Chậm trễ chẩn đoán của bệnh nhân lao phổi tại phòng khám lao Gò Vấp năm 2017

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> <br /> CHẬM TRỄ CHẨN ĐOÁN CỦA BỆNH NHÂN LAO PHỔI<br /> TẠI PHÒNG KHÁM LAO GÒ VẤP NĂM 2017<br /> Lê Thị Bích Vân *, Lê Thanh Hải**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Gò Vấp là quận đông dân thứ hai của thành phố Hồ Chí Minh, 47% là dân nhập cư nên khả<br /> năng lây nhiễm bệnh lao phổi rất cao. Đề tài nhằm xác định tỷ lệ chậm trễ tìm kiếm dịch vụ y tế và các yếu tố liên<br /> quan của bệnh nhân lao phổi tại quận Gò Vấp thành phố Hồ Chí Minh 2017, để đề xuất giải pháp nhằm giảm tỷ<br /> lệ mắc lao.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: nghiên cứu cắt ngang với 384 bệnh nhân lao đăng ký điều trị tại<br /> Phòng khám Lao Gò Vấp từ tháng 1 đến tháng 8 năm 2017.<br /> Kết quả: Tỷ lệ chẩn đoán chậm do bệnh nhân là: 51,6%, thời gian chậm trễ trung vị là 3 tuần. Các yếu tố<br /> liên quan đến chậm tìm kiếm dịch vụ y tế (p < 0,05) là kiến thức về bệnh lao; ho kéo dài, sốt về chiều, nguồn thông<br /> tin tiếp nhận.<br /> Kết luận: chậm trễ chẩn đoán của bệnh nhân lao phổi tại quận Gò Vấp là vấn đề cần quan tâm trong giáo<br /> dục và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.<br /> Từ khóa: Bệnh lao phổi, chậm trễ chẩn đoán lao.<br /> ABSTRACT<br /> DELAY IN DIAGNOSIS OF PULMONARY TUBERCULOSIS PATIENTS<br /> AT GÒ VẤP TB CLINIC IN 2017<br /> Le Thi Bich Van, Le Thanh Hai * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement Vol. 22 - No 3- 2018: 44- 49<br /> <br /> Background: Go Vap is the second most populous district of Ho Chi Minh City and 47% of people living<br /> here are immigrants, so they can be easily infected by tuberculosis. The aim of this study is to determine the rate of<br /> patients delaying in seeking medical services and related factors of patients suffering from pulmonary tuberculosis<br /> patients in Go Vap District, Ho Chi Minh City in 2017, and thereby to propose solutions to reduce the infection<br /> rate.<br /> Subjects and methods of study: A cross-sectional survey of 384 newly diagnosed TB patients treated by<br /> the National Tuberculosis Control Program at Go Vap from January 2017 to August 2017.<br /> Results: The rate of delayed diagnosis due to patients is 51.6%; the median diagnosis delay was 3 weeks (2-<br /> 6). Independent risk factors (p < 0.05) for delayed diagnosis were lacking of knowledge, cough over 2 weeks, fever<br /> and lacking of TB information.<br /> Conclusion: Delay in diagnosis of pulmonary tuberculosis patients at TB Clinic Go Vap is a worrisome<br /> problem. We should pay more attention to health education and community health care system.<br /> Key words: tuberculosis, delay in the diagnosis of TB.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ chậm trễ trong chẩn đoán lao đặc biệt là lao phổi<br /> AFB (+) còn làm tăng nguy cơ lây lan bệnh trong<br /> Việc chậm trễ chẩn đoán lao là một vấn đề cộng đồng, gia tăng tỷ lệ lao kháng thuốc(8). Sự<br /> đáng quan tâm vì là nguyên nhân làm cho bệnh chậm trễ có thể do bệnh nhân chậm trễ trong tìm<br /> nặng hơn, có thể dẫn đến tử vong. Ngoài ra, kiếm dịch vụ chăm sóc sức khỏe (chậm trễ chẩn<br /> <br /> * Trung tâm Y tế Gò Vấp, ** Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch<br /> Tác giả liên lạc: BSCKI. Lê Thị Bích Vân ĐT: 0903865605 Email: bsbichvan@yahoo.com.vn<br /> 44 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Trường Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch năm 2018<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 3 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> đoán do bệnh nhân), có thể do nhà cung cấp Cỡ mẫu được tính theo công thức:<br /> dịch vụ chăm sóc sức khỏe chậm trễ trong việc<br /> chẩn đoán và điều trị (chậm trễ do hệ thống y<br /> Z12 / 2 . p(1  p)<br /> n<br /> tế), hoặc cả hai. Do đó, chẩn đoán sớm và điều trị d2<br /> kịp thời rất cần thiết đối với hiệu quả của Trong đó: n: là cỡ mẫu cần điều tra ; Z: hệ số tin cậy, với độ<br /> Chương trình chống lao quốc gia(8). tin cậy 95% α =0,05  Z(1-α/2) = 1,96; d= 0,05 sai số mong<br /> muốn; p: tỷ lệ bệnh nhân lao chậm tiếp cận dịch vụ chẩn<br /> Một số người mắc bệnh lao không được chẩn<br /> đoán từ một nghiên cứu trước(7) là 51%).<br /> đoán sớm thường do khó khăn trong tiếp cận các<br /> dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Có nhiều yếu tố liên p= 0,51,<br /> quan tới việc tìm kiếm các dịch vụ chăm sóc sức Cỡ mẫu cần trong nghiên cứu này<br /> khỏe bao gồm nhận thức về nguy cơ mắc lao, n= 384 bệnh nhân lao.<br /> kiến thức về bệnh lao, thông tin về nơi cung cấp<br /> Tiêu chuẩn chọn mẫu<br /> dịch vụ chẩn đoán lao, khả năng tiếp cận cơ sở<br /> Bệnh nhân đang được quản lý điều trị tại<br /> chống lao của bệnh nhân …(9,10,8).<br /> Phòng khám Lao quận Gò Vấp, không mắc bệnh<br /> Gò Vấp là quận đông dân thứ hai của thành tâm thần, lú lẫn, câm, điếc.<br /> phố Hồ Chí Minh, dân nhập cư đông, nếu chẩn<br /> Tiêu chuẩn loại ra: Bệnh nhân không đồng ý<br /> đoán và điều trị bệnh lao không kịp thời sẽ làm<br /> tham gia nghiên cứu, bệnh nhân lao tái phát.<br /> tăng khả năng lây truyền bệnh lao cho cộng<br /> đồng, vì vậy rất cần nghiên cứu “Chậm trễ chẩn Phương pháp chọn mẫu<br /> đoán và các yếu tố liên quan của bệnh nhân lao Chọn mẫu toàn bộ<br /> phổi ” nhằm giúp cho các nhà quản lý đánh giá Công cụ thu thập dữ liệu<br /> được các yếu tố ảnh hưởng đến việc tiếp cận và Bộ câu hỏi phỏng vấn bệnh nhân lao do<br /> sử dụng dịch vụ chẩn đoán lao của người dân tại WHO và Chương trình chống lao quốc gia xây<br /> quận Gò Vấp, thành phố Hồ Chí Minh. Từ đó đề dựng.<br /> xuất các giải pháp can thiệp phù hợp nhằm tăng<br /> Các biến số chính trong nghiên cứu<br /> cường khả năng tiếp cận và sử dụng dịch vụ<br /> chẩn đoán lao của cộng đồng. Nghiên cứu này Biến số cho mục tiêu xác định tỷ lệ chậm trễ<br /> nhằm “xác định tỷ lệ và các yếu tố liên quan đến (biến số phụ thuộc): tỷ lệ chậm chẩn đoán do<br /> chậm trễ tiếp cận dịch vụ chẩn đoán lao của bệnh bệnh nhân.<br /> nhân lao phổi tại quận Gò Vấp năm 2017” Biến số cho mục tiêu xác định mối liên quan<br /> với tỷ lệ chậm chẩn đoán do bệnh nhân.<br /> ĐỐITƯỢNG-PHƯƠNGPHÁPNGHIÊNCỨU<br /> Biến số nền: tuổi, giới, trình độ học vấn, nghề<br /> Đối tượng nghiên cứu nghiệp, tình trạng kinh tế, hôn nhân, BHYT. Biến<br /> Bệnh nhân lao phổi mới đăng ký điều trị tại số độc lập: triệu chứng bệnh, kiến thức, hành vi,<br /> Phòng khám Lao quận Gò Vấp tại thời điểm khả năng tiếp cận dịch vụ y tế.<br /> nghiên cứu.<br /> Phân tích và xử lý dữ liệu<br /> Thời gian nghiên cứu Dữ liệu được nhập vào phần mềm Epidata<br /> Từ tháng 1/ 2017 đến hết tháng 7/2017. và xuất sang phần mềm Stata 12 để phân tích.<br /> Địa điểm nghiên cứu Làm sạch dữ liệu, mã hóa. Để mô tả thông tin<br /> Phòng khám Lao Trung tâm Y tế Dự phòng chung, việc tiếp cận và sử dụng các dịch vụ<br /> Gò Vấp. chăm sóc sức khỏe nghiên cứu sử dụng cách tính<br /> tỷ lệ % và các số trung bình. Để mô tả mối liên<br /> Phương pháp nghiên cứu<br /> quan giữa các yếu tố cá nhân, kinh tế, văn hóa,<br /> Nghiên cứu cắt ngang<br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Trường Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch năm 2018 45<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 1 * 2018<br /> <br /> xã hội, bệnh tật (biến định tính)... và sự chậm trễ Đặc điểm Tần số (n=384) Tỷ lệ (%)<br /> chẩn đoán của bệnh nhân, nhóm nghiên cứu sử Tình trạngNghèo/cận nghèo 48 12,5<br /> kinh tế* Không nghèo 336 87,5<br /> dụng kiểm định χ², kiểm định χ² khuynh hướng<br /> Bảo hiểm Có 279 72,7<br /> được sử dụng tìm mối liên lạc giữa biến tình y tế Không 105 27,3<br /> trạng kinh tế, thời gian và khoảng cách từ nhà AFB (+) 265 69<br /> Thể bệnh<br /> bệnh nhân đến phòng khám lao (biến thứ tự) và AFB (-) 119 31<br /> tỷ lệ chậm trễ (biến dịnh danh). Sự khác biệt có ý * Theo chuẩn nghèo của thành phố Hồ Chí Minh<br /> nghĩa thống kê khi p < 0,05. Dùng hồi quy Hành vi tìm kiếm dịch vụ y tế của bệnh nhân<br /> Logistics regestion trên Stata 12 phân tích đa khi có dấu hiệu nghi lao<br /> biến đối với các biến số có giá trị p < 0,25 để xác<br /> Dịch vụ y tế bệnh nhân tìm đến đầu tiên khi<br /> định các mối liên quan thực sự đến chẩn đoán<br /> mắc bệnh là bệnh viện đa khoa tuyến quận hoặc<br /> chậm của bệnh nhân.<br /> tuyến thành phố (48,4%), kế đến là y tế tư nhân<br /> Các biện pháp hạn chế sai số 31,6%. Cơ sở chống lao thành phố/ quận là nơi<br /> Sai số do thu thập dữ liệu từ phía người và đến thứ hai khi bệnh nhân có biểu hiện bệnh lao<br /> dụng cụ thu thập: tập huấn điều tra viên và (81,5%). Vẫn còn 2,6% bệnh nhân không điều trị<br /> phỏng vấn thử, nhập số liệu song song. Sau đó, khi có triệu chứng bệnh. 91,3% bệnh nhân được<br /> tiến hành kiểm tra đánh giá mức độ tương đồng chuyển đến phòng khám Lao bởi hệ thống y tế<br /> giữa hai cán bộ nhập liệu. nhà nước (trong đó có 52,5% bệnh nhân được<br /> Sai lệch chọn lựa: chọn mẫu toàn bộ bệnh chuyển từ Bệnh viện Phạm Ngọc Thạch). Lý do<br /> nhân. chính khiến người bệnh không đến phòng khám<br /> lao đầu tiên khi có các triệu chứng lao phổi do họ<br /> Sai số nhớ lại: Đối với những đối tượng<br /> không nhớ rõ mốc thời gian xuất hiện triệu không nghĩ đến mắc lao (78,3%).<br /> chứng đầu tiên, chúng tôi xác định bằng cách gợi Tỷ lệ chậm trễ<br /> ý những sự kiện liên quan. Bảng 2. Phân bố tỷ lệ chậm trễ<br /> Thời gian Tần số (n=384) Tỷ lệ (%)<br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> ≤ 21 ngày (không chậm trễ) 186 48,4<br /> Tiến hành thu thập dữ liệu từ tháng 1 đến >21 ngày (chậm trễ) 198 51,6<br /> hết tháng 8 năm 2017, tổng số bệnh nhân được Bảng 3. Phân bố thời gian chậm trễ<br /> phỏng vấn là 384 người. Tần Trung Khoảng Thấp Cao<br /> số vị tứ vị nhất nhất<br /> Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu<br /> Thời gian trễ (tuần) 384 3 2-6 0 26<br /> Bảng 1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu<br /> Từ khi xuất hiện triệu chứng đầu tiên đến<br /> Đặc điểm Tần số (n=384) Tỷ lệ (%)<br /> Nam 275 71,6 khi bệnh nhân đến khám bệnh trung vị là 3 tuần<br /> Giới<br /> Nữ 109 28,4 (khoảng tứ vị 2 - 6 tuần), trong đó 51,6% bệnh<br /> Tuổi (trung bình) 44,2 ±15,31 nhân chậm trễ tìm đến dịch vụ y tế.<br /> Thấp nhất 18, cao nhất 79<br /> Đại học, trên đại học 37 9,6 Kiến thức về bệnh lao và nguồn thông tin được<br /> Cao đẳng/ TC nghề 40 10,4 tiếp nhận của ĐTNC<br /> Trình độ Tốt nghiệp THPT 96 25 Bảng 4. Điểm kiến thức trung bình của ĐTNC*<br /> học vấn Tốt nghiệp THCS 83 21,7<br /> Độ lệch Thấp Cao<br /> Tốt nghiệp Tiểu học 99 25,8 Tần số Trung bình<br /> chuẩn nhất nhất<br /> Mù chữ / đọc và viết 29 7,6<br /> Điểm 384 7,2 1,1 1 11<br /> Chưa kết hôn 94 24,5<br /> Sống cùng vợ/chồng 268 69,8 * Bao gồm 10 câu hỏi về nội dung khái quát của bệnh lao,<br /> Tình trạng<br /> hôn nhân Ly hôn 12 3,1 mỗi câu trả lời đúng được 1điểm, riêng câu kiến thức đúng<br /> Góa 10 2,6 về dấu hiệu sớm của bệnh lao được 2 điểm, vì đây là yếu tố<br /> <br /> <br /> 46 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật Trường Đại Học Y Khoa Phạm Ngọc Thạch năm 2018<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 22 * Số 3 * 2018 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> quan trọng giúp bệnh nhân tìm đến các cơ sở chống lao Biểu đồ 1 Đánh giá chung sự hiểu biết về bệnh lao<br /> sớm. của bệnh nhân<br /> Kết quả đánh giá kiến thức chung * *Ngưỡng cắt là điểm trung bình kiến thức của bệnh nhân,<br /> phân loại kiến thức tốt nếu điểm kiến thức trên ngưỡng<br /> Chưa tốt,<br /> trung bình<br /> 22%<br /> <br /> Tốt, 78%<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Các yếu tố liên quan đến tỷ lệ chậm trễ do bệnh nhân<br /> Bảng 5. Phân tích đơn biến mối liên quan đến tỷ lệ chậm chẩn đoán do bệnh nhân<br /> Trễ>21 ngày Sớm ≤21 ngày<br /> Giá trị P PR KTC 95%<br /> n % n %<br /> Nam 137 49,8 138 50,2<br /> Giới* 0,27 0,89 (0,72-1,09)<br /> Nữ 61 56 48 44<br /> Nghèo 14 56 11 44 -<br /> Kinh tế** Cận nghèo 15 65,2 8 34,8 0,5 1,16 (0,74-1,84)<br /> Không nghèo 169 50,3 167 49,7 0,6 0,90 (0,62-1,29)<br /> Tiểu học/dưới Tiểu học 68 53,1 60 49 - 1<br /> Trình độ Trung học CS 43 51,8 40 48,2 0,88 0,98 (0,75 – 1,27)<br /> học vấn* Trung học PT 50 52,1 46 47,9 0,88 0,98 (0,76 – 1,26)<br /> Trên THPT 37 48,1 40 51,9 0,49 0,9 (0,68 – 1,2)<br /> Bảo hiểm Có 142 50,9 137 49,1<br /> 0,6 0,95 (0,77-1,18)<br /> y tế* Không 69 53,1 61 46,9<br /> Có 163 59,5 111 40,5<br /> Ho kéo dài*