Chủ nghĩa đa văn hóa: Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Chñ nghÜa ®a v¨n hãa:<br /> mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn<br /> <br /> <br /> Hµ ThÞ Quúnh Hoa(*)<br /> <br /> Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vÒ chñ nghÜa ®a v¨n hãa C¸ch sö dông mang “tÝnh m« t¶<br /> nh©n khÈu häc” (demographic-<br /> Hoµn c¶nh ra ®êi descriptive) xuÊt hiÖn khi “®a v¨n hãa”<br /> ®−îc dïng ®Ó nãi ®Õn sù tån t¹i cña c¸c<br /> ThuËt ng÷ “chñ nghÜa ®a v¨n hãa” bé phËn d©n c− kh¸c nhau vÒ mÆt s¾c<br /> ra ®êi vµ ®−îc truyÒn b¸ réng r·i ë khu téc hay vÒ mÆt chñng téc trong lßng x·<br /> vùc B¾c Mü tõ nh÷ng n¨m 1960, khi t¹i héi d©n sù do mét nhµ n−íc nµo ®ã qu¶n<br /> ®ã dÊy lªn lµn sãng “®ßi ®−îc thõa lý. C¸ch sö dông mang “tÝnh c−¬ng lÜnh<br /> nhËn” cña nh÷ng ng−êi thuéc c¸c céng chÝnh trÞ” (programmatic-political) ®−îc<br /> ®ång thiÓu sè (xÐt trªn ph−¬ng diÖn dïng ®Ó chØ c¸c ch−¬ng tr×nh vµ nh÷ng<br /> l·nh thæ, ng«n ng÷, chñng téc). ChÝnh s¸ng kiÕn chÝnh trÞ ®−îc ®−a ra ®Ó øng<br /> viÖc ®ßi hái sù thõa nhËn ®èi víi nÒn phã vµ qu¶n lý tÝnh ®a d¹ng s¾c téc vµ<br /> v¨n hãa thiÓu sè, ®iÒu chØnh nh÷ng bÊt v¨n hãa.(*)<br /> c«ng vµ ®Þnh ra nh÷ng ph−¬ng tiÖn ®Ó<br /> nh÷ng kh¸c biÖt v¨n hãa cïng tån t¹i C¸ch sö dông mang “tÝnh chuÈn<br /> trong mét x· héi lµ nh÷ng ®éng lùc thóc mùc ý thøc hÖ” (ideological-normative)<br /> ®Èy chñ nghÜa ®a v¨n hãa - víi t− c¸ch g©y ra nhiÒu tranh c·i nhÊt, bëi chñ<br /> lµ mét häc thuyÕt - v−ît ra khái tr−êng nghÜa ®a v¨n hãa ®−îc coi nh− khÈu<br /> hîp riªng biÖt cña B¾c Mü vµ lan réng hiÖu vµ khu«n mÉu cho ho¹t ®éng chÝnh<br /> ra nhiÒu n−íc trªn thÕ giíi. trÞ. B¾t nguån tõ triÕt lý nh©n v¨n vµ<br /> ®¹o ®øc, chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®−îc<br /> Néi dung kh¸i niÖm chñ nghÜa ®a kiÕn gi¶i nh− mét ph−¬ng ¸n hµnh ®éng<br /> v¨n hãa ®¸ng lµm, bëi nã cã lîi cho c¶ c¸c c¸<br /> nh©n lÉn x· héi qua viÖc lµm gi¶m thiÓu<br /> Cã kh«ng Ýt quan niÖm vµ c¸ch luËn nh÷ng xung ®ét x· héi n¶y sinh tõ kh¸c<br /> gi¶i kh¸c nhau vÒ kh¸i niÖm nµy, vÒ vai biÖt s¾c téc hay sù bÊt b×nh ®¼ng. Gi÷a<br /> trß còng nh− c¸c hËu qu¶ tiÒm tµng cña c¸ch sö dông chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br /> viÖc ¸p dông nã. XÐt tõ gãc ®é “¸p dông”, mang tÝnh quy chuÈn ý thøc hÖ víi c¸ch<br /> ng−êi ta ®· ph©n ra ba ph−¬ng diÖn cã nh×n nhËn cña Liªn Hîp Quèc vÒ tÝnh<br /> quan hÖ víi nhau vµ ®Òu n»m trong néi ®a d¹ng v¨n hãa cã nh÷ng nÐt kh¸<br /> hµm cña kh¸i niÖm chñ nghÜa ®a v¨n t−¬ng ®ång víi nhau (xem thªm: 3).<br /> hãa, ®ã lµ: “nh©n khÈu häc”, “ý thøc hÖ”<br /> vµ “c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ” (xem: 3). (*)<br /> ViÖn Th«ng tin Khoa häc x· héi.<br /> Chñ nghÜa ®a v¨n hãa... 15<br /> <br /> Chñ nghÜa ®a v¨n hãa kh«ng chØ bao d¹ng vÒ phong c¸ch sèng, vµ ®ång thêi<br /> hµm vÊn ®Ò s¾c téc, giíi hay mét sè vÊn cè g¾ng ®¹t ®−îc sù ®ång thuËn gi÷a tÊt<br /> ®Ò kh¸c... mµ cßn bao qu¸t c¶ mét tËp c¶ c¸c nhãm vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ.<br /> hîp yªu s¸ch, trong ®ã phÇn lín g¾n víi Nh− vËy, môc tiªu “thèng nhÊt d©n téc<br /> gi¸o dôc. Vµ mçi khÝa c¹nh trong ®ã ®Òu vµ sù æn ®Þnh x· héi” vÉn cßn, song c¸i<br /> t¹o ra sù ph©n cùc vÒ quan ®iÓm vµ th¸i thay ®æi ë ®©y lµ c¸ch thøc ®¹t ®−îc nã.<br /> ®é. Nh÷ng ng−êi ñng hé thuyÕt ®a v¨n KhÈu hiÖu “thèng nhÊt b»ng ®ång hãa”<br /> hãa th× nhÊn m¹nh ®Õn cèt lâi nh©n ®−îc thay b»ng “thèng nhÊt trong sù ®a<br /> v¨n, ®Õn sù t«n träng vµ thõa nhËn d¹ng”. Theo ®ã, chñ nghÜa ®a v¨n hãa sÏ<br /> ch©n gi¸ trÞ cña c¸c c¸ thÓ thuéc tÊt c¶ cung cÊp nh÷ng gi¸ trÞ mang tÝnh chia sÎ<br /> c¸c nhãm v¨n hãa. Nã trùc tiÕp g¾n víi chung, ®ång thêi t«n träng nh÷ng kh¸c<br /> nÒn chÝnh trÞ vÒ sù thõa nhËn vµ sù biÖt (trong chõng mùc chóng kh«ng lµm<br /> kh¸c biÖt (Taylor). Trong khi ®ã, nh÷ng tæn h¹i ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ chung ®· nªu<br /> ng−êi ph¶n ®èi l¹i kh¼ng ®Þnh r»ng, chñ ra tr−íc ®ã) ®Ó g¾n kÕt x· héi thµnh mét<br /> nghÜa ®a v¨n hãa cã thÓ g©y chia rÏ ®èi khèi thèng nhÊt vµ dung hîp ®−îc c¸c lîi<br /> víi céng ®ång d©n téc, lµm xãi mßn tÝnh Ých kh¸c nhau trong x· héi.<br /> ®ång nhÊt d©n téc, v.v...<br /> Song, kh«ng ph¶i ai còng t¸n ®ång<br /> Cã thÓ xem t×nh tr¹ng trªn lµ víi nh÷ng ý kiÕn trªn. Nh÷ng ng−êi<br /> “nghÞch lý cña chñ nghÜa ®a v¨n hãa”. ph¶n ®èi l¹i cho r»ng, chñ nghÜa ®a v¨n<br /> Cô thÓ lµ, ë phÝa nµy, c¸c chÝnh s¸ch hãa nu«i d−ìng nh÷ng kh¸c biÖt vµ t¹o<br /> giµnh −u ®·i cho v¨n hãa vµ b¶n s¾c; ë ra mèi ®e däa lµm ph©n hãa x· héi chø<br /> phÝa kh¸c, ng−êi ta l¹i nç lùc cµo b»ng kh«ng cã t¸c dông thèng nhÊt hay thóc<br /> sù kh¸c biÖt khi theo ®uæi quyÒn b×nh ®Èy sù ®oµn kÕt vµ lßng yªu n−íc. Bëi<br /> ®¼ng trong x· héi d©n sù. Do ®ã, chñ vËy, theo hä, chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ sù<br /> nghÜa ®a v¨n hãa trë thµnh mét vÊn ®Ò. hñy diÖt tinh thÇn d©n téc (Edward<br /> ¶nh h−ëng cña chñ nghÜa ®a v¨n Shils), lµ mèi nguy hiÓm thùc sù do nã<br /> hãa ®èi víi x· héi khuÊy lªn sù ph¶n kh¸ng vµ lßng c¨m<br /> thï (Jr. Arthur Schlesinger), lµ sù vøt<br /> Bµn vÒ vai trß cña chñ nghÜa ®a v¨n<br /> bá di s¶n lÞch sö cña ®Êt n−íc nh»m “t¹o<br /> hãa còng cã rÊt nhiÒu ý kiÕn tr¸i chiÒu<br /> ra mét ®Êt n−íc kh«ng thuéc bÊt kú nÒn<br /> nhau. MÆc dï cã sù kh¸c nhau trong<br /> v¨n minh nµo vµ thiÕu cèt lâi v¨n hãa”,<br /> viÖc nhËn thøc vµ thùc thi nguyªn t¾c<br /> thiÕu b¶n s¾c d©n téc (S. Huntington)...<br /> chñ nghÜa ®a v¨n hãa ë c¸c n−íc, nh−ng<br /> ®iÒu quan träng lµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi Nh− vËy, cã thÓ thÊy, chñ nghÜa ®a<br /> ñng hé chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®Òu coi v¨n hãa lµm dÊy lªn sù hoµi nghi vÒ kh¶<br /> nguyªn t¾c nµy nh− lµ mét gi¸ trÞ thóc n¨ng cña nã víi t− c¸ch lµ chÊt keo kÕt<br /> ®Èy sù thèng nhÊt d©n téc, æn ®Þnh x· dÝnh khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc trong<br /> héi. Thay v× thèng nhÊt x· héi b»ng lßng mét quèc gia. Tuy nhiªn, nh÷ng<br /> ph−¬ng thøc ®ång hãa – c¸i vèn hiÖn phª ph¸n, chØ trÝch ®èi víi chñ nghÜa ®a<br /> nay kh«ng nhËn ®−îc sù t¸n ®ång cña v¨n hãa l¹i chñ yÕu nh»m vµo nh÷ng<br /> c¸c nhãm s¾c téc nhá h¬n, nh÷ng ng−êi hËu qu¶ cña viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh<br /> ñng hé chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®Æt môc s¸ch ®a v¨n hãa, chø kh«ng ph¶i lµ chñ<br /> tiªu t¨ng c−êng cè kÕt d©n téc b»ng c¸ch nghÜa ®a v¨n hãa víi t− c¸ch lµ mét<br /> quan t©m ®Õn lîi Ých cña c¸c nhãm, ñng luËn thuyÕt. §iÒu nµy ngô ý r»ng,<br /> hé v¨n hãa cña hä, thõa nhËn sù ®a nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc cña chñ<br /> 16 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2011<br /> <br /> nghÜa ®a v¨n hãa lµ hoµn toµn cã thÓ khëi ph¸t chñ nghÜa ®a v¨n hãa vµ lµ<br /> tr¸nh ®−îc, bëi chóng phô thuéc phÇn n¬i chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa cã nh÷ng ¶nh<br /> nhiÒu vµo møc ®é nhËn thøc vµ ¸p dông h−ëng m¹nh mÏ tíi sù cè kÕt vµ qu¸<br /> nã vµo thùc tiÔn, vµo truyÒn thèng v¨n tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña nh÷ng x·<br /> hãa, ý chÝ chÝnh trÞ, bèi c¶nh kinh tÕ - héi nµy.<br /> x· héi cña mçi n−íc.<br /> Canada, Australia vµ Mü – ®−îc<br /> Tãm l¹i, thuËt ng÷ chñ nghÜa ®a mÖnh danh lµ “®Êt n−íc cña nhËp c−” -<br /> v¨n hãa, nh− ®· ®−îc ®Ò cËp ë trªn, tù lµ nh÷ng n−íc cã thµnh phÇn d©n téc<br /> b¶n th©n nã lµ mét sù “pha trén”. Ng−êi hÕt søc ®a d¹ng, vµ hä ®· biÕt sö dông<br /> ta cã thÓ ®Þnh nghÜa nã nh− mét luËn ®Ò tè chÊt ®a d¹ng ®Ó t¹o ra c¸c nhµ n−íc<br /> b¾t nguån tõ tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa, d©n téc hïng c−êng. ChÝnh phñ c¸c n−íc<br /> hoÆc tõ thø chñ nghÜa ®a nguyªn nµy cho r»ng, víi sù ®a d¹ng s¾c téc vµ<br /> (pluralism) hiÖn ®ang lan trµn t¹i c¸c v¨n hãa mµ hä ®ang cã, th× m« h×nh<br /> n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn; hoÆc nh− chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa lµ thÝch hîp<br /> lµ mét h×nh thøc níi láng cña chñ nghÜa nhÊt. Minh chøng thùc tÕ vµ râ rµng<br /> ®a nguyªn v¨n hãa (cultural pluralism) nhÊt cho luËn ®iÓm ®ã lµ tr−êng hîp cña<br /> (xem: 9). Canada. Sau khi Canada thiÕt lËp chÝnh<br /> ChÝnh v× sù kh«ng ®ång nhÊt nh− s¸ch ®a v¨n hãa th× t×nh tr¹ng ph©n<br /> vËy trong quan niÖm vÒ chñ nghÜa ®a biÖt chñng téc gi¶m ®¸ng kÓ. Canada<br /> v¨n hãa nªn viÖc ph©n biÖt nã nh− lµ ®ang ph¸t triÓn theo h−íng “quèc gia<br /> mét ph¶n øng thùc tÕ tr−íc tÝnh ®a d¹ng cña sù ®a d¹ng” thay v× “quèc gia cña sù<br /> vµ nh− lµ mét khÝa c¹nh cña triÕt lý x· ®ång hãa”.<br /> héi ñng hé nh÷ng gi¸ trÞ ®Æc thï ®èi víi<br /> So s¸nh vÒ møc ®é nhËn thøc vµ ¸p<br /> nh÷ng kh¸c biÖt v¨n hãa lµ hÕt søc quan<br /> dông chñ nghÜa ®a v¨n hãa vµo thùc<br /> träng. §©y lµ ®iÒu cÇn l−u ý khi nghiªn<br /> tiÔn, cã thÓ xem Canada vµ Australia lµ<br /> cøu vÒ chñ nghÜa ®a v¨n hãa.<br /> nh÷ng n−íc theo m« h×nh chñ nghÜa ®a<br /> Thùc tiÔn cña chñ nghÜa ®a v¨n hãa ë mét sè n−íc v¨n hãa “m¹nh”: chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa<br /> trªn thÕ giíi thÓ hiÖn râ ë hiÕn ph¸p vµ hÖ thèng<br /> MÆc dï chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ s¶n ph¸p luËt liªn bang, hay lµ mét ch−¬ng<br /> phÈm cña ph−¬ng T©y nh»m øng phã tr×nh nghÞ sù riªng. Trong khi ®ã, Mü<br /> víi c¸c lµn sãng nhËp c− m¹nh mÏ, song ®−îc xem lµ m« h×nh chñ nghÜa ®a v¨n<br /> nã còng cã thÓ ®−îc ¸p dông ë bÊt cø hãa “«n hßa”: chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa<br /> n−íc nµo. ë ®©y, chóng t«i chñ yÕu tËp ®−îc thõa nhËn chÝnh thøc, song kh«ng<br /> trung vµo t×m hiÓu thùc tiÔn ¸p dông biÓu hiÖn râ rµng ë cÊp ®é liªn bang, mµ<br /> chñ nghÜa ®a v¨n hãa ë hai nhãm n−íc chñ yÕu lµ ë cÊp ®é bang.<br /> chÝnh, cô thÓ lµ: 1/ Canada, Australia vµ<br /> Nh×n chung, ë c¶ ba n−íc nµy, träng<br /> Mü (nhãm c¸c n−íc ph−¬ng T©y); vµ 2/<br /> t©m cña chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa ®Òu chñ<br /> Malaysia, Ên §é vµ Céng hßa Nam Phi<br /> yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc gi¸o dôc vµ<br /> (nhãm c¸c n−íc phi ph−¬ng T©y).<br /> ®µo t¹o, vµ tïy vµo tõng giai ®o¹n, bèi<br /> Tr−êng hîp thø nhÊt. Canada, c¶nh x· héi kh¸c nhau mµ c¸c n−íc nµy<br /> Australia, vµ Mü ®−îc coi lµ nh÷ng ®Òu cã nh÷ng ®iÒu chØnh cÇn thiÕt trong<br /> tr−êng hîp tiªu biÓu cho chñ nghÜa ®a ch−¬ng tr×nh thùc thi chÝnh s¸ch ®a v¨n<br /> v¨n hãa theo m« h×nh ¢u - Mü, lµ n¬i hãa cña m×nh.<br /> Chñ nghÜa ®a v¨n hãa... 17<br /> <br /> Ch¼ng h¹n, ë Canada, tiªu ®iÓm “®a d¹ng” h¬n vÒ mÆt v¨n hãa. Nh÷ng<br /> ban ®Çu cña chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa lµ ng−êi theo chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®Æc<br /> nhÊn m¹nh ®Õn quyÒn b¶o tån v¨n hãa biÖt ñng hé viÖc níi láng kiÓm so¸t<br /> vµ tÝnh s¾c téc cña c¸c nhãm nh− lµ mét nhËp c− vµ nh÷ng ch−¬ng tr×nh nh−<br /> phÇn cña b¶n s¾c d©n téc Canada. Tuy gi¸o dôc song ng÷. C¸c tÇng líp bÞ ®Ì<br /> nhiªn, khi c¸c dßng ng−êi nhËp c− vµo nÐn nh− nh÷ng ng−êi Mü gèc Phi ®−îc<br /> Canada t¨ng lªn, chÝnh phñ n−íc nµy thõa nhËn b×nh ®¼ng trong c¸c thiÕt<br /> ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh trong träng t©m chÕ gi¸o dôc.<br /> chÝnh s¸ch cña m×nh – h−íng tíi vÊn ®Ò<br /> Nh×n chung, ë Mü, chñ nghÜa ®a v¨n<br /> c«ng b»ng, sù tham gia vµo x· héi vµ<br /> hãa ®−îc quan niÖm nh− “mét phÈm<br /> tÝnh ®ång nhÊt d©n téc.<br /> chÊt chÝnh trÞ ®óng ®¾n”. Tuy nhiªn,<br /> Cßn ë Australia, tÊt c¶ nh÷ng s¸ng vµo nh÷ng n¨m 1980 vµ 1990, còng b¾t<br /> kiÕn, ch−¬ng tr×nh thùc tiÔn vµ nh÷ng ®Çu xuÊt hiÖn c¸c ý kiÕn chØ trÝch ®èi<br /> thay ®æi trong chÝnh s¸ch ®a v¨n ho¸ víi chñ nghÜa nµy, tõ c¶ c¸nh t¶ lÉn<br /> cña n−íc nµy ®Òu nh»m ®¶m b¶o quyÒn c¸nh h÷u.<br /> b×nh ®¼ng vµ nghÜa vô cña mäi c«ng d©n<br /> §Ó sang mét bªn nh÷ng chØ trÝch,<br /> Australia. TÊt c¶ c«ng d©n Australia<br /> tranh luËn ë c¶ ba n−íc nµy vÒ chñ<br /> ®Òu cã quyÒn ph¸t biÓu ý kiÕn, thÓ hiÖn<br /> nghÜa ®a v¨n hãa, cã mét thùc tÕ kh«ng<br /> c¸c ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ vµ tÝn ng−ìng cña<br /> thÓ phñ nhËn lµ, m« h×nh chÝnh s¸ch ®a<br /> m×nh ®Ó giµnh quyÒn b×nh ®¼ng trong<br /> v¨n hãa ®· vµ ®ang gãp phÇn vµo viÖc<br /> ®èi xö vµ c¬ héi trong ph¸t triÓn vµ sö<br /> æn ®Þnh x· héi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ,<br /> dông nh÷ng kü n¨ng vµ tµi n¨ng cña c¸<br /> v¨n hãa vµ chÝnh trÞ, vµ do ®ã - gióp<br /> nh©n. Hä còng cã nh÷ng nghÜa vô ®èi<br /> nh÷ng quèc gia nµy trë thµnh c¸c<br /> víi ®Êt n−íc, cam kÕt t«n träng nh÷ng<br /> c−êng quèc æn ®Þnh trong khu vùc vµ<br /> gi¸ trÞ vµ thÓ chÕ d©n chñ, t«n träng<br /> trªn thÕ giíi.<br /> quyÒn tù do cña ng−êi kh¸c trong viÖc<br /> thÓ hiÖn b¶n s¾c v¨n ho¸ vµ tÝn ng−ìng. Tr−êng hîp thø hai lµ Malaysia, Ên<br /> Vµ thùc tiÔn cho thÊy, chÝnh s¸ch ®a §é, vµ Céng hßa Nam Phi. §©y lµ<br /> v¨n hãa thÓ hiÖn râ tÝnh hiÖu qu¶ cao nh÷ng n−íc cã mét sè nÐt t−¬ng ®ång<br /> cña nã trong x· héi ®a s¾c téc, ®a v¨n nh−: thø nhÊt, ngay tõ ®Çu, x· héi d©n<br /> hãa vµ ®a t«n gi¸o cña Australia. Mét sù cña c¸c n−íc nµy ®· ®−îc h×nh thµnh<br /> trong nh÷ng minh chøng ®ã lµ: nªn tõ nhiÒu nhãm s¾c téc kh¸c nhau;<br /> Australia lµ mét trong sè Ýt n−íc kh«ng thø hai, ®Òu lµ c¸c x· héi hËu thuéc ®Þa,<br /> ph¶i chÞu sù c¨ng th¼ng vÒ chñng téc míi ®éc lËp, vµ ®ang trong qu¸ tr×nh<br /> nh− th−êng thÊy ë nhiÒu n¬i kh¸c trªn hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp víi thÕ giíi;<br /> thÕ giíi. thø ba, nh÷ng n−íc nµy cã bèi c¶nh x·<br /> héi vµ c¬ cÊu chÝnh trÞ hÕt søc phøc t¹p,<br /> Cßn ë Mü, chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br /> ®Æc biÖt lµ cã sù ph©n chia ®¼ng cÊp x·<br /> manh nha tõ nh÷ng n¨m 1950, tõ c¸c<br /> héi kh¸ râ rµng, song vÉn cã nh÷ng<br /> phong trµo ®ßi quyÒn c«ng d©n, liªn<br /> thµnh c«ng nhÊt ®Þnh trong viÖc x©y<br /> quan tíi vÊn ®Ò ph©n biÖt ®èi xö, bÊt<br /> dùng nhµ n−íc d©n téc vµ héi nhËp víi<br /> b×nh ®¼ng vµ ¸p bøc; vµ b¾t ®Çu “t¨ng<br /> thÕ giíi.<br /> tèc” vµo ®Çu nh÷ng n¨m 1980 khi Mü<br /> tiÕn hµnh c¶i c¸ch ch−¬ng tr×nh gi¶ng Qua nh÷ng t×m hiÓu thùc tiÔn ë<br /> d¹y ë c¸c tr−êng c«ng lËp theo h−íng Malaysia, Ên §é vµ Nam Phi, cã thÓ<br /> 18 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2011<br /> <br /> thÊy, mÆc dï còng lµ c¸c x· héi ®a s¾c Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra<br /> téc vµ ®a v¨n hãa, song chñ nghÜa ®a<br /> Sù biÕn ®æi cña c¸c x· héi ®a s¾c<br /> v¨n hãa Ýt thu hót ®−îc sù chó ý cña<br /> téc, ®a v¨n hãa vÒ mÆt nh©n khÈu t¹o<br /> chÝnh giíi còng nh− giíi nghiªn cøu<br /> ra th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c nhµ ho¹ch<br /> khoa häc. Chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®ãng<br /> ®Þnh chÝnh s¸ch khi mong muèn qu¶n lý<br /> vai trß kh¸ mê nh¹t trong viÖc qu¶n lý<br /> tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc mµ<br /> tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc; nÕu cã<br /> kh«ng lµm gia t¨ng b¹o lùc vµ xung ®ét;<br /> th× nã l¹i mang mét ©m h−ëng kh¸c so<br /> vµ theo mét c¸ch thøc cã lîi cho tÊt c¶<br /> víi ë c¸c x· héi ph−¬ng T©y.<br /> mäi ng−êi. §Ó lµm ®−îc nh− vËy, cÇn<br /> Nh÷ng gi¶i ph¸p ®−îc c¸c chÝnh ph¶i chuyÓn h−íng träng t©m tõ viÖc<br /> phñ ®−a ra nh»m ®èi phã vµ qu¶n lý thõa nhËn sang quyÕt ®Þnh vµ thùc hiÖn<br /> tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc thÓ hiÖn chÝnh s¸ch trªn thùc tÕ. Kinh nghiÖm<br /> tr−íc hÕt ë viÖc thay ®æi c¬ cÊu chÝnh cña mét sè nhµ n−íc chÊp nhËn lÊy chñ<br /> nghÜa ®a v¨n hãa lµm chÝnh s¸ch ®èi<br /> trÞ, hiÕn ph¸p, chÝnh s¸ch; ë c¸c s¸ng<br /> phã l¹i tÝnh ®a d¹ng s¾c téc cho thÊy<br /> kiÕn vµ ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng nh»m<br /> tÝnh h÷u dông vµ l©u bÒn ®¸ng kÓ cña<br /> mang l¹i nhiÒu quyÒn h¬n n÷a cho c¸c<br /> m« h×nh nµy, bÊt chÊp nh÷ng tranh c·i<br /> s¾c téc thiÓu sè, h¹n chÕ sù bÊt b×nh<br /> xung quanh nã.<br /> ®¼ng vÒ mÆt kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi vµ<br /> chÝnh trÞ gi÷a c¸c s¾c téc; thóc ®Èy qu¸ Mét ®iÒu cÇn l−u ý lµ, trong qu¸<br /> tr×nh hßa hîp d©n téc vµ sù cè kÕt x· tr×nh chuyÓn dÞch tõ c¸c m« h×nh chÝnh<br /> héi, gãp phÇn vµo c«ng cuéc x©y dùng s¸ch trõu t−îng sang viÖc ho¹ch ®Þnh<br /> ®Êt n−íc hïng m¹nh vµ d©n chñ. Nh÷ng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch, bèi c¶nh lÞch<br /> ®iÒu chØnh vÒ mÆt chÝnh s¸ch vµ thÓ chÕ sö cña mçi nhµ n−íc lµ kh«ng thÓ bÞ bá<br /> cña nh÷ng n−íc nµy phÇn nµo ®· mang qua.<br /> l¹i thµnh c«ng trong viÖc gi¶i quyÕt vµ<br /> Chñ nghÜa ®a v¨n hãa ®· chøng tá<br /> ng¨n ngõa xung ®ét s¾c téc. §©y cã thÓ<br /> tÝnh h÷u dông cña nã trong viÖc gi¶i<br /> coi lµ nh÷ng c¸ch tiÕp cËn míi mang ©m<br /> quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan tíi c¸c<br /> h−ëng cña chñ nghÜa ®a v¨n hãa ë<br /> céng ®ång thiÓu sè, song nã chñ yÕu<br /> nh÷ng quèc gia nµy, mÆc dï còng ch−a<br /> ®−îc vËn dông ë c¸c n−íc c«ng nghiÖp<br /> thËt râ rµng.<br /> ph−¬ng T©y. Së dÜ cã t×nh tr¹ng nh− vËy<br /> lµ v×: thø nhÊt, viÖc thùc hiÖn chÝnh<br /> MÆc dï ®· cã nh÷ng thµnh c«ng<br /> s¸ch ®a v¨n hãa th−êng ®ßi hái mét<br /> nhÊt ®Þnh trong viÖc æn ®Þnh x· héi vµ<br /> nguån kinh phÝ kh«ng nhá; thø hai, viÖc<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ song ë nh÷ng quèc<br /> chÊp nhËn chñ nghÜa ®a v¨n hãa nh− lµ<br /> gia nµy vÉn cßn cã sù ph©n chia x· héi,<br /> mét m« h×nh chÝnh s¸ch ®ßi hái thÓ chÕ<br /> sù chªnh lÖch giµu nghÌo, m©u thuÉn<br /> chÝnh trÞ ph¶i thay ®æi m¹nh mÏ theo<br /> s¾c téc, sù gia t¨ng t×nh tr¹ng b¹o lùc...<br /> h−íng d©n chñ.<br /> Nhu cÇu ®ßi thõa nhËn b¶n s¾c cña c¸c<br /> nhãm s¾c téc trong x· héi còng ngµy Tuy nhiªn, thùc tr¹ng ®ã kh«ng cã<br /> cµng lín. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ c¸c nghÜa lµ “chñ nghÜa ®a v¨n hãa khã cã<br /> quèc gia nµy cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nh»m thÓ ¸p dông t¹i c¸c n−íc ®ang hoÆc<br /> æn ®Þnh x· héi, x©y dùng nÒn d©n chñ chËm ph¸t triÓn”. Nh÷ng n−íc nµy cã<br /> vµ ph¸t triÓn ®Êt n−íc trong giai ®o¹n thÓ rót ra tõ chñ nghÜa ®a v¨n hãa<br /> hiÖn nay. nh÷ng s¸ng kiÕn vµ c«ng cô cÇn thiÕt vµ<br /> Chñ nghÜa ®a v¨n hãa... 19<br /> <br /> thÝch hîp ®Ó cã thÓ qu¶n lý h÷u hiÖu Víi tÝnh chÊt lµ mét chÝnh s¸ch<br /> tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc, thóc trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®a d¹ng<br /> ®Èy sù æn ®Þnh, thèng nhÊt trong x· héi v¨n hãa vµ s¾c téc, chñ nghÜa ®a v¨n<br /> vµ x©y dùng ®Êt n−íc. ViÖc nhËp c− hãa ®ang thu hót ®−îc sù quan t©m,<br /> ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng trong ñng hé ®Æc biÖt cña c¸c tæ chøc quèc tÕ,<br /> ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi khiÕn cho kh¶ nh− ñy ban ch©u ¢u hay UNESCO. RÊt<br /> n¨ng m« h×nh nµy ®−îc ¸p dông ë c¸c nhiÒu ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ®−îc<br /> khu vùc kh¸c trªn thÕ giíi ngµy cµng UNESCO ®−a ra ®· nhÊn m¹nh ®Õn<br /> t¨ng lªn. chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa trong lÜnh vùc<br /> qu¶n lý tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa. Vµ thùc<br /> Tuy nhiªn, cÇn ph¶i hiÓu r»ng m«<br /> tiÔn cho thÊy, cho ®Õn giê, chñ nghÜa ®a<br /> h×nh chñ nghÜa ®a v¨n hãa cã thÓ cã<br /> v¨n hãa ®ang tá ra lµ mét m« h×nh<br /> nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc gi¶i quyÕt<br /> chÝnh s¸ch h÷u dông trong viÖc qu¶n lý<br /> nh÷ng t×nh huèng xung ®ét b¹o lùc më<br /> tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c téc trong<br /> réng, ®Æc biÖt ë nh÷ng n¬i cã lÞch sö l©u<br /> bèi c¶nh x· héi hiÖn nay, bÊt chÊp<br /> dµi vÒ thï hËn s¾c téc vµ sù thÊt b¹i cña<br /> nh÷ng tranh c·i xung quanh nã.<br /> c¸c chÝnh s¸ch hßa nhËp. Trong khi<br /> ch−a cã mét ®èi ¸n thay thÕ th× chÝnh<br /> §iÒu cÇn l−u ý khi nghiªn cøu vÒ<br /> s¸ch ®a v¨n hãa cã thÓ lµ mét lùa chän<br /> chñ nghÜa ®a v¨n hãa lµ: nªn xem xÐt nã<br /> phï hîp, víi viÖc sù thõa nhËn nã ph¶i<br /> tõ gãc ®é mét m« h×nh chÝnh s¸ch ®−îc<br /> mang tÝnh thùc tiÔn vµ ph¶i nhËn thøc<br /> c¸c nhµ n−íc d©n téc ®−a ra nh»m ®èi<br /> ®−îc nh÷ng khã kh¨n cña nhiÖm vô vµ<br /> phã vµ qu¶n lý tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ<br /> nh÷ng vÊn ®Ò ®i cïng.<br /> s¾c téc trong x· héi. Bªn c¹nh ®ã, chñ<br /> Bªn c¹nh ®ã, còng tån t¹i nh÷ng nghÜa ®a v¨n hãa còng ph¶i ®èi mÆt víi<br /> khã kh¨n lµm c¶n trë qu¸ tr×nh thõa mét sè vÊn ®Ò Ýt nhiÒu nghiªm träng.<br /> nhËn chñ nghÜa ®a v¨n hãa nh− lµ sù Mét trong sè ®ã lµ sù kh¸c biÖt lín gi÷a<br /> thay thÕ ®èi víi m« h×nh héi nhËp quèc ý t−ëng vµ hiÖn thùc, gi÷a môc tiªu ®−îc<br /> gia hiÖn nay. §ã cã thÓ lµ viÖc chñ nghÜa tuyªn bè víi kÕt qu¶ ®¹t ®−îc. Tõ viÖc<br /> ®a v¨n hãa ®ßi hái sù can thiÖp nhiÒu nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña<br /> h¬n n÷a cña nhµ n−íc, ®Æc biÖt trong tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa ®Õn viÖc ®Ò ra<br /> giai ®o¹n ®Çu khi mµ chÝnh s¸ch ®a v¨n chÝnh s¸ch vµ ¸p dông nã vµo thùc tiÔn<br /> hãa ch−a ®−îc thõa nhËn chÝnh thøc. lµ c¶ mét qu¸ tr×nh l©u dµi, ®Çy khã<br /> Hay còng cã thÓ lµ nh÷ng trë ng¹i vÒ kh¨n c¶n trë. V¶ l¹i, v× ch−a cã sù nhÊt<br /> mÆt tµi chÝnh trong chi tiªu cña nhµ qu¸n trong quan niÖm vÒ chñ nghÜa ®a<br /> n−íc, møc ®é thÊt nghiÖp cao trong x· v¨n hãa nªn kh«ng cã mét c«ng thøc<br /> héi – vèn lµ nh÷ng yÕu tè gãp phÇn lµm v¹n n¨ng, mét ch−¬ng tr×nh hµnh ®éng<br /> trÇm träng thªm mèi quan hÖ liªn s¾c cô thÓ, ®−îc v¹ch s½n ®Ó c¸c nhµ n−íc<br /> téc hiÖn nay. Do vËy, c¸c nhµ n−íc cÇn lµm theo vµ cã ®−îc kÕt qu¶ nh− ý. C¸c<br /> ph¶i x¸c ®Þnh râ rµng c¸c môc tiªu ®iÒu kiÖn cô thÓ nh− bèi c¶nh lÞch sö,<br /> chiÕn l−îc cô thÓ tiÕp theo trong mçi chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n hãa, x· héi... lµ<br /> giai ®o¹n thùc thi chÝnh s¸ch, ®ång thêi nh÷ng yÕu tè kh«ng lÆp l¹i ë mçi n−íc.<br /> c¸c chiÕn l−îc ®ã ph¶i t−¬ng thÝch víi ChÝnh chóng ®· gãp phÇn dÉn tíi sù<br /> nhau vµ biÕn ®æi mét c¸ch kh¶ thi tõ kh¸c nhau trong nhËn thøc vµ ¸p dông<br /> giai ®o¹n nµy tíi giai ®o¹n thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®a v¨n hãa vµo thùc tiÔn, vµ<br /> tiÕp theo. hÖ qu¶ lµ møc ®é thµnh c«ng trong viÖc<br /> 20 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 5.2011<br /> <br /> ¸p dông m« h×nh chÝnh s¸ch nµy ë mçi 4. David Gress, Rapporteur.<br /> n−íc lµ kh¸c nhau, thËm chÝ ë ngay c¶ Multiculturalism in World History.<br /> c¸c n−íc ph−¬ng T©y. Proceedings of a History Institute for<br /> ViÖt Nam tõ l©u ®· ph¶i gi¶i quyÕt secondary school educators and<br /> vÊn ®Ò vÒ ®a d¹ng v¨n hãa. ChÝnh v× junior college faculty organized by<br /> vËy, chñ nghÜa ®a v¨n hãa kh«ng ph¶i the History Academy of the Foreign<br /> lµ ®iÒu "míi mÎ" trong chÝnh s¸ch ®¹i Policy Research Institute, September<br /> ®oµn kÕt d©n téc vµ hßa hîp d©n téc cña 1999, Vol. 5, No. 8.<br /> ®Êt n−íc. Tuy nhiªn, khi b−íc vµo giai<br /> 5. Jack Citrin, David O. Sears,<br /> ®o¹n ph¸t triÓn míi - g¾n víi héi nhËp<br /> Christopher Muste, Cara Wong.<br /> quèc tÕ, chÝnh s¸ch v¨n hãa cña ViÖt<br /> Multiculturalism in American Public<br /> Nam còng ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng<br /> Opinion. British Journal of Political<br /> vÊn ®Ò míi, nh− sù gia t¨ng c¸c mèi liªn<br /> Science, Vol. 31, No. 2 (Apr., 2001),<br /> hÖ s¾c téc xuyªn biªn giíi gi÷a c¸c céng<br /> pp. 247-275.<br /> ®ång bªn trong víi bªn ngoµi.<br /> Bëi vËy, sÏ lµ cã Ých vµ cÇn thiÕt nÕu 6. John Rex, Gurharpal Singh.<br /> chóng ta cã thÓ rót ra tõ chñ nghÜa ®a Pluralism and Multiculturalism in<br /> v¨n hãa nh÷ng s¸ng kiÕn vµ c«ng cô cÇn Colonial and Post-Colonial Society –<br /> thiÕt vµ thÝch hîp víi m×nh, ®Ó qu¶n lý Thematic Introduction. International<br /> h÷u hiÖu tÝnh ®a d¹ng v¨n hãa vµ s¾c Journal on Multicultural Societies<br /> téc, thóc ®Èy sù æn ®Þnh, thèng nhÊt (IJMS), Vol. 5, No. 2, 2003, p.106-<br /> trong x· héi vµ x©y dùng ®Êt n−íc. 118.<br /> <br /> 7. Steven Dijkstra, Karin Geuijen, Arie<br /> Tµi liÖu tham kh¶o de Ruijter. Multiculturalism and<br /> 1. Antonina Kolodii. The Idea and Social Integration in Europe.<br /> Diverse Reality of Multiculturalism: International Political Science<br /> Are They Applicable to Newly Review / Revue internationale de<br /> Independent States? Warsaw Special science politique, Vol. 22, No. 1,<br /> Convention of the ASN, July 18-21, Management of Social<br /> 2004. http://www.political- Transformations. Gestion des<br /> studies.com/english/political/multic transformations sociales (Jan., 2001),<br /> ulturalism.html pp. 55-83.<br /> 2. Bhikhu Parekh. What is<br /> 8. UNESCO. Multiculturalism: A Policy<br /> Multiculturalism?<br /> Response To Diversity. Management<br /> http://www.india-<br /> Of Social Transformations – MOST,<br /> seminar.com/1999/484/484%20pare<br /> UNESCO, 1995,<br /> kh.htm, ngµy 5/7/2004.<br /> http://www.unesco.org/most/sydpa<br /> 3. Christine Inglis. Multiculturalism: per.html<br /> New Policy Responses to Diversity.<br /> Management of Social 9. Kenan Malik. An equal or a plural<br /> Transformations (MOST), UNESCO, society?,<br /> Policy Paper - No. 4, http://www.lausti.com/focus/2001/<br /> http://www.unesco.org/most/pp4.htm malik.htm<br />