Cấu trúc hộ gia đình và sức khỏe trẻ em: Những phát hiện qua khảo sát nhân khẩu học và sức khỏe 1997 - Đặng Nguyên Anh

X· héi häc sè 4(72), 2000 61<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> CÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc kháe trÎ em:<br /> nh÷ng ph¸t hiÖn qua kh¶o s¸t nh©n khÈu häc<br /> vµ søc kháe 1997<br /> <br /> §Æng Nguyªn Anh<br /> <br /> <br /> Ch¨m sãc søc kháe lµ mét nhu cÇu c¬ b¶n cña con ng−êi, mét môc tiªu l©u dµi cña sù<br /> nghiÖp ph¸t triÓn x· héi. Lµ t−¬ng lai cña ®Êt n−íc, søc kháe vµ søc sèng cña trÎ em cã ý<br /> nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi sù tr−êng tån cña mäi d©n téc. ThÓ tr¹ng ®au yÕu cña trÎ ngµy h«m<br /> nay sÏ ®Ó l¹i dÊu Ên vµ hËu qu¶ dµi l©u cho x· héi mai sau. Mçi gia ®×nh, mçi quèc gia vµ c¶<br /> céng ®ång quèc tÕ h«m nay kh«ng chØ nç lùc h¹ thÊp møc tö vong mµ cßn tÝch cùc ®Çu t− cho<br /> sù nghiÖp gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cho trÎ em. MÆc cho nh÷ng<br /> thµnh tùu ®¹t ®−îc, tuy nhiªn, ë nhiÒu khu vùc trªn thÕ giíi t×nh tr¹ng trÎ suy dinh d−ìng<br /> cßn phæ biÕn, ®au èm, bÖnh tËt vµ tö vong vÉn th−êng xuyªn x¶y ra. Trªn 6 triÖu trÎ em tö<br /> vong cã nguyªn nh©n trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp do suy dinh d−ìng. Trong sè 12 triÖu trÎ em tö<br /> vong d−íi 5 tuæi hµng n¨m ë c¸c n−íc chËm ph¸t triÓn, hÇu hÕt l¹i lµ c¸c tr−êng hîp chÕt v×<br /> c¸c bÖnh cã thÓ phßng ngõa ®−îc nh− tiªu ch¶y, sëi, viªm h« hÊp cÊp tÝnh (UNICEF, 1998).<br /> ThiÕt chÕ gia ®×nh vµ ch¨m sãc søc kháe trÎ em<br /> HÇu hÕt trÎ em ®−îc sinh ra, nu«i d¹y vµ lín lªn cïng gia ®×nh. Trong m«i tr−êng<br /> gi¸o d−ìng quan träng nµy, c¸c em bÞ chi phèi bëi ho¹t ®éng sèng cña hé gia ®×nh. Hµnh vi<br /> b¶o vÖ vµ ch¨m sãc søc kháe trÎ em còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã. ë ®©y vai trß gia<br /> ®×nh, cÊu tróc nh©n khÈu còng nh− ph−¬ng thøc tæ chøc cuéc sèng hé gia ®×nh chi phèi m¹nh<br /> mÏ ®Õn t×nh tr¹ng søc kháe trÎ em. VÊn ®Ò cµng trë nªn cã ý nghÜa trong bèi c¶nh x· héi ViÖt<br /> Nam. Nh− nh÷ng quèc gia ®ang ph¸t triÓn kh¸c trªn thÕ giíi, gia ®×nh ViÖt Nam lµ mét “tÕ<br /> bµo x· héi”, chi phèi hÇu hÕt c¸c quan hÖ, ho¹t ®éng sèng cña c¸ nh©n vµ céng ®ång. C«ng<br /> cuéc §æi míi ®· kh¬i dËy vµ ph¸t huy ®−îc tiÒm n¨ng cña toµn thÓ d©n téc, gãp phÇn ®−a ®Êt<br /> n−íc qua c¬n khñng ho¶ng, v÷ng b−íc tiÕn lªn trªn con ®−êng ph¸t triÓn. Cïng víi sù xãa bá<br /> c¬ chÕ qu¶n lý tËp trung, lÜnh vùc y-tÕ vµ c¸c dÞch vô søc kháe vÒ c¬ b¶n ®· cã nh÷ng biÕn<br /> ®æi. Thay v× ®−îc bao cÊp nh− tr−íc, ng−êi d©n giê ®©y ph¶i tù chi tr¶ c¸c dÞch vô kh¸m ch÷a<br /> bÖnh. Trong bèi c¶nh ®ã, gia ®×nh cµng cã vai trß quan träng h¬n v× nã quyÕt ®Þnh viÖc ph©n<br /> bæ nguån lùc eo hÑp gi÷a c¸c thµnh viªn, nhÊt lµ trÎ em trong hé. Xãa bá chÕ ®é bao cÊp trong<br /> dÞch vô y-tÕ còng cã nghÜa r»ng søc kháe trÎ em phô thuéc nhiÒu h¬n vµo ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu<br /> kiÖn kinh tÕ gia ®×nh.<br /> Chñ ®Ò cña nghiªn cøu nµy lµ cÊu tróc hé gia ®×nh ®· cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo ®Õn<br /> viÖc ch¨m sãc søc kháe trÎ em? 1 LiÖu nh÷ng hé gia ®×nh víi cÊu tróc kh¸c nhau cã ¶nh<br /> h−ëng kh¸c nhau ®Õn hµnh vi b¶o vÖ, ch¨m sãc søc kháe trÎ em? Nh÷ng khÝa c¹nh cô thÓ cña<br /> <br /> 1<br /> §©y lµ mét chñ ®Ò ch−a ®−îc xem xÐt trªn b×nh diÖn nghiªn cøu lÉn chÝnh s¸ch. So víi c¸c nghiªn cøu vÒ chøc n¨ng<br /> gia ®×nh, ë ViÖt Nam hiÖn cã Ýt nghiªn cøu vÒ cÊu tróc gia ®×nh. Nghiªn cøu chÝnh s¸ch ®èi víi gia ®×nh l¹i cµng Ýt v×<br /> ngoµi nh÷ng ®iÒu luËt vÒ h«n nh©n-gia ®×nh hay chÝnh s¸ch h¹n chÕ sinh ®Î, chóng ta thùc sù ch−a cã mét ®Þnh h−íng<br /> c¬ b¶n vµ thèng nhÊt vÒ phóc lîi gia ®×nh.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 62 CÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc kháe trÎ em: nh÷ng ph¸t hiÖn ...<br /> <br /> cÊu tróc hé bao gåm gia ®×nh h¹t nh©n vµ më réng, c¬ cÊu giíi cña ng−êi tr−ëng thµnh trong<br /> hé còng nh− t−¬ng quan tuæi t¸c gi÷a c¸c thµnh viªn. C¸c yÕu tè nµy cã ¶nh h−ëng ®Õn sù<br /> hßa hîp vµ m©u thuÉn trong ®êi sèng gia ®×nh, ®Õn vai trß cña ng−êi phô n÷ vµ tÊt nhiªn lµ<br /> cã ¶nh h−ëng ®Õn c¸c quyÕt ®Þnh thu chi ng©n s¸ch, ph©n bæ nguån lùc gi÷a c¸c thµnh viªn,<br /> thÕ hÖ trong gia téc. §Õn l−ît nã, nh÷ng yÕu tè nµy l¹i ¶nh h−ëng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn<br /> søc kháe vµ phóc lîi trÎ em.<br /> CÇn nhËn thÊy r»ng cÊu tróc hé gia ®×nh lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh nªn mét m«i tr−êng<br /> x· héi th«ng qua ®ã viÖc ch¨m sãc trÎ em hoÆc bÞ h¹n chÕ, hoÆc ®−îc t¹o ®iÒu kiÖn. Tuy nhiªn<br /> t×nh tr¹ng ®au èm hay tö vong cña trÎ kh«ng ph¶i lµ do sèng trong hé gia ®×nh h¹t nh©n hay<br /> më réng. §iÒu c¨n b¶n lµ do c¸c em ®· kh«ng ®−îc ch¨m lo hay cøu ch÷a kÞp thêi. Nãi mét<br /> c¸ch kh¸c hµnh vi ch¨m sãc søc kháe lµ c¸c yÕu tè trung gian th«ng qua ®ã cÊu tróc hé gia<br /> ®×nh t¸c ®éng ®Õn søc kháe trÎ em vµ ®−¬ng nhiªn c¸c hµnh vi nµy ®−îc thùc hiÖn ra sao, cho<br /> ®èi t−îng nµo cßn tïy thuéc vµo nhËn thøc, sù ®Çu t− thêi gian, c«ng søc vµ trÝ tuÖ cña mçi<br /> thµnh viªn trong gia ®×nh ®èi víi trÎ em.2<br /> M« h×nh vµ gi¶ thuyÕt nghiªn cøu<br /> C¸c nghiªn cøu vÒ søc kháe gia ®×nh trong nh÷ng thËp niªn qua sö dông réng r·i m«<br /> h×nh lý thuyÕt do Andersen ®Ò xuÊt vµ x©y dùng (xem Andersen, 1968). VÒ b¶n chÊt, m« h×nh<br /> Andersen gåm ba nhãm nh©n tè cã t¸c ®éng ®Õn hµnh vi søc kháe. Nhãm thø nhÊt bao gåm<br /> c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n vÒ nh©n khÈu cña trÎ em nh− tuæi, giíi tÝnh, thø tù sinh vµ nh÷ng ®Æc<br /> tr−ng cña ng−êi mÑ nh− häc vÊn nghÒ nghiÖp, t×nh tr¹ng di c−. Nhãm nµy bao gåm c¶ kh¶<br /> n¨ng vµ tiÒm lùc kinh tÕ cho phÐp c¸c hé gia ®×nh tiÕp cËn sö dông c¸c dÞch vô kh¸m ch÷a<br /> bÖnh nh− thu nhËp. Nhãm thø hai bao gåm c¸c yÕu tè vÒ cÊu tróc hé gia ®×nh lµ mèi quan<br /> t©m chÝnh cña chóng t«i trong nghiªn cøu nµy. Nhãm thø ba lµ c¸c yÕu tè vÜ m«. M«i tr−êng<br /> sèng cña hé gia ®×nh quyÕt ®Þnh tæ chøc vµ ho¹t ®éng hé gia ®×nh bao gåm c¶ nhu cÇu ch¨m<br /> sãc søc kháe. VÒ c¬ b¶n, m« h×nh Andersen xoay quanh ®Æc tr−ng, tiÒm lùc vµ nhu cÇu cña hé<br /> gia ®×nh trong viÖc b¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc søc kháe trÎ em.<br /> Hµng lo¹t c©u hái ®−îc xem xÐt trong ph©n tÝch nµy lµ: liÖu cã sù kh¸c nhau mét c¸ch<br /> hÖ thèng trong viÖc phßng vµ ch÷a bÖnh cho trÎ gi÷a c¸c lo¹i h×nh gia ®×nh hay kh«ng? CÊu<br /> tróc gia ®×nh nµo lµ thuËn lîi hay bÊt lîi nhÊt ®èi víi trÎ em? Thø hai, nh÷ng ®Æc tr−ng nµo<br /> trong cÊu tróc hé cã t¸c ®éng m¹nh nhÊt ®Õn søc kháe trÎ em? Thø ba, t¸c ®éng cña cÊu tróc<br /> hé gia ®×nh ®Õn søc kháe trÎ em bÞ chi phèi nh− thÕ nµo bëi nh÷ng ®Æc ®iÓm cña c¸c thµnh<br /> viªn trong hé, nhÊt lµ cña ng−êi mÑ vµ b¶n th©n ®øa trÎ? LiÖu t¸c ®éng ®ã cã ®éc lËp víi<br /> nh÷ng yÕu tè quan träng kh¸c nh− häc vÊn cña mÑ, nghÒ nghiÖp cña cha hay kh«ng?<br /> Sè liÖu vµ ph−¬ng ph¸p<br /> Chóng t«i sö dông vµ khai th¸c sè liÖu Kh¶o s¸t Nh©n khÈu häc vµ Søc kháe n¨m<br /> 1997 (VN-DHS97). §©y lµ cuéc kh¶o s¸t mÉu ®¹i diÖn toµn quèc ®−îc tiÕn hµnh trong khu«n<br /> khæ dù ¸n D©n sè-søc kháe gia ®×nh trªn quy m« 7.001 hé gia ®×nh vµ 5.664 phô n÷ ®· tõng<br /> kÕt h«n thuéc ®é tuæi sinh ®Î 15-49 (NCPFP, 1999). Ph©n tÝch nµy sÏ khai th¸c triÖt ®Ó c¸c<br /> th«ng tin trong phiÕu kh¶o s¸t hé gia ®×nh vµ c¸ nh©n. PhiÕu ®iÒu tra hé kª khai tÊt c¶ c¸c<br /> thµnh viªn th−êng xuyªn cña hé còng nh− kh¸ch v·ng lai ngñ l¹i t¹i hé ®ªm h«m tr−íc. C¸c<br /> ®Æc tr−ng c¬ b¶n nh− tuæi, giíi tÝnh, tr×nh ®é häc vÊn, h«n nh©n, quan hÖ víi chñ hé, nghÒ<br /> nghiÖp ®−îc VN-DHS97 thu thËp cho tõng thµnh viªn trong hé gia ®×nh. §©y lµ nh÷ng th«ng<br /> <br /> 2<br /> C¸c hµnh vi ®ã lµ tiªm chñng, phßng chèng suy dinh d−ìng, ch¨m sãc thai s¶n, kh¸m ch÷a bÖnh vµ ®iÒu trÞ cho trÎ khi<br /> ®au èm. §©y lµ nh÷ng hµnh vi cô thÓ chø kh«ng ph¶i lµ th¸i ®é hay ý kiÕn chung chung vÒ thùc tr¹ng søc kháe khã ®o<br /> dÕm trªn thùc tÕ.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 63<br /> <br /> tin hÕt søc gi¸ trÞ khi xem xÐt cÊu tróc hé gia ®×nh, song ®¸ng tiÕc r»ng cho ®Õn nay bé sè<br /> liÖu vÉn ch−a ®−îc khai th¸c triÖt ®Ó.<br /> H×nh 1- M« h×nh ph©n tÝch ch¨m sãc søc kháe trÎ em<br /> <br /> <br /> <br /> YÕu tè vÜ m«<br /> + Vïng ®Þa lý<br /> + Khu vùc c− tró<br /> + §Æc ®iÓm ®Þa ph−¬ng<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hµnh vi ch¨m sãc<br /> søc kháe<br /> YÕu tè hé gia ®×nh + Ch¨m sãc thai<br /> + CÊu tróc hé gia ®×nh s¶n<br /> Søc kháe<br /> + Lo¹i h×nh gia ®×nh + Phßng chèng<br /> trÎ em<br /> + Quy m« nh©n khÈu bÖnh dÞch<br /> + §iÒu trÞ bÖnh tËt<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> YÕu tè c¸ nh©n<br /> + Tuæi, giíi tÝnh<br /> + D©n téc, häc vÊn<br /> + Thø tù sinh<br /> + Thu nhËp<br /> + NghÒ nghiÖp<br /> + T×nh tr¹ng di c−<br /> <br /> <br /> <br /> Sè liÖu VN-DHS97 cßn cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ thÓ tr¹ng ®au èm, bÖnh dÞch phæ<br /> biÕn ë trÎ em trong ®ã cã nhiÒu c¨n bÖnh nÕu kh«ng ®−îc phßng ngõa hay ®iÒu trÞ kÞp thêi sÏ<br /> dÉn ®Õn tö vong nh− tiªu ch¶y, sèt cÊp tÝnh, viªm nhiÔm h« hÊp cÊp tÝnh, v.v...ViÖc tiªm<br /> phßng ®Çy ®ñ vµ kÞp thêi c¸c lo¹i v¾c-xin, v× thÕ rÊt quan träng ®èi víi sù sèng cña trÎ em.3<br /> Trªn c¬ së x¸c ®Þnh nh÷ng hµnh vi ch¨m sãc søc kháe thu thËp qua sè liÖu kh¶o s¸t, chóng<br /> t«i x©y dùng c¸c biÕn sè phô thuéc: 1/ BiÕn thø nhÊt (TTI) cho biÕt liÖu ng−êi mÑ cã tiªm<br /> phßng uèn v¸n s¬ sinh khi mang thai ®øa trÎ hay kh«ng? Tiªu chuÈn mét mòi ®−îc xem nh−<br /> lµ tèi thiÓu ®èi víi ng−êi mÑ; 2/ BiÕn sè thø hai (VACCINE) xem xÐt ®øa trÎ ®· ®−îc tiªm<br /> chñng ®Çy ®ñ c¸c lo¹i v¾c-xin hay ch−a? Nh− chóng ta ®Òu biÕt, c¸c ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc<br /> søc kháe ®· khuyÕn nghÞ r»ng trÎ em cÇn hoµn thµnh lÞch tiªm phßng ®Çy ®ñ trong n¨m ®Çu<br /> tiªn tøc lµ tr−íc 12 th¸ng tuæi. §Ó tiªm chñng ®Çy ®ñ, mçi trÎ ph¶i nhËn ®−îc mét liÒu phßng<br /> lao BCG, ba liÒu DPT (uèn v¸n, ho gµ, b¹ch hÇu) vµ b¹i liÖt; 3/ BiÕn sè phô thuéc thø ba<br /> (CARE) cã néi dung gÇn nh− tæng hîp 2 biÕn sè nªu trªn, cho phÐp so s¸nh hai nhãm trÎ ®−îc<br /> tiªm phßng uèn v¸n, sinh ra t¹i c¬ së y-tÕ, ®−îc tiªm chñng 6 lo¹i v¾c-xin víi nhãm kh«ng cã<br /> ®iÒu kiÖn ®−îc ch¨m sãc ®Çy ®ñ c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc kháe nµy; 4/ Ba biÕn sè TTI,<br /> VACCINE vµ CARE vÒ b¶n chÊt ph¶n ¸nh hµnh vi phßng bÖnh vµ v× vËy míi chØ liªn quan<br /> <br /> 3<br /> HiÖn nay, ë nhiÒu n¬i hiÖn t−îng l©y lan nh÷ng c¨n bÖnh ngay c¶ khi ®· tiªm chñng vÉn tån t¹i do tiªm kh«ng ®Çy ®ñ<br /> vµ ®ång lo¹t. Kho¶ng 13.000 trÎ em bÞ m¾c sëi do bÖnh dÞch nµy bïng ph¸t ë nh÷ng n¬i chiÕn dÞch tiªm chñng kh«ng<br /> ®−îc ®ñ hai mòi vµ ®ång lo¹t cho trÎ. Trong 61 tØnh thµnh cña c¶ n−íc, duy nhÊt H¶i Phßng lµ n¬i tiªm hai mòi phßng<br /> bÖnh sëi cho trÎ. §ã lµ ch−a kÓ ®Õn chÊt l−îng thuèc vµ viÖc b¶o qu¶n cßn kÐm khiÕn c¸c v¾c-xin mÊt ®i t¸c dông<br /> phßng chèng bÖnh.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 64 CÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc kháe trÎ em: nh÷ng ph¸t hiÖn ...<br /> <br /> ®Õn mét khÝa c¹nh cña ch¨m sãc søc kháe. BiÕn sè phô thuéc thø t− cã tªn gäi TREATED<br /> nh»m ph¶n ¸nh h×nh thøc ®iÒu trÞ khi trÎ cã triÖu chøng nhiÔm bÖnh. M« h×nh sö dông biÕn<br /> sè nµy giíi h¹n vµo nhãm trÎ bÞ m¾c bÖnh qua pháng vÊn ng−êi mÑ. TrÎ cã triÖu chøng m¾c<br /> bÖnh nÕu nh− bÞ ho, sèt cao, thë gÊp, hay tiªu ch¶y trong thêi gian hai tuÇn lÔ tr−íc cuéc ®iÒu<br /> tra. Còng gièng nh− ba biÕn sè ë trªn, TREATED lµ biÕn nhÞ nguyªn nhËn hai gi¸ trÞ 0 vµ 1<br /> trong m« h×nh thèng kª håi quy.<br /> Cã thÓ tãm l−îc bèn biÕn sè phô thuéc ®−îc chóng t«i x©y dùng vµ sö dông trong<br /> ph©n tÝch nµy nh− sau:<br /> TTI: 1 = MÑ cã tiªm phßng uèn v¸n s¬ sinh<br /> 0 = MÑ kh«ng tiªm phßng uèn v¸n s¬ sinh<br /> VACCINE: 1 = TrÎ ®−îc tiªm chñng ®Çy ®ñ c¸c lo¹i v¾c-xin<br /> 0 = TrÎ kh«ng ®−îc tiªm chñng ®Çy ®ñ c¸c lo¹i v¾c-xin<br /> CARE: 1 = TrÎ ®−îc tiªm phßng uèn v¸n, sinh ra t¹i c¬ së y-tÕ, vµ<br /> ®−îc tiªm chñng ®Çy ®ñ 6 lo¹i v¾c-xin<br /> 0 = TrÎ kh«ng nhËn ®−îc ®Çy ®ñ c¸c dÞch vô ch¨m sãc nµy<br /> TREATED: 1 = TrÎ ®−îc ®iÒu trÞ khi bÞ tiªu ch¶y, sèt cao, ho, thë gÊp<br /> 0 = TrÎ kh«ng ®−îc ®iÒu trÞ<br /> CÊu tróc hé gia ®×nh: Cuéc VN-DHS97 thu thËp th«ng tin vÒ nh÷ng ng−êi thùc tÕ<br /> sèng trong hé gia ®×nh kh«ng ph©n biÖt t×nh tr¹ng c− tró. Dùa trªn th«ng tin vÒ quan hÖ gi÷a<br /> c¸c thµnh viªn, bèn thÓ lo¹i hé víi nh÷ng cÊu tróc kh¸c nhau ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: gia<br /> ®×nh h¹t nh©n víi sù cã mÆt ®Çy ®ñ cña c¶ hai bè mÑ; gia ®×nh h¹t nh©n chØ cã ng−êi mÑ cña<br /> ®øa trÎ; gia ®×nh më réng trong ®ã c¶ hai bè mÑ ®Òu cã mÆt; vµ gia ®×nh më réng chØ cã ng−êi<br /> mÑ. C¸ch kÕt hîp ph©n lo¹i gi÷a c¸c h×nh th¸i gia ®×nh víi sù cã mÆt hay kh«ng cã mÆt ®Çy<br /> ®ñ cña c¶ hai bè mÑ cho phÐp khai th¸c triÖt ®Ó c¸c th«ng tin hé gia ®×nh.<br /> VÒ kh¸i niÖm, trong VN-DHS97 gia ®×nh h¹t nh©n bao gåm mét cÆp vî chång cïng<br /> chung sèng víi nh÷ng ®øa con cña hä. NÕu ng−êi cha kh«ng cïng chung sèng, hé gia ®×nh<br /> ®−îc x¸c ®Þnh lµ cã cÊu tróc h¹t nh©n thiÕu. CÊu tróc më réng ¸p dông cho hé gia ®×nh cã<br /> nh÷ng thµnh viªn kh«ng thuéc vµo hé h¹t nh©n nãi trªn. Th«ng th−êng ®ã lµ sù cã mÆt cña<br /> «ng, bµ hoÆc c¶ hai cïng chung sèng víi c¸c con, c¸c ch¸u. C¸ch ph©n lo¹i c¬ b¶n vµ gi¶n ®¬n<br /> nh− trªn cho phÐp kh¶o s¸t ®Çy ®ñ h¬n t¸c ®éng cña hé gia ®×nh víi nh÷ng cÊu tróc kh¸c<br /> nhau ®Õn hµnh vi ch¨m sãc søc kháe trÎ em. Theo ph−¬ng thøc ph©n lo¹i ®ã, chóng t«i kh«ng<br /> nhÊn m¹nh ®Õn khÝa c¹nh ai lµm chñ hé mÆc dï ba phÇn t− (75%) hé gia ®×nh trong mÉu<br /> kh¶o s¸t cã chñ hé lµ nam vµ 25% lµ n÷. Nh×n chung, c¸c gia ®×nh h¹t nh©n do nam giíi lµm<br /> chñ hé trong khi nh÷ng gia ®×nh më réng th× ®a sè chñ hé lµ cô bµ gãa, sau khi cô «ng mÊt ®i.<br /> §¸ng l−u ý r»ng so víi con sè xÊp xØ hai phÇn ba (65%) hé gia ®×nh cã cÊu tróc h¹t nh©n thu<br /> ®−îc qua kh¶o s¸t nh©n khÈu häc gi÷a kú (ICDS94), vµ 49% qua Tæng ®iÒu tra d©n sè 1989, tû<br /> lÖ hé h¹t nh©n ®· t¨ng lªn (67%) tÝnh ®Õn thêi ®iÓm cuèi n¨m 1997 theo sè liÖu VN-DHS97.<br /> Sè thµnh viªn nam so víi n÷ lµ ng−êi tr−ëng thµnh trong hé: Do nh÷ng kh¸c biÖt giíi,<br /> nam vµ n÷ gi÷ vai trß kh¸c nhau trong cuéc sèng gia ®×nh. Trong bèi c¶nh x· héi ViÖt Nam,<br /> ng−êi phô n÷ th−êng g¸nh tr¸ch nhiÖm qu¶n lý c¸c c«ng viÖc gia ch¸nh, gi¸o dôc ch¨m sãc<br /> trÎ em trong khi nam giíi thiªn vÒ vai trß lµm kinh tÕ. Còng nh− vËy, quyÒn quyÕt ®Þnh<br /> trong c«ng viÖc cña gia ®×nh nh− ®Çu t− kinh doanh s¶n xuÊt, häc hµnh, ch¨m sãc con c¸i<br /> kh«ng gièng nhau gi÷a hai giíi. Sù chªnh lÖch nam n÷ trong sè thµnh viªn tr−ëng thµnh cña<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 65<br /> <br /> hé (tÝnh tõ 18 tuæi trë lªn) cã thÓ cã t¸c ®éng ®Õn c¸c ho¹t ®éng phóc lîi gia ®×nh bao gåm c¶<br /> ch¨m sãc søc kháe trÎ em. Nh»m ®o l−êng ®−îc ¶nh h−ëng nµy, ph©n tÝch sö dông mét biÕn<br /> sè so s¸nh sè thµnh viªn nam - n÷ lµ ng−êi tr−ëng thµnh trong hé. BiÕn sè nµy ph¶n ¸nh ba<br /> t×nh huèng trªn thùc tÕ: nam nhiÒu h¬n n÷; n÷ nhiÒu h¬n nam; vµ sè l−îng nam n÷ ngang<br /> b»ng nhau trong mét hé gia ®×nh.<br /> Tû sè phô thuéc: §©y lµ mét chØ tiªu quen thuéc vµ quan träng trong nh©n khÈu häc<br /> ®−îc ¸p dông trªn gi¸c ®é gia ®×nh. §èi víi mçi hé trong mÉu kh¶o s¸t, tû sè nµy ®−îc ®o<br /> b»ng tæng sè trÎ em d−íi 15 tuæi vµ ng−êi giµ trªn 65 tuæi chia cho sè thµnh viªn trong ®é<br /> tuæi lao ®éng (15-64) cña hé. TÊt nhiªn, do ®Æc ®iÓm cña sè liÖu, khã cã thÓ x¸c ®Þnh chÝnh<br /> x¸c t×nh tr¹ng viÖc lµm hay kh¶ n¨ng lao ®éng cña tõng thµnh viªn. Cã rÊt nhiÒu tr−êng hîp<br /> ng−êi cao tuæi vµ trÎ em tham gia lµm kinh tÕ nu«i d−ìng, hç trî gia ®×nh trong khi còng cã<br /> nhiÒu tr−êng hîp ng−êi trong tuæi lao ®éng l¹i kh«ng t×m ®−îc viÖc lµm hoÆc bÞ tµn phÕ mÊt<br /> kh¶ n¨ng lao ®éng. Song vÉn cã thÓ nãi r»ng, tû sè phô thuéc cho phÐp ®o l−êng t−¬ng ®èi cÊu<br /> tróc tuæi cña hé vµ h¬n thÕ nã cßn ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp sè thÕ hÖ cïng chung sèng trong gia<br /> ®×nh. VÒ gi¸ trÞ, ®©y lµ biÕn sè liªn tôc víi ý nghÜa tû sè cµng nhá th× g¸nh nÆng ng−êi phô<br /> thuéc mµ hé gia ®×nh ph¶i ch¨m lo cµng Ýt.<br /> MÆc dï quan t©m hµng ®Çu cña nghiªn cøu nµy lµ t¸c ®éng cña cÊu tróc hé gia ®×nh<br /> ®Õn hµnh vi ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc kháe trÎ em, song nh− ®−îc m« t¶ trong M« h×nh 1, c¸c<br /> nhãm yÕu tè kh¸c còng cã nh÷ng ¶nh h−ëng ®éc lËp ®Õn søc kháe cña trÎ. ViÖc x¸c ®Þnh vµ ®o<br /> l−êng cô thÓ c¸c biÕn sè nh− sau:<br /> Nh÷ng biÕn sè ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm cña cha mÑ: Do ®iÒu tra VN-DHS97 kh«ng cã<br /> th«ng tin vÒ thu nhËp, chóng t«i sö dông nghÒ nghiÖp cña cha nh− mét biÕn sè quan träng ®o<br /> l−êng gi¸n tiÕp tiÒm lùc kinh tÕ cña hé. §èi víi ng−êi mÑ, ¶nh h−ëng m¹nh mÏ cña häc vÊn<br /> ®Õn søc kháe trÎ em ®· ®−îc ®óc kÕt trong nhiÒu nghiªn cøu quèc tÕ. Tr×nh ®é häc vÊn ph¶n<br /> ¸nh kh¶ n¨ng, quyÒn tù quyÕt vµ sù hiÓu biÕt cña ng−êi mÑ trong gia ®×nh (xem Cleland vµ Van<br /> Ginneken, 1988). V× lý do ®ã, biÕn sè häc vÊn ng−êi mÑ ®−îc ®−a vµo trong ph©n tÝch nµy.<br /> Nhãm d©n téc vµ t×nh tr¹ng di c− lµ hai biÕn sè ®éc lËp quan träng kh¸c ®−îc sö<br /> dông. NhiÒu nghiªn cøu tr−íc ®©y ë n−íc ta ®· cho thÊy so víi trÎ em ng−êi Kinh, trÎ em c¸c<br /> d©n téc thiÓu sè cã tû lÖ suy dinh d−ìng, bÖnh tËt, vµ tö vong cao h¬n (UNICEF, 1998; GSO,<br /> 1995; NCPFP, 1999). Mét biÕn nhÞ nguyªn ®−îc x©y dùng nh»m x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm d©n téc<br /> cña trÎ lµ ng−êi Kinh hay lµ ng−êi d©n téc. TÊt nhiªn, biÕn sè nµy ph¶n ¸nh gÇn nh− chÝnh<br /> x¸c thµnh phÇn d©n téc cña hé gia ®×nh.<br /> ¶nh h−ëng cña di c− ®Õn ch¨m sãc søc kháe trÎ em ®−îc xem xÐt víi gi¶ thuyÕt r»ng<br /> di c− cã thÓ sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi mÑ vµ b¶n th©n trÎ nhá tiÕp cËn tèt h¬n ®Õn c¸c dÞch<br /> vô y-tÕ, kh¸m ch÷a bÖnh. Nh»m t×m hiÓu kh¶ n¨ng nµy, mét biÕn sè t−¬ng øng víi s¸u h×nh<br /> th¸i di chuyÓn vµ kh«ng di chuyÓn trªn thùc tÕ ®−îc x©y dùng. Ých lîi cña biÕn sè nµy lµ ë<br /> chç, nã cßn cho phÐp x¸c ®Þnh ®Þa bµn n¬i c− tró hiÖn t¹i lµ n«ng th«n hay thµnh thÞ cña hé<br /> gia ®×nh kh¶o s¸t, vµ v× vËy gi¸n tiÕp kiÓm so¸t ®−îc ¶nh h−ëng cña ®Þa bµn n¬i c− tró ®Õn<br /> c¸c hµnh vi søc kháe trong m« h×nh thèng kª.<br /> Nh÷ng biÕn sè ph¶n ¸nh ®Æc ®iÓm trÎ em: Mçi tr−êng hîp trÎ em ®−îc kh¶o s¸t ®Òu<br /> cã nh÷ng th«ng sè c¬ b¶n nh− tuæi, giíi tÝnh, thø tù sinh, chi phèi m¹nh mÏ ®Õn thÓ lùc søc<br /> kháe cña trÎ. BiÕn sè tuæi nhËn gi¸ trÞ liªn tôc vµ ®−îc x¸c ®Þnh vµo thêi ®iÓm ®iÒu tra. §èi<br /> víi nh÷ng tr−êng hîp trÎ ®· chÕt, tuæi ®−îc ghi nhËn lµ tuæi tö vong. Tuæi cã ¶nh h−ëng rÊt<br /> quan träng v× t×nh tr¹ng m¾c, l©y truyÒn bÖnh vµ suy dinh d−ìng rÊt kh¸c nhau ®èi víi nhãm<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 66 CÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc kháe trÎ em: nh÷ng ph¸t hiÖn ...<br /> <br /> trÎ ë nh÷ng nhãm tuæi kh¸c nhau. Bªn c¹nh biÕn sè tuæi, giíi tÝnh vµ thø tù sinh còng lµ hai<br /> yÕu tè cã ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe vµ tö vong trÎ em.<br /> Mét trong nh÷ng th«ng tin lý thó thu thËp qua VN-DHS97 lµ møc ®é mong muèn cã<br /> con khi mang thai cña ng−êi mÑ. §©y lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh hµnh vi ch¨m sãc vµ<br /> ®Çu t− mµ bè mÑ vµ gia ®×nh dµnh cho ®øa trÎ. Th«ng tin nµy mÆc dï ®−îc thu thËp trong<br /> nhiÒu cuéc kh¶o s¸t tr−íc ®©y ë ViÖt Nam nh−ng ch−a ®−îc khai th¸c triÖt ®Ó. RÊt cã thÓ lµ<br /> nÕu ®øa trÎ sinh ra n»m ngoµi sù mong muèn, chê ®îi cña gia ®×nh th× møc ®é ®Çu t− ch¨m<br /> sãc søc kháe cña gia ®×nh cho trÎ sÏ gi¶m xuèng; nguy c¬ m¾c bÖnh do vËy t¨ng lªn. Ngoµi ra,<br /> biÕn sè nµy cßn cho phÐp ®Þnh h×nh ®−îc ¶nh h−ëng cña nhu cÇu kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh ch−a<br /> ®−îc ®¸p øng ®Õn søc kháe trÎ em.<br /> M« h×nh håi quy<br /> V× ch¨m sãc søc kháe trÎ em lµ mét chñ ®Ò phøc t¹p, cÇn sö dông kü thuËt ph©n tÝch<br /> ®a biÕn sö dông c¸c hµm håi quy nh»m x¸c ®Þnh ®−îc quan hÖ nh©n qu¶ gi÷a cÊu tróc hé gia<br /> ®×nh vµ ch¨m sãc søc kháe trÎ em. Kü thuËt ph©n tÝch m« t¶, mÆc dï th«ng dông, kh«ng cho<br /> phÐp lý gi¶i chÝnh x¸c ph¸t hiÖn thu ®−îc vµ nhÊt lµ kh«ng lo¹i trõ ®−îc ¶nh h−ëng cña<br /> nh÷ng nh©n tè kh¸c.<br /> Do bèn biÕn phô thuéc ®−îc x©y dùng (TTI, VACCINE, CARE, TREATED) ®Òu lµ<br /> biÕn nhÞ nguyªn, m« h×nh håi quy l«-git lµ phï hîp. Hµm håi quy l«-gÝt, l−îng hãa c¸c hµnh<br /> vi ch¨m sãc søc kháe cho trÎ em ®−îc m« t¶ b»ng c«ng thøc sau ®©y:<br /> log [p/(1-p)] = a + ßiXi +εi (1)<br /> Trong ®ã:<br /> log [p/(1-p)] lµ tû sè chªnh lÖch cña c¸c biÕn phô thuéc<br /> a lµ h»ng sè<br /> ßi lµ c¸c hÖ sè håi quy cÇn ®−îc −íc l−îng thèng kª ®o l−êng<br /> t¸c ®éng cña c¸c biÕn ®éc lËp.<br /> Xi lµ c¸c biÕn sè ®éc lËp quan t©m trong ph©n tÝch nµy<br /> εi lµ c¸c d− sè ®Æc tr−ng cho nh÷ng nh©n tè kh«ng ®−îc xem xÐt<br /> C¸c biÕn sè Xi ®Æc tr−ng cho nh÷ng nh©n tè miªu t¶ trong m« h×nh lý thuyÕt chi phèi<br /> vµ quy ®Þnh hµnh vi ch¨m sãc søc kháe. M« h×nh dùa trªn mét gi¶ ®Þnh r»ng Xi lµ biÕn sè<br /> ngo¹i vi vÒ ph−¬ng diÖn thèng kª ®èi víi sè d− εi, vµ do ®ã ph−¬ng tr×nh (1) sÏ cho phÐp −íc<br /> l−îng c¸c hÖ sè håi quy ßi æn ®Þnh còng nh− c¸c ph−¬ng sai t−¬ng øng. §èi víi c¸c biÕn liªn<br /> tôc, hÖ sè ßi ®o l−êng sù biÕn ®æi trong tû sè chªnh lÖch t−¬ng øng víi mét ®¬n vÞ thay ®æi<br /> trong biÕn sè t−¬ng øng (vÝ dô nh− th¸ng tuæi trong m« h×nh nµy). Ng−îc l¹i, ®èi víi c¸c biÕn<br /> rêi r¹c, hÖ sè ßi víi gi¸ trÞ d−¬ng sÏ ph¶n ¸nh t¸c ®éng tû lÖ thuËn ®èi víi tû sè chªnh lÖch<br /> trong khi víi trÞ sè ©m sÏ ph¶n ¸nh t¸c ®éng tû lÖ nghÞch so víi nhãm ®èi s¸nh. Nh»m gióp<br /> cho viÖc gi¶i thÝch kÕt qu¶ dÔ dµng h¬n, thay v× hÖ sè håi quy chóng t«i tr×nh bµy kÕt qu¶<br /> tÝnh to¸n d−íi d¹ng hÖ sè mò exp [ßi].<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch<br /> Tr−íc khi tr×nh bµy kÕt qu¶ ph©n tÝch håi quy, chóng t«i muèn ph¸c th¶o tãm t¾t mét<br /> sè t−¬ng quan hai chiÒu t×m hiÓu c¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn ch¨m sãc søc kháe trÎ em. B¶ng<br /> 1 tæng hîp kÕt qu¶ tÝnh to¸n sö dông sè liÖu VN-DHS97. Trong b¶ng nµy, c¸c cét t−¬ng øng<br /> víi bèn biÕn phô thuéc trong khi chiÒu ngang lµ c¸c biÕn ®éc lËp vµ biÕn kiÓm so¸t.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 67<br /> <br /> Theo kÕt qu¶ tr×nh bµy trong B¶ng 1, lo¹i h×nh gia ®×nh thuËn lîi nhÊt trong viÖc phßng<br /> bÖnh cho trÎ em lµ m« h×nh hé më réng, ngay c¶ khi chØ cã mét m×nh ng−êi mÑ cã mÆt trong gia<br /> ®×nh. Ng−îc l¹i, trÎ em sèng trong c¸c gia ®×nh h¹t nh©n cã ®Çy ®ñ c¶ hai bè mÑ l¹i cã mét tû lÖ<br /> ®¸ng kÓ (29%) kh«ng tiªm phßng uèn v¸n. Ngay c¶ viÖc tiªm chñng cho trÎ trong n¨m ®Çu, gia ®×nh<br /> më réng thùc hiÖn ®Çy ®ñ h¬n so víi c¸c gia ®×nh h¹t nh©n. Hé gia ®×nh më réng chØ cã ng−êi mÑ<br /> (tøc lµ kh«ng cã ng−êi cha ë nhµ) l¹i cã tû lÖ trÎ ®−îc phßng bÖnh cao h¬n c¶. KÕt qu¶ thu ®−îc ph¶n<br /> ¸nh vai trß quan träng cña ng−êi th©n, ®Æc biÖt lµ «ng bµ trong nu«i d¹y con trÎ vèn rÊt phæ biÕn ë<br /> n−íc ta. NhiÒu gia ®×nh ng−êi cha ph¶i ®i xa nhµ, «ng, bµ dµnh sù ch¨m sãc hÕt m×nh cho con, cho<br /> ch¸u. Thùc tÕ ®ã cã thÓ gi¶i thÝch lý do t¹i sao trÎ em ë c¸c gia ®×nh më réng chØ cã ng−êi mÑ ®−îc<br /> tiªm chñng kh¸ chu ®¸o. §¸ng l−u ý lµ tû lÖ trÎ ®−îc ®iÒu trÞ khi ®au èm trong c¸c gia ®×nh chØ cã<br /> ng−êi mÑ cao h¬n so víi c¸c thÓ lo¹i hé gia ®×nh kh¸c. KÕt qu¶ nµy cho thÊy vai trß kh«ng thÓ thay<br /> thÕ ®−îc cña ng−êi mÑ trong viÖc ch¨m sãc søc kháe trÎ em.<br /> Trªn b×nh diÖn c¬ cÊu tuæi, ®−îc ph¶n ¸nh b»ng tû sè phô thuéc, kÕt qu¶ kh¼ng ®Þnh<br /> dù ®o¸n lý thuyÕt, nghÜa lµ trÎ em trong c¸c gia ®×nh víi g¸nh nÆng phô thuéc cµng lín th×<br /> cµng Ýt ®−îc phßng vµ ch÷a bÖnh ®Çy ®ñ. §¸ng l−u ý lµ sù chªnh lÖch trong tû lÖ tiªm chñng<br /> vµ ch÷a bÖnh gi÷a c¸c hé gia ®×nh cã sù kh¸c nhau vÒ c¬ cÊu. Xu h−íng chung lµ hé gia ®×nh<br /> ®«ng thµnh viªn n÷ tr−ëng thµnh cã tû lÖ trÎ ®−îc phßng vµ ch÷a bÖnh cao h¬n. Ng−îc l¹i,<br /> c¸c gia ®×nh ®«ng nam giíi l¹i lµ mét bÊt lîi ®èi víi viÖc ch¨m sãc søc kháe trÎ em. C¸c kÕt<br /> qu¶ trªn cho thÊy r»ng cÊu tróc hé gia ®×nh lµ mét nh©n tè quan träng chi phèi søc kháe trÎ<br /> em. Cã thÓ kh¸i qu¸t lµ nh÷ng hé gia ®×nh cã «ng bµ cïng chung sèng, Ýt trÎ em nh−ng l¹i ®«ng<br /> ng−êi lín, nhÊt lµ n÷ giíi, cã thÓ hç trî tèt nhÊt cho ch¨m sãc søc kháe trÎ em.<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch hai chiÒu, mÆc dï th«ng dông, song chØ mang tÝnh m« t¶ vµ thiÕu<br /> chÝnh x¸c do ch−a lo¹i trõ ®−îc ¶nh h−ëng ®ång thêi cña nhiÒu yÕu tè. Ph©n tÝch ®a biÕn cho<br /> phÐp kh¾c phôc nh−îc ®iÓm nµy. KÕt qu¶ håi quy l«-gÝt ®−îc tr×nh bµy ë B¶ng 2 víi bè côc<br /> t−¬ng tù nh− B¶ng 1, song sè liÖu trong b¶ng kh«ng ph¶i lµ tû lÖ phÇn tr¨m mµ lµ c¸c hÖ sè<br /> håi quy (d−íi d¹ng hÖ sè mò exp [ßi]) víi møc ý nghÜa thèng kª t−¬ng øng.<br /> Khi tÊt c¶ c¸c biÕn sè ®−îc ®ång thêi kiÓm so¸t trong m« h×nh, ¶nh h−ëng cña cÊu tróc hé<br /> gia ®×nh kh¸ râ nÐt (B¶ng 2). Cô thÓ lµ so víi gia ®×nh h¹t nh©n gåm bè mÑ vµ con c¸i, trÎ em ë c¸c<br /> gia ®×nh më réng cã xu h−íng tiªm phßng uèn v¸n cao h¬n. T¸c ®éng nµy ®¹t møc ý nghÜa thèng kª<br /> ®èi víi nhãm hé gia ®×nh më réng trong ®ã chØ cã ng−êi mÑ cã mÆt. KÕt qu¶ thu ®−îc t−¬ng tù ®èi<br /> víi biÕn sè CARE, tøc lµ trÎ em sèng trong nh÷ng hé gia ®×nh më réng ®−îc tiªm phßng ®Çy ®ñ h¬n.<br /> So víi hé h¹t nh©n, trÎ em sèng trong c¸c hé gia ®×nh më réng cã ®Çy ®ñ hai bè mÑ thuËn lîi ®¸ng<br /> kÓ vÒ ch¨m sãc søc kháe. Râ rµng lµ thiÕu sù hç trî cña c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh mµ chñ<br /> yÕu lµ «ng, bµ lµ mét trë ng¹i lín trong viÖc phßng chèng bÖnh cho trÎ nhá.<br /> Sù kh¸c biÖt vÒ giíi gi÷a nh÷ng ng−êi tr−ëng thµnh trong hé gia ®×nh kh«ng cã ¶nh<br /> h−ëng ®¸ng kÓ ®Õn viÖc phßng bÖnh nh−ng l¹i râ rÖt ®èi víi viÖc kh¸m ch÷a bÖnh cho trÎ. Cô<br /> thÓ lµ, trÎ em trong c¸c hé gia ®×nh cã sè nam nhiÒu h¬n n÷ Ýt cã c¬ héi ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh<br /> h¬n. MÆc dï kh«ng ®¹t møc ý nghÜa thèng kª, kÕt qu¶ cßn cho thÊy g¸nh nÆng phô thuéc<br /> trong gia ®×nh cã xu h−íng h¹n chÕ sù ®Çu t− søc kháe cho trÎ em.<br /> Cã thÓ nãi r»ng nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña cÊu tróc hé gia ®×nh ®Òu t¸c ®éng ®Õn viÖc<br /> phßng bÖnh. Nh×n chung, h×nh th¸i gia ®×nh më réng víi sù cã mÆt cña ng−êi mÑ vµ nhiÒu phô n÷<br /> kh¸c lµ thuËn lîi nhÊt cho trÎ em. KÕt qu¶ thu ®−îc hoµn toµn phï hîp víi nh÷ng quan s¸t trong<br /> thùc tÕ ®êi sèng hµng ngµy. Gia ®×nh më réng kh«ng chØ cã ®−îc nguån nh©n lùc dåi dµo mµ cßn cã<br /> nhiÒu kinh nghiÖm trong viÖc ch¨m sãc trÎ em. Trong hoµn c¶nh ®ã, viÖc ch¨m sãc con nhá cña<br /> ng−êi mÑ trong gia ®×nh kh«ng hÒ gÆp bÊt lîi. Tr¸i l¹i, khi v¾ng mÆt ng−êi cha, sù hç trî, ch¨m sãc,<br /> gióp ®ì mµ ng−êi mÑ vµ trÎ nhá nhËn ®−îc tõ c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh lµ rÊt lín.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 68 CÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc kháe trÎ em: nh÷ng ph¸t hiÖn ...<br /> <br /> B¶ng 1: KÕt qu¶ ph©n tÝch hai biÕn c¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ch¨m sãc søc kháe trÎ em: VN-DHS97 (%)<br /> <br /> <br /> ITT VACCINE CARE TREATED<br /> <br /> C¸c biÕn sè Cã Kh«ng Cã Kh«ng Cã Kh«ng Cã Kh«ng<br /> <br /> 1 Lo¹i h×nh gia ®×nh<br /> <br /> §Çy ®ñ bè mÑ- h¹t nh©n 70.8 29.2 53.1 46.9 37.4 62.6 63.2 36.8<br /> <br /> ChØ cã mÑ - h¹t nh©n 73.3 26.7 48.0 52.0 33.3 66.7 77.8 22.2<br /> <br /> §Çy ®ñ bè mÑ- më réng 73.5 26.4 55.5 44.5 38.7 61.3 61.2 38.8<br /> <br /> ChØ cã mÑ - më réng 75.6 24.4 59.2 40.8 45.6 54.4 61.5 38.5<br /> <br /> 2 Tû suÊt phô thuéc 0.54 0.62 0.50 0.53 0.59 0.68 0.46 0.57<br /> <br /> 3 Sè ng−êi tr−ëng thµnh<br /> <br /> Nam-n÷ ngang b»ng nhau 72.4 27.6 53.3 46.7 38.0 62.0 63.5 36.5<br /> <br /> Nam nhiÒu h¬n n÷ 66.7 33.3 56.4 43.6 32.8 67.2 44.8 55.2<br /> <br /> N÷ nhiÒu h¬n nam 73.3 26.6 55.3 44.7 40.2 59.8 65.8 34.2<br /> <br /> 4 Vïng ®Þa lý<br /> <br /> MiÒn nói phÝa B¾c 68.0 32.0 58.7 41.3 61.5 38.5 47.0 53.0<br /> <br /> §ång b»ng s«ng Hång 87.2 12.8 70.1 29.9 40.6 59.4 27.7 72.3<br /> <br /> B¾c Trung Bé 74.9 25.1 51.6 48.4 62.4 37.6 38.6 61.4<br /> <br /> Duyªn h¶i miÒn Trung 74.0 26.0 55.8 44.2 59.6 40.4 50.0 50.0<br /> <br /> T©y Nguyªn 61.1 38.9 43.7 56.3 71.9 28.1 42.1 57.9<br /> <br /> §«ng Nam Bé 74.7 25.2 41.9 58.1 69.9 30.1 12.5 87.5<br /> <br /> §ång b»ng s«ng Cöu Long 63.5 36.5 47.9 52.1 70.4 29.6 34.7 65.3<br /> <br /> 5 TØnh dù ¸n<br /> <br /> Cã dù ¸n 70.6 29.4 52.3 47.7 35.8 64.2 63.9 36.1<br /> <br /> Kh«ng cã dù ¸n 73.0 27.0 55.0 45.0 39.4 60.6 62.0 38.0<br /> <br /> 6 Thµnh phÇn d©n téc<br /> <br /> ThiÓu sè 58.4 41.6 43.6 56.4 26.1 73.9 42.6 57.4<br /> <br /> Kinh 75.3 24.6 56.5 43.5 41.2 58.8 67.6 32.4<br /> <br /> 7 Giíi tÝnh cña trÎ<br /> <br /> G¸i 72.0 28.1 54.0 46.0 38.5 61.5 58.9 41.1<br /> <br /> Trai 72.4 27.6 54.2 45.8 37.9 62.1 65.3 34.7<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 69<br /> <br /> <br /> 8 Thø tù sinh cña trÎ<br /> <br /> Con ®Çu lßng 73.0 27.0 57.6 42.4 40.6 59.4 68.9 31.1<br /> <br /> Con thø hai 76.9 23.1 53.6 46.4 40.3 59.7 58.0 42.0<br /> <br /> Con thø ba 73.8 26.2 50.8 49.2 35.7 64.3 53.1 46.9<br /> <br /> Con thø t− trë lªn 60.8 39.2 50.9 49.1 32.4 67.6 64.4 35.6<br /> <br /> 9 Th¸ng tuæi cña trÎ 4.2 10.6 17.5 28.2 3.7 18.4 9.6 20.3<br /> <br /> 10 Häc vÊn cña mÑ<br /> <br /> Kh«ng ®i häc 45.9 54.1 33.7 66.3 12.9 87.1 20.0 80.0<br /> <br /> Ch−a tèt nghiÖp tiÓu häc 58.0 41.9 43.2 56.8 24.4 75.6 60.0 40.0<br /> <br /> Tèt nghiÖp tiÓu häc 73.2 26.8 51.4 48.6 35.4 64.6 62.1 37.9<br /> <br /> Tèt nghiÖp trung häc c¬ së 76.9 23.1 63.1 36.9 47.6 52.4 74.8 25.2<br /> <br /> Tèt nghiÖp trung häc 92.2 7.8 63.2 36.8 58.3 41.7 63.0 37.0<br /> <br /> 11 NghÒ nghiÖp cña cha<br /> <br /> N«ng, l©m, ng− nghiÖp 80.2 19.8 62.9 37.1 46.6 53.4 71.4 28.6<br /> <br /> C¸n bé qu¶n lý 82.4 17.6 60.0 40.0 46.4 53.6 53.8 46.2<br /> <br /> Phi n«ng 81.8 18.2 61.2 38.8 50.5 49.5 60.0 40.0<br /> <br /> Bu«n b¸n, dÞch vô 66.9 33.1 50.7 49.3 33.1 66.9 61.1 38.9<br /> <br /> NghÒ kh¸c 81.8 18.2 42.2 57.8 36.2 63.8 83.3 16.7<br /> <br /> 12 Mong muèn sinh con<br /> <br /> Muèn cã con ngay lóc ®ã 73.3 26.7 54.6 45.4 38.4 61.6 62.6 37.4<br /> <br /> Muèn cã con muén h¬n 74.6 25.4 58.8 41.2 45.1 54.9 61.8 38.2<br /> <br /> Kh«ng muèn cã con 61.9 38.1 45.6 54.4 28.2 71.8 64.3 35.7<br /> <br /> 13 T×nh tr¹ng di c−<br /> <br /> Kh«ng di chuyÓn n«ng th«n 71.5 28.5 54.9 45.1 52.5 47.5 42.2 57.8<br /> <br /> Kh«ng di chuyÓn thµnh thÞ 87.7 12.3 76.3 23.7 80.4 19.6 40.6 59.4<br /> <br /> Di chuyÓn ®« thÞ - ®« thÞ 89.4 10.6 75.9 24.0 82.6 17.4 32.8 67.1<br /> <br /> Di chuyÓn ®« thÞ-n«ng th«n 63.0 37.0 57.5 42.5 51.4 48.6 64.6 35.4<br /> <br /> Di chuyÓn n«ng th«n-®« thÞ 84.6 15.4 49.2 50.8 64.7 35.3 57.4 42.6<br /> <br /> Di chuyÓn n«ng th«n-n«ng th«n 73.2 26.8 53.3 46.7 53.8 46.2 54.3 45.7<br /> <br /> N [gia träng] 1775 1199 1356 343<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 70 CÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc kháe trÎ em: nh÷ng ph¸t hiÖn ...<br /> <br /> B¶ng 2: KÕt qu¶ håi quy l«-gÝt vÒ ch¨m sãc søc kháe trÎ em<br /> <br /> <br /> IIT VACCINE CARE TREATED<br /> <br /> C¸c biÕn sè Exp(β) p Exp(β) p Exp(β) p Exp(β) p<br /> <br /> 1 Lo¹i h×nh gia ®×nh<br /> <br /> §Çy ®ñ bè mÑ-h¹t nh©n<br /> <br /> ChØ cã mÑ - h¹t nh©n .9527 .9253 1.4523 .4511 .7982 .6511 1.6497 .6344<br /> <br /> §Çy ®ñ bè mÑ- më réng 1.8275 .1657 1.4977 .4780 3.1784 .0434 1.1106 .9359<br /> <br /> ChØ cã mÑ - më réng 2.6305 .0224 1.0748 .8810 1.8153 .2210 1.8490 .6269<br /> <br /> 2 Tû suÊt phô thuéc .9236 .4940 .9054 .4439 .9623 .7726 .8252 .5179<br /> <br /> 3 Sè ng−êi tr−ëng thµnh<br /> <br /> Nam n÷ ngang b»ng nhau<br /> <br /> Nam nhiÒu h¬n n÷ .8488 .4602 1.0540 .8372 .8906 .6561 .2701 .0121<br /> <br /> N÷ nhiÒu h¬n nam .8006 .1517 .8835 .4649 .8969 .5271 .8906 .7462<br /> <br /> 4 Vïng ®Þa lý<br /> <br /> MiÒn nói phÝa B¾c<br /> <br /> §ång b»ng s«ng Hång .4301 .0002 .7590 .2373 .5541 .0089 .4272 .0465<br /> <br /> B¾c Trung Bé .7340 .2003 .7273 .1712 .7235 .1481 .5297 .1996<br /> <br /> Duyªn h¶i miÒn Trung .5377 .0166 .4774 .0040 .4711 .0026 .4802 .1510<br /> <br /> T©y Nguyªn .2785 .0000 .4984 .0395 .4717 .0320 .6925 .6283<br /> <br /> §«ng Nam Bé .4388 .0024 .2003 .0000 .2256 .0000 3.2369 .0958<br /> <br /> §ång b»ng s«ng Cöu Long .4118 .0002 .3774 .0001 .3878 .0001 .9867 .9776<br /> <br /> 5 TØnh dù ¸n<br /> <br /> Cã dù ¸n<br /> <br /> Kh«ng cã dù ¸n .8649 .3329 .6563 .0086 .6017 .0017 1.0620 .8541<br /> <br /> 6 Thµnh phÇn d©n téc<br /> <br /> TrÎ em d©n téc<br /> <br /> TrÎ em Kinh 1.0938 .5840 1.6354 .0073 1.2357 .2579 .8868 .7640<br /> <br /> 7 Giíi tÝnh cña trÎ<br /> <br /> Con g¸i<br /> <br /> Con trai 1.0127 .9108 1.1044 .4144 1.0595 .6386 1.3480 .2528<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 71<br /> <br /> <br /> 8 Häc vÊn cña mÑ<br /> <br /> Kh«ng ®i häc<br /> <br /> Ch−a tèt nghiÖp tiÓu häc 1.5675 .0494 1.3658 .2937 2.1121 .0407 6.7767 .0031<br /> <br /> Tèt nghiÖp tiÓu häc 2.9848 .0000 1.5287 .1436 2.9960 .0021 7.4433 .0028<br /> <br /> Tèt nghiÖp trung häc c¬ së 2.7929 .0001 1.8766 .0433 3.6733 .0005 14.0427 .0002<br /> <br /> Tèt nghiÖp trung häc 7.8152 .0000 2.0695 .0366 5.4323 .0000 4.2407 .0697<br /> <br /> 9 NghÒ nghiÖp cña cha<br /> <br /> N«ng, l©m, ng− nghiÖp<br /> <br /> C¸n bé qu¶n lý 1.1764 .6384 .7680 .4389 .7484 .3888 .6947 .6421<br /> <br /> Phi n«ng 1.2124 .4636 .7423 .2433 1.0102 .9674 .8191 .7224<br /> <br /> Bu«n b¸n, dÞch vô .7810 .2672 .6704 .0879 .7407 .1903 1.0893 .8652<br /> <br /> NghÒ kh¸c 1.3477 .5460 .3471 .0088 .4926 .0777 1.4279 .7145<br /> <br /> 10 Thø tù sinh cña trÎ<br /> <br /> Con ®Çu lßng<br /> <br /> Con thø hai .7264 .0433 1.0958 .5922 1.0395 .8220 1.8590 .0826<br /> <br /> Con thø ba 1.1492 .4760 1.0215 .9168 .9306 .7282 .5635 .1747<br /> <br /> Con thø t− trë lªn .9790 .9256 .6982 .0333 .4773 .1214 .2136 .6950<br /> <br /> 11 Th¸ng tuæi cña trÎ .9748 .0000 1.0240 .0092 1.0050 .5845 1.0185 .1902<br /> <br /> 12 Mong muèn sinh con<br /> <br /> Muèn cã ngay lóc ®ã<br /> <br /> Muèn cã muén h¬n .9753 .8810 1.0595 .7446 1.1667 .3834 1.1205 .7567<br /> <br /> Kh«ng muèn cã con .7770 .2077 .6196 .0290 .6640 .0697 1.8642 .1604<br /> <br /> 13 T×nh tr¹ng di c−<br /> <br /> Kh«ng di chuyÓn n«ng th«n<br /> <br /> Kh«ng di chuyÓn thµnh thÞ 1.1024 .7331 1.5142 .1264 1.3748 .2304 .9538 .9430<br /> <br /> Di chuyÓn ®« thÞ - ®« thÞ 1.5615 .2516 1.5369 .2305 1.3862 .3495 .8117 .8243<br /> <br /> Di chuyÓn ®« thÞ - n«ng th«n .5215 .0254 1.7046 .1112 .6185 .1867 2.3616 .3062<br /> <br /> Di chuyÓn n«ngth«n- ®«thÞ 7.5140 .0037 .9647 .9231 1.1810 .6528 2.1483 .2870<br /> <br /> Di chuyÓn n«ng th«n - n«ng th«n 1.0155 .9066 1.0439 .7646 1.0908 .5476 1.4450 .2089<br /> <br /> H»ng sè 1.4120 .0010 -.2848 .5706 -.7686 .1561 -1.557 .1188<br /> <br /> N [gia träng] 1768 1199 1199 343<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 72 CÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc kháe trÎ em: nh÷ng ph¸t hiÖn ...<br /> <br /> §óng víi dù ®o¸n, ¶nh h−ëng cña khu vùc ®Þa lý lµ rÊt m¹nh ®Õn ch¨m sãc trÎ. TrÎ<br /> em c¸c tØnh ®ång b»ng s«ng Hång cã ®iÒu kiÖn phßng chèng bÖnh tËt tèt nhÊt, trong khi trÎ<br /> ë §«ng Nam Bé cã ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh khi ®au èm cao nhÊt. So víi hai khu vùc nµy, c¸c<br /> vïng ®Þa lý kh¸c ®Òu yÕu kÐm h¬n trong ch¨m sãc søc kháe trÎ em. T¹i c¸c tØnh cã dù ¸n<br /> D©n sè-søc kháe gia ®×nh, c«ng t¸c tiªm chñng phßng bÖnh vµ sinh ®Î t¹i c¬ së y-tÕ kÐm<br /> h¬n so víi c¸c tØnh kh«ng cã dù ¸n, mÆc dï kh¶ n¨ng trÎ ®−îc ®iÒu trÞ bÖnh khi ®au èm lµ<br /> nh− nhau gi÷a c¸c tØnh nµy. Nh− vËy, ®iÓm yÕu kÐm nhÊt t¹i c¸c tØnh cã dù ¸n lµ c«ng t¸c<br /> tiªm chñng. Dù ¸n D©n sè-Søc kháe gia ®×nh cÇn t¨ng c−êng ®Çu t− nguån lùc, triÓn khai<br /> c¸c m« h×nh y tÕ c¬ së nh»m n©ng cao kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng, tiªm chñng phßng bÖnh cña trÎ<br /> em ë c¸c tØnh triÓn khai dù ¸n.<br /> Phï hîp víi gi¶ ®Þnh, trÎ em ng−êi Kinh ®−îc tiªm chñng ®Çy ®ñ h¬n trÎ d©n téc. HÖ sè<br /> ßi ®Æc biÖt cao vÒ tiªm ®ñ liÒu v¾c-xin ®èi víi nhãm trÎ em Kinh. Tuy nhiªn, hµnh vi kh¸m ch÷a<br /> bÖnh cho trÎ lµ nh− nhau gi÷a c¸c nhãm d©n téc. KÕt qu¶ thu ®−îc ph¶n ¸nh thùc tr¹ng ®iÒu trÞ<br /> theo kinh nghiÖm vµ tù thuèc thang qu¸ phæ biÕn ë ViÖt Nam. C¸c ®Æc ®iÓm c¬ b¶n kh¸c cña trÎ<br /> còng cã ¶nh h−ëng nhÊt ®Þnh ®Õn hµnh vi ch¨m sãc cña gia ®×nh. NhiÒu ph¸t hiÖn thu ®−îc qua<br /> kÕt qu¶ kh¶o s¸t: trÎ em trong gia ®×nh ®«ng con (lµ con thø t− trë lªn) ®−îc tiªm phßng Ýt h¬n<br /> nhiÒu so víi c¸c gia ®×nh hai con. TrÎ ®Çu lßng Ýt ®−îc tiªm phßng uèn v¸n s¬ sinh. Víi kÕt qu¶<br /> thu ®−îc, cã thÓ thÊy r»ng nguy c¬ nhiÔm uèn v¸n, thËm chÝ tö vong cao h¬n ë nhãm trÎ ®Çu<br /> lßng.4 Nh− vËy, c«ng t¸c tuyªn truyÒn vËn ®éng, t¹o dÞch vô thuËn tiÖn cho phô n÷ s¾p lµm mÑ<br /> ®−îc tiªm phßng ®Çy ®ñ sÏ rÊt cã ý nghÜa nh»m h¹ thÊp tai biÕn s¶n khoa vµ tö vong s¬ sinh.<br /> KÕt qu¶ còng cho thÊy c¸c tr−êng hîp trÎ sinh ra kh«ng mong muèn Ýt ®−îc tiªm phßng vµ<br /> ch¨m sãc ®Çy ®ñ. Nh− vËy ®¸p øng tèt h¬n nhu cÇu tr¸nh thai sÏ kh«ng chØ gãp phÇn thùc hiÖn<br /> môc tiªu gi¶m sinh mµ cßn gióp c¶i thiÖn søc kháe trÎ em. Häc vÊn cña ng−êi mÑ chi phèi m¹nh<br /> mÏ nhÊt ®Õn viÖc phßng vµ ch÷a bÖnh cho con c¸i. Phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu cña quèc tÕ,<br /> chóng t«i quan s¸t thÊy t¸c ®éng thuËn chiÒu cña häc vÊn cña mÑ ®Õn ch¨m sãc søc kháe trÎ<br /> em, tõ tiªm phßng ®Õn ®iÒu trÞ. Mèi t−¬ng quan håi quy nµy thÓ hiÖn rÊt râ liªn hÖ tuyÕn tÝnh,<br /> tøc lµ cÊp häc cña mÑ cµng cao th× ®øa trÎ cµng ®−îc ch¨m sãc b¶o vÖ tèt h¬n.<br /> T¸c ®éng cña ®Þa bµn c− tró (n«ng th«n hay thµnh thÞ) ®−îc xem xÐt th«ng qua biÕn<br /> sè di d©n v× biÕn sè nµy ph¶n ¸nh ®ång thêi n¬i c− tró. NhiÒu nghiªn cøu quèc tÕ ®· cho thÊy<br /> trÎ em gÆp nhiÒu bÊt lîi khi nhËp c− vµo c¸c thµnh phè (vÝ dô xem Brockerhoff, 1995). KÕt<br /> qu¶ ph©n tÝch cña chóng t«i cho thÊy nhËp c− chØ lµm gia t¨ng x¸c suÊt tiªm phßng uèn v¸n<br /> s¬ sinh trong khi c¸c ¶nh h−ëng kh¸c lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Song trÎ nhËp c− ®« thÞ kh«ng v× thÕ<br /> mµ ®−îc tiªm ®ñ c¸c lo¹i v¾c-xin còng nh− ch¨m sãc khi ®au èm. Do kh«ng thuéc diÖn qu¶n<br /> lý trong c¸c ch−¬ng tr×nh ch¨m sãc søc kháe t¹i ®Þa bµn ®« thÞ nªn trÎ em di c− bÞ thiÖt thßi.<br /> KÕt qu¶ thu ®−îc phï hîp víi kÕt qu¶ nghiªn cøu chuyªn biÖt vÒ di d©n vµ søc kháe sinh s¶n<br /> ë ViÖt Nam t¹i cïng thêi ®iÓm n¨m 1997.<br /> NhËn xÐt kÕt luËn<br /> MÆc dï c«ng t¸c b¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em ngµy nay kh«ng chØ lµ bæn phËn cña tõng<br /> gia ®×nh mµ cßn lµ tr¸ch nhiÖm cña toµn x· héi, song trong mèi t−¬ng quan ®ã vai trß cña gia<br /> ®×nh vÉn lµ chñ ®¹o. Chñ ®Ò ®−îc quan t©m trong nghiªn cøu nµy lµ sù s¾p xÕp tæ chøc cuéc<br /> sèng gia ®×nh, ®−îc quy ®Þnh tr−íc hÕt bëi cÊu tróc hé, ®· cã t¸c ®éng nh− nµo ®Õn viÖc ch¨m<br /> sãc søc kháe trÎ em.<br /> <br /> <br /> 4<br /> §Ó phßng chèng uèn v¸n mét c¸ch ®Çy ®ñ, phô n÷ cã thai cÇn tiªm hai mòi phßng uèn v¸n. ChØ trong tr−êng hîp ®· tõng tiªm trong<br /> lÇn mang thai tr−íc, lÇn mang thai tiÕp theo cã thÓ tiªm mét mòi.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />  §Æng Nguyªn Anh 73<br /> <br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch hai biÕn vµ ®a biÕn chØ ra r»ng, hé gia ®×nh më réng cã lîi thÕ ®¸ng<br /> kÓ ®èi víi ch¨m sãc søc kháe cho trÎ. H×nh th¸i tèi −u nhÊt lµ gia ®×nh më réng víi sù cã mÆt<br /> cña ng−êi mÑ cïng víi thµnh viªn n÷ tr−ëng thµnh cïng chung sèng trong hé. Sù cã mÆt cña<br /> ng−êi phô n÷, nhÊt lµ ng−êi mÑ lµ kh«ng thÓ thiÕu trong cuéc sèng cña trÎ em. C¸c ph¸t hiÖn<br /> nghiªn cøu cßn cho thÊy sù cã mÆt cña «ng, bµ quan träng h¬n nhiÒu so víi sù cã mÆt cña<br /> ng−êi cha trªn b×nh diÖn phßng chèng bÖnh cho trÎ. Ng−îc l¹i, hé gia ®×nh cã nhiÒu nam giíi<br /> lµ mét bÊt lîi ®èi víi ch¨m sãc trÎ. Cã thÓ nãi lo¹i h×nh gia ®×nh cã ®Æc ®iÓm phï hîp cho<br /> ch¨m sãc søc kháe trÎ em vÉn mang nhiÒu nÐt cÊu tróc truyÒn thèng víi sù cã mÆt cña nhiÒu<br /> thÕ hÖ vµ thµnh viªn cïng chung sèng.<br /> Kh«ng Ýt c¸c nghiªn cøu quèc tÕ ®· nhËn ®Þnh r»ng gia ®×nh truyÒn thèng víi cÊu<br /> tróc më réng lµ thiÕt chÕ quyÒn lùc h¹n chÕ sù tù do cña ng−êi mÑ vµ ¶nh h−ëng ®Õn phóc lîi<br /> cña trÎ em, trong ®ã cã vÊn ®Ò søc kháe (Caldwell, 1979; Caldwell vµ Caldwell, 1993; Doan vµ<br /> Bisharat, 1990). Quan ®iÓm nµy kh«ng hoµn toµn ®óng víi thùc tÕ x· héi ViÖt Nam bëi so víi<br /> gia ®×nh h¹t nh©n, trÎ em trong c¸c hé gia ®×nh më réng tiªm phßng ®Çy ®ñ h¬n còng nh−<br /> ®−îc kh¸m ch÷a bÖnh nhiÒu h¬n. C¸c bËc «ng, bµ víi bÒ dµy kinh nghiÖm cña m×nh ®· gióp<br /> søc rÊt nhiÒu trong viÖc nu«i d¹y, ch¨m sãc trÎ, gãp phÇn t¨ng c−êng tÝnh n¨ng ®éng cña ®êi<br /> sèng gia ®×nh hiÖn nay. Sù cã mÆt cña «ng bµ lµ mét thuËn lîi chø kh«ng ph¶i lµ trë ng¹i.<br /> §−¬ng nhiªn, kh«ng thÓ kh«ng thÊy nh÷ng xung ®ét, m©u thuÉn mµ nhiÒu gia ®×nh ngµy<br /> h«m nay ®ang tr¶i qua. Quan hÖ truyÒn thèng gi÷a mÑ chång vµ nµng d©u cµng kh«ng ph¶i<br /> lóc nµo còng thuËn buåm xu«i giã, song còng cÇn nhËn thÊy r»ng cÊu tróc hé gia ®×nh víi sù<br /> cã mÆt cña «ng bµ vµ ng−êi mÑ lµ mét thuËn lîi cÇn ®−îc khuyÕn khÝch trªn b×nh diÖn ch¨m<br /> sãc søc kháe trÎ em.<br /> KÕt qu¶ ph©n tÝch trong bµi viÕt nµy còng hµm chøa r»ng chóng ta cÇn dù ®o¸n<br /> nh÷ng biÕn ®æi trong cÊu tróc vµ tæ chøc gia ®×nh theo thêi gian còng nh− ¶nh h−ëng cña nã<br /> ®Õn phóc lîi trÎ em. MÆc dï trªn thùc tÕ kh«ng cã mét h×nh mÉu gia ®×nh lý t−ëng song víi<br /> xu h−íng gi¶m sinh, di c− n«ng th«n-®« thÞ vµ giµ hãa d©n c− ®ang diÔn ra hiÖn nay, cïng víi<br /> nh÷ng ¶nh h−ëng tÊt yÕu cña lèi sèng hiÖn ®¹i mµ thanh niªn ngµy nay ®ang theo ®uæi, nhu<br /> cÇu ®−îc ch¨m sãc, b¶o vÖ cña trÎ em cµng khã cã thÓ ®−îc ®¸p øng. Gia ®×nh ViÖt Nam ngµy<br /> cµng cã xu h−íng chuyÓn ®æi tõ cÊu tróc më réng sang lo¹i h×nh h¹t nh©n hai thÕ hÖ. Trong<br /> t−¬ng lai gia ®×nh ViÖt Nam sÏ cã quy m« nhá h¬n, Ýt con h¬n, song tr¸ch nhiÖm ch¨m sãc<br /> ng−êi cao tuæi l¹i trÜu nÆng h¬n. G¸nh nÆng phô thuéc ®ã kh«ng thÓ ®Æt lªn vai nh÷ng ng−êi<br /> tr−ëng thµnh ngµy cµng mang tÝnh di ®éng cao, tho¸t ly gia ®×nh ngµy cµng nhiÒu th«ng qua<br /> di d©n. Trong bèi c¶nh ®ã sù hç trî cña bè mÑ ®èi víi con ch¸u còng sÏ lµ ®iÒu kh«ng dÔ dµng<br /> thùc hiÖn. Cã thÓ nãi trong thêi gian tíi, chóng ta cÇn dù b¸o vµ ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña suy<br /> gi¶m møc sinh ®Õn phóc lîi gia ®×nh.<br /> MÆc dï c¸c yÕu tè vÜ m« nh− khu vùc, ®Þa bµn c− tró còng chi phèi ®iÒu kiÖn vµ c¬<br /> héi sèng ®èi víi cuéc sèng gia ®×nh, song ph¶n øng vµ lîi thÕ mµ tõng hé gia ®×nh cã ®−îc<br /> l¹i tïy thuéc vµo ®Æc ®iÓm cÊu tróc cña nã. Mèi liªn hÖ gi÷a cÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc<br /> kháe trÎ em cÇn ®−îc tiÕp tôc t×m hiÓu trong nh÷ng nghiªn cøu tiÕp theo. C¸c nghiªn cøu<br /> tíi ®©y cÇn lµm râ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan gióp gia ®×nh cã thÓ thùc hiÖn tèt nhÊt chøc n¨ng<br /> nu«i d¹y, b¶o vÖ vµ ch¨m sãc trÎ em. Song, ®iÒu quan träng lµ sè liÖu thu thËp qua c¸c cuéc<br /> ®iÒu tra quèc gia cÇn cã ®−îc th«ng sè trùc tiÕp vÒ søc kháe trÎ em. VN-DHS97 mÆc dï ®·<br /> gióp cã ®−îc mét sè th«ng tin cÇn thiÕt nh−ng kh«ng bao gåm c©n nÆng vµ chiÒu cao cña<br /> trÎ nªn ®· h¹n chÕ lín ®Õn kh¶ n¨ng sö dông cña sè liÖu. Cuéc kh¶o s¸t còng kh«ng cho<br /> phÐp x¸c ®Þnh ®−îc c¸c quan hÖ th©n téc ngoµi hé gia ®×nh còng nh− t×m hiÓu t×nh h×nh trÎ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br /> 74 CÊu tróc hé gia ®×nh vµ søc kháe trÎ em: nh÷ng ph¸t hiÖn ...<br /> <br /> em trong nh÷ng gia ®×nh thiÕu v¾ng ng−êi mÑ.5 Chóng ta ®Òu biÕt r»ng c¸c quan hÖ hä<br /> hµng cã ¶nh h−ëng m¹nh mÏ ®Õn cuéc sèng gia ®×nh ng−êi ViÖt Nam. C¸c mèi quan hÖ liªn<br /> gia chi phèi vµ trong nhiÒu tr−êng hîp quyÕt ®Þnh cuéc sèng cña c¸c thµnh viªn. Do ®ã, cÇn<br /> cã nh÷ng sè liÖu ®iÒu tra chuyªn biÖt nh»m x¸c ®Þnh c¸c quan hÖ v−ît qu¸ khu«n khæ hé<br /> gia ®×nh. Mét trong nh÷ng ®Þnh h−íng míi vÒ ph−¬ng ph¸p thu thËp sè liÖu hiÖn nay lµ<br /> tiÕn hµnh kh¶o s¸t qu¸ tr×nh sèng cña hé gia ®×nh (sinh, tö, h«n nh©n, di c−) vµ kÕt nèi c¸c<br /> sè liÖu ®ã víi nh÷ng chØ b¸o phóc lîi gia ®×nh, bao gåm ch¨m sãc søc kháe trÎ em. §i tr−íc<br /> chóng ta, c¸c n−íc In®«nªxia vµ Malayxia ®· lµm nh− vËy. Hy väng r»ng c¸c kÕt qu¶ thu<br /> ®−îc qua nghiªn cøu sÏ t¹o c¬ së cho viÖc t×m hiÓu tæng hîp vµ ®Çy ®ñ h¬n vÒ vai trß vµ cÊu<br /> tróc hé gia ®×nh trong ®êi sèng x· héi ViÖt Nam.<br /> <br /> <br /> Tµi liÖu tham kh¶o:<br /> <br /> 1. Andersen, R. 1968. A behavioral model of families’use of health services. Research Series Paper No.<br /> 25. Center for Health Administration Studies, University of Chicago: Chicago.<br /> 2. Brockerhoff. M. 1995. “Child survival in big cities: the disadvantages of migrant” Social Science<br /> and Medicine, 40(10)<br /> 3. Caldwell, J.C. 1979. "Education as a factor in mortality decline: An examinantion of Nigerian data"<br /> Population Studies 33(3):395-413.<br /> 4. Caldwell, J.C. and P. Caldwell. 1993. “Roles of women, families, and communities in preventing<br /> illness and providing health services in developing countries” pp. 252-271 in The Epidemiological<br /> Transition: policy and planning implications for developing countries (ed.) by Gribble, J.N. and S.<br /> Preston. National Academy Press, Washington, D.C.<br /> 5. Cleland, J.G. and J. K. Van Ginneken. 1988. “Maternal education and child survival in developing<br /> countries: the search for pathways of influence” Social Science and Medicine 27(12): 1357-1368.<br /> 6. GSO (General Statistical Office). 1995. Major Findings, Vietnam Intercensal Demographic Survey<br /> 1994: Hanoi.<br /> 7. NCPFP (National Committee for Population and Family Planning). 1999. Vietnam: Demographic<br /> and Health Survey 1997: Hanoi.<br /> 8. UNICEF (United Nations Children Fund). 1998. The State of the World's Children. Oxford and<br /> New York: Oxford University Press.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 5<br /> §©y lµ nh−îc ®iÓm chung cña sè liÖu ®iÒu tra Nh©n khÈu häc vµ Søc kháe v× chØ pháng vÊn c¸c hé gia ®×nh cã Ýt nhÊt<br /> mét phô n÷ trong tuæi sinh ®Î.<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br />