| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Caûi caùch taøi chính y teá ôû Ñoâng Nam AÙ<br />
NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC ÑEÅ ÑAÏT ÑÖÔÏC<br />
BAO PHUÛ TOAØN DAÂN<br />
Dr Viroj Tangcharoensathien PhD a, Walaiporn Patcharanarumol PhD a, Por<br />
Ir MPH b, Prof Syed Mohamed Aljunid PhD c, Prof Ali Ghufron Mukti PhD<br />
d, Kongsap Akkhavong MPH e, Eduardo Banzon MD f, Dang Boi Huong MSc<br />
g, Prof Hasbullah Thabrany PhD h, Prof Anne Mills PhD i<br />
<br />
Ngöôøi dòch: Nguyeãn Quyønh Anh - Buøi Ngoïc Linh<br />
<br />
Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi xem xeùt caûi caùch<br />
taøi chính y teá taïi 7 nöôùc thuoäc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ,<br />
nhöõng nöôùc ñang coá gaéng haïn cheá söï phuï thuoäc vaøo<br />
khoaûn chi traû tröïc tieáp (baèng tieàn tuùi) cuûa ngöôøi<br />
beänh, taêng taøi chính y teá baèng quyõ chung, vaø môû<br />
roäng söû duïng dòch vuï y teá ñeå daàn tieán tôùi baûo hieåm y<br />
teá toaøn daân. Laøo vaø Campuchia laø hai nöôùc ngheøo,<br />
chuû yeáu döïa vaøo quyõ coâng baèng y teá cuûa caùc nhaø taøi<br />
trôï ñeå tieáp caän ngöôøi ngheøo vaø trong vieäc môû roäng<br />
chöông trình ra phaïm vi quoác gia ñang coù hai thaùch<br />
thöùc lôùn, ñoù laø ñaûm baûo söû duïng quyõ ñuùng muïc ñích<br />
vaø xaùc ñònh ñoái töôïng ngheøo ñuùng tieâu chuaån. Ñoái<br />
vôùi Thaùi Lan, Philippines, Indonesia vaø Vieät Nam<br />
thì baûo hieåm y teá coù nguoàn thu töø löông vaø ñöôïc söû<br />
duïng chuû yeáu cho nhöõng ngöôøi lao ñoäng trong khu<br />
vöïc chính thöùc[1] (tröø Malaysia), vôùi caùc keát quaû ñaàu<br />
ra khaùc nhau veà maët baûo veä taøi chính[2] ôû moãi nöôùc.<br />
Caùc phöông thöùc chi traû khaùc nhau coù taùc ñoäng khaùc<br />
<br />
nhau ñeán haønh vi cuûa ngöôøi cung caáp dòch vuï vaø khaû<br />
naêng baûo veä taøi chính. Hai phöông phaùp nhaèm baûo<br />
veä taøi chính cho ngöôøi khoâng ngheøo naèm ngoaøi khu<br />
vöïc lao ñoäng chính thöùc laø moâ hình ñaûm baûo taøi<br />
chính döïa vaøo thueá vaø cô cheá cuøng tham gia, vôùi caùc<br />
khaû naêng khaùc nhau ñeå ñaït ñöôïc ñoä bao phuû toaøn daân<br />
moät caùch nhanh choùng. 'Khoâng gian taøi khoùa'3 vaø<br />
huy ñoäng ñoùng goùp töø löông ñeàu raát quan troïng trong<br />
vieäc naâng cao tính baûo veä taøi chính. Môû roäng ñoä bao<br />
phuû caùc dòch vuï coù chaát löôïng vaø ñaûm baûo nguoàn<br />
nhaân löïc phuø hôïp cuõng laø ñieàu quan troïng ñeå ñaït<br />
ñöôïc bao phuû toaøn daân. Vì caûi caùch taøi chính y teá raát<br />
phöùc taïp, naêng löïc cuûa toå chöùc trong vieäc hình thaønh<br />
baèng chöùng vaø thoâng tin cho chính saùch laø raát caàn<br />
thieát vaø caàn ñöôïc ñaåy maïnh.<br />
Ñaây laø baøi vieát thöù 6 trong tuyeån taäp 6 baøi vieát<br />
veà y teá taïi Ñoâng Nam AÙ<br />
<br />
1. Khu vöïc chính thöùc hoaëc khu vöïc lao ñoäng chính thöùc (hoaëc chính quy…) chæ nhoùm daân cö goàm ngöôøi lao ñoäng cho caùc cô quan, ñôn vò<br />
ñöôïc höôûng cheá ñoä löông vaø baûo hieåm xaõ hoäi, baûo hieåm y teá.<br />
2. Baûo veä taøi chính coù theå ñöôïc hieåu laø vieát taét cho cuïm töø baûo veä ngöôøi daân khoûi caùc ruûi ro do chi phí y teá gaây ra.<br />
3. Khoâng gian taøi khoùa laø thuaät ngöõ noùi veà tæ leä cuûa thu töø thueá trong GDP (%), theå hieän khaû naêng thu thueá vaø tính chuû ñoäng trong ñieàu haønh<br />
ngaân saùch cuûa Chính phuû ñeå chi tieâu cho caùc muïc ñích mong muoán.<br />
<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
35<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Giôùi thieäu<br />
Vieäc chi traû tieàn tuùi cuûa hoä gia ñình cho y teá ôû<br />
möùc cao coù theå laøm tan naùt vaø baàn cuøng hoùa hoä gia<br />
ñình. Ñoù laø lyù do chính cho vieäc thoâng qua Nghò<br />
quyeát cuûa Ñaïi hoäi ñoàng Y teá Theá giôùi (World Health<br />
Assembly Resolution) naêm 2005 veà baûo veä taøi<br />
chính[1]. Caùc nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, coù<br />
soá daân chieám ñeán 8,7% daân soá theá giôùi, vôùi taêng<br />
tröôûng kinh teá nhanh vaø tình traïng ngheøo ñoùi ôû möùc<br />
ñoä trung bình (14,6%)[2], coù tieàm naêng ñaåy nhanh<br />
quaù trình baûo veä nhaân daân khoûi ruûi ro taøi chính vaø<br />
ñaït ñöôïc bao phuû y teá toaøn daân.<br />
Bao phuû y teá toaøn daân (goïi taét laø 'bao phuû toaøn<br />
daân') ñöôïc hieåu laø baûo ñaûm taát caû daân chuùng ñeàu<br />
ñöôïc tieáp caän vôùi dòch vuï naâng cao söùc khoûe, döï<br />
phoøng, ñieàu trò vaø phuïc hoài chöùc naêng vôùi chi phí<br />
hôïp lyù[3]. Trieån voïng veà vieäc xuùc tieán theo höôùng<br />
naøy coù veû nhö coøn haïn cheá[4], ñaëc bieät vôùi nhöõng<br />
nöôùc maø khaû naêng taøi chính coâng thaáp vaø baûo hieåm<br />
y teá cho ngöôøi lao ñoäng thuoäc khu vöïc chính thöùc<br />
hieän ñang thieáu hoaëc raát nhoû leû, vaø vì vaäy haïn cheá<br />
vieäc huy ñoäng theâm nguoàn löïc do ñoùng goùp töø quyõ<br />
löông. Taøi chính y teá ôû nhöõng nöôùc ñang phaùt trieån<br />
phuï thuoäc lôùn vaøo chi traû töø tieàn tuùi (vieän phí)[5],<br />
trong khi haàu heát caùc nhaø taøi trôï vaø caùc saùng kieán y<br />
teá toaøn caàu, ví duï nhö Quyõ toaøn caàu, ñeàu taäp trung<br />
vaøo giaûi quyeát caùc beänh taät hay can thieäp cuï theå hôn<br />
laø vaøo toaøn boä heä thoáng y teá roäng lôùn.<br />
<br />
Thoâng ñieäp chính<br />
• Vieäc xaây döïng chính saùch bao phuû y teá toaøn daân<br />
döïa treân moái quan taâm laø laøm theá naøo ñeå bao phuû<br />
vaø taøi trôï caùc nhoùm daân cö khaùc nhau moät caùch<br />
toát nhaát, ñoù laø nhoùm ngöôøi lao ñoäng chính thöùc,<br />
nhoùm ngöôøi ngheøo vaø deã bò toån thöông, nhoùm<br />
ngöôøi lao ñoäng thuoäc khu vöïc khoâng chính thöùc<br />
(lao ñoäng töï do) vaø phaàn coøn laïi cuûa daân soá.<br />
• Nhöõng ngöôøi lao ñoäng cho caùc cô quan, ñôn vò<br />
chính thöùc coù theå ñöôïc baûo veä taøi chính thoâng<br />
qua baûo hieåm y teá döïa vaøo löông hoaëc laø cô cheá<br />
ñaûm baûo taøi chính töø thueá.<br />
• Nhoùm ngöôøi ngheøo vaø deã bò toån thöông caàn ñöôïc<br />
trôï caáp nhieàu töø ngaân saùch chung. Baèng chöùng<br />
ôû Laøo vaø Campuchia cho thaáy phöông phaùp tieáp<br />
caän ñònh höôùng vaøo phía "caàu", ví duï nhö quyõ<br />
coâng baèng y teá, toû ra hieäu quaû hôn chính saùch<br />
mieãn giaûm phí.<br />
<br />
36<br />
<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
• Bao phuû caùc nhoùm lao ñoäng töï do vaø phaàn coøn<br />
laïi cuûa daân soá vaãn coøn laø thaùch thöùc. Moät soá<br />
nöôùc nhö Philippin vaø Vieät Nam ñang tìm caùch<br />
môû roäng ñoä bao phuû thoâng qua cô cheá cuøng ñoùng<br />
goùp, vaø moät soá nöôùc khaùc nhö Thaùi Lan laø nöôùc<br />
ñang thöïc hieän hoã trôï taøi chính döïa vaøo thueá.<br />
• Ngoaøi vieäc môû roäng bao phuû toaøn daân, caàn taïo<br />
ra khaû naêng thích hôïp ñeå baûo veä nhaân daân tröôùc<br />
ruûi ro taøi chính vaø taïo ra phöông thöùc chi traû hoãn<br />
hôïp cho caùc nhaø cung caáp dòch vuï, qua ñoù taùc<br />
ñoäng ñeán thöïc haønh laâm saøng cuûa baùc syõ theo<br />
höôùng söû duïng hôïp lyù coâng ngheä y teá, hieäu quaû,<br />
vaø ñaûm baûo khaû naêng chi traû laâu daøi.<br />
• Môû roäng dòch vuï coù chaát löôïng vaø baûo ñaûm coù ñuû<br />
nguoàn nhaân löïc laø nhöõng yeáu toá coù taàm quan<br />
troïng nhö nhau ñeå ñaït tôùi bao phuû y teá toaøn daân.<br />
• Phaân tích mang tính so saùnh nhö trong taøi lieäu<br />
naøy raát höõu ích trong vieäc mang ñeán kinh nghieäm<br />
phong phuù töø nhöõng nöôùc trong khu vöïc Ñoâng<br />
Nam AÙ ñeå hoïc hoûi vaø phaùt trieån vaên hoùa ra quyeát<br />
ñònh döïa treân baèng chöùng.<br />
<br />
Nhöõng nöôùc coù tyû leä chi traû tröïc tieáp cuûa ngöôøi<br />
beänh cao coù theå coù tæ leä lôùn gia ñình rôi vaøo thaûm<br />
caûnh do caùc khoaûn chi traû khoång loà cho y teá. Tình<br />
traïng naøy ñöôïc hieåu laø chi cho y teá ñaõ vöôït möùc 40%<br />
chi tieâu phi löông thöïc thöïc phaåm cuûa hoä gia ñình<br />
(laø khoaûn coøn laïi sau khi tröø ñi chi phí cho löông<br />
thöïc, thöïc phaåm-goïi taét laø chi phí LTTP), hay vöôït<br />
möùc 25% chi tieâu phi LTTP cuûa hoä gia ñình, hoaëc<br />
cao hôn 10% toång chi tieâu hoä gia ñình hay chi phí<br />
thaûm hoïa[6]. Tyû leä chi traû tröïc tieáp cuûa ngöôøi beänh<br />
trong toång chi tieâu cho y teá taêng leân 1% seõ daãn ñeán<br />
taêng 2,2% trong tyû leä hoä gia ñình rôi vaøo thaûm caûnh<br />
do chi phí y teá gaây ra. Taøi chính y teá coù tyû leä traû tröôùc<br />
caøng nhieàu thì tyû leä hoä gia ñình rôi vaøo thaûm caûnh<br />
do chi traû cho y teá caøng ít[7]. Tuy nhieân, khoâng coù<br />
baèng chöùng naøo cho thaáy nhöõng quoác gia trieån khai<br />
baûo hieåm y teá thì coù khaû naêng baûo veä taøi chính toát<br />
hôn hoaëc toài hôn nhöõng quoác gia phuï thuoäc vaøo<br />
thueá[8]. Vieäc toàn taïi cô cheá chi traû tröôùc khoâng ñaûm<br />
baûo khaû naêng baûo veä taøi chính bôûi vì coù baùo caùo cho<br />
thaáy moät vaøi cô cheá traû tröôùc chöa taïo ra khaû naêng<br />
ñaûm baûo veà taøi chính. Ví duï, 15% thaønh vieân tham<br />
gia vaøo moâ hình baûo hieåm cuûa Hieäp hoäi phuï nöõ lao<br />
ñoäng töï do taïi AÁn Ñoä ñaõ rôi vaøo traïng thaùi thaûm hoïa<br />
veà taøi chính, thaäm chí sau khi nhaän boài hoaøn phí<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
nhaäp vieän[9] vaø Heä thoáng Y teá Hôïp taùc xaõ ôû noâng<br />
thoân Trung Quoác (Chinese Rural Cooperative<br />
Medical System) chi traû chæ 30% chi phí ñieàu trò noäi<br />
truù[10].<br />
Ñeå bao phuû toaøn daân, caàn tieán haønh treân 3 lónh<br />
vöïc chung: (i) môû roäng ñoä bao phuû cuûa baûo hieåm y<br />
teá hoaëc hình thöùc traû tröôùc khaùc, (ii) xaùc ñònh roõ<br />
nhöõng loaïi hình dòch vuï caàn ñöôïc cung caáp vaø ñaûm<br />
baûo tính saün coù vaø chaát löôïng cuûa chuùng, (iii) taêng<br />
cöôøng baûo veä nhaân daân tröôùc nhöõng ruûi ro taøi chính<br />
(phuï luïc treân web trang 1).<br />
<br />
trieån kinh teá khaùc nhau vaø toác ñoä môû roäng bao phuû<br />
dòch vuï y teá cuõng nhö baûo veä taøi chính khaùc nhau: 2<br />
nöôùc coù thu nhaäp thaáp vaø ñoä bao phuû thaáp (Laøo vaø<br />
Campuchia), vaø 5 nöôùc thu nhaäp trung bình, 3 nöôùc<br />
trong soá naøy coù ñoä bao phuû hôn 50% vaø coù chính<br />
saùch roõ raøng theo höôùng bao phuû toaøn daân<br />
(Indonesia, Philippines, Vieät Nam) vaø 2 nöôùc coøn<br />
laïi ñaõ hoaøn thaønh bao phuû toaøn daân (Malaysia vaø<br />
Thaùi Lan).<br />
Baûng 1: theå hieän bieán thieân lôùn veà caùc chæ soá<br />
kinh teá vaø ngheøo ñoùi ôû caùc nöôùc naøy. Khoâng gian taøi<br />
khoùa trong khoaûng töø 8,2% ôû Campuchia ñeán 16,8%<br />
ôû Thaùi Lan (so saùnh vôùi tyû leä 22,5% ôû nhöõng nöôùc<br />
coù thu nhaäp cao trong naêm 2007)[11].<br />
<br />
Trong hình treân, chieàu roäng laø ñoä bao phuû baûo<br />
hieåm y teá, chieàu saâu laø dòch vuï ñöôïc chi traû, ví duï<br />
nhö ñieàu trò ngoaïi truù, noäi truù vaø caùc<br />
dòch vuï chi phí cao khaùc, vaø chieàu cao<br />
laø möùc ñoä baûo veä taøi chính, nhö ñoàng<br />
Baûng 1. Thoâng tin chung veà kinh teá vaø ngheøo ñoùi ôû 7 quoác gia<br />
chi traû. Tyû leä ñoàng chi traû cuûa ngöôøi<br />
trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ<br />
beänh caøng ít vaø dòch vuï ñöôïc chi traû<br />
caøng nhieàu thì khaû naêng baûo veä khoûi ruûi<br />
ro taøi chính caøng cao.<br />
Chuùng ta taäp trung thaûo luaän veà 3<br />
lónh vöïc naøy. Tình traïng khoù xöû trong<br />
boái caûnh nguoàn löïc haïn cheá chính laø<br />
vieäc löïa choïn giöõa cung caáp dòch vuï vaø<br />
baûo veä taøi chính ôû möùc cao cho moät<br />
nhoùm nhoû daân chuùng hay môû roäng ñoä<br />
bao phuû nhöng chæ coù theå cung caáp caùc<br />
dòch vuï vaø baûo veä taøi chính moät caùch<br />
haïn cheá.<br />
Trong baøi vieát naøy, chuùng toâi xem<br />
xeùt, ñaùnh giaù caùc phöông phaùp caûi caùch<br />
taøi chính y teá vaø tieán trình bao phuû y teá<br />
toaøn daân taïi 7 quoác gia coù thu nhaäp thaáp<br />
vaø trung bình ôû khu vöïc Ñoâng Nam AÙ.<br />
Brunei vaø Singapore, 2 nöôùc coù thu<br />
nhaäp cao, khoâng ñöôïc ñeà caäp ñeán trong<br />
phaân tích naøy, töông töï laø Myanmar, quoác gia coù raát<br />
ít thoâng tin veà taøi chính y teá. Döïa treân phaân tích taøi<br />
lieäu, chuùng toâi toång keát laïi nhöõng thaønh töïu ñaït ñöôïc<br />
trong caûi caùch taøi chính y teá cuûa nhöõng nöôùc naøy vaø<br />
xaùc ñònh nhöõng thaùch thöùc lieân quan ñeán bao phuû<br />
toaøn daân, dòch vuï ñöôïc chi traû vaø baûo veä taøi chính<br />
ñeå chia seû baøi hoïc vaø thoâng tin ñeán caùc quoác gia<br />
ngoaøi khu vöïc.<br />
<br />
Boái caûnh<br />
Baûy nöôùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ ñöôïc löïa<br />
choïn laøm nghieân cöùu tröôøng hôïp coù möùc ñoä phaùt<br />
<br />
Chæ soá ñoùi ngheøo (tæ leä ngöôøi soáng döôùi chuaån<br />
ngheøo trong toång daân soá) khoâng chæ noùi ñeán soá<br />
löôïng ngöôøi khoâng ñuû khaû naêng chi traû chi phí y teá<br />
khi bò oám, maø coøn cho bieát löôïng ngaân saùch y teá caàn<br />
thieát neáu chính phuû quyeát ñònh trôï caáp cho ngöôøi<br />
ngheøo. Khoaûn trôï caáp naøy taïo ra aùp löïc leân khoâng<br />
gian taøi khoùa, vaø ôû nhöõng quoác gia vôùi nguoàn löïc<br />
haïn cheá ví duï nhö Laøo, Campuchia thì nguoàn tieàn<br />
töø nhaø taøi trôï trôû thaønh moät khoaûn khoâng theå thieáu<br />
ñeå hoã trôï tieáp caän dòch vuï y teá cho ngöôøi ngheøo, ñaëc<br />
bieät laø caùc dòch vuï lieân quan ñeán Muïc tieâu Phaùt<br />
trieån Thieân nieân kyû.<br />
<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
37<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Nhöõng thaùch thöùc veà taøi chính y teá<br />
Möùc ñoä vaø ñaëc ñieåm cuûa chi tieâu y teá<br />
Chi tö cho y teá ñoùng vai troø noåi baät trong taøi<br />
chính y teá taïi 5 trong 7 quoác gia keå treân, ñoùng goùp<br />
hôn 70% toång chi y teá ôû Laøo vaø Campuchia (baûng<br />
2)[13,14], maëc duø möùc ñoä chi phí cho y teá daãn ñeán<br />
thaûm hoïa laø khaùc nhau giöõa caùc nöôùc, thí duï ôû<br />
Campuchia laø 5% hoä gia ñình vaø ôû Vieät Nam laø<br />
10,5%[15]. Döôùi 9% ngaân saùch nhaø nöôùc ñöôïc phaân<br />
boå cho y teá ôû 5 trong 7 nöôùc, ngoaïi tröø Campuchia<br />
(vì ngaân saùch nhaø nöôùc bao goàm caû khoaûn taøi trôï<br />
thoâng qua keânh chính phuû) vaø Thaùi Lan (vì nhöõng<br />
khoaûn vay töø ngaân haøng phaùt trieån vaø nhöõng nguoàn<br />
song phöông phoái hôïp vôùi ngaân saùch chính phuû, caàn<br />
ñöôïc hoaøn laïi). Löôïng lôùn nguoàn löïc beân ngoaøi töø<br />
caùc nhaø taøi trôï ôû Campuchia (16,4% trong toång chi<br />
y teá) vaø Laøo (14,5%) khoâng chæ ñaët ra caâu hoûi veà khaû<br />
naêng duy trì laâu daøi maø coøn veà möùc ñoä phuø hôïp cuûa<br />
chöông trình taøi trôï vôùi öu tieân cuûa quoác gia[16].<br />
Baûo hieåm y teá döïa treân thueá löông bieán ñoåi töø<br />
0% ôû Campuchia ñeán 12,7% toång chi y teá ôû Vieät<br />
Nam (Baûng 2). Malaysia, ñaát nöôùc coù thu nhaäp treân<br />
trung bình, coù nhieàu lao ñoäng laøm vieäc cho caùc<br />
<br />
doanh nghieäp, ñôn vò chính thöùc, vaãn chöa thöïc hieän<br />
moâ hình baûo hieåm y teá toaøn daân vaø khoaûn naøy chæ<br />
chieám 0,4% trong toång chi y teá. Maëc duø caùc loaïi<br />
hình baûo hieåm ñaõ ñöôïc toå chöùc khaù toát taïi Thaùi Lan,<br />
Philippines vaø Vieät Nam, chi tieâu töø quyõ BHYT vaãn<br />
coøn thaáp hôn möùc trung bình cuûa nhoùm quoác gia coù<br />
thu nhaäp döôùi trung bình laø 15,8% toång chi y teá, theå<br />
hieän quy moâ daân soá laø lao ñoäng trong caùc cô quan,<br />
ñôn vò chính thöùc vaãn coøn nhoû vaø goùi lôïi ích töø vieäc<br />
tham gia baûo hieåm thaáp hôn so vôùi caùc quoác gia coù<br />
möùc thu nhaäp döôùi trung bình khaùc. Toång chi y teá<br />
ñaàu ngöôøi ôû 3 quoác gia, Indonesia, Laøo, vaø<br />
Campuchia thaáp hôn möùc toái thieåu 49-54 ñoâ la<br />
Myõ/ñaàu ngöôøi,17 möùc chi tieâu ñöôïc ñaùnh giaù laø caàn<br />
thieát ñeå cung caáp nhöõng can thieäp vaø neàn taûng heä<br />
thoáng y teá caàn thieát ñeå ñaït ñöôïc Muïc tieâu Phaùt trieån<br />
Thieân nieân kyû.<br />
<br />
Bao phuû baèng cô cheá baûo veä taøi chính<br />
<br />
Öôùc löôïng toát nhaát veà ñoä bao phuû baûo hieåm y teá<br />
taïi caùc nöôùc ñöôïc phaân thaønh 4 nhoùm trong naêm<br />
2009 (phuï luïc treân web trang 2), döïa treân ñieàu tra<br />
hay soá lieäu haønh chính. Vì toác ñoä môû roäng bao phuû<br />
baûo hieåm y teá khaùc nhau, toång soá ngöôøi tham gia<br />
baûo hieåm y teá ñaõ thay ñoåi ñaùng<br />
keå, ñoä bao phuû thaáp nhö ôû Laøo<br />
Baûng 2. Caùc chæ soá quan troïng veà taøi chính y teá ôû 7 quoác gia khu vöïc<br />
vaø Campuchia, ñoä bao phuû trung<br />
Ñoâng Nam AÙ naêm 2007<br />
bình ôû Indonesia vaø Vieät Nam,<br />
vaø ñoä bao phuû cao ôû Thaùi Lan vaø<br />
Philippin. Theo baùo caùo thì taïi<br />
Malaysia, ñoä bao phuû laø 100%<br />
bôûi aùp duïng heä thoáng taøi chính<br />
döïa vaøo thueá (maëc duø chi traû<br />
tröïc tieáp cuûa ngöôøi beänh cao theå<br />
hieän ñoä bao phuû thöïc teá thaáp hôn<br />
möùc baùo caùo).<br />
Tyû teä lôùn ngöôøi daân khoâng<br />
coù baûo hieåm y teá (phuï luïc treân<br />
web trang 2), cuøng vôùi möùc chi<br />
traû tröïc tieáp cuûa ngöôøi beänh cao,<br />
ñaåy nhöõng ngöôøi khoâng coù baûo<br />
hieåm y teá vaøo nguy cô ngheøo<br />
hoùa veà taøi chính hay khoâng ñöôïc<br />
höôûng dòch vuï y teá caàn thieát, daãn<br />
ñeán taøn taät hoaëc töû vong taïi nhaø.<br />
Ñoä bao phuû baûo hieåm y teá toaøn<br />
daân laø thaáp do soá löôïng lao ñoäng<br />
khu vöïc chính thöùc ít.<br />
<br />
38<br />
<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
| TOÅNG QUAN & NGHIEÂN CÖÙU |<br />
<br />
Ñoä bao phuû vaø môû roäng baûo veä khoûi ruûi ro<br />
taøi chính<br />
Hai phöông phaùp ñaûm baûo taøi chính chính<br />
thoáng hay ñöôïc söû duïng ñoù chính laø (i) baûo hieåm y<br />
teá xaõ hoäi cho ngöôøi lao ñoäng trong khu vöïc chính<br />
thöùc vaø (ii) cung caáp taøi chính döïa vaøo thueá cho ñoái<br />
töôïng ngheøo vaø deã bò toån thöông bôûi vì chính phuû<br />
thöôøng ñöôïc coi laø phaûi coù traùch nhieäm vôùi caùc<br />
nhoùm naøy. Vôùi hai phöông phaùp naøy, ñoä bao phuû<br />
trong khu vöïc phi chính thöùc laø moät thaùch thöùc<br />
chính, ñöôïc moâ taû nhö laø "nhoùm bò keït ôû giöõa"<br />
(nhoùm giöõa) taïi hoäi nghò naêm 2006[18]. Nhoùm giöõa<br />
bao goàm ngöôøi lao ñoäng ôû khu vöïc phi chính thöùc<br />
vaø khoâng thuoäc nhoùm ngheøo hay nhoùm khoâng quaù<br />
ngheøo, trong khi nhoùm treân cuøng bao goàm nhöõng<br />
ngöôøi lao ñoäng khu vöïc chính thöùc vaø nhoùm döôùi<br />
cuøng bao goàm ngöôøi ngheøo.<br />
Vôùi baûo hieåm y teá, chuùng toâi muoán noùi ñeán cô<br />
cheá baûo ñaûm taøi chính thoâng qua thueá löông daønh<br />
cho ngöôøi lao ñoäng thuoäc khu vöïc tö nhaân hay nhaø<br />
nöôùc, trong ñoù seõ thu moät tyû leä nhaát ñònh töø löông<br />
cuûa ngöôøi lao ñoäng vaø thu tyû leä töông töï hay cao hôn<br />
töø toå chöùc söû duïng lao ñoäng. Taïi moät soá nöôùc thì<br />
chính phuû cuõng tham gia ñoùng goùp. Ngöôïc laïi, cô<br />
cheá baûo ñaûm taøi chính thoâng qua thueá laïi döïa vaøo<br />
soá thu veà töø thueá vaø khoâng tính ñeán phaàn ñoùng goùp<br />
traû tröôùc cuûa caù nhaân hay hoä gia ñình.<br />
Caùc nhoùm daân chuùng ñöôïc phaân nhoùm laïi taïi<br />
phuï luïc treân web trang 3 ñeå phaân bieät giöõa nhoùm<br />
thuaän lôïi veà kinh teá (khu vöïc chính thöùc vaø khoâng<br />
chính thöùc) vôùi ngöôøi ngheøo vaø phaàn coøn laïi trong<br />
daân chuùng, cuõng nhö cho bieát quy moâ cuûa moãi<br />
nhoùm. Phaàn coøn laïi trong daân chuùng bao goàm treû em<br />
khoâng thuoäc dieän ngheøo, ngöôøi cao tuoåi soáng phuï<br />
thuoäc vaø nhöõng nhoùm khoâng tham gia hoaït ñoäng<br />
kinh teá. Ngöôøi ngheøo bao goàm treû em, ngöôøi cao<br />
tuoåi soáng phuï thuoäc vaø ngöôøi ngheøo trong khu vöïc<br />
khoâng chính thöùc. Baát chaáp nhöõng phöùc taïp cuûa vieäc<br />
choàng cheùo coù theå xaûy ra giöõa caùc nhoùm daân chuùng<br />
khi ñöôïc phaân chia thaønh 4 nhoùm chính, phaân loaïi<br />
nhoùm nhö vaäy vaãn toû roõ tính höõu duïng trong vieäc<br />
thoâng tin ñeán nhaø hoaïch ñònh chính saùch veà caùch<br />
thöùc hoã trôï taøi chính ñeå baûo veä taøi chính cho moãi<br />
nhoùm vaø xuùc tieán vieäc giaùm saùt môû roäng ñoä bao phuû.<br />
Baûo veä ngöôøi ngheøo vaø ngöôøi deã bò<br />
toån thöông<br />
Campuchia giôùi thieäu chính saùch vieän phí vaøo<br />
naêm 1996 vôùi muïc ñích caûi thieän naêng löïc cuûa heä<br />
<br />
thoáng cung caáp dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe, soá tieàn<br />
thu ñöôïc seõ chi traû cho vieäc khuyeán khích caùn boä y<br />
teá, boå sung cho ngaân saùch nhaø nöôùc coøn haïn heïp, vaø<br />
giaûi quyeát thanh toaùn cho caùc tröôøng hôïp ngoaïi<br />
leä[19]. Tuy nhieân, vieän phí laïi taïo raøo caûn cho ngöôøi<br />
ngheøo neáu nhö khoâng coù heä thoáng mieãn giaûm hieäu<br />
quaû[19, 20]. Töø cuoäc thöû nghieäm ñaàu tieân naêm<br />
2000, quyõ coâng baèng y teá chuû yeáu ñöôïc hoã trôï taøi<br />
chính bôûi caùc nhaø taøi trôï ñeå boài hoaøn cho caùc cô sôû<br />
y teá cho caùc khoaûn chi tieâu y teá daønh cho ngöôøi<br />
ngheøo vaø chi traû moät soá chi phí ñi laïi, ñaõ daàn daàn<br />
ñöôïc môû roäng, bao phuû khoaûng 68% ngöôøi ngheøo<br />
töông ñöông vôùi 23% toång daân soá Campuchia vaøo<br />
naêm 2008[21]. Baèng chöùng cho thaáy nguoàn quyõ naøy<br />
ñaõ goùp phaàn naâng cao tieáp caän vôùi dòch vuï y teá cho<br />
ngöôøi ngheøo vaø coù khaû naêng baûo veä taøi chính cho hoï.<br />
Maëc duø chöa töøng coù nghieân cöùu naøo vôùi phöông<br />
phaùp chaët cheõ, chính xaùc ñöôïc thöïc hieän nhaèm ñaùnh<br />
giaù tính hieäu quaû cuûa quyõ coâng baèng y teá ñeán tieáp<br />
caän chaêm soùc söùc khoûe vaø khaû naêng baûo veä taøi<br />
chính, moät vaøi nghieân cöùu tröôøng hôïp ñaõ chæ ra raèng<br />
tyû leä söû duïng dòch vuï taïi beänh vieän cuûa ngöôøi ngheøo<br />
laø thaønh vieân cuûa quyõ coâng baèng y teá taêng leân ñaùng<br />
keå trong khi soá löôïng beänh nhaân töï chi traû khoâng heà<br />
giaûm. Haàu heát caùc tröôøng hôïp, soá löôïng ngöôøi ñöôïc<br />
höôûng lôïi töø quyõ chieám hôn moät phaàn ba toång soá<br />
beänh nhaân ñieàu trò noäi truù cuûa beänh vieän[22-24].<br />
Tuy nhieân, tính beàn vöõng taøi chính cuõng nhö naêng<br />
löïc cuûa nhaø nöôùc trong vieäc taêng cöôøng söû duïng<br />
nguoàn noäi löïc luoân laø vaán ñeà caàn baøn[25].<br />
Chính saùch thu vieän phí cuûa ngöôøi beänh naêm<br />
1995 taïi Laøo[26] ñaõ taïo neân nguoàn döï tröõ cho vieäc<br />
mieãn phí cho ngöôøi ngheøo, nhöng phöông phaùp naøy<br />
khoâng hieäu quaû vì nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu laøng xaõ<br />
xaùc ñònh ñoái töôïng ngheøo moät caùch tuøy tieän, khoâng<br />
theo quy chuaån naøo. Chaêm soùc mieãn phí cho ngöôøi<br />
ngheøo laø nhieäm vuï baét buoäc nhöng nguoàn quyõ laïi<br />
khoâng ñuû. Beân caïnh vieäc phaân boå thöôøng quy cho<br />
thuoác, löông nhaân vieân, khoâng coù theâm doøng ngaân<br />
saùch naøo ñöôïc boå sung cho muïc ñích naøy[27]. Trung<br />
taâm y teá vaø beänh vieän toû ra mieãn cöôõng khi phaûi trôï<br />
caáp cho ngöôøi ngheøo töø nhöõng khoaûn tieàn maø hoï thu<br />
ñöôïc töø phí dòch vuï. Quyõ coâng baèng y teá do caùc nhaø<br />
taøi trôï hoã trôï veà taøi chính, ñöôïc thöïc hieän thí ñieåm<br />
naêm 2003, ñaõ ñöôïc môû roäng quy moâ sau khi coù ñaùnh<br />
giaù cho thaáy vieäc söû duïng dòch vuï y teá cuûa ngöôøi<br />
ngheøo taêng leân vaø ñoái thoaïi veà chính saùch cuûa nhaø<br />
nöôùc gaàn ñaây ñeàu uûng hoä vieäc taêng cöôøng hoã trôï taøi<br />
chính cho ngöôøi ngheøo[28].<br />
Taïp chí Y teá Coâng coäng, 4.2011, Soá 18+19 (18+19)<br />
<br />
39<br />
<br />