Chính sách phát triển vùng kinh tế quốc tế và hướng vận dụng ở Việt Nam

52(4): 27 - 29<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> 4 - 2009<br /> <br /> CHÍNH SÁCH PHÁT TRIỂN VÙNG: KINH NGHIỆM QUỐC TẾ<br /> VÀ HƯỚNG VẬN DỤNG Ở VIỆT NAM<br /> Nguyễn Xuân Trường (Đại học Thái Nguyên)<br /> <br /> Tóm tắt<br /> Trong bài báo tác giả đề cập đến các vấn đề sau đây: 1) Tầm quan trọng của vấn đề tổ chức không gian<br /> lãnh thổ quốc gia và vai trò của nhà nước trong việc thực hiện chức năng quản lý điều tiết phát triển lãnh<br /> thổ; 2) Bước đầu đề cập đến khái niệm chính sách vùng, bản chất của chính sách vùng; 3) Các phương<br /> hướng thực hiện chính sách vùng trên thế giới và kinh nghiệm cho Việt Nam; 4) Các công cụ điều tiết phát<br /> triển vùng ở Việt Nam theo quan niệm chính sách vùng. Từ cách tiếp cận và phân tích chính sách vùng, tác<br /> giả đưa ra một số khuyến nghị trong việc thực hiện chính sách này trong điều kiện kinh tế thị trường và hội<br /> nhập của Việt Nam hiện nay.<br /> 1. Vấn đề tổ chức không gian lãnh thổ và điều<br /> tiết phát triển vùng của đất nước luôn nhận được<br /> sự quan tâm của bất kỳ nhà nước nào trên thế giới.<br /> Ở Liên Xô cũ và các nước xã hội chủ nghĩa trước<br /> đây, điều tiết phát triển vùng là một trong những<br /> phân hệ quan trọng nhất của quy hoạch và quản lý<br /> nhà nước. Trong các nước có nền kinh tế thị<br /> trường phát triển (Bắc Mỹ, Tây Âu), hệ thống<br /> chính sách điều tiết phát triển vùng của nhà nước<br /> hiện nay đã được hình thành từ trong thời kỳ<br /> khủng hoảng kinh tế thế giới những năm 1929 1933, và có hình thức phát triển cao hơn khi nền<br /> kinh tế các nước này bước vào giai đoạn phục hồi<br /> sau chiến tranh thế giới thứ II. Trong vài chục năm<br /> gần đây, hệ thống chính sách điều tiết của nhà<br /> nước phát triển vùng ở các nước châu Á (Đông<br /> Nam Á, Nhật Bản, Trung Quốc…) cũng không<br /> ngừng được hoàn thiện. Sự tích cực hoá hoạt động<br /> này của nhà nước được giải thích bởi lí do, nếu<br /> như không giải quyết được các vấn đề vùng thì<br /> không thể thực hiện được các mục tiêu quốc gia,<br /> cụ thể là: ổn định và phát triển kinh tế, san bằng sự<br /> bất bình đẳng về thu nhập, vấn đề việc làm và cải<br /> thiện chất lượng cuộc sống của dân cư.<br /> 2. Cho đến nay, trong các công trình nghiên<br /> cứu của các tác giả trong và ngoài nước có nhiều<br /> cách tiếp cận khác nhau khi xem xét khái niệm về<br /> vùng. Trong khi khái niệm quốc gia là tương đối<br /> rõ ràng và trong tiến trình hội nhập quốc tế, lợi ích<br /> của mỗi quốc gia với tư cách là một chủ thể nghiên<br /> cứu được thể hiện khá rõ thì vấn đề hội nhập giữa<br /> các vùng, đặc biệt là khi phân biệt thành các vùng<br /> <br /> hành chính nhiều khi không thể hiện được các lợi<br /> ích kinh tế tương ứng. Theo Bùi Nhật Quang<br /> (Viện nghiên cứu Châu Âu) có thể xem xét và<br /> phân biệt vùng theo ba góc độ khá riêng biệt bao<br /> gồm: 1) Vùng với tư cách là một thực thể hành<br /> chính; 2) Chủ nghĩa phân vùng được xem xét dưới<br /> góc độ các trào lưu chính trị và trường phái tư<br /> tưởng; 3) Vùng được xem xét dưới góc độ thực<br /> hiện các chính sách phát triển vùng. Ở đây chúng<br /> tôi chú ý đến cách đặt vấn đề theo hướng thứ ba vùng được định nghĩa dưới góc độ là một bộ phận<br /> của lãnh thổ quốc gia với các đặc điểm tự nhiên,<br /> kinh tế - xã hội và trình độ phát triển tương đối<br /> khác biệt và chênh lệch so với các bộ phận lãnh<br /> thổ khác, đòi hỏi quốc gia đó phải thực hiện các<br /> chính sách phát triển vùng với một hệ thống các<br /> công cụ, phương tiện can thiệp khác nhau nhằm<br /> đảm bảo sự gắn kết chung giữa các bộ phận lãnh<br /> thổ này trong một thực thể quốc gia thống nhất. Từ<br /> khái niệm vùng đã được xác định trên, có thể đưa<br /> đến định nghĩa về chính sách vùng - đó là sự phối<br /> hợp hoạt động theo một phương hướng nhất định<br /> với phương thức tiếp cận và cách thức thực hiện<br /> được quy định cụ thể. Các hoạt động này được cơ<br /> quan quản lý Nhà nước các cấp tổ chức, điều phối<br /> thực hiện để đạt tới mực tiêu cuối cùng là tăng<br /> cường khả năng cạnh tranh, tiềm lực kinh tế và đạt<br /> được mức độ tăng trưởng kinh tế cao hơn các lãnh<br /> thổ còn lại của quốc gia [10].<br /> Mục tiêu cơ bản của chính sách vùng là kích<br /> thích sự tăng trưởng của toàn bộ nền kinh tế đất<br /> nước và phát triển cân bằng giữa các vùng. Mục<br /> <br /> 1<br /> <br /> 52(4): 22 - 26<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> tiêu cân bằng là hướng tới một sự hài hoà tương<br /> đối giữa các vùng về thụ hưởng phúc lợi xã hội,<br /> thu nhập và cơ hội phát triển của công dân và các<br /> nhóm xã hội. Ngược lại, mục tiêu tăng trưởng<br /> hướng vào việc sử dụng tối ưu tất cả các nguồn lực<br /> và lợi thế của từng vùng để thúc đẩy mức tăng<br /> trưởng của toàn bộ nền kinh tế.<br /> 3. Chính sách vùng là một bộ phận quan trọng<br /> của chính sách kinh tế - xã hội quốc gia, là một<br /> nhân tố chủ yếu tạo ra của sự phát triển bền vững<br /> của đất nước. Tuy nhiên, đây là một vấn đề phức<br /> tạp, gắn liền với điều kiện lịch sử, hệ thống và cơ<br /> cấu chính trị, trình độ phát triển kinh tế - xã hội<br /> của một nước. Trên nền chung việc thực hiện<br /> chính sách vùng ở các nước phương Tây, có thể<br /> phân chia làm bốn phương hướng sau:<br /> + Phương hướng thứ nhất là phát triển các<br /> vùng nông nghiệp lạc hậu, hay theo cách gọi khác<br /> đó là các vùng có vấn đề, vùng đặc biệt khó khăn.<br /> Đặc điểm chung của những vùng này là sự tác<br /> động của cách mạng khoa học và công nghệ còn<br /> rất yếu, sự di cư của một bộ phận dân cư (chủ yếu<br /> là những lao động trẻ) và sự già hoá dân số, mức<br /> độ thất nghiệp cao, sự thiếu nguồn vốn đầu tư. Ví<br /> dụ: miền Nam của Italia rất lạc hậu so với vùng<br /> công nghiệp giàu có phía Bắc. Thuộc về các vùng<br /> như vậy ở Pháp đó là các vùng thuộc khối núi<br /> trung tâm, vùng Tây Bắc, ở Tây Ban Nha là một<br /> vài khu vực ở phía Nam và Trung tâm, ở Anh là<br /> xứ Xcốtlen, ở Mỹ là cao nguyên Côlôrađô,<br /> Arirôna, Niu-Mêxicô… Chính sách vùng đối với<br /> các vùng nói trên là ưu đãi thuế, tổ chức và xây<br /> dựng các quỹ đặc biệt (chẳng hạn như quỹ miền<br /> Nam Italia), nhà nước đầu tư xây dựng cơ sở hạ<br /> tầng sản xuất và hạ tầng xã hội. Ngoài ra các trung<br /> tâm công nghiệp quy mô lớn đóng vai trò “cực<br /> tăng trưởng” cũng được xây dựng ở những vùng<br /> này. Lần đầu tiên quy chế về xây dựng các “cực<br /> tăng trưởng” được thông qua ở Italia năm 1957<br /> trong khuôn khổ của chính sách vùng, tiếp theo đó<br /> các “cực tăng trưởng” cũng bắt đầu được xây dựng<br /> ở Tây Ban Nha, Pháp và các nước khác. Trong<br /> thời gian gần đây cùng với quá trình công nghiệp<br /> hoá ở các vùng kém phát triển, người ta cũng đã<br /> dành nhiều sự chú ý cho sự phát triển kinh tế nông<br /> nghiệp, du lịch và dịch vụ.<br /> <br /> 4 - 2009<br /> <br /> + Phương hướng thứ hai của chính sách vùng<br /> là làm “sống lại” các vùng đình trệ. Đó là những<br /> vùng công nghiệp cũ với sự phát triển chủ yếu các<br /> ngành công nghiệp khai khoáng (công nghiệp khai<br /> thác than, quặng sắt…), công nghiệp dệt… đã xuất<br /> hiện trong thời kỳ cách mạng công nghiệp thế kỷ<br /> XVIII - XIX. Sự chuyển đổi việc sử dụng nguồn<br /> năng lượng từ than đá sang dầu mỏ và khí đốt<br /> trong thời kỳ cách mạng khoa học kỹ thuật hiện<br /> đại, việc thay thế khai thác quặng kim loại địa<br /> phương bằng nguồn nguyên liệu nhập khẩu, việc<br /> sử dụng sợi nhân tạo thay thế dần sợi tự nhiên<br /> trong công nghiệp dệt đã dẫn tới sự sụp đổ và đình<br /> trệ nền kinh tế của vùng. Hậu quả dẫn đến là<br /> khủng hoảng về mặt xã hội: di dân, khủng hoảng<br /> cơ cấu dân số, thất nghiệp cơ cấu. Vùng Apalatxơ<br /> bao trùm hoàn toàn hay một phần lãnh thổ 13 bang<br /> của Mỹ với dân số gần 20 triệu người là một ví dụ<br /> rõ nhất của vùng đình trệ, bởi vì đây là vùng có bể<br /> than lớn nhất nước Mỹ. Chính sách vùng đối với<br /> các vùng đình trệ còn đuợc thực hiện bằng cách<br /> xây dựng các ngành sản xuất mới và hiện đại, liên<br /> quan chặt chẽ với cuộc cách mạng khoa học kỹ<br /> thuật và vấn đề cơ cấu lại lực lượng lao động.<br /> + Phương hướng thứ ba của chính sách vùng là<br /> kìm hãm sự tăng trưởng quá mức của các siêu đô<br /> thị lớn, đặc biệt là các thành phố thủ đô. Sự tăng<br /> trưởng quá mức các siêu đô thị diễn ra những năm<br /> 60, 70 của thế kỷ XX. Hậu quả của nó là sự ô<br /> nhiễm môi trường thành phố và sự xuống cấp điều<br /> kiện sống, làm trầm trọng tình trạng thiếu nhà ở…<br /> Kết quả là các luồng di dân quy mô lớn của các<br /> tầng lớp trung lưu và thượng lưu từ trung tâm<br /> thành phố ra ngoại ô. Việc kìm hãm sự bùng phát<br /> các siêu đô thị khổng lồ trở nên cấp thiết và là một<br /> nhiệm vụ chủ yếu của chính sách vùng. Điều này<br /> đạt được trước tiên nhờ sự giúp đỡ của việc quy<br /> hoạch vùng và quy hoạch đô thị được áp dụng phổ<br /> biến ở Pháp, Hà Lan, Mỹ, Nhật Bản và Canada. Ở<br /> Anh và Pháp người ta đã tiến hành xây dựng các<br /> thành phố “vệ tinh” để giảm tải cho các siêu đô<br /> thị, hoặc người ta tiến hành di chuyển các nhà máy<br /> xí nghiệp lớn ra khỏi các thành phố. Tất nhiên, khi<br /> các nhà máy được di chuyển ra các vùng khác thì<br /> chính phủ các nước này có những chính sách phù<br /> hợp để khuyến khích (giảm thuế thuê đất hoặc<br /> miễn một số loại thuế…)<br /> <br /> 23<br /> <br /> 52(4): 22 - 26<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> + Phương hướng thứ tư của chính sách vùng là<br /> tiến hành khai thác tài nguyên ở các lãnh thổ mới<br /> có điều kiện tự nhiên khó khăn. Trước chiến tranh<br /> thế giới lần thứ II các nước Tây Âu, Mỹ và Nhật<br /> Bản có thể dựa vào nguồn nguyên liệu và nhiên<br /> liệu ở các thuộc địa và nửa thuộc địa của mình,<br /> cho nên sự chú ý của họ đến các vùng lãnh thổ xa<br /> xôi của đất nước là rất hạn chế. Sau khi hệ thống<br /> thuộc địa bị sụp đổ, sự quan tâm của các nước<br /> phương Tây đến với các vùng đất mới của mình<br /> tăng lên. Ngoài ra sự cần thiết chuyển hướng phát<br /> triển công nghiệp dựa trên nguồn tài nguyên của<br /> mình để tránh sự lệ thuộc vào bên ngoài đã dẫn<br /> đến việc khai thác mạnh mẽ các vùng đất rộng lớn<br /> (Alaxca của Mỹ, Bắc Canađa, Ôxtrâylia).<br /> Nhìn chung các kết quả việc thực hiện chính<br /> sách vùng của các nước phương Tây còn khá<br /> nhiều hạn chế, sự chênh lệch vùng vẫn còn tồn tại.<br /> Tuy nhiên, không thể phủ nhận một điều, nếu như<br /> không có sự thực hiện các chính sách này, nhiều<br /> vùng lãnh thổ ở các nước Tây Âu đã rơi vào tình<br /> trạng đình trệ sâu sắc hơn.<br /> Ở các nước đang phát triển, việc thực hiện<br /> chính sách vùng có những đặc điểm riêng. Đối với<br /> các nước này thì vấn đề “hồi phục” và làm “sống<br /> lại” các vùng công nghiệp đình trệ có tính thời sự<br /> không lớn, nhưng ba phương hướng còn lại vẫn<br /> được coi là khá phổ biến. Đó là sự phát triển các<br /> vùng lạc hậu, trong số đó là sự xuất hiện các công<br /> trường xây dựng mới nhằm tạo ra các “cực tăng<br /> trưởng” (ví dụ như công trình đập thuỷ điện<br /> Aswan ở Ai Cập, Bkhilai ở Ấn Độ), đó là việc kìm<br /> hãm sự tăng trưởng quá mức các siêu đô thị, đó<br /> cũng là vấn đề khai thác tài nguyên ở các vùng<br /> lãnh thổ mới, trong đó vùng Amazôn của Braxin là<br /> một ví dụ rõ nhất. Một vài nước đang phát triển<br /> (Braxin, Pakixtan, Tandania, Nigiêria, Cốt-đivoa..)<br /> đã di chuyển thủ đô của mình từ các vùng ven biển<br /> vào sâu trong nội địa. Một loạt các thay đổi trong<br /> mô hình phát triển kinh tế và sự thu hẹp khu vực<br /> kinh tế nhà nước (ví dụ các nước Châu Mỹ La<br /> tinh) đã không dẫn đến sự thủ tiêu các chương<br /> trình phát triển vùng, mặc dù các hình thức thực<br /> hiện chúng có sự thay đổi.<br /> 4. Liên bang Nga đã tích luỹ được khá nhiều<br /> kinh nghiệm trong việc thực hiện chính sách vùng,<br /> nhiều chương trình lớn phát triển vùng đã được<br /> <br /> 4 - 2009<br /> <br /> soạn thảo và thực hiện ở Liên Xô cũ, mặc dù sự<br /> thành công của chúng ở mức độ khác nhau. Kế<br /> hoạch GOELRO điện khí hoá toàn Nga là một<br /> minh chứng của sự thành công đó, tiếp theo đó là<br /> các chương trình phát triển Bacu, Nam Vonga,<br /> thảo nguyên Trung Á.... Tuy nhiên, trong thời kỳ<br /> Liên Xô cũ, nói đến khía cạnh chính sách phát<br /> triển vùng người ta thường hay sử dụng thuật ngữ<br /> “Phân bố lực lượng sản xuất”, điều này không phải<br /> là ngẫu nhiên, bởi vì trong những năm 60 - 70 của<br /> thế kỷ XX, nhiệm vụ cơ bản của phát triển vùng<br /> liên quan đến phân bố sản xuất. Chỉ từ giữa những<br /> năm 1970, vấn đề phát triển tổng thể nền kinh tế<br /> vùng bắt đầu được thể hiện trong các văn bản pháp<br /> lý (năm 1975, phương pháp luận quy hoạch tổng<br /> thể các tỉnh, khu vực, khu tự trị của Nga và một<br /> loạt các nước cộng hoà khác được thông qua). Đặc<br /> điểm có tính nguyên tắc chính sách vùng trong<br /> thời kỳ đó là tính chất quốc gia. Nội dung chủ yếu<br /> của nó là thực hiện các nhiệm vụ quốc gia có cân<br /> nhắc đến phân bố các cơ sở tài nguyên và đặc<br /> điểm kinh tế - xã hội các vùng.<br /> Sự khác biệt về bản chất của chính sách vùng<br /> của Liên Xô cũ với các nước kinh tế phát triển<br /> phương Tây là rất rõ. Nguyên nhân của sự khác<br /> biệt này có thể chỉ ra: Thứ nhất, đối với Liên Xô<br /> cũ và nước Nga hiện nay việc sử dụng các nguồn<br /> tài nguyên thiên nhiên giàu có của đất nước là một<br /> phương hướng quan trọng. Vì vậy, các vấn khai<br /> khẩn các vùng đất mới ở phía Bắc và phía Đông<br /> thường xuyên được coi là là một nhiệm vụ cơ bản<br /> của chính sách vùng. Thứ hai, trong điều kiện nền<br /> kinh tế kế hoạch tập trung, vấn đề chênh lệch về<br /> thu nhập của dân cư giữa các nước cộng hoà liên<br /> bang được giải quyết ở cấp độ toàn liên bang<br /> thông qua việc phân phối lại nguồn tài chính là<br /> điều có thể chấp nhận. Thứ ba, sự phân hoá giữa<br /> các vùng không làm ảnh hưởng đến tình hình chính<br /> trị, xã hội đất nước trong điều kiện sự quản lý của<br /> chính quyền trung ương tập trung còn mạnh. Vì<br /> vậy, nhiệm vụ “san bằng trình độ phát triển kinh tế<br /> - xã hội” mang tính chất không hẳn về mặt kinh tế,<br /> mà chủ yếu mang tính chất chính trị liên quan đến<br /> cấp độ các nước cộng hoà liên bang.<br /> Sau khi Liên Xô cũ sụp đổ, mối liên hệ kinh tế<br /> không chỉ giữa các nước cộng hoà ở Liên Xô cũ,<br /> mà ngay cả giữa các chủ thể của Liên bang Nga<br /> cũng bị phá vỡ. Nước Nga trở thành một quốc gia<br /> <br /> 24<br /> <br /> 52(4): 22 - 26<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> độc lập và bắt đầu tổ chức lại, chuyển đổi nền kinh<br /> tế theo cơ chế thị trường, điều này ảnh hưởng trực<br /> tiếp đến nội dung của chính sách vùng.<br /> Hiện nay chính sách vùng của Liên bang Nga<br /> được thực hiện ở cả cấp độ liên bang, liên vùng,<br /> nội vùng. Tất cả 89 chủ thể liên bang (các nước<br /> cộng hoà, khu tự trị, vùng tự trị, tỉnh….) trở thành<br /> đối tượng hướng đến của các chương trình phát<br /> triển vùng. Từ năm 2000, khi cuộc cải cách hành<br /> chính tận gốc được thực hiện đã hình thành 7 khu<br /> vực liên bang (khu vực Trung tâm, khu Tây Bắc,<br /> khu cận Vonga, khu Nam, khu Uran, khu Xibêri<br /> và Viễn Đông). Năm 2001, chương trình phát triển<br /> vùng đầu tiên “vùng Nam nước Nga” đã được<br /> thông qua, sau đó một số chương trình khác cũng<br /> được triển khai.<br /> 5. Ở nước ta hiện nay tuy không có sự tương<br /> phản rõ nét giữa các vùng lớn của đất nước, nhưng<br /> sự phát triển chênh lệch đáng lo ngại nhất chính là<br /> khoảng cách giữa các trung tâm đô thị lớn như<br /> Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòng, Đà<br /> Nẵng với phần còn lại của đất nước, khoảng cách<br /> về trình độ phát triển giữa khu vực miền Trung với<br /> hai đầu của đất nước (miền Bắc và miền Nam), sự<br /> tụt hậu ngày càng xa hơn của các vùng miền núi,<br /> vùng sâu, vùng xa so với mặt bằng chung của cả<br /> nước. Thành quả của 20 năm đổi mới dường như<br /> mới chỉ thấy rõ nhất ở các khu vực đô thị, các<br /> thành phố lớn mà chưa thực sự thay đổi về chất tại<br /> các vùng nông thôn miền núi khó khăn. Đã có<br /> những khuyến nghị thiện chí từ phía bạn bè quốc<br /> tế và đặc biệt điều này cũng được Chính phủ Việt<br /> Nam quan tâm chú ý. Đã có nhiều chương trình,<br /> chính sách phát triển được thực hiện như chương<br /> trình mục tiêu Quốc gia xoá đói giảm nghèo,<br /> Chương trình phát triển kinh tế - xã hội các xã đặc<br /> biệt khó khăn ở miền núi và vùng sâu, vùng xa<br /> (gọi tắt là chương trình 135),… Các công trình<br /> trọng điểm quốc gia cũng có ý nghĩa quan trọng<br /> phát triển vùng: công trình nhà máy thuỷ điện Sơn<br /> La, Na Hang, các công trình thuỷ điện ở Tây<br /> Nguyên, công trình nhà máy lọc dầu Dung Quất,<br /> công trình nhà máy khí - điện - đạm Cà Mau, Phú<br /> Mỹ… Việc hình thành 3 vùng kinh tế trọng điểm<br /> Bắc Bộ, miền Trung và Nam Bộ là một biểu hiện<br /> của chính sách đầu tư có trọng điểm nhằm tạo ra<br /> các đầu tàu kinh tế thúc đẩy nền kinh tế cả nước.<br /> Cho đến nay vẫn chưa có những đánh giá tổng kết<br /> chính thức về chính sách phát triển vùng của Việt<br /> <br /> 4 - 2009<br /> <br /> Nam, nhưng có thể nói các nỗ lực của Chính phủ<br /> Việt Nam đã và đang đem lại những chuyển biến<br /> tích cực. Vấn đề đặt ra là các chính sách này cần<br /> phải được điều chỉnh thường xuyên cho phù hợp<br /> với thực tế phát triển của đất nước và xu thế toàn<br /> cầu hoá. Một điều cần chú ý là không thể không<br /> tham khảo kinh nghiệm thực hiện chính sách vùng<br /> của nước ngoài, đặc biệt như các quốc gia đang có<br /> nền kinh tế chuyển đổi từ cơ chế hành chính tập<br /> trung sang cơ chế thị trường.<br /> 6. Từ việc nghiên cứu lý luận chính sách và<br /> kinh nghiệm của nước ngoài trong việc soạn thảo<br /> và thực hiện chính sách vùng, thực tiễn phát triển<br /> vùng của Việt Nam, chúng tôi đưa ra một số<br /> khuyến nghị sau:<br /> - Vai trò của Nhà nước là cực kỳ quan trọng<br /> đối với phát triển vùng. Nước ta đã xây dựng được<br /> một hệ thống chính trị ổn định nhưng hệ thống thể<br /> chế, bộ máy quản lý hành chính, đặc biệt là tại các<br /> địa phương, các vùng kém phát triển còn yếu kém<br /> dẫn đến khả năng quản lý, sử dụng nguồn vốn đầu<br /> tư còn hạn chế. Nhà nước cần phải xây dựng một bộ<br /> khung pháp lý rõ ràng và thể chế hoá thành một hệ<br /> thống chính sách với tư cách là chính sách trung mô<br /> của quốc gia - chính sách vùng.<br /> - Cần phải giải quyết tốt mối quan hệ giữa chính<br /> quyền trung ương và địa phương trong điều phối<br /> chính sách để các chủ chương chính sách chung của<br /> Trung ương thực sự gắn với các điều kiện cụ thể của<br /> địa phương. Bên cạnh lợi ích quốc gia đặt ở vị trí cao<br /> nhất nhưng không vì thế mà bỏ qua các lợi ích của<br /> địa phương. Các chính sách của nhà nước đối với các<br /> vùng cần phải được thực hiên nhất quán ở tất cả các<br /> địa phương và cần được giám sát thực hiện sát sao,<br /> tránh việc các địa phương tự tiện “phá rào” ảnh<br /> hưởng đến lợi ích toàn cục.<br /> - Phát triển vùng là một quá trình lâu dài và<br /> phức tạp, cho nên cần nhận thức đầy đủ về vị trí<br /> vai trò của công việc này và xây dựng được một<br /> cơ sở lý luận vững chắc thông qua việc bồi dưỡng,<br /> đào tạo cán bộ thuộc các cơ quan xây dựng chính<br /> sách có đủ trình độ, năng lực xây dựng và thực<br /> hiện có hiệu quả các chiến lược, chương trình,<br /> chính sách phát triển vùng;<br /> - Nhà nước cần sớm nghiên cứu mô hình một<br /> cơ quan tổ chức tư vấn phát triển vùng phù hợp.<br /> Vùng không phải là một đơn vị hành chính hay một<br /> khu vực hành chính, đồng thời vùng cũng không<br /> <br /> 25<br /> <br /> 52(4): 22 - 26<br /> <br /> Tạp chí KHOA HỌC & CÔNG NGHỆ<br /> <br /> phải là phép cộng đơn thuần của các đơn vị hành<br /> chính. Do vậy, để tăng cường khả năng phối hợp<br /> hoạt động các địa phương trong vùng có thể thành<br /> lập Hội đồng tư vấn phát triển vùng. Ví dụ: ở Pháp<br /> có Hội đồng vùng; còn ở Nga ngoài cơ quan quản<br /> lý nhà nước là Bộ phát triển vùng, trong 7 khu vực<br /> liên bang có cơ quan đại diện của chính quyền trung<br /> ương và người đứng đầu là đại diện toàn quyền của<br /> Tổng thống tại các khu vực liên bang.<br /> - Quy hoạch vùng phải là quy hoạch tổng thể,<br /> các quy hoạch ngành đơn lẻ (quy hoạch hệ thống<br /> giao thông, quy hoạch xây dựng đô thị, quy hoạch<br /> sử dụng đất…) phải tuân thủ theo quy hoạch tổng<br /> thể, có như vậy mới tránh khỏi lãng phí và sự<br /> chồng chéo trong các quy hoạch. Đặc biệt trong<br /> quy hoạch vùng cần phải đổi mới quan niệm, đó là<br /> cần phải “phá vỡ” ranh giới hành chính, điều này<br /> đã được các cơ quan chức năng chú ý khi quy<br /> hoạch vùng Thủ đô Hà Nội với không gian mở<br /> rộng ra các tỉnh lân cận trong khoảng bán kính từ<br /> 50 - 100 km. Tương tự như vậy quy hoạch vùng<br /> Thành phố Hồ Chí Minh và các khu vực lân cận<br /> cũng có bán kính lan toả tương tự.<br /> - Để có nguồn vốn hỗ trợ phát triển vùng,<br /> ngoài sự ưu tiên nguồn vốn từ ngân sách Nhà nước<br /> để xây dựng các công trình hạ tầng lớn, cần phải<br /> huy động cả hệ thống xã hội vào giải quyết vấn đề<br /> này và không loại trừ huy động cả nguồn vốn từ<br /> bên ngoài;<br /> - Trong điều kiện nền kinh tế mở và hội nhập,<br /> hợp tác quốc tế trở thành một nhân tố quan trọng<br /> của sự phát triển, điều này cần thiết phải cân nhắc<br /> khi soạn thảo và thực hiện các chiến lược phát<br /> triển vùng. Các chương trình phát triển có quy mô<br /> quốc tế và khu vực có ảnh hưởng rất lớn lên các<br /> chương trình, dự án phát triển vùng. Ví dụ như:<br /> Chương trình hợp tác phát triển tiểu vùng sông Mê<br /> Kông, Dự án đường xuyên Á ở khu vực miền<br /> Trung, dự án hợp tác hành lang phát triển Hải<br /> Phòng - Hà Nội - Côn Minh (Trung Quốc); ngoài<br /> ra còn có những “tam giác” hay “tứ giác” phát<br /> triển ở các nước xung quanh;<br /> - Việt Nam là nước có đến 31 tỉnh và thành<br /> phố trực thuộc Trung ương tiếp giáp với biển, vì<br /> vậy quan niệm kết hợp đất liền - vùng biển - đảo<br /> và quần đảo cần phải trở thành nguyên tắc bắt<br /> buộc cần phải tuân theo khi soạn thảo các chương<br /> trình, dự án phát triển vùng;<br /> - Để tạo ra các tiền đề thuận lợi cho phát triển<br /> nhanh các vùng và giảm sự chênh lệch giữa chúng,<br /> <br /> 4 - 2009<br /> <br /> Nhà nước cần lựa chọn các địa điểm đầu tư hợp lý<br /> để xây dựng các trung tâm và các “cực tăng<br /> trưởng” mới ở các vùng còn thiếu vắng hệ thống<br /> đô thị, để từ đó nhờ hiệu ứng “lan toả” sẽ thúc đẩy<br /> phát triển toàn vùng.<br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1] Alaev. E.B (1987). Các vấn đề vùng của các nước<br /> tư bản phát triển: khả năng sử dụng kinh nghiệm nước<br /> ngoài. Matxcova, LB Nga (Tiếng Nga).<br /> [2] Artobolepvxki. X.X (1992). Chính sách vùng các<br /> nước phát triển Tây Âu: khía cạnh lí luận, phương pháp<br /> luận và thực tiễn. Tóm tắt luận văn Tiến sĩ địa lí.<br /> Matxcova, LB Nga, (Tiếng Nga).<br /> [3] Burmatova. O.P (2000). Chính sách vùng của Nga.<br /> Hôvôsibiski, LB Nga, (Tiếng Nga).<br /> [4] Butov. V.I (2000). Cơ sở kinh tế vùng. Rôtstốp trên<br /> sông Đông, LB Nga, (Tiếng Nga).<br /> [5] Gladki. Iu.N, Chistabaev.A.I (1998). Cơ sở chính<br /> sách vùng. Sanhpertecbua, LB Nga, (Tiếng Nga).<br /> [6] Chistabaev.A.I (1996). Địa lí và quản lí vùng. Tạp<br /> chí khoa học, Trường ĐH Tổng hợp Quốc gia<br /> Santpertecbua, LB Nga, (Tiếng Nga).<br /> [7] N.I. Larin (1996). Kinh nghiệm thế giới thực hiện<br /> chính sách vùng. Matxcơva, (Tiếng Nga).<br /> [8] Viện chiến lược phát triển - Bộ kế hoạch và đầu tư<br /> (2003). Cơ sở khoa học phân vùng kinh tế Việt Nam<br /> phục vụ phát triển công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất<br /> nước. Hà Nội.<br /> [9] Ngô Doãn Vịnh (2003). Nghiên cứu chiến lược và<br /> quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam: học<br /> hỏi và sáng tạo. Hà Nội.<br /> [10] Bùi Nhật Quang (2006). Chính sách phát triển<br /> vùng của Italia. Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội.<br /> <br /> 26<br /> <br />