện ở nhà trường quân đội; chính sách<br /> ưu tiên của xã hội; chuẩn mục tiêu đào tạo sĩ quan kĩ<br /> thuật quân sự.<br /> Vật lí đại cương là môn học được giảng dạy trong<br /> năm thứ nhất của chương trình đào tạo kĩ sư các ngành<br /> kĩ thuật ở bậc đại học. Với một số đặc điểm cơ bản đối<br /> với HV năm thứ nhất mà chúng tôi vừa nêu trên là<br /> nguyên nhân dẫn đến động cơ học tập môn Vật lí đại<br /> cương của HV Trường Sĩ quan Kĩ thuật quân đã xuất<br /> hiện các nhóm có mức động cơ học tập khác nhau.<br /> 2.2. Một số biện pháp bồi dưỡng động cơ học tập cho<br /> học viên Trường Sĩ quan Kĩ thuật quân sự trong quá<br /> trình dạy học môn Vật lí đại cương<br /> Động cơ học tập được hình thành và phát triển trong<br /> quá trình học tập của HV. Vì vậy, để bồi dưỡng động cơ<br /> học tập của HV cần có những biện pháp cụ thể. Dưới đây,<br /> chúng tôi đề xuất một số biện pháp sau:<br /> 2.2.1. Phát huy tính tích cực học tập của học viên trong<br /> quá trình dạy học<br /> <br /> 47<br /> <br /> Tính tích cực học tập về bản chất là tính tích cực nhận<br /> thức, là trạng thái hoạt động của người học đặc trưng bởi<br /> khát vọng, sự cố gắng trong học tập để chiếm lĩnh và vận<br /> dụng tri thức. Nhờ có tính tích cực học tập, người học tự<br /> lực tìm kiếm tri thức để nâng cao hiệu quả và chất lượng<br /> học tập.<br /> Tính tích cực học tập của HV có mối liên hệ đến động<br /> cơ học tập. Động cơ học tập tạo ra hứng thú, hứng thú lại<br /> là cơ sở của tự giác. Hai yếu tố tâm lí: hứng thú và tự giác<br /> tạo nên tính tích cực. Tính tích cực học tập phản ánh tư<br /> duy độc lập, tư duy độc lập là tiền đề của sáng tạo. Ngược<br /> lại, hoạt động học tập một cách tích cực, tự lực và sáng<br /> tạo sẽ phát triển tính tự giác, hứng thú, nhờ đó duy trì và<br /> phát triển động cơ học tập.<br /> Trong quá trình dạy học Vật lí đại cương, giảng viên<br /> (GV) cần lựa chọn nội dung, phương pháp và phương<br /> tiện dạy học phù hợp, sao cho kích thích được hứng thú<br /> của HV trong các hoạt động học tập. Sử dụng những<br /> phương thức tốt nhất để HV tập trung học tập, xác định<br /> rõ được nhiệm vụ học tập, tự giác tham gia xây dựng<br /> bài học, trao đổi và thảo luận; hiểu sâu các kiến thức vật<br /> lí, biết vận dụng những tri thức thu được vào giải quyết<br /> bài toán có nội dung thực tiễn liên quan đến ngành học.<br /> GV cần thường xuyên giao cho HV nhiệm vụ học tập,<br /> vấn đề cần nghiên cứu, qua đó tạo hứng thú, nhu cầu<br /> tìm tòi, nghiên cứu, khám phá cho các em. Trong mỗi<br /> bài giảng, ở từng chủ đề, GV cần thiết kế các tình huống<br /> học tập sao cho kích thích, lôi cuốn được sự tham gia<br /> tích cực, tự chủ của HV và bảo đảm nguyên tắc phân<br /> hóa trong dạy học. GV đưa ra các bài tập sáng tạo, yêu<br /> cầu HV nghiên cứu giải quyết. GV có thể thông qua hệ<br /> thống câu hỏi để định hướng hoạt động tư duy, giúp HV<br /> nắm vững kiến thức và biết vận dụng tri thức một cách<br /> sáng tạo. Với cách thức như vậy, dần tạo ra tính tự giác,<br /> nhu cầu học tập của HV, giúp các em tự tin vào năng<br /> lực học tập của bản thân.<br /> 2.2.2. Bồi dưỡng năng lực tự học cho học viên<br /> Học tập ở bậc đại học chủ yếu là tự học, tự nghiên<br /> cứu, nói cách khác là người học phải có năng lực tự học.<br /> Năng lực tự học là khả năng tự tìm tòi, nhận thức và vận<br /> dụng kiến thức vào tình huống tương tự hoặc tình huống<br /> mới với chất lượng cao.<br /> GV cần bồi dưỡng năng lực tự học cho HV ngay<br /> trong những năm đầu của khóa đào tạo, trang bị cho các<br /> em kiến thức về tự học, cụ thể: biết lập kế hoạch tự học,<br /> thực hiện kế hoạch, điều chỉnh kế hoạch và tự đánh giá;<br /> các phương pháp tự học: cách đọc tài liệu, giáo trình,<br /> cách ghi chép, tra cứu từ điển,...<br /> Có 03 nhóm kĩ năng tự học, gồm: - Nhóm kĩ năng<br /> nhận thức học tập: + Kĩ năng tìm kiếm, khai thác các<br /> <br /> VJE<br /> <br /> Tạp chí Giáo dục, Số 431 (Kì 1 - 6/2018), tr 46-48<br /> <br /> nguồn thông tin;+ Kĩ năng xử lí, tổ chức, đánh giá thông<br /> tin và nội dung học tập; + Kĩ năng áp dụng, biến đổi, phát<br /> triển kết quả nhận thức; - Nhóm kĩ năng giao tiếp, trao<br /> đổi trong học tập: + Kĩ năng trình bày ngôn ngữ bằng văn<br /> bản, bằng lời nói; + Kĩ năng sử dụng các phương tiện<br /> viễn thông và công nghệ thông tin; - Nhóm kĩ năng quản<br /> lí học tập: + Kĩ năng tổ chức môi trường học tập cá nhân;<br /> + Kĩ năng lập kế hoạch học tập; + Kĩ năng tự kiểm tra,<br /> đánh giá kết quả học tập.<br /> Các nội dung của biện pháp bồi dưỡng năng lực tự<br /> học của HV được tiến hành trong các giờ học Vật lí đại<br /> cương. GV bên cạnh việc tổ chức, hướng dẫn cho HV tự<br /> học, tự nghiên cứu tìm kiếm tri thức mới và vận dụng<br /> kiến thức giải quyết các bài toán vật lí, cần giao nhiệm<br /> vụ tự học ở nhà, chuẩn bị báo cáo seminar, thực hiện dự<br /> án học tập,... cho các em.<br /> 2.2.3. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát<br /> triển năng lực người học<br /> Trong quá trình dạy học Vật lí đại cương, cần chú<br /> trọng phát triển năng lực tự học, năng lực phát hiện và<br /> giải quyết vấn đề, năng lực thực nghiệm, năng lực tính<br /> toán và năng lực sáng tạo cho người học trong học tập và<br /> nghiên cứu. Phương pháp dạy học của GV là một trong<br /> những yếu tố quyết định đến kết quả học tập của HV;<br /> thông qua hoạt động học tập, năng lực của người học<br /> được hình thành và phát triển.<br /> Việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực<br /> nhằm tạo cho HV có nhu cầu, hứng thú học tập, nhờ đó<br /> các em tích cực, tự lực tìm tòi nghiên cứu thu nhận kiến<br /> thức và vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết vấn đề.<br /> Thường xuyên tổ chức cho HV tham gia vào các hoạt<br /> động học tập ở các hình thức khác nhau như: thực hiện<br /> các buổi seminar, học theo dự án, thực hành thí nghiệm<br /> vật lí và giải các bài tập vật lí.<br /> 2.2.4. Tổ chức và hướng dẫn học viên tham gia nghiên<br /> cứu khoa học trong quá trình dạy học Vật lí đại cương<br /> Bản chất của hoạt động nghiên cứu khoa học nói<br /> chung là hoạt động tìm tòi, sáng tạo, phát minh nên nhất<br /> thiết phải có 02 dấu hiệu cơ bản là có tính mới và tính<br /> chứng minh. Ngoài ra, hoạt động nghiên cứu khoa học còn<br /> có một số đặc điểm riêng khá quan trọng trong quá trình<br /> đào tạo, đó là: nghiên cứu khoa học phục vụ cho mục đích<br /> học tập; được GV tổ chức và hướng dẫn; là hình thức mở<br /> rộng tri thức, giúp HV phát hiện và giải quyết vấn đề trong<br /> các đề tài nghiên cứu một cách sáng tạo.<br /> Hoạt động nghiên cứu khoa học được bắt đầu từ<br /> hoạt động tái tạo phát minh, thu nhận tri thức và tri thức<br /> về phương pháp nghiên cứu; thu thập các tài liệu học<br /> tập để giải quyết vấn đề, biết lựa chọn nội dung từ các<br /> bài báo, giáo trình, sách chuyên khảo, biết phân tích và<br /> <br /> 48<br /> <br /> đánh giá thông tin, tự xây dựng nội dung của một đề tài<br /> seminar. Do vậy, hoạt động nghiên cứu khoa học đòi<br /> hỏi tư duy sáng tạo, sản phẩm nghiên cứu là cái mới đối<br /> với HV.<br /> Tổ chức, hướng dẫn cho HV Trường Sĩ quan Kĩ thuật<br /> quân sự nghiên cứu các đề tài gắn với quá trình học tập<br /> Vật lí đại cương từ mức độ đơn giản đến phức tạp là một<br /> trong những cách thức tốt nhất để bồi dưỡng năng lực<br /> giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo của các em.<br /> 3. Kết luận<br /> Bồi dưỡng động cơ học tập của HV Trường Sĩ quan<br /> Kĩ thuật quân sự trong quá trình dạy học Vật lí đại<br /> cương cần hướng đến những tác động tích cực vào 3<br /> thành phần cơ bản của động cơ học tập (nhận thức; thái<br /> độ và cảm xúc; ý chí và hành động) của HV. Thực hiện<br /> phối hợp đồng bộ các biện pháp nêu trên trong quá trình<br /> dạy học Vật lí đại cương trong năm học 2017-2018 ở<br /> Trường Sĩ quan Kĩ thuật quân sự đã giúp HV tự nhận<br /> thức được tri thức vật lí cơ bản. Kết quả học tập thông<br /> qua điểm thi môn Vật lí đại cương có điểm số tốt hơn<br /> những năm trước (điểm chuẩn tuyển chọn vào trường<br /> trong những năm qua là ổn định). Đánh giá cả quá trình<br /> thực hiện mục tiêu phát triển năng lực của HV trong quá<br /> trình học tập Vật lí đại cương có tính khả thi, đạt được<br /> kết quả tốt.<br /> Như vậy, hoạt động bồi dưỡng động cơ học tập có ý<br /> nghĩa quyết định đến kết quả học tập và rèn luyện, phát<br /> triển năng lực của người học trong công tác đào tạo ở các<br /> trường đại học nói chung và Trường Sĩ quan Kĩ thuật<br /> quân sự nói riêng.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1] A. N. Leonchiev (1989). Hoạt động ý thức nhân<br /> cách (người dịch: Phạm Minh Hạc, Phạm Hoàng<br /> Gia, Phạm Huy Châu). NXB Giáo dục.<br /> [2] Lương Duyên Bình (chủ biên, 2013). Vật lí đại<br /> cương (tập 1, 2, 3). NXB Giáo dục Việt Nam.<br /> [3] Phan Trọng Ngọ (2005). Dạy học và phương pháp<br /> dạy học trong nhà trường. NXB Đại học Sư phạm.<br /> [4] Nguyễn Thạc (chủ biên) - Phạm Thành Nghị (2009).<br /> Tâm lí học Sư phạm đại học. NXB Đại học Sư phạm.<br /> [5] Đặng Vũ Hoạt - Hà Thị Đức (2003). Lí luận dạy học<br /> đại học. NXB Đại học Sư phạm.<br /> [6] Lê Công Triêm (2005). Sử dụng máy vi tính trong<br /> dạy học vật lí. NXB Giáo dục.<br /> [7] Nguyễn Cảnh Toàn (2001). Quá trình dạy - tự học.<br /> NXB Giáo dục.<br /> <br />