| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Caùc yeáu toá nguy cô cuûa chöûa ngoaøi töû cung<br />
<br />
Buøi Thò Tuù Quyeân1,, Leâ Cöï Linh1<br />
<br />
Ñaây laø baøi vieát toång quan veà yeáu toá nguy cô cuûa chöûa ngoaøi töû cung ñöôïc toång hôïp töø 44 taøi lieäu tham<br />
khaûo caû tieáng Anh vaø tieáng Vieät. Caùc taøi lieäu ñöôïc söû duïng laø caùc baøi baùo khoa hoïc, baùo caùo nghieân<br />
cöùu, baøi baùo toång quan… töø caùc taïp chí khoa hoïc trong nöôùc vaø Quoác teá. Caùc yeáu toá nguy cô cuûa chöûa<br />
ngoaøi töû cung ñaõ ñöôïc ñeà caäp töông ñoái roõ raøng trong caùc taøi lieäu. Nhìn chung, caùc yeáu toá nguy cô<br />
cuûa chöûa ngoaøi töû cung coù theå chia thaønh 3 nhoùm: Caùc yeáu toá nguy cô cao, caùc yeáu toá nguy cô trung<br />
bình vaø caùc yeáu toá nguy cô thaáp. Vieäc bieát caùc yeáu toá nguy cô cuûa chöûa ngoaøi töû cung seõ giuùp caùc nhaø<br />
nghieân cöùu xaây döïng caùc chöông trình can thieäp coù hieäu quaû nhaèm giaûm nguy cô maéc chöûa ngoaøi töû<br />
cung ôû phuï nöõ tuoåi sinh ñeû.<br />
Töø khoùa: Chöûa ngoaøi töû cung, yeáu toá nguy cô<br />
<br />
The risk factors of ectopic pregnancy<br />
Bui Thi Tu Quyen1, Le Cu Linh1<br />
<br />
This article is an overview the risk factors of ectopic pregnancy. We have synthesized from 44<br />
references in both English and Vietnamese. The references are the scientific articles, research<br />
reports, review articles and books from Vietnam and International scientific journals. The risk factors<br />
of ectopic pregnancy have been mentioned quite clearly in the literature. In general, the risk factors<br />
of ectopic pregnancy can be divided into 3 groups: the high-risk, moderate-risk and low-risk.<br />
Understanding about the risk factors of ectopic pregnancy will help researchers develop<br />
interventions that effectively in order to reduce the risk of ectopic pregnancy in reproductive age<br />
women.<br />
Key words: Ectopic pregnancy, risk fators<br />
<br />
Taùc giaû:<br />
Tröôøng Ñaïi hoïc Y teá Coâng coäng<br />
<br />
48 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 9.2013, Soá 29 (29)<br />
λ<br />
<br />
Ngaøy nhaän baøi: 15.7.2013<br />
<br />
λ<br />
<br />
Ngaøy phaûn bieän: 20.7.2013<br />
<br />
λ<br />
<br />
Ngaøy chænh söûa: 30.7.2013<br />
<br />
λ<br />
<br />
Ngaøy ñöôïc chaáp nhaän ñaêng: 5.8.2013<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
1. Ñaët vaán ñeà<br />
Chöûa ngoaøi töû cung (CNTC) hay coøn ñöôïc goïi<br />
laø chöûa laïc choã laø tröôøng hôïp tröùng ñaõ ñöôïc thuï tinh<br />
nhöng khoâng laøm toå vaø phaùt trieån ôû buoàng töû cung.<br />
Bình thöôøng tröùng ñöôïc thuï tinh ôû 1/3 ngoaøi cuûa voøi<br />
tröùng, roài di chuyeån veà buoàng töû cung ñeå laøm toå.<br />
Neáu tröùng khoâng di chuyeån, hoaëc di chuyeån veà<br />
höôùng töû cung roài döøng laïi giöõa ñöôøng, hoaëc bò ñaåy<br />
ra ngoaøi voøi tröùng ñeå laøm toå taïi buoàng tröùng hay<br />
trong oå buïng, seõ gaây ra CNTC[7].<br />
Chöûa ngoaøi töû cung laø moät caáp cöùu saûn khoa caàn<br />
phaûi ñöôïc chaån ñoaùn vaø xöû trí kòp thôøi neáu khoâng coù<br />
theå daãn ñeán vôõ khoái chöûa vaø gaây ngaäp maùu trong oå<br />
buïng, gaây töû vong meï. Coù tôùi 9% töû vong ôû phuï nöõ coù<br />
thai trong voøng 3 thaùng ñaàu laø do CNTC vôõ[11].<br />
CNTC laø nguyeân nhaân quan troïng gaây ra beänh vaø töû<br />
vong meï treân toaøn Theá Giôùi[29]. Cho duø hieän nay coù<br />
nhöõng tieán boä ñaùng keå veà y khoa trong vieäc chaån<br />
ñoaùn vaø ñieàu trò, CNTC vaãn laø nguyeân nhaân chính<br />
trong töû vong meï trong giai ñoaïn 3 thaùng ñaàu thai kyø.<br />
Caùc bieän phaùp phoøng ngöøa CNTC chuû yeáu döïa vaøo<br />
haïn cheá caùc yeáu toá nguy cô (YTNC) vì vaäy coù söï hieåu<br />
bieát ñaày ñuû veà caùc yeáu toá nguy cô cuûa CNTC laø raát<br />
quan troïng. Ñeå coù goùc nhìn y teá coâng coäng veà CNTC<br />
goùp phaàn xaây döïng caùc chöông trình can thieäp phoøng<br />
CNTC chuùng toâi thöïc hieän toång quan naøy vôùi muïc<br />
tieâu: Heä thoáng hoùa caùc yeáu toá nguy cô cuûa CNTC.<br />
<br />
Töø khoùa tìm kieám<br />
- Töø khoaù tieáng Vieät: Chöûa ngoaøi töû cung, nguy<br />
cô chöûa ngoaøi töû cung, chöûa ngoaøi daï con, yeáu toá<br />
nguy cô chöûa ngoaøi töû cung, nguyeân nhaân chöûa<br />
ngoaøi töû cung, thai ngoaøi töû cung.<br />
- Töø khoaù tieáng Anh: Ectopic pregnancy, risk<br />
factor, tubal ectopic pregnancy, fallopian tube,<br />
extrauterine pregnancy.<br />
Nguoàn thu thaäp taøi lieäu: Taøi lieäu ñöôïc thu thaäp<br />
qua caùc taïp chí khoa hoïc vôùi caùc coâng cuï cuûa<br />
Pubmed, Medline, Embase: Journal of Family<br />
planning and Reproductive Health; Lancet;<br />
American Journal of Public Health; Human<br />
Reproduction; Expert Reviews Obstetric and<br />
Gynecologic; The New England Journal of<br />
Medicine; British Medical Journal (BMJ); Taïp chí<br />
nghieân cöùu y hoïc; Taïp chí Y hoïc thöïc haønh; Taïp chí<br />
y teá coâng coäng…Taøi lieäu cuõng ñöôïc thu thaäp qua caùc<br />
thö vieän: Thö vieän quoác gia; Thö vieän ñaïi hoïc Y Haø<br />
Noäi; Thö vieän tröôøng Ñaïi hoïc Y teá coâng coäng; Thö<br />
vieän beänh vieän phuï saûn Trung Öông. Ngoaøi ra, taøi<br />
lieäu trong toång quan coøn ñöôïc thu thaäp qua vieäc<br />
tham khaûo, hoûi caùc ñoàng nghieäp, nhaø nghieân cöùu veà<br />
lónh vöïc lieân quan.<br />
<br />
2.2 Phöông phaùp toång hôïp taøi lieäu<br />
<br />
2. Phöông phaùp<br />
2.1 Phöông phaùp thu thaäp taøi lieäu<br />
Tieâu chuaån choïn: Taøi lieäu söû duïng trong toång<br />
quan ñöôïc choïn theo tieâu chí: Laø caùc baøi baùo khoa<br />
hoïc, coâng trình nghieân cöùu khoa hoïc, baøi vieát toång<br />
quan veà caùc YTNC cuûa CNTC vaø coù baøi toaøn vaên.<br />
Ñöôïc coâng boá töø naêm 2001 trôû laïi ñaây treân caùc taïp<br />
chí khoa hoïc hoaëc ñöôïc löu tröõ taïi caùc thö vieän (baûn<br />
ñieän töû hoaëc baûn in) vôùi ngoân ngöõ laø tieáng Vieät hoaëc<br />
tieáng Anh.<br />
Tieâu chuaån loaïi: Chuùng toâi khoâng söû duïng<br />
nhöõng taøi lieäu ñeà caäp quaù chuyeân saâu veà laâm saøng.<br />
Nhöõng baùo caùo nghieân cöùu (NC) maø côõ maãu quaù<br />
nhoû (döôùi 20 tröôøng hôïp), baùo caùo ca beänh. Chuùng<br />
toâi cuõng loaïi nhöõng baøi coù toùm taét baèng tieáng Anh<br />
hoaëc Vieät nhöng baûn toaøn vaên laø ngoân ngöõ khaùc.<br />
Ngoaøi ra nhöõng taøi lieäu maø cô sôû thoâng tin khoâng roõ<br />
raøng, khoâng ñaùng tin caäy vaø nhöõng taøi lieäu khoâng coù<br />
thoâng tin veà taùc giaû cuõng khoâng ñöôïc söû duïng trong<br />
toång quan.<br />
<br />
Sô ñoà 1. Phöông phaùp toång hôïp taøi lieäu vaø soá löôïng<br />
taøi lieäu ñöôïc duøng<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 9.2013, Soá 29 (29) 49<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
3. Noäi dung<br />
3.1. Caùc taøi lieäu ñöôïc söû duïng trong<br />
toång quan<br />
Toång soá taøi lieäu thu thaäp ñöôïc laø 85, tuy nhieân<br />
chæ coù 44 taøi lieäu ñaït yeâu caàu vaø phuø hôïp ñeå söû duïng<br />
trong toång quan trong ñoù coù 34 taøi lieäu tieáng Anh<br />
(77,3%) vaø 10 taøi lieäu tieáng Vieät (22,7%). Coù 4 taøi<br />
lieäu (9%) ñöôïc xuaát baûn töø 2001 trôû veà tröôùc (1 taøi<br />
lieäu xuaát baûn naêm 1976 veà tröôøng hôïp CNTC ñaàu<br />
tieân); 36,4% taøi lieäu xuaát baûn trong voøng 5 naêm gaàn<br />
ñaây. Caùc taøi lieäu tham khaûo chuû yeáu laø caùc baøi baùo,<br />
baøi toång quan treân taïp chí khoa hoïc, caùc baùo caùo töø<br />
caùc vieän nghieân cöùu, luaän vaên vaø saùch.<br />
3.2 Chöûa ngoaøi töû cung vaø tyû leä maéc CNTC<br />
3.2.1. Chöûa ngoaøi töû cung<br />
Veà töø chuyeân ngaønh, tieáng Anh söû duïng thoáng<br />
nhaát moät töø "Ectopic pregnancy", vôùi tieáng Vieät coù<br />
taøi lieäu söû duïng "chöûa ngoaøi töû cung", coù taøi lieäu söû<br />
duïng: "chöûa ngoaøi daï con", "chöûa laïc choã", "thai<br />
ngoaøi töû cung" hay "mang thai ngoaøi töû cung".<br />
Trong khuoân khoå toång quan naøy chuùng toâi söû duïng<br />
töø "chöûa ngoaøi töû cung".<br />
Chöûa ngoaøi töû cung: Laø tröôøng hôïp tröùng ñöôïc<br />
thuï tinh vaø laøm toå ôû ngoaøi töû cung[7]. Coù tôùi 97%<br />
tröôøng hôïp CNTC coù vò trí ôû voøi töû cung (VTC), vaø<br />
moät tyû leä ít ôû buoàng tröùng, oå buïng hoaëc ôû coå töû cung<br />
[12,28], theo soá lieäu cuûa Beänh vieän Phuï saûn Trung<br />
öông tyû leä CNTC ôû voøi tröùng trong naêm 1999-2000<br />
laø 97,4%, ôû buoàng tröùng (1,8%), coå töû cung (0,28%)<br />
vaø oå buïng (0,14%)[35].<br />
Nguyeân nhaân cô baûn gaây CNTC chính laø söï di<br />
chuyeån cuûa tröùng thuï tinh quaù daøi hoaëc chaäm chaïp<br />
hoaëc khoâng di chuyeån. Söï di chuyeån baát thöôøng<br />
trong VTC thöôøng xaûy ra ôû caùc tröôøng hôïp beänh lyù<br />
VTC hoaëc nhöõng baát thöôøng cuûa VTC, ñaëc bieät laø<br />
caùc toån thöông vieâm nhieãm maõn tính ôû VTC. Nhìn<br />
chung coù hai nhoùm nguyeân nhaân gaây CNTC[7]: 1)<br />
Nguyeân nhaân cô hoïc (toån thöông VTC do vieâm<br />
nhieãm; khoái u ôû VTC; söï baát thöôøng cuûa VTC). 2)<br />
Nguyeân nhaân cô naêng (tröùng ñi voøng; roái loaïn caân<br />
baèng noäi tieát; do baûn thaân phoâi nhö phaùt trieån quaù<br />
nhanh, chöûa nhieàu thai)[6].<br />
3.2.2. Tyû leä maéc chöûa ngoaøi töû cung<br />
Tyû leä môùi maéc cuûa CNTC coù xu höôùng taêng leân<br />
treân toaøn Theá giôùi, tyû leä môùi maéc raát khaùc nhau ôû<br />
caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån, nhìn chung<br />
tyû leä naøy laø khoaûng 0,8%-4,4% trong caùc tröôøng hôïp<br />
50 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 9.2013, Soá 29 (29)<br />
<br />
coù thai[17,18,21,29,38]. Tyû leä CNTC ôû Chaâu AÂu vaø<br />
Myõ laø khoaûng 1-2% phuï nöõ mang thai[18,28,32].<br />
Tính cho nhoùm phuï nöõ 15-49 tuoåi thì tyû leä CNTC<br />
khoaûng 0,1%[15].<br />
ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån hieän nay vaãn coù xu höôùng<br />
taêng leân cuûa CNTC, nhöng tyû leä töû vong do CNTC<br />
laïi giaûm. Nghieân cöùu cuûa Britton Trabert [39] treân<br />
quaàn theå phuï nöõ 15-44 tuoåi cuûa Washington vaø<br />
Idaho trong giai ñoaïn töø 1993-2007 cho thaáy tyû suaát<br />
maéc CNTC hieäu chænh theo tuoåi laø 17,9/10.000 phuï<br />
nöõ-naêm. Tyû suaát naøy trong caùc naêm töø 1993-2004<br />
gaàn nhö töông ñöông vaø taêng trong 3 naêm cuoái<br />
(2005-2007) vôùi tyû suaát maéc 21,1/10.000 phuï nöõnaêm. Neáu tính theo phuï nöõ mang thai thì tyû suaát maéc<br />
CNTC taêng daàn trong giai ñoaïn 15 naêm (19932007) töø 19,2 leân 26,2/1.000 phuï nöõ mang<br />
thai[39].Vieäc gia taêng cuûa tyû suaát môùi maéc CNTC<br />
lieân quan ñeán tình traïng vieâm nhieãm ñöôøng sinh<br />
duïc, vieäc ñieàu trò voâ sinh, tình traïng huùt thuoác laù….ôû<br />
phuï nöõ cuõng gia taêng[15, 32]. Töông töï nhö xu<br />
höôùng cuûa Theá giôùi, tyû leä maéc CNTC ôû Vieät Nam<br />
cuõng coù xu höôùng gia taêng, soá lieäu ghi nhaän taïi Beänh<br />
vieän Phuï saûn trung öông cho thaáy tyû leä CNTC ôû phuï<br />
nöõ mang thai ñaõ taêng töø 1,16% (1988-1992) leân<br />
2,51% (1995) vaø 4,04% (2002-2003)[8].<br />
CNTC coù theå gaây töû vong cho thai phuï khi vôõ<br />
do tình traïng shock do maát maùu caáp[32]. Tyû suaát töû<br />
vong meï do CNTC ôû Florida-Myõ ñaõ taêng töø 0,6<br />
tröôøng hôïp töû vong/100.000 treû ñeû soáng trong giai<br />
ñoaïn 1999-2008 leân 2,5 trong giai ñoaïn 20092010[27]. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån soá lieäu töø 19972002 cho thaáy töû vong do CNTC chieám khoaûng<br />
4,9% caùc tröôøng hôïp töû vong coù lieân quan ñeán sinh<br />
ñeû[40]. ÔÛ Anh, CNTC laø nguyeân nhaân töû vong cuûa<br />
26% caùc tröôøng hôïp töû vong meï ôû giai ñoaïn sôùm cuûa<br />
thai kyø trong caùc naêm töø 2003-2005[40]. Nguyeân<br />
nhaân tyû suaát töû vong meï do CNTC taêng coù lieân quan<br />
ñeán vieäc söû duïng caùc chaát gaây nghieän vaø vieäc trì<br />
hoaõn ñi khaùm thai cuûa phuï nöõ mang thai[27]. Tuy<br />
vaäy, soá lieäu ôû Myõ cho thaáy tyû suaát töû vong do CNTC<br />
giaûm 56,6% (töø 1,15 xuoáng coøn 0,5/100.000 treû ñeû<br />
soáng) trong giai ñoaïn 1980-1984 so vôùi giai ñoaïn<br />
2003-2007[16]. Döï baùo tyû suaát naøy seõ vaøo khoaûng<br />
0,36/100.000 treû ñeû soáng ôû giai ñoaïn 2013-2017.<br />
3.3 Caùc yeáu toá nguy cô cuûa chöûa ngoaøi töû cung<br />
(Baûng 1)<br />
Hieän taïi coøn nhieàu tranh luaän lieân quan ñeán<br />
nguyeân nhaân gaây ra CNTC tuy nhieân coù nhieàu NC<br />
ñaõ chæ ra caùc YTNC lieân quan ñeán CNTC. Haàu heát<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Baûng 1. Caùc yeáu toá nguy cô cuûa chöûa ngoaøi töû cung<br />
<br />
tieàn söû phaãu thuaät VTC coù nguy cô maéc CNTC cao<br />
gaáp 8,8 laàn nhöõng ngöôøi khoâng coù tieàn söû phaãu thuaät<br />
VTC[13], nguy cô naøy trong NC cuûa Nguyeãn Thò<br />
Bích Hieàn laø 5,1 laàn[2]. Caù bieät coù nghieân cöùu gaàn<br />
ñaây cuûa Phaïm Vaên Töï vaø cs ôû beänh vieän Trung<br />
Öông Hueá cho thaáy phaãu thuaät voøi töû cung laøm taêng<br />
khaû naêng CNTC gaáp 57 laàn nhöõng ngöôøi khoâng<br />
phaãu thuaät[9].<br />
Trong NC cuûa Tharaux vaø cs[37] nhöõng ngöôøi<br />
coù tieàn söû phaãu thuaät vuøng khung chaäu coù nguy cô<br />
maéc CNTC cao gaáp 5,8 laàn nhöõng ngöôøi khoâng coù<br />
tieàn söû phaãu thuaät. Moå ñeû cuõng ñöôïc ñeà caäp laø nguy<br />
cô cuûa CNTC cho laàn coù thai sau, NC taïi BV Trung<br />
Öông Hueá treân 518 thai phuï (74 tröôøng hôïp CNTC)<br />
thì nhöõng ngöôøi moå laáy thai coù nguy cô maéc CNTC<br />
laàn mang thai sau cao gaáp 5,3 laàn nhöõng ngöôøi<br />
khoâng moå laáy thai[9].<br />
3.4.3. Tieàn söû chöûa ngoaøi töû cung<br />
<br />
caùc NC xaùc ñònh YTNC laø nghieân cöùu beänh chöùng<br />
taïi caùc beänh vieän.<br />
3.4.1. Tuoåi vaø tuoåi quan heä tình duïc laàn ñaàu<br />
Nhieàu taùc giaû ñeà caäp nguy cô CNTC taêng daàn<br />
theo nhoùm tuoåi[13,32,34,37,40,44]. Nguy cô<br />
CNTC ôû nhoùm tuoåi 30-34 cao gaáp 1,5 laàn nhoùm<br />
tuoåi 25-29, gaáp 2 laàn nhoùm tuoåi döôùi 24; nguy cô<br />
naøy ôû nhoùm tuoåi 35-39 cao gaáp 2,1 laàn so vôùi nhoùm<br />
tuoåi 25-29 vaø gaáp 2,5 laàn nhoùm döôùi 24; vaø ôû nhoùm<br />
tuoåi töø treân 40 tuoåi so vôùi caùc nhoùm tuoåi 25-29 vaø<br />
döôùi 24 laàn löôït laø 3,4 laàn vaø 5,7 laàn [13,37]. NC<br />
cuûa Nguyeãn Thò Bích Hieàn taïi Beänh Vieän E cho<br />
thaáy nguy cô töông ñoái maéc CNTC ôû nhoùm tuoåi 30<br />
trôû leân cao gaáp 3,37 laàn nhoùm döôùi 30 tuoåi[2]. Tuoåi<br />
khoâng nhöõng laø YTNC cuûa CNTC maø coøn laø YTNC<br />
cuûa CNTC nhaéc laïi[3].<br />
Trong YTNC veà tuoåi, moät soá NC cuõng chæ ra<br />
tuoåi coù quan heä tình duïc laàn ñaàu coù lieân quan ñeán<br />
CNTC[13,41]. Nhöõng phuï nöõ coù quan heä tình duïc<br />
laàn ñaàu sôùm (döôùi 18 tuoåi) coù nguy cô maéc CNTC<br />
cao hôn nhöõng phuï nöõ coù QHTD laàn ñaàu khi treân<br />
18 tuoåi.<br />
3.4.2. Tieàn söû phaãu thuaät vuøng chaäu<br />
Tieàn söû phaãu thuaät VTC vaø trieät saûn VTC coù<br />
lieân quan vôùi CNTC[2,9,13,32,40]. Nhöõng ngöôøi coù<br />
<br />
Tieàn söû CNTC laøm taêng nguy cô CNTC thöù<br />
phaùt[9,18,32,36,37,40,44], NC cuûa Bouyer vaø coäng<br />
söï [13] cho thaáy nhöõng ngöôøi coù tieàn söû CNTC 1 laàn<br />
thì nguy cô maéc CNTC cao gaáp 12,5 laàn (95%CI:<br />
7,5-20,9) nhöõng ngöôøi khoâng coù tieàn söû CNTC,<br />
nguy cô naøy ôû nhöõng ngöôøi ñaõ maéc CNTC töø 2 laàn<br />
trôû leân laø 76,6 laàn[13]. NC beänh chöùng cuûa Karaer<br />
vaø coäng söï [19] cuõng cho thaáy nhöõng ngöôøi coù tieàn<br />
söû maéc CNTC coù nguy cô maéc CNTC cao gaáp 13,1<br />
(CI95%: 2,8-61,4) laàn nhöõng ngöôøi khoâng coù tieàn<br />
söû, nguy cô naøy trong NC cuûa Khin vaø cs taïi<br />
Myanmar leân tôùi 28,3 (CI95% töø 5,8- 138,8)[20].<br />
Trong NC cuûa Vöông Tieán Hoøa vaø cs[3] treân<br />
420 phuï nöõ maéc CNTC thì tyû leä CNTC nhaéc laïi<br />
trong giai ñoaïn 2002-2003 laø 11,5%, tyû leä naøy trong<br />
124 phuï nöõ maéc CNTC ñöôïc chaån ñoaùn vaø xöû trí<br />
muoän laø 11,3%[4].<br />
3.4.4. Tieàn söû naïo phaù thai<br />
Trong moät soá NC caùc taùc giaû khoâng tìm thaáy moái<br />
lieân quan giöõa naïo phaù thai vaø CNTC, tuy nhieân<br />
cuõng coù nhieàu NC khaùc laïi chöùng minh coù moái lieân<br />
quan chaët cheõ giöõa naïo phaù thai vaø<br />
CNTC[1,2,5,9,10,13,19,41]. Nguy cô CNTC cao<br />
hôn ôû phuï nöõ coù tieàn söû naïo phaù thai tröôùc ñoù, nhöõng<br />
phuï nöõ naïo phaù thai 1 laàn coù nguy cô maéc CNTC cao<br />
gaáp 1,5-3,0 laàn nhöõng phuï nöõ khoâng naïo phaù thai[5,<br />
9, 13, 15, 19, 21, 44]. Nguy cô naøy ôû nhöõng phuï nöõ<br />
ñaõ naïo phaù thai töø 2 laàn trôû leân cao hôn khoaûng 2,2<br />
ñeán 7 laàn so vôùi nhoùm khoâng naïo phaù thai[13,37].<br />
NC cuûa Nguyeãn Ñöùc Huøng vaø cs[5] taïi Chí LinhTaïp chí Y teá Coâng coäng, 9.2013, Soá 29 (29) 51<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Haûi Döông cuõng cho thaáy nguy cô maéc CNTC ôû<br />
nhöõng phuï nöõ ñaõ töøng naïo huùt thai cao gaáp 3 laàn<br />
(CI95% töø 1,5-6,0) nhöõng phuï nöõ chöa töøng naïo huùt<br />
thai. NC cuûa Leâ Anh Tuaán cho tyû suaát cheânh maéc<br />
CNTC giöõa nhoùm coù tieàn söû huùt ñieàu hoøa kinh<br />
nguyeät ngay tröôùc laàn coù thai naøy vaø nhoùm khoâng<br />
huùt laø 4,4; nhöõng ñoái töôïng caøng huùt ñieàu hoøa kinh<br />
nguyeät nhieàu thì nguy cô maéc CNTC caøng cao[10].<br />
Ñaëc bieät trong NC cuûa Nguyeãn Thò Bích Hieàn [2]<br />
nguy cô maéc CNTC ôû nhoùm phuï nöõ naïo huùt thai 12 laàn vaø nhoùm treân 2 laàn cao gaáp nhoùm chöa naïo huùt<br />
laàn löôït laø 4 laàn vaø 11 laàn. NC cuûa Phaïm Vaên Töï coøn<br />
cho thaáy nguy cô maéc CNTC ôû nhoùm naïo huùt thai 2<br />
laàn cao hôn nhoùm chöa naïo huùt thai ñeán 33 laàn[9].<br />
3.4.5. Caùc phöông phaùp traùnh thai<br />
Thuoác uoáng traùnh thai laøm giaûm nguy cô maéc<br />
CNTC (OR=0,6)[13], nhìn chung caùc phöông phaùp<br />
traùnh thai ñeàu seõ laøm giaûm nguy cô maéc CNTC vì<br />
laøm giaûm khaû naêng coù thai[18,40]. Tuy nhieân khi<br />
phöông phaùp traùnh thai thaát baïi thì ñaët duïng cuï töû<br />
cung<br />
seõ<br />
laøm<br />
taêng<br />
nguy<br />
cô<br />
maéc<br />
CNTC[2,5,9,13,19,37,44], nhöõng ngöôøi söû duïng<br />
duïng cuï töû cung ñeå traùnh thai coù nguy cô maéc CNTC<br />
cao gaáp 2 ñeán 6 laàn nhöõng ngöôøi khoâng ñaët duïng cuï<br />
töû cung. Tuy vaäy cuõng coù nhöõng NC laïi khoâng thaáy<br />
moái lieân quan giöõa duïng cuï töû cung vaø CNTC[10].<br />
Ngoaøi ra nhöõng ngöôøi coù thai sau khi ñaõ thaét oáng<br />
daãn tröùng cuõng coù nguy cô maéc CNTC cao gaáp 9,3<br />
laàn (CI95%: 4,9-18) nhöõng ngöôøi khoâng thaét oáng<br />
daãn tröùng[18].<br />
3.4.6. Vieâm tieåu khung vaø caùc beänh laây truyeàn<br />
qua ñöôøng tình duïc<br />
Tieàn söû vieâm tieåu khung cuõng laø moät YTNC cuûa<br />
CNTC[9,10,14,20,26,31,32,44], nhöõng phuï nöõ coù<br />
tieàn söû vieâm nhieãm tieåu khung coù nguy cô maéc<br />
CNTC cao gaáp 4,0-4,4 laàn nhöõng ngöôøi khoâng coù<br />
tieàn söû[13]. NC beänh chöùng ôû Chí Linh[5] cuõng chæ<br />
ra nhöõng phuï nöõ ñaõ töøng bò vieâm nhieãm ñöôøng sinh<br />
duïc coù nguy cô maéc CNTC cao gaáp 3,7 laàn nhöõng<br />
phuï nöõ khoâng maéc CNTC. NC cuûa Karaer vaø coäng<br />
söï [19] ñöôïc tieán haønh ôû Thoå Nhó Kyø naêm 2006 cuõng<br />
cho thaáy nhöõng phuï nöõ coù tieàn söû vieâm tieåu khung<br />
coù nguy cô maéc CNTC cao gaáp 6,8 laàn nhöõng phuï<br />
nöõ khoâng maéc vieâm tieåu khung. Caù bieät trong NC<br />
taïi beänh vieän E thì nguy cô maéc CNTC ôû nhoùm phuï<br />
nöõ coù tieàn söû vieâm nhieãm ñöôøng sinh duïc cao hôn<br />
nhoùm khoâng vieâm nhieãm laø 9,2 laàn[2].<br />
Trong NC cuûa Khin vaø cs[20] cho thaáy coù tôùi<br />
52 Taïp chí Y teá Coâng coäng, 9.2013, Soá 29 (29)<br />
<br />
13,3% phuï nöõ maéc CNTC coù keát quaû xeùt nghieäm<br />
giang mai (+), tyû leä naøy trong nhoùm khoâng maéc<br />
CNTC laø 3,5%. Trong moät NC thuaàn taäp trong<br />
khoaûng thôøi gian 15 naêm (töø 1985 ñeán 1999) cuûa<br />
Nicola Low vaø coäng söï[22] tieán haønh treân toång soá<br />
43715 phuï nöõ tuoåi töø 15-24 cho thaáy nguy cô maéc<br />
CNTC ôû nhöõng phuï nöõ bò nhieãm naám aâm ñaïo<br />
(chlamydial genital) cao gaáp 1,4 laàn nhöõng phuï nöõ<br />
khoâng maéc.<br />
3.4.7. Khoaûng caùch giöõa hai laàn sinh<br />
NC beänh chöùng cuûa Bouyer[13] cho thaáy<br />
khoaûng caùch giöõa hai laàn sinh daøi (töø 5 naêm trôû leân)<br />
cuõng laø YTNC cuûa CNTC. Nhöõng phuï nöõ coù khoaûng<br />
caùch giöõa hai laàn sinh treân 5 naêm coù nguy cô maéc<br />
CNTC cao gaáp 1,7 laàn nhöõng phuï nöõ coù khoaûng<br />
caùch giöõa hai laàn sinh laø 2-3 naêm.<br />
3.4.8. Voâ sinh<br />
Voâ sinh laø moät YTNC cuûa CNTC[13,32,40,44],<br />
NC cuûa Karaer cho thaáy nhöõng phuï nöõ coù tieàn söû voâ<br />
sinh coù nguy cô maéc CNTC cao hôn nhöõng phuï nöõ<br />
khoâng coù tieàn söû voâ sinh khoaûng 2,5 laàn [19]. Trong<br />
NC beänh chöùng cuûa Bouyer[13], caùc taùc giaû coøn ñeà<br />
caäp ñeán khoaûng thôøi gian voâ sinh vaø thaáy raèng,<br />
nhoùm phuï nöõ coù khoaûng thôøi gian voâ sinh töø 2 naêm<br />
trôû leân coù nguy cô maéc CNTC cao gaáp 2,7 laàn nhöõng<br />
phuï nöõ khaùc[13]. Tuy nhieân CNTC cuõng laø nguy cô<br />
cuûa voâ sinh thöù phaùt, nhö vaäy coù theå thaáy moái quan<br />
heä giöõa voâ sinh vaø CNTC laø töông ñoái phöùc taïp,<br />
ngoaøi ra cuõng coù NC cho thaáy khoâng coù moái lieân<br />
quan giöõa voâ sinh vaø CNTC[1,5,10].<br />
3.4.9. Soá löôïng baïn tình<br />
Moät soá NC cuõng cho thaáy coù moái lieân quan giöõa<br />
soá löôïng baïn tình vaø maéc CNTC[10,13,19,20,44],<br />
nhöõng phuï nöõ coù töø naêm ngöôøi tình trôû leân coù nguy<br />
cô CNTC gaáp 1,6 laàn nhöõng ngöôøi chæ coù 1 ngöôøi<br />
tình[13]. Trong NC cuûa Karaer[19] nhöõng ngöôøi coù<br />
nhieàu hôn 1 baïn tình coù nguy cô maéc CNTC cao gaáp<br />
3,5 laàn nhöõng ngöôøi chæ coù moät baïn tình. NC cuûa Leâ<br />
Anh Tuaán cuõng cho thaáy nhöõng phuï nöõ coù töø 2 baïn<br />
tình trôû leân coù nguy cô maéc CNTC cao gaáp 2,8 laàn<br />
nhöõng ngöôøi coù 1 baïn tình[10].Nguyeân nhaân coù theå<br />
do coù nhieàu baïn tình laøm taêng nguy cô vieâm nhieãm<br />
ñöôøng sinh duïc nhaát laø taêng tyû leä vieâm nhieãm beänh<br />
laây truyeàn qua ñöôøng tình duïc vaø taêng nguy cô maéc<br />
CNTC. NC taïi Chí Linh[1,5] laïi khoâng thaáy coù moái<br />
lieân quan giöõa soá löôïng baïn tình vaø CNTC.<br />
3.4.10. Huùt thuoác laù<br />
Huùt thuoác laù laø YTNC cuûa CNTC ñaõ ñöôïc chæ ra<br />
<br />