intTypePromotion=1
zunia.vn Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z zunia.vn zunia.vn
ADSENSE

Các yếu tố sóng hợp trong ca dao xứ Quảng

Chia sẻ: ViRyucha2711 ViRyucha2711 | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

25
lượt xem
1
download
 
  Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Yếu tố sóng hợp (hay còn gọi là biến thể kết hợp) là dạng biến thể mà ở đó các tín hiệu ngôn ngữ trong cùng một lời ca dao kết hợp với nhau dựa trên những quan hệ từ vựng (từ đơn, từ phức, cụm từ chính phụ, cụm chủ - vị) và quan hệ ngữ nghĩa tương đồng hay tương phản để biểu đạt một nội dung ý nghĩa chung.

Chủ đề:
Lưu

Nội dung Text: Các yếu tố sóng hợp trong ca dao xứ Quảng

CÁC YẾU TỐ SÓNG HỢP TRONG CA DAO XỨ QUẢNG<br /> Phan Thúy Hạnh Trang1<br /> Tóm tắt: Yếu tố sóng hợp (hay còn gọi là biến thể kết hợp) là dạng biến thể mà<br /> ở đó các tín hiệu ngôn ngữ trong cùng một lời ca dao kết hợp với nhau dựa trên những<br /> quan hệ từ vựng (từ đơn, từ phức, cụm từ chính phụ, cụm chủ - vị) và quan hệ ngữ<br /> nghĩa tương đồng hay tương phản để biểu đạt một nội dung ý nghĩa chung. Những kết<br /> hợp này về vị trí có thể là cùng dòng hay cách dòng; về số lượng tín hiệu có thể là<br /> sóng đôi, sóng ba hay nhiều hơn; về quan hệ ngữ nghĩa có thể là tương đồng hay tương<br /> phản . Cái được biểu đạt của tín hiệu biểu trưng sóng hợp không phải là phép cộng<br /> đơn giản của những tín hiệu mà ở khả năng tạo ra sự liên hệ mới dựa trên cơ sở sóng<br /> hợp. Giá trị của sự kết hợp là tạo sự phong phú cho cách hiểu và tăng sức gợi hình,<br /> gợi cảm cho hình tượng ca dao Xứ Quảng.<br /> Từ khóa: Yếu tố sóng hợp, yếu tố thẩm mĩ sóng đôi, yếu tố thẩm mĩ sóng ba,<br /> quan hệ từ vựng, quan hệ ngữ nghĩa.<br /> 1.<br /> <br /> Mở đầu<br /> <br /> Văn học dân gian Quảng Nam hình thành từ những ngày đầu tiên các bậc tiền<br /> nhân đặt chân lên vùng đất mới trong hành trình ra đi mở cõi về phương Nam. Do đó,<br /> văn học dân gian Quảng Nam là sự kế thừa mạch nguồn văn hóa Việt và đã thâu nhận<br /> nhiều yếu tố mới tạo nên sự đa dạng về hình thức, phong phú về nội dung và hình<br /> thành những nét đặc trưng của văn học dân tộc. Ca dao là một bộ phận quan trọng<br /> trong văn học dân gian Quảng Nam, thể hiện đầy đủ và sinh động tâm tư, tình cảm của<br /> người bình dân xưa, qua một phong cách nghệ thuật phong phú và độc đáo. Ngoài cách<br /> sử dụng các phương tiện đặc sắc là các biện pháp tu từ, ca dao xứ Quảng còn được thể<br /> hiện ở các hình thức sóng đôi và sóng ba.<br /> Cách tổ chức tín hiệu ngôn ngữ là theo quan hệ hình tuyến. Tuy nhiên, về mặt<br /> hình thức, chúng lại có những cách tổ chức như những biện pháp tu từ. Các yếu tố này<br /> nếu đứng riêng lẻ thì giá trị biểu trưng của nó sẽ bị bó hẹp so với khi được kết hợp. Vì<br /> thế, chính sự kết hợp này - tức là kiểu sóng hợp đã tạo nên nét nghệ thuật cao trong ca<br /> dao Xứ Quảng.<br /> 2.<br /> <br /> Nội dung<br /> <br /> 2.1. Kết quả thống kê, phân loại các yếu tố thẩm mĩ sóng đôi và sóng ba<br /> Chúng tôi đã tiến hành khảo sát và thống kê các yếu tố sóng hợp dựa trên cơ sở<br /> 1<br /> <br /> . ThS. Khoa Tiểu học-Mầm non, trường Đại học Quảng Nam<br /> <br /> PHAN THÚy HẠNH TRANG<br /> <br /> chính sau: Thống kê các yếu tố sóng hợp sóng đôi, sóng ba là những dạng phổ biến<br /> nhất ở tất cả các vị trí và theo tất cả các quan hệ ngữ nghĩa.<br /> Sau đây, là kết quả khảo sát cụ thể của chúng tôi về các tín hiệu biểu trưng sóng<br /> hợp trong ca dao Quảng Nam:<br /> Qua khảo sát ghi nhận được 39 đơn vị yếu tố sóng hợp với 43 lần xuất hiện.<br /> Trong đó, kết hợp sóng đôi có 31 đơn vị và 35 lần xuất hiện, kết hợp sóng ba có 8 đơn<br /> vị và 8 lần xuất hiện. Có thể thấy rằng, tín hiệu biểu trưng sóng hợp trong ca dao Xứ<br /> Quảng có số lần xuất hiện đa số là 1. Kết quả đó được thể hiện qua hai bảng sau:<br /> Bảng 2.1. Các kiểu dạng có yếu tố thẩm mĩ<br /> Các kiểu dạng có yếu tố<br /> thẩm mĩ<br /> <br /> Số lượng<br /> (đơn vị)<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> (%)<br /> <br /> Dạng không có kết hợp sóng<br /> đôi, sóng ba<br /> <br /> 582<br /> <br /> 93 , 7<br /> <br /> Dạng có kết hợp sóng đôi,<br /> sóng ba<br /> <br /> 39<br /> <br /> 6,3<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 621<br /> <br /> 100<br /> <br /> *<br /> <br /> Nhận xét:<br /> <br /> Qua bảng 2.1 có thể nhận thấy tổng số câu ca dao có yếu tố thẩm mĩ là 621.<br /> Trong đó có 582 câu thuộc dạng không có kết hợp sóng đôi, sóng ba; chiếm tỉ lệ 93,7%<br /> và có 39 câu có dạng kết hợp sóng đôi, sóng ba, chiếm tỉ lệ 6,3%. Có thể những câu<br /> sóng hợp chỉ ra đời khi nhân vật trữ tình gặp thử thách, hoàn cảnh ngặt nghèo, nguy<br /> hiểm hoặc hạnh phúc bất ngờ, niềm vui dun dủi... vì thế đó là những câu khó ứng tác,<br /> ứng khẩu, những câu có số lượng ít ỏi trong ca dao Xứ Quảng.<br /> Bảng 2.2. Yếu tố thẩm mĩ dạng sóng đôi và sóng ba<br /> Số lượng<br /> Dạng kết<br /> hợp<br /> <br /> Xuất hiện<br /> Tỉ lệ slxh/<br /> đv (lần)<br /> <br /> Số lượng<br /> (đơn vị)<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> (%)<br /> <br /> Số lượng<br /> (đơn vị)<br /> <br /> Tỉ lệ<br /> (%)<br /> <br /> Sóng đôi<br /> <br /> 31<br /> <br /> 79,5<br /> <br /> 35<br /> <br /> 81,4<br /> <br /> 1 , 13<br /> <br /> Sóng ba<br /> <br /> 8<br /> <br /> 20,5<br /> <br /> 8<br /> <br /> 18,6<br /> <br /> 1,0<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 39<br /> <br /> 100<br /> <br /> 43<br /> <br /> 100<br /> <br /> 2 , 13<br /> 2<br /> <br /> PHAN THÚy HẠNH TRANG<br /> <br /> *<br /> <br /> Nhận xét:<br /> <br /> Qua bảng 2.2 có thể nhận thấy, các dạng sóng đôi giữ vị trí chủ chốt với 31 đơn<br /> vị chiếm 79,5% và 35 lần xuất hiện chiếm 81,4 %; số lượng các kết hợp sóng ba rất ít,<br /> chỉ với 8 đơn vị, chiếm 20,5 % và 8 lần xuất hiện, chiếm 18,6 %.<br /> Bên cạnh đó, cần phải kể đến một số yếu tố sóng hợp có giá trị trong ca dao<br /> Quảng Nam như: ngọc - vàng, sớm - trưa, lược - gương, trầu - cau, liễu - mai, trăng sao… Các yếu tố này nếu đứng riêng lẻ thì giá trị biểu trưng của nó sẽ bị bó hẹp so với<br /> khi được kết hợp. Khi đi sâu vào phân tích ở phần sau, chúng ta sẽ thấy rõ điều đó.<br /> 2.2 Các yếu tố thẩm mĩ sóng đôi<br /> 2.2.1 . Yếu tố sóng hợp là từ (từ đơn, từ phức )<br /> Yếu tố sóng đôi có thể được cấu tạo bằng những từ đơn:<br /> Hỡi người được ngọc chớ cười<br /> Cầm vàng cho biết vàng mười vàng năm<br /> “Cười” không phải là cười mà là mừng. “Vàng”, “ngọc” chỉ những cái quý giá,<br /> có giá trị. Câu trên thể hiện kinh nghiệm sống, được cái đáng quý cũng đừng vội mừng,<br /> mà phải biết cái mình đang có là cái gì. “Ngọc”, “vàng” là sóng đôi tương ứng, không<br /> phải sóng đôi đối lập, đều là cái quý giá nhưng phải biết giá trị thực của chúng. Vàng<br /> mười là vàng ròng, hay vàng năm là vàng pha, chớ có nhầm lẫn.<br /> Từ sóng đôi “vàng”, “ngọc” đi cùng khẳng định giá trị đích thực của con người<br /> được biểu hiện qua hình ảnh ẩn dụ: “vàng”, “ngọc” là cái quý nhất về vật chất được<br /> con người quý trọng, cũng như phẩm chất bên trong của con người và quý giá như<br /> vàng, ngọc vậy.<br /> Trong các câu ca dao có yếu tố sóng hợp phần lớn đều có hình ảnh miêu tả đi<br /> kèm:<br /> Nhớ ai thơ thẩn đầu cầu<br /> Lược sưa biếng chải, gương lầu biếng soi<br /> Người con gái luôn luôn trân trọng vẻ đẹp hình thức của mình. Bởi vẻ đẹp đó là<br /> niềm tự tin, tự hào để bước vào cuộc sống. “Lược”, “gương” là những vật rất gần gũi<br /> với người con gái. Ở đây không chỉ dừng lại ở việc nói chuyện soi gương và chải đầu<br /> của nhân vật trữ tình, mà muốn nói đến chính cái nỗi nhớ cụ thể của tình yêu lứa đôi<br /> đó, đã làm cho cô gái quên đi sự chăm sóc, tô điểm bản thân. Tác giả dân gian đã mượn<br /> hình ảnh sóng đôi “lược - gương” để thay thế cho sự trang điểm, trau chuốt, hoàn thiện<br /> mình.<br /> <br /> 3<br /> <br /> PHAN THÚy HẠNH TRANG<br /> <br /> Ở một câu ca dao khác:<br /> Trầu vàng góp bến sông Bung<br /> Chờ cau Đại Mỹ đặng cùng về xuôi<br /> “Trầu”, “cau” là hình ảnh ẩn dụ thể hiện duyên tình của đôi trai gái. Hình ảnh<br /> “trầu”, “cau” trong văn học dân gian thường kết hợp sóng đôi. Đó là ước mơ<br /> gắn bó, hòa hợp thể hiện tình yêu đẹp và lãng mạn của người bình dân Xứ<br /> Quảng. “Trầu - cau” trở thành biểu tượng mới, là hình ảnh ẩn dụ cho tình yêu<br /> đôi lứa.<br /> Hoặc:<br /> Bạn đừng thở ngắn than dài<br /> Tình ta bỏ liễu lìa mai sao đành<br /> Ở đây, tác giả dân gian không dừng lại ở chuyện miêu tả cây mai, cây liễu. “Liễu”<br /> ẩn dụ cho người con gái, phụ nữ là liễu yếu đào tơ; “mai” ẩn dụ cho chàng trai, cây<br /> mai là cây vươn thẳng đầy khí tiết cứng rắn. Hai hình ảnh “liễu” - “mai” sóng đôi với<br /> nhau tạo thành biểu tượng rất đẹp.<br /> Có lúc trong hai dòng thơ đều có yếu tố sóng hợp:<br /> Trăng mờ còn tỏ hơn sao<br /> Bậc kia có lở còn cao hơn bờ<br /> Hai dòng của câu ca dao trên là so sánh logic. “Trăng” sóng đôi với “sao”, “bậc”<br /> với “bờ” sóng đôi với nhau. Không chỉ nhằm nói về trăng, sao, bậc, bờ mà qua đó thể<br /> hiện cách sống, xác định giá trị của đối tượng, một giá trị thực dù bị sứt mẻ vẫn còn<br /> giá trị. Đó là cách nhận diện những giá trị thực ở đời.<br /> Mọi sự so sánh đều khập khiễng, bởi có những giá trị không có tiêu chí để đo<br /> lường. Sự xuất hiện của các cặp từ sóng đôi góp phần tăng sức gợi hình, gợi cảm của<br /> hình tượng ca dao.<br /> Hay là:<br /> Tham vàng phụ nghĩa ai ơi<br /> Vàng thời đã hết, nghĩa tôi vẫn còn<br /> Trong câu ca dao trên “vàng” và “nghĩa” là hai hình ảnh sóng đôi với nhau.<br /> “Vàng” không chỉ là vàng bạc mà còn là sự giàu sang, phú quý. “Nghĩa” không phải<br /> đơn thuần chỉ là tình nghĩa chung chung mà là những điều tốt đẹp đã có với nhau, là<br /> lối sống cao đẹp, thuộc về tinh thần nên không bao giờ mất. Vật chất có thể biến thiên<br /> nhưng tinh thần đã trở thành giá trị trường tồn mãi mãi.<br /> <br /> 4<br /> <br /> PHAN THÚy HẠNH TRANG<br /> <br /> Cũng có khi kết hợp cả yếu tố sóng hợp là từ đơn và cụm từ trong cùng một bài<br /> ca dao:<br /> Thương chi thương dại thương ngây<br /> Thương cá dưới biển, thương mây trên trời<br /> “Khôn” và “dại” là cặp từ trái nghĩa thường đi sóng đôi để thể hiện việc đánh giá<br /> tầm hiểu biết và ứng xử của người đời. “Dại”, “ngây” ở đây sóng đôi với nhau, lại là<br /> cặp từ đồng nghĩa không phải chỉ dừng ở mức độ đánh giá khách quan hành động dại<br /> dột bình thường mà còn là lời người yêu tự nhủ với mình hoặc nói với đối tượng rằng<br /> mình đang thương dại, thương ngây, thương một cách vu vơ, không thấu được với<br /> người mình yêu! Cụm từ “Cá dưới biển” và “mây trên trời” sóng đôi với nhau, là những<br /> cụm từ xác định cái vốn tồn tại cố định hiển nhiên bao đời nay: cá thì phải ở dưới biển<br /> và mây thì phải ở trên trời. Nhưng tác giả dân gian không chỉ dừng ở mức độ phản ánh<br /> thế giới khách quan đó, mà muốn nói rằng tình yêu mà mình dành cho người yêu là vô<br /> hạn, là nhiều vô kể. Việc kết hợp giữa từ đơn và cụm từ giúp sự miêu tả càng hài hòa,<br /> sinh động hơn.<br /> Ở một bài ca dao khác, nghệ thuật sóng đôi lại được thể hiện khá đặc sắc:<br /> Vợ chồng đi sớm về khuya<br /> Trong này năm cụm, ngoài kia bảy hòn<br /> Câu ca dao trên “sớm” - “khuya” là hai yếu tố sóng hợp với nhau, “trong này” “ngoài kia” sóng đôi với nhau, “năm cụm” sóng đôi với “bảy hòn”. Các từ kết hợp<br /> “sớm”, “khuya” về mặt ngữ âm biểu hiện sự cân đối hài hòa; về mặt ý nghĩa thể hiện<br /> sự gắn bó, sẻ chia, đồng cam cộng khổ của những cặp vợ chồng sống êm ấm, sum vầy.<br /> Câu sau nói về quan hệ “trong này” và “ngoài kia”, cũng gắn bó như là vợ chồng đi<br /> sớm về khuya vậy.<br /> Tương tự với hình thức kết hợp sóng đôi giữa từ và cụm từ với một ý nghĩa khác:<br /> Đói cơm hơn kẻ no rau<br /> Khó mà quân tử hơn giàu tiểu nhân<br /> “Đói” và “no” là hai từ trái nghĩa, “cơm” và “rau” là hai món ăn no chắc bụng<br /> và no không chắc bụng. Cơm là thức ăn chính của người Việt từ khi trồng được lúa<br /> nước. Rau nói chung là thức ăn xen kẽ vào để giúp no bụng. Thực tế thì ăn cơm sẽ no<br /> được lâu hơn ăn rau. Từ thực tế cuộc sống đó, tác giả dân gian đã so sánh để đề cao<br /> vai trò của lương thực chính, đồng thời để dẫn dắt đến một vấn đề quan trọng hơn<br /> nhằm nhấn mạnh sự cần thiết về đạo đức, phẩm chất, nhân cách của con người qua hai<br /> từ “quân tử” và “tiểu nhân”. Và khi đề cao vẻ đẹp nội dung bên trong của con người<br /> thì nó đã trở thành tín hiệu thẩm mĩ.<br /> <br /> 5<br /> <br />
ADSENSE

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

 

Đồng bộ tài khoản
2=>2