Chính sách phát triển ngôn ngữ của dân tộc thiểu số tại chỗ hiện nay

Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> <br /> <br /> CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ CỦA<br /> DÂN TỘC THIỂU SỐ TẠI CHỖ HIỆN NAY<br /> Phú Văn Hẳn(1)<br /> <br /> C hính sách đối với ngôn ngữ các dân tộc thiểu số là một trong những chính sách lớn<br /> và quan trọng của Đảng và Nhà nước ta, trong điều kiện một nước đa dân tộc như<br /> nước ta. Trong những năm qua, chính sách này đã đáp ứng được các vấn đề về dân tộc và<br /> ngôn ngữ các dân tộc ở Việt Nam, góp phần thiết thực vào thực hiện chính sách đại đoàn kết<br /> dân tộc. Tuy nhiên tại một số địa phương khi triển khai chính sách ngôn ngữ đối với dân tộc<br /> thiểu số dừng lại ở những tư tưởng, những luận điểm chung nhất, thiếu hẳn các kế hoạch, các<br /> chương trình mục tiêu và hệ thống các biện pháp cụ thể, hình thức tổ chức thực hiện thích<br /> hợp với từng khu vực, từng dân tộc, thiếu hẳn một đội ngũ cán bộ được chuẩn bị về kiến thức<br /> và phương pháp… Khắc phục tình trạng đó sẽ khiến cho bức tranh chung về thực trạng giáo<br /> dục, sử dụng tiếng nói, chữ viết dân tộc trong các dân tộc thiểu số tại chỗ Việt Nam hiện nay<br /> sáng sủa hơn.<br /> Từ khóa: Ngôn ngữ các dân tộc thiểu số; chính sách đối với ngôn ngữ các dân tộc thiểu<br /> số; giáo dục, sử dụng tiếng nói, chữ viết của dân tộc thiểu số.<br /> <br /> 1.Vài nét về ngôn ngữ dân tộc thiểu số ở Lào), Cao Lan (chữ Nôm Cao Lan), Mông (chữ<br /> Việt Nam Mông), Dao (chữ Nôm Dao), Chăm (chữ Thrah,<br /> Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc. chữ Jawi), Khmer (chữ Khmer), Hoa (chữ Hán).<br /> Ngoài người Kinh là dân tộc đa số, nước ta còn Một số dân tộc thuộc nhóm này xuất hiện chữ<br /> có 53 dân tộc thiểu số (DTTS). Hiện người DTTS viết mới theo chữ cái La Tinh gần gũi với chữ<br /> là 13,39 triệu người (năm 2015), chiếm 14,6% phổ thông; Khoảng 23 dân tộc có chữ viết theo<br /> dân số cả nước. Đến nay số người DTTS tăng La Tinh: Tày-Nùng, Mông-Dao, Bru-Vân Kiều,<br /> không đáng kể (14,3%, năm 1999). Số dân của Pacô, Cơtu, Xơđăng, Bana, Hrê, Giarai, Êđê,<br /> các DTTS không đồng đều. Có 19 dân tộc có số Chăm Hroi, Mnông, Cơho, Xtiêng, Ra-glai,<br /> dân từ 100.000 người đến trên 1,6 triệu người; Churu, Chơro...; Khoảng 24 dân tộc chưa có chữ<br /> 18 dân tộc có từ 10.000 người đến dưới 100.000 viết riêng: Mường, Khơ-mú, Xinh-mun, Kháng,<br /> người, 11 dân tộc có từ 1.000 đến dưới 10.000 Thổ, Chứt, Nguồn… Nhiều dân tộc thuộc nhóm<br /> người. Có 5 dân tộc có dân số dưới 1.000 người: này có nguyện vọng xây dựng chữ viết.<br /> Si La có 709 người; Pu Péo 687 người; Rơ-mâm 2.Một số chính sách liên quan ngôn ngữ<br /> 436 người; Brâu 397 người; Ơ-đu 376 người. dân tộc thiểu số<br /> Về ngôn ngữ các DTTS, bên cạnh tiếng Đảng và Nhà nước ta luôn có chính sách<br /> Việt là ngôn ngữ phổ thông, một số ngôn ngữ bảo tồn và phát huy tiếng nói, chữ viết của các<br /> của người Tày, Thái, Mường (các tỉnh phía Bắc), DTTS. Đến nay đã có nhiều văn kiện chính trị<br /> Ê-đê (ở Tây Nguyên), Chăm (ở Ninh Thuận và được ban hành và được nhắc lại nhiều lần trong<br /> Bình Thuận), Khmer (vùng Tây Nam Bộ)… đã các công trình nghiên cứu về ngôn ngữ, chữ viết<br /> trở thành ngôn ngữ vùng. Trong khi đó, một số các DTTS Việt Nam:<br /> ngôn ngữ thiểu số khác như các ngôn ngữ Ơ-đu, - Hội đồng Chính phủ (1969), Quyết định<br /> Brâu, Rơ-mâm… lại đang có nguy cơ bị mai một. số 153-CP ngày 20/8/1969 “Về việc xây dựng, cải<br /> Về mặt chữ viết, có 10 dân tộc sử dụng tiến và sử dụng chữ viết của các dân tộc thiểu số”;<br /> chữ viết cổ truyền: Tày (chữ Nôm Tày), Nùng - Hội đồng Chính phủ (1980), Quyết định<br /> (chữ Nôm Nùng), Thái (chữ Thái cổ), Lào (chữ số 53-CP ngày 22/2/1980 “Về chủ trương đối với<br /> <br /> Ngày nhận bài 5/8/2017; Ngày phản biện: 24/8/2017; Ngày duyệt đăng: 10/9/2017<br /> (1)<br /> Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ; e-mail: phuvanhan@yahoo.com.vn<br /> 33<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> chữ viết của các dân tộc thiểu số”; có chữ viết riêng được khuyến khích học chữ dân<br /> - Uỷ ban Khoa học xã hội và Bộ Giáo dục tộc… dùng tiếng nói dân tộc và chữ viết trên các<br /> (1980), Một số quy định về chính tả trong sách phương tiện thông tin đại chúng ở vùng dân tộc”.<br /> giáo khoa cải cách giáo dục, ngày 30/11/1980; Các Hiến pháp năm 1946, 1959, 1980,<br /> - Bộ trưởng Bộ Giáo dục (1984), Quyết 1992 và gần đây nhất năm 2013 đều khẳng định:<br /> định số 240/QĐ ngày 5/3/1984 ban hành “Quy các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết,<br /> định về chính tả tiếng Việt và về thuật ngữ tiếng giữ gìn bản sắc dân tộc và phát huy những phong<br /> Việt” áp dụng cho các sách giáo khoa, báo và văn tục, tập quán truyền thống và văn hoá tốt đẹp của<br /> bản của ngành giáo dục; mình. Luật Giáo dục, Luật Phổ cập Giáo dục Tiểu<br /> học, Luật Tố tụng Hình sự, Luật Toà án, Luật Báo<br /> - Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng<br /> chí, Luật Xuất bản… đều ghi rõ, cụ thể về quyền<br /> sản Việt Nam khoá 8 (1998), Nghị quyết Hội nghị<br /> sử dụng tiếng nói, chữ viết của các DTTS.<br /> lần thứ năm Ban Chấp hành Trung ương Đảng<br /> (khoá 8) “Về xây dựng và phát triển nền văn hoá Năm 1961, Chính phủ có Nghị định số 206/<br /> Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”; CP ngày 27/11/1961 phê chuẩn các phương án<br /> chữ Tày-Nùng, chữ Thái cải tiến; đồng thời quy<br /> - Quốc hội (1998), Luật Giáo dục;<br /> định phạm vi, mức độ sử dụng các loại chữ đó.<br /> - Thủ tướng Chính phủ (2005), Quyết định Năm 1964, Ban Bí thư Trung ương có Chỉ thị số<br /> số 219/2005/QĐ-TTg ngày 9/9/2005 “Về phê duyệt 84-CT/TW, ngày 3/9/1964 về “Nhiệm vụ công tác<br /> Chiến lược phát triển thông tin đến năm 2010; giáo dục ở miền núi trong 2 năm 1964/1965 và<br /> - Quốc hội (2005), Luật Giáo dục; 1965/1966”, khuyến khích tiếp tục nghiên cứu và<br /> - Bộ Tài nguyên và Môi trường (2007), mở rộng việc dạy chữ dân tộc trong trường học,<br /> Dự án hoàn thiện và hiện đại hoá hệ thống quản đồng thời sử dụng rộng rãi chữ dân tộc trong đời<br /> lý đất đai Việt Nam (VLAP) sử dụng nguồn vốn sống hàng ngày. Chỉ thị số 84-CT/TW nêu rõ: “Sử<br /> của Ngân hàng Thế giới. Khung kế hoạch dân tộc dụng chữ dân tộc là nguyện vọng thiết tha của các<br /> thiểu số; dân tộc, cần tiếp tục nghiên cứu về mặt khoa học,<br /> đồng thời mạnh dạn sử dụng rộng rãi ba thứ chữ<br /> - Chính phủ (2010), Nghị định số 82/2010/<br /> Tày-Nùng, Mèo, Thái trên sách báo, trong cơ quan<br /> NĐ-CP ngày 15/07/2010 “Quy định việc dạy và<br /> hành chính và trong đời sống hàng ngày. Chống tư<br /> học tiếng nói, chữ viết của dân tộc thiểu số trong<br /> tưởng coi thường chữ dân tộc, ngại khó, không<br /> các cơ sở giáo dục phổ thông và trung tâm giáo<br /> mạnh dạn phát triển việc học và sử dụng chữ dân<br /> dục thường xuyên”.<br /> tộc. Đi đôi với việc học tập chữ dân tộc, cần dạy<br /> Văn kiện Đại hội lần thứ nhất của Đảng chữ phổ thông ngay từ các lớp cấp I. Đảng đoàn<br /> (tháng 3/1935), về công tác trong vùng DTTS đã Bộ Giáo dục và Ban Dân tộc Trung ương cần phối<br /> xác định: “Các dân tộc… được dùng tiếng mẹ đẻ hợp để chỉ đạo và rút kinh nghiệm về vấn đề này”.<br /> của mình trong sinh hoạt chính trị, kinh tế và văn Năm 1969, Hội đồng Chính phủ ra Quyết định<br /> hoá..”. Chính sách bảo tồn và phát huy tiếng nói, số 153-CP ngày 20/8/1969 “Về việc xây dựng,<br /> chữ viết các DTTS của Đảng và Nhà nước thể cải tiến và sử dụng chữ viết của các dân tộc thiểu<br /> hiện đầy đủ nguyên tắc bình đẳng, đoàn kết giữa số”, trong đó xác định cụ thể trách nhiệm của các<br /> các dân tộc cùng chung sống trên đất nước Việt ngành và các địa phương trong việc xây dựng và<br /> Nam. Chủ trương đó đã quán triệt suốt các giai phổ biến chữ dân tộc.<br /> đoạn cách mạng của dân tộc. Sau thống nhất đất nước, Hội đồng Chính<br /> Nghị quyết Hội nghị Trung ương lần thứ phủ tiếp tục có Quyết định số 53-CP (ngày<br /> V, (khoá VIII) tiếp tục xác định: “…Bảo tồn và 22/2/1980), tiếp tục khẳng định “Tạo điều kiện<br /> phát triển ngôn ngữ, chữ viết các DTTS, đi đôi thuận lợi cho các DTTS phát triển nhanh về kinh<br /> với việc sử dụng ngôn ngữ, chữ viết phổ thông, tế và văn hoá, thực hiện ngày càng đầy đủ quyền<br /> khuyến khích thế hệ trẻ thuộc đồng bào DTTS học bình đẳng giữa các dân tộc, đáp ứng nhu cầu chính<br /> tập, hiểu biết và sử dụng thành thạo tiếng nói, chữ đáng của DTTS và tăng cường sự thống nhất của<br /> viết của dân tộc mình”. Nghị quyết Đại hội Đảng Tổ quốc”. Từ sau đổi mới (1986 đến nay), Đảng,<br /> toàn quốc lần thứ IX khẳng định: “Các dân tộc Nhà nước và chính quyền các tỉnh tiếp tục cụ thể<br /> <br /> <br /> 34 Số 19 - Tháng 9 năm 2017<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> hơn các chính sách về ngôn ngữ DTTS, đã ban dân tộc Việt Nam, là phương tiện giao tiếp, giao<br /> hành một số chính sách, chương trình nhằm xúc lưu không thể thiếu được giữa các địa phương<br /> tiến việc giáo dục ngôn ngữ - chữ viết DTTS Việt và các dân tộc Việt Nam. Thông qua tiếng Việt,<br /> Nam trong cán bộ, công chức công tác ở vùng các dân tộc các địa phương xích gần nhau hơn,<br /> dân tộc, cụ thể: thông hiểu nhau hơn, có thể cùng nhau phát triển<br /> - Bộ Giáo dục và Đào tạo, 1997, Thông tư đồng đều các mặt kinh tế, văn hoá, khoa học kỹ<br /> số 01/GD-ĐT ngày 3/2/1997 “Về hướng dẫn việc thuật… Khối đại đoàn kết toàn dân và thực hiện<br /> dạy học tiếng nói và chữ viết dân tộc thiểu số”; quyền bình đẳng giữa các dân tộc Việt Nam tiếp<br /> tục được tăng cường.<br /> - Thủ tướng Chính phủ, 2004, Chỉ thị số<br /> 38/2004/CT-TTg ngày 9/11/2004 “Về việc đẩy 3.Tình hình sử dụng ngôn ngữ ở vùng<br /> mạnh đào tạo, bồi dưỡng tiếng dân tộc thiểu số dân tộc thiểu số tại chỗ<br /> đối với cán bộ, công chức ở các vùng dân tộc, 3.1.Tình hình dạy và học tiếng nói, chữ<br /> miền núi”; viết của các dân tộc thiểu số<br /> - Thủ tướng Chính phủ, 2005, Quyết định số Nhiều DTTS tại chỗ không ngừng truyền<br /> 219/2005/QĐ-TTg ngày 9/9/2005 “Về phê duyệt thụ tiếng nói và chữ viết của mình. Từ năm 1959,<br /> Chiến lược phát triển thông tin đến năm 2010”; chữ Thái, chữ Mông đã được chính quyền địa<br /> - Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, phương và cộng đồng các dân tộc tại chỗ tổ chức<br /> 2006, Quyết định số 3/2006/QĐ-BGD&ĐT ngày dạy và học trong các trường ở vùng. Năm 1961,<br /> tại Nghị định số 206/CP đã phê chuẩn các phương<br /> 24/1/2006 ban hành “Chương trình khung dạy<br /> án chữ Thái được cải tiến từ chữ Thái thuộc hệ<br /> tiếng dân tộc thiểu số (có chữ viết) cho cán bộ,<br /> chữ Phạn cổ; chữ Tày-Nùng và chữ Mông theo<br /> công chức, công tác ở vùng dân tộc thiểu số”;<br /> mẫu tự La Tinh, việc dạy tiếng nói, chữ viết của<br /> - Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, các dân tộc tại chỗ phía Bắc đã được triển khai<br /> 2006, Quyết định số 30/2006/QĐ-BGDĐT ngày trên diện rộng.<br /> 4/7/2006 ban hành “Chương trình dạy tiếng<br /> Ở miền Nam, sau khi thống nhất đất nước,<br /> Chăm cho cán bộ, công chức công tác ở vùng dân<br /> nhất là từ khi có Quyết định 53/QĐ-CP (1980),<br /> tộc, miền núi”.<br /> các DTTS tại chỗ ở tỉnh phía Nam, Tây Nguyên<br /> Từ các chủ trương của Đảng và chính sách và Nam Bộ đã triển khai dạy và học song ngữ:<br /> của Nhà nước về ngôn ngữ, các cơ quan chức tiếng Dân tộc và tiếng Việt phổ thông. Các tỉnh<br /> năng có liên quan và các địa phương có đồng Ninh Thuận, Bình Thuận dạy tiếng nói, chữ viết<br /> bào DTTS đã tích cực triển khai thực hiện, đẩy dân tộc Chăm; các tỉnh vùng Tây Nam Bộ dạy<br /> mạnh việc đào tạo, bồi dưỡng tiếng DTTS đối tiếng nói, chữ viết dân tộc Khmer; thành phố Hồ<br /> với cán bộ, công chức ở các vùng dân tộc, miền Chí Minh dạy tiếng nói, chữ viết dân tộc Hoa.<br /> núi. Nhiều cán bộ công chức công tác ở vùng dân Việc tổ chức dạy tiếng nói, chữ viết DTTS<br /> tộc đã thông qua các khoá học như vậy mà đã sử tại chỗ có nhiều chuyển biến khi Bộ Giáo dục<br /> dụng được chữ và tiếng của DTTS trong vùng. và Đào tạo ban hành Thông tư số 01/GD-ĐT,<br /> Đây là một lợi thế trong công tác dân tộc. Trong ngày 3/2/1997 hướng dẫn việc dạy tiếng nói, chữ<br /> khi đó người bản ngữ của nhiều DTTS vẫn còn viết DTTS. Đến nay, Bộ đã xây dựng được 8 bộ<br /> nhiều vấn đề về ngôn ngữ cần giải quyết để có thể chương trình cho 8 thứ tiếng DTTS, gồm: chữ<br /> được học chữ và tiếng của chính dân tộc mình. Chăm, chữ Thái, chữ Bana, chữ Hán, chữ Mông<br /> Tiếng nói và chữ viết của mỗi DTTS ở Việt và chữ Khmer, chữ Giarai, chữ Xơđăng. Các tài<br /> Nam vừa là vốn quý của dân tộc đó, vừa là tài sản liệu đó đang được đưa vào áp dụng tại một số<br /> văn hoá của toàn dân tộc. Thực hiện chính sách trường tiểu học có người DTTS tại chỗ theo học<br /> ngôn ngữ, ở các vùng DTTS, tiếng nói và chữ đông và trường phổ thông dân tộc nội trú. Bộ cũng<br /> dân tộc được dùng đồng thời với tiếng và chữ phổ đã chỉ đạo biên soạn các sách song ngữ tiếng Việt<br /> thông. Mọi công dân Việt Nam dù bất cứ là dân - tiếng dân tộc gắn nội dung kiến thức địa phương<br /> tộc nào cũng đều có nghĩa vụ và quyền lợi học để sử dụng trong nhà trường, biên soạn các loại<br /> tập, sử dụng tiếng Việt. Tiếng Việt phổ thông là từ điển so sánh, đối chiếu: Tiếng dân tộc thiểu<br /> quốc ngữ, là ngôn ngữ chung của cộng đồng các số - tiếng Việt, các sách sổ tay phương ngữ tiếng<br /> <br /> Số 19 - Tháng 9 năm 2017 35<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> Việt – tiếng dân tộc thiểu số dùng cho học sinh Kon Tum. Tại tỉnh Đăk Nông, sau khi thành lập<br /> tiểu học. Hiện nay có trên 30 tỉnh, thành phố dạy tỉnh năm 2004, một số cán bộ lãnh đạo tỉnh đã<br /> tiếng DTTS trong chương trình phổ thông tiểu bày tỏ quyết tâm đưa bộ chữ Mnông vào giảng<br /> học như: Lai Châu, Sơn La, Lào Cai, Yên Bái, dạy cho học sinh dân tộc Mnông bên cạnh chữ<br /> Hà Giang, Cao Bằng, Thanh Hoá, Nghệ An, Ninh phổ thông.<br /> Thuận, Bình Thuận, Gia Lai, Đắk Lắk, Kon Tum, Việc truyền thụ ngôn ngữ DTTS cho người<br /> An Giang, Trà Vinh, Sóc Trăng, An Giang, Tây bản ngữ đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp<br /> Ninh, thành phố Hồ Chí Minh… phát triển giáo dục ở vùng dân tộc, ổn định chính<br /> Năm 2005, khi Luật Giáo dục (sửa đổi) trị, nâng cao dân trí, bảo tồn văn hoá truyền thống<br /> được Quốc hội khoá XI thông qua tại kỳ họp thứ và phát triển cộng đồng vùng các DTTS tại chỗ.<br /> 7, Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì phối hợp với Việc dạy tiếng nói, chữ viết DTTS còn phát huy<br /> Ủy ban Dân tộc và các cơ quan chức năng liên được sự tham gia của cộng đồng vào sự nghiệp<br /> quan xây dựng Nghị định của Chính phủ “Quy phát triển giáo dục, thực hiện tích cực quá trình<br /> định việc dạy và học tiếng nói, chữ viết các dân xã hội hoá giáo dục và góp phần nâng cao chất<br /> tộc thiểu số”. lượng giáo dục ở vùng DTTS.<br /> Thời gian qua ở nhiều địa phương có đồng 3.2.Sử dụng ngôn ngữ dân tộc thiểu số<br /> bào DTTS tại chỗ cư trú đông, tập trung đều có trong các hoạt động văn hoá<br /> những quan tâm và có những biện pháp thực hiện Cùng với chữ Quốc ngữ, chữ viết của các<br /> chính sách ngôn ngữ và nhu cầu ngôn ngữ. DTTS đã được sử dụng trong các hoạt động văn<br /> Hiện nay, ngoài các dân tộc Êđê, Chăm, hoá, trong sưu tầm các tác phẩm văn học dân<br /> Hoa, Khmer duy trì được truyền thống giáo dục gian, trong sáng tác văn học nghệ thuật…<br /> ngôn ngữ và chữ viết dân tộc, các dân tộc khác Một số tác phẩm văn học dân gian các<br /> đều không duy trì được hoặc duy trì rất cầm DTTS như: Sống Trụ xôn xao (dân tộc Thái),<br /> chừng việc giáo dục ngôn ngữ và chữ viết cổ Tiếng hát làm dâu (dân tộc Mông), Đăm San,<br /> truyền hoặc chữ La tinh hoá. Còn những DTTS Xinh Nhã (dân tộc Êđê), Luật tục (dân tộc Giarai,<br /> chưa từng có chữ viết thì địa phương đó ít hăng dân tộc Mnông), Devamano, Ariya Cham – Bini,<br /> hái xúc tiến việc xây dựng hệ thống chữ viết và lộ Muk Chruh Palei (dân tộc Chăm)… đã được giới<br /> trình để phổ biến, duy trì. thiệu rộng rãi trong cả nước. Điều đó giúp cho<br /> Ở khu vực Trường Sơn - Tây Nguyên, tiếng nói, chữ viết của các DTTS tồn tại và phát<br /> trường hợp của tiếng Bru-Vân Kiều và chữ Bru- triển về ngôn ngữ, đồng thời làm giàu kho tàng<br /> Vân Kiều là một trường hợp rất điển hình. Từ văn học nghệ thuật của các dân tộc Việt Nam.<br /> năm 1959 đến năm 1986, đã có đến ba bộ chữ Các ngôn ngữ DTTS luôn được khuyến<br /> La tinh hoá được xây dựng cho tiếng Bru-Vân khích và tôn vinh trong các hoạt động văn hóa.<br /> Kiều ở Việt Nam, nhưng việc triển khai áp dụng Nhiều lễ hội, nhiều làn điệu dân ca, dân vũ, các<br /> đều bị gián đoạn (Lý Tùng Hiếu - Phú Văn Hẳn, trò chơi dân gian của các DTTS nhờ vậy được<br /> Ngôn ngữ dân tộc thiểu số ở Nam Bộ, Hội thảo bảo tồn, giữ gìn và phát huy, như các bài hát giao<br /> khoa học của Viện Khoa học Xã hội vùng Nam duyên của dân tộc Dao; hát Then của dân tộc<br /> Bộ, 2011) Tày; lễ cầu mưa của dân tộc Chăm; sử thi các dân<br /> Trên địa bàn Trường Sơn - Tây Nguyên có tộc Tây Nguyên; mo Đẻ đất đẻ nước của dân tộc<br /> 21 dân tộc tại chỗ. Hầu hết các ngôn ngữ DTTS Mường; ngày hội Chol-Chnăm-Thmây của dân<br /> đó đều đã có chữ viết từ lâu. Thế nhưng chỉ có tộc Khmer; lễ hội Xên cẩu nó, Ksai sà síp của dân<br /> tiếng và chữ Êđê là đã và đang tiến hành dạy ở tộc Xinh-mun… Các ngày hội văn hoá của các<br /> các cấp lớp 3, 4, 5 bậc tiểu học, triển khai thử DTTS như lễ hội văn hoá dân tộc Khmer, dân tộc<br /> nghiệm ở bậc trung học cơ sở các trường dân tộc Chăm, dân tộc Hoa, dân tộc Mông… và các ngày<br /> nội trú của tỉnh Đăk Lăk. Tiếng và chữ Giarai hội văn hoá các dân tộc khu vực Tây Bắc, Việt<br /> vẫn đang tiếp tục thử nghiệm ở các lớp 3, 4, 5 bậc Bắc, Tây Nguyên, được tổ chức và khuyến khích<br /> tiểu học trên địa bàn Đăk Lăk, Kon Tum. Tương sử dụng ngôn ngữ (cả tiếng và chữ) nhằm giới<br /> tự, tiếng và chữ Bana cũng đưa vào giảng dạy thiệu bản sắc văn hoá độc đáo của các DTTS Việt<br /> song ngữ ở ba cấp lớp 3, 4, 5 trên địa bàn tỉnh Nam với công chúng cả nước và bạn bè quốc tế.<br /> <br /> 36 Số 19 - Tháng 9 năm 2017<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> Các đợt nghiên cứu, sưu tầm ở khắp tỉnh, đồng bào thụ hưởng được nhiều nhất từ tiếng dân<br /> thành phố trong cả nước, thông qua ngôn ngữ tộc trên sóng điện.<br /> dân tộc đã thu thập được hàng ngàn trang tài Dự án “Mở rộng mạng phủ sóng phát thanh<br /> liệu, phim ảnh tư liệu, băng hình về văn hoá các các chương trình văn hoá - xã hội và các chương<br /> DTTS. Đến nay, hàng loạt các công trình nghiên trình bằng tiếng dân tộc trong khu vực trung du<br /> cứu về ngôn ngữ dân tộc được biên soạn, các từ và miền núi Bắc Bộ giai đoạn 2006-2010” (Văn<br /> điển đối chiếu như Việt - Tày Nùng, Thái - Việt, bản số 1835/TTg-VX, ngày 10/11/2006 của Thủ<br /> Mông - Việt, Việt - Chăm, Chăm - Việt, Việt - tướng Chính phủ) của Đài Tiếng nói Việt Nam<br /> Khmer, Khmer - Việt được xuất bản… các tài được Thủ tướng Chính phủ đã đồng ý cho triển<br /> liệu ngữ pháp tiếng dân tộc, như ngữ pháp tiếng khai thực hiện.<br /> Giarai, tiếng Bana, tiếng Chăm, và một số dân Về truyền hình, Chính phủ đã ra Nghị định<br /> tộc khác đã được công bố. Công tác nghiên cứu số 96/2003/NĐ-CP ngày 20/8/2003, Quy định<br /> vấn đề tiếng nói, chữ viết của các DTTS tiếp tục cơ cấu bộ máy tổ chức của Đài Truyền hình Việt<br /> được chú ý. Nam có Ban Truyền hình tiếng dân tộc. Tiếp theo<br /> 3.3.Sử dụng ngôn ngữ dân tộc thiểu số có Quyết định số 622/QĐ-THVN ngày 8/6/2004<br /> trong thông tin tuyên truyền của Tổng giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam<br /> Từ khá sớm, ngôn ngữ DTTS tại chỗ đã quy định chức năng, nhiệm vụ quyền hạn và cơ<br /> được quan tâm phát sóng. Từ năm 1956 Đài Tiếng cấu tổ chức của Ban Truyền hình tiếng dân tộc<br /> nói Việt Nam đã thực hiện chương trình phát thanh (Chương trình VTV5). Chương trình này phát 12<br /> tiếng DTTS với các tiếng dân tộc Giarai, Bana, giờ/ngày so với năm 2005 và tăng gấp 3 lần so với<br /> Êđê, Hrê, Mnông, Mạ. Năm 1959, phát thanh tiếng giai đoạn phát sóng thử nghiệm, với 10 ngôn ngữ:<br /> Thái - Mông (khu tự trị Tây Bắc). Năm 1961, phát Mông, Thái, Êđê, Giarai, Bana, Xơđăng, Cơho,<br /> thanh tiếng Tày - Nùng (khu vực trị Việt Bắc). Khmer, Chăm, Xtiêng. Theo lộ trình phát triển<br /> Tiếp theo là chương trình tiếng Mông - Dao. Đài của kênh VTV5, thời lượng tăng 20 giờ/ngày với<br /> Tiếng nói Việt Nam đã chuyển tải các nội dung 19 thứ tiếng (nay đã nhiều hơn, 2017). VTV5 đã<br /> phản ánh cuộc sống mới, con người mới lao động phản ánh nhiều mặt trong cuộc sống kinh tế, văn<br /> sản xuất, học tập xây dựng chủ nghĩa xã hội, chiến hoá - xã hội, giáo dục, y tế, khoa học đời sống<br /> đấu và phục vụ chiến đấu của đồng bào các DTTS đến đồng bào các DTTS. Truyền hình bằng tiếng<br /> cả nước trong quá trình đấu tranh giải phóng miền dân tộc VTV5 đã mang đến nhiều thông tin quan<br /> Nam thống nhất đất nước. Ngày 28/8/1980, Đài trọng, góp phần nâng cao dân trí ở vùng DTTS<br /> Tiếng nói Việt Nam đã có Quyết định số 215- tại chỗ.<br /> QĐ/ĐFT về việc thành lập Phòng chương trình Ở các địa phương có đông đồng bào<br /> phát thanh tiếng Khmer; tiếp theo là Quyết định DTTS, Đài Phát thanh và Truyền hình tỉnh cũng<br /> số 201/2001/QĐ-ĐFT ngày 12/6/2001 về bố trí đã dành thời lượng nhất định để phát thanh bằng<br /> các chương trình tiếng dân tộc của Đài Tiếng nói tiếng DTTS tại chỗ về các chủ trương, chính sách<br /> Việt Nam tại các tỉnh Tây Nguyên và một số quyết của Đảng, Nhà nước, của cấp uỷ, Hội đồng Nhân<br /> định về phát thanh tiếng dân tộc khác như dân tộc dân, Uỷ ban Nhân dân. Thông qua ngôn ngữ dân<br /> Thái, Mông, Chăm… tộc tại chỗ, Đài Phát thanh và Truyền hình địa<br /> Đến nay Đài Tiếng nói Việt Nam đã phát phương còn phổ biến khoa học kỹ thuật, nêu<br /> thanh hơn 13 thứ tiếng DTTS: Khmer, Chăm, những gương mặt điển hình xuất sắc về lao động<br /> Êđê, Giarai, Bana, Cơho, Xơđăng, Mông, Dao, giỏi, làm giàu của một số hộ gia đình.<br /> Thái… Ngày 01/10/2004, thành lập Hệ phát Sách, báo, tạp chí, tranh ảnh bằng tiếng<br /> thanh tiếng dân tộc (VOV4). Thời lượng phát DTTS đã được một số địa phương phát huy trong<br /> sóng từ 90 phút đến 150 phút/ngày, phát cả 3 buổi in ấn, trên pa nô, áp phích trong những ngày lễ<br /> sáng, trưa, tối. Tổng thời lượng phát sóng của các lớn, các kỳ bầu cử, đại hội Đảng, phát động các<br /> chương trình DTTS trong Hệ phát thanh tiếng phong trào thi đua yêu nước. Một số ấn phẩm<br /> dân tộc là hơn 30 giờ/ngày. Các buổi phát thanh được in bằng cả tiếng dân tộc và tiếng Việt phổ<br /> tiếng DTTS được các cơ quan chức năng các cấp thông để tuyên truyền về pháp luật, sách về môi<br /> sắp xếp, bố trí thời gian, thời lượng hợp lý để trường, về y tế, giáo dục,… trong đó Bản tin ảnh<br /> <br /> Số 19 - Tháng 9 năm 2017 37<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> Dân tộc và Miền núi do Thông tấn xã Việt Nam của mình. Tuy nhiên vẫn cần đánh giá những mặt<br /> phát hành in bằng chữ dân tộc Êđê, Bana, Giarai, mạnh và những tồn tại để có giải pháp phát triển<br /> Khmer và Chăm cùng với các báo, tạp chí cấp bền vững tiếng nói, chữ viết các DTTS tại chỗ.<br /> không thu tiền cho vùng DTTS và miền núi, vùng - Việc thực hiện chính sách ngôn ngữ thật<br /> đặc biệt khó khăn theo quyết định của Thủ tướng sự chưa có sự chỉ đạo thống nhất, do đó mỗi địa<br /> Chính phủ, đã thiết thực góp phần tuyên truyền phương đều thực hiện theo yêu cầu thực tế của<br /> hiệu quả ở vùng đồng bào DTTS. địa phương mình. Vì vậy có những địa phương<br /> 3.4.Sử dụng ngôn ngữ dân tộc thiểu số triển khai tương đối tốt, nhưng ngược lại cũng có<br /> trong công tác tư pháp địa phương thực hiện chưa tốt, hoặc không triển<br /> Hiến pháp đã quy định Toà án Nhân dân khai thực hiện.<br /> đảm bảo cho công dân nước Cộng hoà xã hội chủ - Sự phối hợp giữa các ngành, các cấp<br /> nghĩa Việt Nam thuộc các dân tộc được quyền trong việc bảo tồn và phát huy ngôn ngữ dân tộc<br /> dùng tiếng nói, chữ viết của dân tộc mình trước tại chỗ chưa chặt chẽ và đồng bộ, chưa thường<br /> toà. Các Bộ luật Tố tụng Hình sự (năm 1988 và xuyên.<br /> sửa đổi, bổ sung năm 1992), Luật Tổ chức Toà án - Việc sử dụng tiếng và chữ dân tộc trong<br /> Nhân dân năm 1992, Pháp lệnh giải quyết các vụ các công tác giáo dục, văn nghệ, thông tin, tuyên<br /> án dân sự năm 1999… đều quy định cụ thể các truyền… còn chưa sát với tình hình kinh tế, chưa<br /> DTTS có quyền dùng tiếng nói và chữ viết của phục vụ tốt nhu cầu đồng thời vừa học tốt chữ<br /> dân tộc trước Toà. phổ thông và chữ DTTS tại chỗ.<br /> Hiện nay, trong các hoạt động tư pháp, - Việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và soạn<br /> người tham gia tố tụng có quyền dùng tiếng nói, sách giáo khoa bằng chữ dân tộc còn nhiều điều<br /> chữ viết DTTS của mình thông qua phiên dịch bất cập.<br /> sang tiếng và chữ dùng trong tố tụng là tiếng Việt<br /> - Trong nhận thức của các ngành, các cấp<br /> Quốc ngữ. Toà án cho phép cử người phiên dịch<br /> và ngay trong đồng bào DTTS (nhất là lớp trẻ)<br /> tiếng dân tộc đối với công dân là người DTTS<br /> có quan niệm cho rằng việc bảo tồn và phát huy<br /> trong quá trình tố tụng, xét xử…<br /> tiếng nói, chữ viết các dân tộc thiểu số là không<br /> Như vậy tiếng nói và chữ viết của các quan trọng, không cần thiết trước xu thế toàn cầu<br /> DTTS được Nhà nước tôn trọng, duy trì và giúp hoá về ngôn ngữ, về thông tin.<br /> đỡ phát triển, đã góp phần xoá mù chữ dân tộc ở<br /> Những bất cập, hạn chế này rất cần sự vào<br /> một số vùng mà đồng bào ít biết hoặc không biết<br /> cuộc của cả hệ thống chính trị, chứ không phải<br /> tiếng phổ thông; đáp ứng yêu cầu của đồng bào<br /> của riêng ngành giáo dục, với những lộ trình cụ<br /> về việc dùng chữ dân tộc ghi sổ sách, viết thư từ,<br /> thể và những giải pháp thiết thực.<br /> chép tư liệu văn học dân gian và tiến hành công tác<br /> thông tin, tuyên truyền ở địa phương. Một số ngôn Tài liệu tham khảo<br /> ngữ DTTS đã được dạy và học ở các trường phổ [1] Barker, Colin (1996), Foundation of<br /> thông. Bên cạnh đó, tiếng nói và chữ phổ thông bilingual education and bilingualism, second<br /> ngày càng được phổ cập sâu rộng trong cộng đồng edition, L’levedon, Philadelphia, Adelaide;<br /> các DTTS với tư cách là ngôn ngữ chung của cả [2] Coèdes, G. (1948), “Les langues de<br /> nước, đã và đang góp phần thiết thực thúc đẩy sự l’Indochine”, Extrait des conférences de l’Institut<br /> phát triển các mặt ở các vùng DTTS. de Linguistique de l’Université de Paris, T.VIII,<br /> 4.Vấn đề đặt ra trong chính sách đối với année 1940-1948;<br /> các ngôn ngữ thiểu số [3] Diffloth, Gerard (2003),“Tiếng Khmer”,<br /> Đi đôi với thành tựu là những vấn đề bất Phát triển giáo dục vùng dân tộc Khmer Nam Bộ,<br /> cập trong chính sách và thực hiện chính sách đối NXB. Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh, tr. 439-<br /> với các ngôn ngữ thiểu số. Theo chúng tôi, những 452;<br /> vấn đề bất cập đó là: [4] Francis, John de (1977), Colonialism<br /> - Việc thực hiện Quyết định số 53/QĐ-CP and language policy in Vietnam, The Hague;<br /> đến nay đã có những đóng góp nhất định giúp các [5] Hoffmann Charlotte (1991), An<br /> dân tộc bảo tồn và phát huy hiệu quả ngôn ngữ introduction to biligualism, Longman, London<br /> <br /> 38 Số 19 - Tháng 9 năm 2017<br /> Tạp chí Nghiên cứu Dân tộc CHIẾN LƯỢC VÀ CHÍNH SÁCH DÂN TỘC<br /> <br /> and New York; [15] Võ Công Nguyện, (Chủ nhiệm đề tài),<br /> [6] Ladefoged Peter & Ian Madieson 2011, Tộc người và quan hệ tộc người ở Nam Bộ:<br /> (1997), The sounds of the world’s languages, Lịch sử và hiện trạng đề tài nghiên cứu khoa học<br /> Blackwell; cấp Nhà nước trong Đề án khoa học xã hội cấp<br /> [7] Ladefoged Peter (2007), Phonetic Nhà nước: Qúa trình hìh thành và phát triển vùng<br /> data analysis. Introduction to fildwork and đất Nam Bộ (đã nghiệm thu năm 2011);<br /> instrumental techniques, Blackwell; [16] Nguyễn Văn Tiệp (Chủ nhiệm đề<br /> [8] Thompson, Laurence C. (1965), A tài), 2013, Chính sách dân tộc của chính quyền<br /> Vietnamese grammar, University of Washington VNCH và tác động của nó đối với vấn đề dân tộc<br /> Press, Seattle; và quan hệ dân tộc Tây Nguyên (đã nghiệm thu<br /> năm 2013);<br /> [9] Đinh Lư Giang (2004), Tình hình song<br /> ngữ Việt - Khmer tại đồng bằng sông Cửu Long [17] Đinh Lê Thư chủ biên (2005), Vấn<br /> (trường hợp ấp Trà Sết, xã Vĩnh Hải, huyện Vĩnh đề giáo dục vùng đồng bào Khmer đồng bằng<br /> Châu, tỉnh Sóc Trăng), Luận văn thạc sĩ ngôn ngữ sông Cửu Long, NXB. Đại học Quốc gia TP. Hồ<br /> học, Trường Đại học Khoa học Xã hội Nhân văn, Chí Minh;<br /> Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh; [18] Đoàn Thiện Thuật (1977), Ngữ âm<br /> [10] Phú Văn Hẳn & Jerold Edmonson tiếng Việt, NXB. Đại học và Trung học Chuyên<br /> (1990), “Eastern Cham as a tone language”, nghiệp, Hà Nội;<br /> Mon-Khmer Studies, 20; [19] Đặng Nghiêm Vạn, 1993, Quan hệ tộc<br /> [11] Phú Văn Hẳn (chủ biên) (2005), Đời người trong quốc gia dân tộc, NXB. Khoa học<br /> sống văn hóa & xã hội người Chăm thành phố Hồ Xã hội;<br /> Chí Minh, NXB. Văn hóa Dân tộc, Hà Nội; [20] Viện Nghiên cứu phát triển Thành phố<br /> [12] Phú Văn Hẳn (2006), Hiện trạng Hồ Chí Minh, Quan hệ tộc người và phát triển xã<br /> nghiên cứu khoa học xã hội về người Chăm Nam hội ở Việt Nam hiện nay, NXB. Tổng Hợp thành<br /> Bộ (1996 – 2006) và những mục tiêu nghiên cứu phố Hồ Chí Minh;<br /> trước mắt, Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ; [21] Hoàng Thị Châu (2004), Phương ngữ<br /> [13] Phú Văn Hẳn (2011), Một số vấn đề học tiếng Việt, NXB. Đại học Quốc gia Hà Nội;<br /> về dân tộc nhằm phát triển bền vững vùng Nam [22] Thạch Ngọc Minh (1996), “The<br /> Bộ, Đề tài Bộ, Viện Khoa học Xã hội Việt Nam; phenomenon of monosyllab lization in the<br /> [14] Ngô Văn Lệ, 2017, Nghiên cứu tộc Kiengiang dialect of Khmer”, Proceeding of<br /> người và văn hóa tộc người: Tiếp cận Nhân học the IV International Symposium on Languages<br /> phát triển, NXB. Đại học Quốc gia thành phố and Linguistics, January 8-10/1996. Vol. V, pp.<br /> Hồ Chí Minh; 1780-1798.<br /> <br /> <br /> <br /> DEVELOPMENT POLICY IN ETHNIC LANGUAGES AT PRESENT<br /> <br /> Abstract: Ethnic minority language policy is one of the major and important policies<br /> of our Party and State, in the context of a multi-ethnic country like our country, responding<br /> to ethnic and linguistic problems in Vietnam, contributing to practical implementation of<br /> the policy of national unity. However, in some localities where language policy is applied to<br /> ethnic minorities, there has been few new ideas, general arguments, lack of plans, targeted<br /> programs and systems of specific measures and good forms of implementation to each region<br /> and each ethnic group, lacking a cadre of cadres who have good knowledge and training<br /> methods.<br /> Keywords: Languages of ethnic minorities; policy on the language of ethnic minorities;<br /> education, use of spoken and written languages of ethnic minorities.<br /> Số 19 - Tháng 9 năm 2017 39<br />