Chương 3: Tài nguyên thiên nhiên

Chia sẻ: Zhang Zhang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:14

Thêm vào BST

Báo xấu

522
lượt xem 285
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo tài liệu 'chương 3: tài nguyên thiên nhiên', kinh tế - quản lý, quản lý nhà nước phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 3: Tài nguyên thiên nhiên

Ch−¬ng 3 Tµi nguyªn thiªn nhiªn I. Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x∙ héi 1.1. Kh¸i niÖm m«i tr−êng tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn 1.1.1. Kh¸i niÖm m«i tr−êng tù nhiªn: M«i tr−êng tù nhiªn lµ tæng thÓ c¸c yÕu tè tù nhiªn, c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn vµ c¸c tµi nguyªn thiªn nhiªn trong mét tæng thÓ thèng nhÊt. Trong m«i tr−êng tù nhiªn c¸c yÕu tè vµ c¸c bé phËn cÊu thµnh cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, t¹o nªn sù thèng nhÊt c©n b»ng cña tæng thÓ, ®ã lµ mét thÕ c©n b»ng ®éng, chóng th−êng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, do ®ã mµ mét trong c¸c yÕu tè, bé phËn nµo ®ã thay ®æi, bëi bÊt kú nguyªn nh©n nµo, lËp tøc sÏ kÐo theo hµng lo¹t c¸c yÕu tè, bé phËn kh¸c thay ®æi vµ dÉn ®Õn ph¸ vì sù thèng nhÊt c©n b»ng cña m«i tr−êng tù nhiªn. Bëi v× gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi cã quan hÖ qua l¹i chÆt chÏ víi nhau nªn qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh thay ®æi cña m«i tr−êng tù nhiªn nªu trªn sÏ cã ¶nh h−ëng vµ t¸c ®éng ®Õn s¶n xuÊt x· héi còng nh− ®êi sèng con ng−êi theo hai chiÒu h−íng: hoÆc tÝch cùc, cã lîi hoÆc tiªu cùc, cã h¹i. §ã lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng ®Æt ra ®ßi hái con ng−êi cÇn chó ý khi t¸c ®éng vµo m«i tr−êng tù nhiªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. 1.1.2. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn: a) Kh¸i niÖm Tµi nguyªn thiªn nhiªn lµ mét bé phËn quan träng trong m«i tr−êng tù nhiªn. Nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn bao gåm nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña tù nhiªn mµ con ng−êi cã thÓ nghiªn cøu, khai th¸c, sö dông vµ chÕ biÕn ®Ó t¹o ra s¶n phÈm, cña c¶i vËt chÊt nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi vµ x· héi. Nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, tån t¹i trong tù nhiªn ë nhiÒu thÓ lo¹i (thÓ r¾n, thÓ láng, thÓ khÝ), ë nhiÒu d¹ng (v« c¬, h÷u c¬...) kh¸c nhau. b) Ph©n lo¹i nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn Tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu, sö dông, cã nhiÒu c¸ch ph©n nhãm, ph©n lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn kh¸c nhau. 20
D−íi gãc ®é kinh tÕ theo quan ®iÓm tæ chøc vµ qu¶n lý, khai th¸c vµ sö dông hîp lý, l©u dµi th× nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®−îc ph©n chia lµm 2 lo¹i: - Tµi nguyªn thiªn nhiªn v« h¹n: n¨ng l−îng mÆt trêi, n¨ng l−îng giã, n¨ng l−îng thuû triÒu, nhiÖt n¨ng trong lßng ®Êt. - Tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n cã thÓ phôc håi ®−îc: ®Êt, n−íc, sinh vËt (®éng vËt vµ thùc vËt) vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n kh«ng thÓ phôc håi ®−îc: c¸c má quÆng, kho¸ng s¶n… C¸ch ph©n lo¹i nh− vËy cã ý nghÜa vµ môc ®Ých quan träng trong thùc tiÔn, ®ßi hái con ng−êi cÇn l−u ý ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n kh«ng thÓ phôc håi ®−îc, ph¶i cã kÕ ho¹ch vµ biÖn ph¸p tæ chøc, qu¶n lý chÆt chÏ qu¸ tr×nh khai th¸c vµ sö dông ®¶m b¶o hîp lý, tiÕt kiÖm nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ cao. §èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n cã thÓ phôc håi ®−îc th× tèc ®é khai th¸c cña con ng−êi ph¶i chËm h¬n kh¶ n¨ng phôc håi cña chóng, ®i ®«i víi viÖc khai th¸c, sö dông, cÇn tÝch cùc c¶i t¹o, b¶o vÖ vµ båi d−ìng nã ®Ó kh«ng ngõng t¸i t¹o nguån tµi nguyªn quý gi¸ ®ã phôc vô cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng nÒn kinh tÕ quèc d©n. §èi víi lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn v« h¹n, hiÖn nay n−íc ta ch−a khai th¸c vµ sö dông ®−îc nhiÒu bëi nhiÒu lý do, nh−ng còng cÇn tÝch cùc ®Çu t− nghiªn cøu ®Ó tiÕn hµnh khai th¸c, ®−a vµo sö dông lo¹i tµi nguyªn phong phó nµy khi cã ®iÒu kiÖn vÒ vèn, trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ quy tr×nh c«ng nghÖ thÝch hîp. 1.2. Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi Gi÷a tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi cã mèi quan hÖ qua l¹i chÆt chÏ víi nhau, ®ã lµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c, th−êng xuyªn vµ l©u dµi. S¶n xuÊt x· héi lµ mét qu¸ tr×nh liªn tôc con ng−êi sö dông c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo tù nhiªn ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt phôc vô cho nhu cÇu cña m×nh vµ x· héi. M«i tr−êng tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ c¸c nguån tµi nguyªn lµ c¸c yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña x· héi loµi ng−êi. B¶n th©n c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, tù nã kh«ng thÓ t¹o ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi, nh−ng kh«ng cã c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn th× sÏ kh«ng cã bÊt kú qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi nµo ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt c¶. Ngay c¶ sù sèng cña con ng−êi sÏ kh«ng thÓ tån t¹i ®−îc nÕu nh− kh«ng cã m«i tr−êng tù nhiªn chø ch−a nãi ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, quy m« vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt x· héi phô thuéc rÊt nhiÒu vµo c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®ã. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi, khi lùc l−îng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn th× mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn vµ s¶n xuÊt x· héi còng ngµy cµng ®−îc ph¸t triÓn më réng. 21
ThËt vËy, khi loµi ng−êi míi xuÊt hiÖn th× quan hÖ gi÷a con ng−êi (lóc ®ã ch−a cã quan hÖ s¶n xuÊt) víi tù nhiªn thËt ®¬n gi¶n. Khi ®ã, con ng−êi chØ b»ng søc lao ®éng cña m×nh h¸i l−îm, s¨n b¾t nh÷ng s¶n phÈm cña tù nhiªn ban tÆng ®Ó sinh sèng. Cuéc sèng cña con ng−êi thêi kú ®ã hoµn toµn phô thuéc vµo tù nhiªn, hay nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c ®iÒu kiÖn, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn quyÕt ®Þnh ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng−êi. Song mèi quan hÖ gi÷a con ng−êi vµ m«i tr−êng tù nhiªn kh«ng chØ dõng l¹i ë ®ã. Theo sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt, sù tiÕn bé cña tri thøc loµi ng−êi th× quan hÖ t−¬ng t¸c ®ã ®· thay ®æi vÞ trÝ cña nã. Con ng−êi kh«ng ph¶i lÖ thuéc hoµn toµn vµo tù nhiªn n÷a mµ hä ®· biÕt khai th¸c, thuÇn phôc, chÕ biÕn vµ sö dông c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn ®Ó phôc vô cho môc ®Ých cña m×nh. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua sù ph¸t triÓn vµ thay thÕ cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, mçi b−íc tiÕn cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi lµ mét b−íc tiÕn vÒ tr×nh ®é vµ nghÖ thuËt trong viÖc chinh phôc, khai th¸c vµ sö dông c¸c yÕu tè tù nhiªn, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn. ViÖc con ng−êi chÆt ph¸ rõng ®Æc biÖt lµ rõng ®Çu nguån, hËu qu¶ mang l¹i lµ lò lôt x¶y ra vµo mïa m−a vµ sÏ kÐo theo h¹n h¸n vÒ mïa kh«. Ng−îc l¹i, con ng−êi ph©n bè vµ x©y dùng c¸c nhµ m¸y thñy ®iÖn hîp lý sÏ mang l¹i nhiÒu lîi Ých nh−: cung cÊp ®iÖn n¨ng, kh¾c phôc vµ h¹n chÕ lò lôt x¶y ra; ph¸t triÓn ngµnh nu«i trång vµ khai th¸c thuû s¶n, t¹o ®iÒu kiÖn cho giao th«ng ®−êng thuû ph¸t triÓn... 1.3. Sö dông hîp lý nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn Sö dông hîp lý nguån tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng tù nhiªn lµ vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, bëi lÏ nã gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò c¬ b¶n lµ mèi quan hÖ t−¬ng t¸c gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn víi s¶n xuÊt x· héi, song nã l¹i thÓ hiÖn mèi quan hÖ cã tÝnh chÊt ®èi lËp nhau: mét phÝa lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn trong m«i tr−êng tù nhiªn cã h¹n; cßn mét phÝa lµ nhu cÇu khai th¸c vµ sö dông c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña s¶n xuÊt x· héi vµ con ng−êi l¹i lµ v« h¹n. CÇn ph¶i nghiªn cøu vµ ®−a ra c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu sao cho nÒn s¶n xuÊt x· héi vÉn ph¸t triÓn ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña con ng−êi, mÆt kh¸c, ph¶i sö dông nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn sao cho hîp lý, ngµy cµng cã hiÖu qu¶ vµ ngµy cµng t¨ng lªn. §Ó tho¶ m·n hai yªu cÇu tr¸i ng−îc ®ã, ®ßi hái qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ph¶i gi¶i quyÕt: võa ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt, võa ph¶i t¨ng c−êng b¶o vÖ, c¶i t¹o vµ båi d−ìng m«i tr−êng tù nhiªn. Do ®ã, mèi quan hÖ gi÷a m«i tr−êng tù nhiªn víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc vµ con ng−êi ph¶i ®−îc coi träng vµ gi¶i quyÕt hîp lý, cã vËy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc míi ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao, hiÖu qu¶ s¶n xuÊt lín vµ hiÖu qu¶ m«i tr−êng sinh th¸i tiÕn bé, bÒn v÷ng. 22
II. C¸c nguån lùc tù nhiªn cña ViÖt Nam 2.1. Nh÷ng ®Æc ®iÓm vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®éc ®¸o cña ViÖt Nam 2.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý L·nh thæ toµn vÑn cña n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ mét khèi thèng nhÊt, bao gåm c¶ vïng ®Êt liÒn, vïng biÓn vµ vïng trêi. TÝnh riªng phÇn ®Êt liÒn, n−íc ta cã h×nh ch÷ S vµ ®−îc x¸c ®Þnh bëi hÖ to¹ ®é ®Þa lý nh− sau: - §iÓm cùc B¾c ë vÜ ®é 23o22’ B¾c, 105o20’ kinh ®é §«ng, n»m trªn cao nguyªn §ång V¨n, x· Lòng Có, huyÖn §ång V¨n, tØnh Hµ Giang. - §iÓm cùc Nam ë vÜ ®é 8o30’ B¾c, 104o50’ kinh ®é §«ng; n»m t¹i xãm Mòi, x· R¹ch T©u, huyÖn N¨m C¨n, tØnh Cµ Mau. - §iÓm cùc §«ng ë vÜ ®é 12o40’ B¾c, 109o24’ kinh ®é §«ng, n»m trªn b¸n ®¶o Hßn Gèm thuéc huyÖn V¹n Ninh, tØnh Kh¸nh Hoµ. - §iÓm cùc T©y ë vÜ ®é 22o24’ B¾c, 102o10’ kinh ®é §«ng, n»m trªn ®Ønh nói Phan La San ë khu vùc ng· ba biªn giíi ViÖt Nam - Lµo - Trung Quèc, thuéc x· Apa Ch¶i, huyÖn M−êng TÌ, tØnh Lai Ch©u. Toµn bé diÖn tÝch tù nhiªn cña phÇn lôc ®Þa cña ta lµ 32.924,1 ngh×n ha (Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001), thuéc lo¹i n−íc cã quy m« diÖn tÝch trung b×nh trªn thÕ giíi (®øng thø 56). Biªn giíi trªn ®Êt liÒn tiÕp gi¸p víi Trung Quèc ë phÝa B¾c cã chiÒu dµi lµ 1.306 km; phÝa T©y vµ T©y Nam tiÕp gi¸p víi Lµo cã chiÒu dµi 2.069 km, tiÕp gi¸p víi C¨mpuchia cã chiÒu dµi 1137 km; cßn l¹i toµn bé phÝa §«ng vµ Nam ®−îc bao bäc bëi 3.260 km bê biÓn. Nh×n chung biªn giíi trªn ®Êt liÒn cña n−íc ta víi c¸c n−íc l¸ng giÒng hÇu hÕt lµ dùa theo nói, s«ng tù nhiªn, víi nh÷ng d¶i nói, hÎm nói hiÓm trë, chØ cã mét phÇn biªn giíi víi C¨mpuchia lµ vïng ®åi thÊp vµ ®ång b»ng. §iÒu ®ã t¹o ra mét sè thuËn lîi nh−ng còng g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ b¶o vÖ ®Êt n−íc. Vïng biÓn cña n−íc ta kh¸ réng lín. PhÝa ngoµi l·nh thæ ®Êt liÒn, ViÖt Nam cã phÇn thÒm lôc ®Þa kh¸ réng vµ cã nhiÒu ®¶o, quÇn ®¶o lín nhá kh¸c nhau, gÇn ®Êt liÒn nhÊt cã c¸c ®¶o ë vïng vÞnh H¹ Long, ra xa h¬n lµ quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr−êng Sa trong vïng biÓn §«ng, cïng víi c¸c ®¶o Phó Quèc vµ Thæ Chu ë vÞnh Th¸i Lan. Vïng biÓn n−íc ta bao gåm vïng l·nh h¶i, vïng tiÕp gi¸p l·nh h¶i vµ vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ cã diÖn tÝch réng h¬n 1 triÖu km2, bao gåm: vïng néi thuû (vïng n−íc ë phÝa trong ®−êng c¬ së - ®−îc dïng ®Ó tÝnh l·nh h¶i cña mét quèc gia); l·nh h¶i thuéc chñ quyÒn vµ quyÒn tµi ph¸n réng 12 h¶i lý tÝnh tõ ®−êng c¬ së; vïng tiÕp gi¸p l·nh h¶i ®−îc quy ®Þnh 12 h¶i lý tÝnh tõ ranh giíi phÝa ngoµi cña l·nh 23
h¶i (theo c«ng −íc cña Liªn Hîp Quèc vÒ luËt biÓn) vµ vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ víi thÒm lôc ®Þa thuéc chñ quyÒn réng 200 h¶i lý tÝnh tõ ®−êng c¬ së. §ã lµ mét nguån lîi to lín vÒ nhiÒu mÆt cña n−íc ta. Vïng trêi cña ViÖt Nam lµ toµn bé kho¶ng kh«ng bao trïm trªn l·nh thæ ®Êt liÒn vµ toµn bé vïng biÓn cña ®Êt n−íc. ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Þa lý kh¸ ®éc ®¸o, ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña n−íc ta rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, nãi chung cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - v¨n ho¸ - x· héi ph¸t triÓn. 2.1.2. ViÖt Nam n»m ë vÞ trÝ bao bäc toµn bé s−ên §«ng cña b¸n ®¶o §«ng D−¬ng, gÇn trung t©m §«ng Nam ¸ vµ ë ranh giíi trung gian tiÕp gi¸p víi c¸c lôc ®Þa vµ ®¹i d−¬ng Trong xu thÕ héi nhËp cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ toµn cÇu ho¸, vÞ trÝ ®Þa lý ®−îc x¸c ®Þnh lµ mét nguån lùc quan träng vÒ nhiÒu mÆt, ®Ó ®Þnh ra h−íng ph¸t triÓn cã lîi nhÊt trong sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c quèc tÕ, trong quan hÖ song ph−¬ng hoÆc ®a ph−¬ng víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. ViÖt Nam n»m ë vÞ trÝ trung t©m §«ng Nam ¸, trë thµnh cÇu nèi gi÷a c¸c n−íc trong khu vùc, gi÷a c¸c n−íc trong lôc ®Þa: Lµo, C¨mpuchia, Th¸i Lan, Mianma vµ c¸c n−íc trªn ®¹i d−¬ng: Philipin, In®«nªxia. VÒ mÆt tù nhiªn, víi vÞ trÝ trªn ®©y, ViÖt Nam trë thµnh n¬i giao l−u vµ héi tô cña c¸c luång di c− ®éng, thùc vËt tõ §«ng B¾c xuèng vµ tõ T©y Nam lªn. §iÒu ®ã kh«ng nh÷ng ®· t¹o cho n−íc ta cã tËp ®oµn ®éng, thùc vËt ®a d¹ng vµ phong phó mµ cßn cho phÐp chóng ta cã thÓ nhËp néi vµ thuÇn d−ìng c¸c lo¹i c©y trång, vËt nu«i cã nguån gèc kh¸c nhau trªn thÕ giíi. VÒ mÆt giao th«ng, vÞ trÝ trªn ®©y ®· t¹o cho ViÖt Nam nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi trong viÖc giao l−u víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi víi c¸c lo¹i giao th«ng vËn t¶i kh¸c nhau: ®−êng bé, ®−êng s¾t, ®−êng thuû, ®−êng hµng kh«ng. 2.1.3. ViÖt Nam n»m trong khu vùc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt trªn thÕ giíi N−íc ta n»m trong khu vùc tiÕp gi¸p víi Trung Quèc, gÇn víi NhËt B¶n vµ nãi réng h¬n n÷a lµ n»m trong khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng. C¸c n−íc trong khèi ASEAN vµ Trung Quèc trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y ®· cã tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cao vµo lo¹i ®øng ®Çu thÕ giíi. Trong khi tèc ®é t¨ng tr−ëng b×nh qu©n GDP cña thÕ giíi lµ 3-5%, th× trong khu vùc ®· ®¹t ®−îc tèc ®é b×nh qu©n lµ 6-9%. C¸c n−íc vµ l·nh thæ: §µi Loan, Hång K«ng, Hµn Quèc, 24
Xinhgapo, sau thêi gian ph¸t triÓn nhanh ®· trë thµnh nh÷ng con rång cña ch©u ¸. Víi vÞ trÝ ®Þa lý nh− trªn vµ víi thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ ®ã cña c¸c n−íc trong khu vùc ®· vµ ®ang t¹o ra cho n−íc ta nh÷ng lîi thÕ quan träng vµ c¬ héi lín trong viÖc hîp t¸c vµ tiÕp thu nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi. §ång thêi n−íc ta cßn cã thÓ tranh thñ tèi ®a nguån vèn, kü thuËt - c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµ hiÖn ®¹i tõ c¸c n−íc trong khu vùc; mÆt kh¸c, khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D−¬ng cßn lµ thÞ tr−êng quan träng vµ réng lín nhËp khÈu nhiÒu lo¹i hµng ho¸ cña n−íc ta. §ã lµ nh÷ng thuËn lîi c¬ b¶n vµ c¬ héi lín ®Ó ViÖt Nam giao l−u vµ më réng quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ - x· héi víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ sím héi nhËp vµo thÞ tr−êng kinh tÕ thÕ giíi. 2.2. C¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn cña ViÖt Nam 2.2.1. Tµi nguyªn khÝ hËu Víi vÞ trÝ ®Þa lý ®−îc x¸c ®Þnh bëi hÖ thèng to¹ ®é nªu trªn, ViÖt Nam n»m hoµn toµn trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi B¾c b¸n cÇu. ViÖt Nam cã khÝ hËu nhiÖt ®íi, chÞu ¶nh h−ëng cña giã mïa §«ng Nam ch©u ¸, víi ®Æc tr−ng n¾ng, nãng, Èm. Trong n¨m cã hai mïa giã t¸c ®éng: giã §«ng B¾c vÒ mïa §«ng g©y ra rÐt, kh«, l¹nh vµ giã §«ng Nam vÒ mïa hÌ g©y ra nãng, Èm. ViÖt Nam quanh n¨m nhËn ®−îc l−îng nhiÖt rÊt lín cña mÆt trêi, sè giê n¾ng trung b×nh trong n¨m lªn tíi trªn 2300 giê, nã ®· cung cÊp l−îng bøc x¹ nhiÖt kh¸ lín (b×nh qu©n 100-130 kcal/cm2/n¨m). L−îng m−a trung b×nh hµng n¨m lµ 2.000 mm, n¨m cao nhÊt lªn tíi trªn 3.000 mm, n¨m thÊp nhÊt vµo kho¶ng 1.600 - 1.800 mm. L−îng m−a ®ã ph©n bè kh«ng ®Òu theo thêi gian vµ kh«ng gian: n¬i cã l−îng m−a cao nhÊt lµ vïng Thanh-NghÖ-TÜnh vµ §µ N½ng (kho¶ng 3200 mm/n¨m) vµ n¬i thÊp nhÊt lµ Phan Rang (650-700 mm/n¨m); theo thêi gian th× l−îng m−a ph©n bè tËp trung chñ yÕu vµo c¸c th¸ng trong mïa hÌ chiÕm tíi 80% l−îng m−a c¶ n¨m. §é Èm kh«ng khÝ cao, dao ®éng trong kho¶ng 80% vµ thay ®æi theo vïng, theo mïa trong n¨m. NhiÖt ®é b×nh qu©n trong n¨m lu«n lu«n trªn 20oC, cao nhÊt vµo c¸c th¸ng 6 vµ 7 (nhiÖt ®é kho¶ng 35-36o C, còng cã n¨m nhiÖt ®é lªn tíi 38-39oC) vµ thÊp nhÊt vµo cuèi th¸ng 12, th¸ng 1 (nhiÖt ®é xuèng d−íi 15oC, còng cã n¨m d−íi 10oC, ë mét sè n¬i vïng nói cao nhiÖt ®é xuèng tíi 0oC ®· x¶y ra hiÖn t−îng s−¬ng muèi, b¨ng gi¸, nh−ng còng chØ trong mét vµi ngµy). Tuy nhiÖt ®é b×nh qu©n chung nh− vËy nh−ng nã còng kh¸c nhau theo ®Þa h×nh, theo vïng cña ®Êt n−íc, cô thÓ lµ nhiÖt ®é ®ã t¨ng dÇn theo ®Þa h×nh tõ cao xuèng thÊp vµ tõ B¾c vµo Nam. §iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt n−íc ta nh− vËy ®· t¹o ra nhiÒu thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®Æc biÖt ®èi víi n«ng nghiÖp nã lµ c¬ së ®Ó 25
chóng ta ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp toµn diÖn, víi tËp ®oµn c©y trång, vËt nu«i ®a d¹ng vµ phong phó; cã thÓ ph©n bè s¶n xuÊt ë nhiÒu vïng kh¸c nhau cña ®Êt n−íc víi nhiÒu mïa vô s¶n xuÊt trong n¨m; ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm víi n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao. Tuy nhiªn, chÝnh ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt ®ã còng g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña nh©n d©n ta. Do n¾ng l¾m, m−a nhiÒu nh−ng l−îng m−a chñ yÕu tËp trung vµo mïa m−a; kÕt hîp víi ®Þa h×nh phøc t¹p, dèc dÇn tõ B¾c xuèng Nam, tõ T©y sang §«ng, ®Þa h×nh c¸c tØnh phÝa Nam l¹i thÊp tròng; hÖ thèng s«ng ngßi dµy ®Æc mµ lßng s«ng th× hÑp vµ dèc theo ®Þa h×nh; l¹i chÞu ¶nh h−ëng cña chÕ ®é giã mïa ch©u ¸, do vËy hµng n¨m th−êng x¶y ra lò lôt vµ b·o quÐt vÒ mïa m−a, h¹n h¸n vÒ mïa kh«, g©y ra biÕt bao khã kh¨n vµ thiÖt h¹i cho s¶n xuÊt, ®êi sèng cña nh©n d©n ta. MÆt kh¸c, khÝ hËu nãng Èm còng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s©u, bÖnh, dÞch h¹i vËt nu«i vµ c©y trång ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn, g©y thiÖt h¹i cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta. ChÝnh v× nh÷ng ®iÒu trªn, ®ßi hái chóng ta ph¶i ®iÒu tra, ph©n tÝch kü ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt cña tõng vïng, tõng ®Þa ph−¬ng vµ n¾m v÷ng quy luËt diÔn biÕn cña c¸c hiÖn t−îng tù nhiªn ®Ó cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m khai th¸c tèt nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, nh÷ng thuËn lîi mµ ®iÒu kiÖn khÝ hËu mang l¹i, ®ång thêi kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n, thiÖt h¹i do chÝnh ®iÒu kiÖn ®ã g©y ra cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. 2.2.2.Tµi nguyªn ®Êt DiÖn tÝch ®Êt ®ai nãi lªn quy m« l·nh thæ cña mét quèc gia, lµ tµi s¶n quý cña mçi n−íc. Nãi chung, mäi ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi ®Òu cÇn ®Êt, song riªng trong n«ng nghiÖp th× ®Êt ®ai lµ lo¹i t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt vµ chñ yÕu kh«ng thÓ thiÕu, kh«ng thÓ thay thÕ ®−îc, nÕu nh− kh«ng cã ®Êt th× kh«ng thÓ cã ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®ång thêi ®Êt ®ai cßn lµ thµnh phÇn cña m«i tr−êng sèng cña con ng−êi. Toµn bé quü ®Êt ®ai tù nhiªn cña ViÖt Nam cã 32.924,1 ngh×n ha (xÕp thø 56 trªn thÕ giíi), trong khi ®ã d©n sè n−íc ta n¨m 2001 lµ 78.685,8 ngh×n ng−êi, cho nªn b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn trªn ®Çu ng−êi rÊt thÊp (gÇn 0,42 ha/ ng−êi). Quü ®Êt ®ai cña n−íc ta ®−îc ph©n bæ nh− ë biÓu 3.1. §Êt ®ai n−íc ta rÊt ®a d¹ng: n»m trong vµnh ®ai B¾c b¸n cÇu víi vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa (n¾ng l¾m, m−a nhiÒu, nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao, ®é Èm kh«ng khÝ lín) nªn c¸c qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt x¶y ra m¹nh mÏ, ®ã lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 26
BiÓu 3.1. HiÖn tr¹ng ph©n bæ vµ sö dông ®Êt n¨m 2000 DiÖn tÝch C¬ cÊu C¸c lo¹i ®Êt (ngh×n ha) (%) * Tæng sè c¶ n−íc 32.924,1 100,0 1. §Êt n«ng nghiÖp 9.345,4 28,4 2. §Êt l©m nghiÖp cã rõng 11.575,4 35,2 3. §Êt chuyªn dïng 1.532,8 4,6 4. §Êt ë 443,2 1,3 5. §Êt ch−a sö dông vµ s«ng, suèi, nói ®¸ 10.027,3 30,5 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001 VÒ lo¹i h×nh, do qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kh¸c nhau nªn ®Êt ®ai cña n−íc ta cã 13 nhãm, gåm 64 lo¹i kh¸c nhau, v× vËy nªn cã c¸c h−íng khai th¸c vµ sö dông kh¸c nhau. Trong 13 nhãm ®Êt ®ã cã 2 nhãm ®Êt quý, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao ®ã lµ nhãm ®Êt phï sa vµ ®Êt ®á vµng. §Êt phï sa chñ yÕu tËp trung ë hai vïng ®ång b»ng B¾c Bé vµ Nam Bé, ®©y lµ lo¹i ®Êt rÊt thÝch hîp cho viÖc gieo trång vµ ph¸t triÓn c©y lóa n−íc còng nh− c¸c lo¹i c©y rau mµu kh¸c. Trong nhãm ®Êt ®á vµng, do qu¸ tr×nh phong ho¸ nhiÖt ®íi vµ gèc ®¸ mÑ kh¸c nhau nªn ®· h×nh thµnh c¸c lo¹i ®Êt ®á vµng kh¸c nhau, trong ®ã cã hai lo¹i ®Êt tèt: ®Êt ®á vµng Feralit, ®−îc ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng trung du vµ miÒn nói phÝa B¾c vµ mét sè tØnh vïng B¾c Trung Bé. Lo¹i ®Êt nµy rÊt thÝch hîp cho viÖc bè trÝ vµ ph¸t triÓn nhãm c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy cã nguån gèc nhiÖt ®íi nh− chÌ vµ cµ phª. §Æc biÖt trong nhãm ®Êt ®á vµng cã h¬n 2 triÖu ha ®Êt ®á Bazan tËp trung chñ yÕu ë vïng T©y Nguyªn vµ §«ng Nam Bé, ®Êt nµy lµ c¬ së rÊt tèt cho viÖc ph¸t triÓn c¸c c©y c«ng nghiÖp nhiÖt ®íi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh−: cao su, cµ phª, hå tiªu, chÌ vµ c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶. Ngoµi c¸c nhãm, c¸c lo¹i ®Êt tèt ®ã, trong tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña n−íc ta cã tíi 2/3 diÖn tÝch lµ ®Êt ®åi nói, ®Êt dèc, céng víi chÕ ®é canh t¸c cò l¹c hËu ®Ó l¹i, l−îng m−a hµng n¨m lín, cho nªn hiÖn nay cã tíi 20% diÖn tÝch tù nhiªn bÞ xÊu ®i do bÞ xãi mßn, röa tr«i ®· g©y ra hiÖn t−îng ®Êt b¹c mµu, nghÌo dinh d−ìng. MÆt kh¸c, phÇn diÖn tÝch bÞ nhiÔm phÌn, nhiÔm mÆn vµ sa m¹c ho¸ ®ang tån t¹i ë vïng ven biÓn miÒn Trung vµ mét sè vïng kh¸c, ®ã lµ nh÷ng khã kh¨n lín ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n−íc ta. 27
Do ®ã, trong qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®ßi hái ®i ®«i víi sö dông vµ khai th¸c nh÷ng lîi thÕ vÒ nguån lùc ®Êt ®ai t¹o ra cho s¶n xuÊt, cÇn ph¶i t¨ng c−êng b¶o vÖ, c¶i t¹o vµ båi d−ìng ®Êt ®ai ®Ó kh«ng ngõng t¸i t¹o vµ n©ng cao søc s¶n xuÊt cña lo¹i tµi nguyªn quý gi¸ vµ quan träng nµy. 2.2.3. Tµi nguyªn n−íc N−íc ®−îc coi lµ nhùa sèng cña sinh vËt trªn tr¸i ®Êt. N−íc ta cã nguån tµi nguyªn n−íc rÊt dåi dµo, víi ®Çy ®ñ c¸c lo¹i n−íc kh¸c nhau ®−îc ph©n bè trªn mÆt ®Êt vµ trong lßng ®Êt: n−íc mÆt, n−íc ngÇm. §iÒu ®ã ®· t¹o ra cho chóng ta nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi vµ kh¶ n¨ng to lín trong viÖc cung cÊp n−íc s¹ch cho sinh ho¹t, c¶ n−íc kho¸ng gi¶i kh¸t vµ ch÷a bÖnh; cung cÊp n−íc t−íi cho c©y trång, vËt nu«i; ph¸t triÓn ngµnh khai th¸c vµ nu«i trång thuû s¶n, ngµnh c«ng nghiÖp thuû ®iÖn, ngµnh giao th«ng vËn t¶i ®−êng thuû, ngµnh dÞch vô du lÞch.v.v... Nguån n−íc mÆt cña n−íc ta rÊt phong phó, víi hÖ thèng s«ng ngßi, kªnh r¹ch kh¸ dµy ®Æc vµ ®−îc ph©n bè t−¬ng ®èi ®ång ®Òu trong c¶ n−íc, trong ®ã, ®¹i diÖn cho ba miÒn B¾c, Trung, Nam cã ba con s«ng lín, ®ã lµ s«ng Hång, s«ng C¶ vµ s«ng Cöu Long. L−îng n−íc trªn c¸c s«ng phô thuéc chñ yÕu vµo l−îng n−íc m−a theo mïa: vÒ mïa m−a (ë miÒn B¾c tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10, miÒn Nam muén h¬n, tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 11), trong thêi gian nµy l−îng n−íc m−a cung cÊp cho mÆt ®Êt tíi 80% l−îng n−íc m−a c¶ n¨m. Hµng n¨m c¸c con s«ng cña n−íc ta ®æ ra biÓn tíi 900 tû m3 n−íc. §Æc ®iÓm s«ng ngßi ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu thuËn lîi ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng: chÊt l−îng n−íc tèt, hµm l−îng phï sa cao, kho¸ng ho¸ thÊp vµ Ýt biÕn ®æi, ®é pH trung b×nh (7,2 - 8). Nh−ng bªn c¹nh ®ã, do l−îng m−a hµng n¨m lín l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu trong n¨m, s«ng ngßi dµy ®Æc nh−ng lßng s«ng hÑp vµ dèc... còng ®· g©y ra kh«ng Ýt khã kh¨n cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Do vËy, cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó ph¸t huy, khai th¸c nh÷ng lîi thÕ, ®ång thêi kh¾c phôc, h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n, thiÖt h¹i do chÝnh nguån tµi nguyªn n−íc g©y ra. 2.2.4. Tµi nguyªn rõng Rõng lµ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn h÷u h¹n nh−ng cã kh¶ n¨ng phôc håi cßn gäi lµ nguån tµi nguyªn t¸i t¹o. Ngoµi ý nghÜa vÒ cung cÊp nguån l©m s¶n: ®éng vËt vµ thùc vËt, rõng cßn thÓ hiÖn nh− mét yÕu tè ®Þa lý kh«ng thÓ thiÕu v¾ng ®−îc trong tæng thÓ m«i tr−êng tù nhiªn. Rõng cã t¸c dông vÒ nhiÒu mÆt: ®iÒu hoµ khÝ hËu, chÕ ngù nguy c¬ lò lôt, ng¨n chÆn sù ph¸ huû cña c¸c dßng th¸c lò, chèng xãi mßn röa tr«i b¶o vÖ ®Êt, h¹n chÕ søc ph¸ huû cña giã b·o, chèng c¸t bay, lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi÷ Èm cña ®Êt... b¶o vÖ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. 28
BiÓu 3.2. T×nh h×nh biÕn ®éng diÖn tÝch rõng ë ViÖt Nam (§¬n vÞ tÝnh: ngh×n ha) N¨m Tæng sè Rõng tù nhiªn Rõng trång 1943 14000 14000 0 1976 11169 11077 92 1980 10608 10486 422 1985 9892 9308 584 1990 9175 8430 745 1995 9302 8252 1050 2000 11575,4 - - Nguån: Niªn gi¸m thèng kª 2001 DiÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng cña n−íc ta kh¸ lín, kho¶ng 19 triÖu ha, trong ®ã riªng diÖn tÝch ®Êt cã rõng n¨m 2000 cã 11.575,4 ngh×n ha (chiÕm tíi 35,2 % diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña c¶ n−íc), nh−ng diÖn tÝch cã rõng cña n−íc ta chñ yÕu lµ rõng t¸i sinh vµ rõng trång míi. DiÖn tÝch rõng vµ ®Êt rõng cña n−íc ta ®−îc ph©n bè ë tÊt c¶ c¸c d¹ng ®Þa h×nh kh¸c nhau vµ ë kh¾p c¸c vïng miÒn trong c¶ n−íc, nh−ng c¸c vïng cã quy m« diÖn tÝch rõng tËp trung lín lµ: T©y Nguyªn (2.993,2 ngh×n ha), §«ng B¾c (2.673,9 ngh×n ha), B¾c Trung Bé (2.222,0 ngh×n ha), Duyªn h¶i Nam Trung Bé (1.166,3 ngh×n ha), T©y B¾c (1037,0 ngh×n ha), §«ng Nam Bé (1.026,2 ngh×n ha). Bªn c¹nh diÖn tÝch cã rõng nªu trªn th× diÖn tÝch ®Êt trèng ®åi nói träc cã kh¶ n¨ng trång rõng ®−îc cßn kh¸ lín. Rõng ViÖt Nam phÇn lín lµ rõng nhiÖt ®íi, song bªn c¹nh ®ã cã c¸c khu rõng «n ®íi ë c¸c vïng nói cao thuéc c¸c tØnh phÝa B¾c vµ vïng T©y Nguyªn. Do ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi: ¸nh s¸ng nhiÒu, nhiÖt l−îng lín, m−a nhiÒu, ®é Èm cao... ®· t¹o nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nhiÒu chñng lo¹i ®éng, thùc vËt rõng sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn m¹nh. Tµi nguyªn rõng phong phó vµ ®a d¹ng víi tËp ®oµn ®éng, thùc vËt rõng ë n−íc ta cã tíi hµng ngh×n lo¹i thùc vËt, hµng tr¨m loµi ®éng vËt; trong c¸c lo¹i c©y lÊy gç cã ®ñ c¸c nhãm tõ nhãm I (®inh, lim, sÕn, t¸u...) ®Õn c¸c nhãm kh¸c vµ c¸c lo¹i tre, nøa kh¸c nhau ®Òu cã trong rõng ViÖt Nam. Nh−ng bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi ®ã còng cã mét sè khã kh¨n trong viÖc ch¨m sãc vµ b¶o vÖ rõng v× rõng t¹p víi nhiÒu lo¹i c©y, d©y leo; s©u bÖnh nhiÒu vµ ph¸t triÓn m¹nh. Víi nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n nh− vËy, nªn ®i ®«i víi khai th¸c l©m s¶n, ph¶i tÝch cùc b¶o vÖ, tu bæ, khoanh nu«i ®Ó phôc håi vµ t¸i sinh rõng, ®ång thêi ph¶i ph¸t triÓn vµ më réng diÖn tÝch trång rõng, cã nh− vËy míi ®¶m b¶o rõng th−êng 29
xuyªn cung cÊp l©m s¶n, nguyªn liÖu cã chÊt l−îng cao cho nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ b¶o vÖ tèt ®−îc m«i tr−êng sinh th¸i. 2.2.5. Tµi nguyªn biÓn ViÖt Nam cã h¬n 3.260 km bê biÓn, chiÕm gÇn 50% chiÒu dµi biªn giíi cña ®Êt n−íc vµ víi diÖn tÝch trªn 1 triÖu km2 thÒm lôc ®Þa, ®ã lµ mét thÕ m¹nh quan träng cña n−íc ta. BiÓn lµ c¬ së tèt ®Ó ph¸t triÓn ngµnh ng− nghiÖp, lµ ®Þa bµn thùc hiÖn viÖc khai th¸c vµ nu«i trång h¶i s¶n, tõ ®ã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thùc phÈm. Bªn c¹nh ®ã, tµi nguyªn biÓn cßn t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho giao th«ng vËn t¶i ®−êng thuû vµ ngµnh c«ng nghiÖp ®ãng tµu thuû, nghÒ muèi, ngµnh kinh tÕ dÞch vô du lÞch ph¸t triÓn. §Æc biÖt, mét nguån lîi to lín vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao mµ biÓn ®em l¹i cho ®Êt n−íc ph¶i kÓ ®Õn ®ã lµ kho dÇu khÝ n»m trong lßng ®¹i d−¬ng víi tr÷ l−îng kh¸ cao. a) VÒ h¶i s¶n: BiÓn ViÖt Nam lµ biÓn nhiÖt ®íi nªn tµi nguyªn h¶i s¶n rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. N−íc ta cã vÞ trÝ ®Þa lý kh¸ ®éc ®¸o, l·nh thæ cña ®Êt n−íc l¹i tr¶i dµi tõ 8o30’ ®Õn 23o22’ vÜ ®é B¾c nªn cã thÓ nãi r»ng biÓn ViÖt Nam lµ n¬i giao l−u vµ héi tô cña c¸c luång di c− ®éng, thùc vËt biÓn tõ §«ng B¾c xuèng vµ tõ T©y Nam lªn. Trong c¸c loµi h¶i s¶n hÇu nh− cã gÇn ®Çy ®ñ c¸c lo¹i c¸, t«m, cua, trai, èc, ngao, sß.v.v... cã nhiÒu lo¹i h¶i s¶n quý cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao víi tr÷ l−îng kh¸ lín còng cã trong biÓn ViÖt Nam. b) VÒ muèi: N−íc biÓn ViÖt Nam cã ®é mÆn trung b×nh trªn thÕ giíi víi nång ®é muèi b×nh qu©n lµ 3,5%, nhiÒu n¬i cã ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng vµ nh©n d©n rÊt giµu kinh nghiÖm, kü thuËt cao trong nghÒ muèi, nh−: Thanh Ho¸, NghÖ An, Qu¶ng Ng·i, Kh¸nh Hoµ, B×nh ThuËn, Bµ RÞa... ®ã lµ nh÷ng thÕ m¹nh cho nghÒ muèi cña n−íc ta. c) VÒ du lÞch nghØ m¸t: §Æc ®iÓm khÝ hËu thêi tiÕt n¾ng nãng ë n−íc ta céng víi ®iÒu kiÖn biÓn cã nhiÒu n¬i du lÞch nghØ m¸t cã vÞ trÝ ®Ñp vµ ý nghÜa lín, ®©y còng ®ang lµ mét nguån lùc to lín ®èi víi ngµnh kinh tÕ quan träng, cã kh¶ n¨ng mang l¹i lîi Ých kinh tÕ lín. Cã nhiÒu khu du lÞch biÓn ®· vµ ®ang ®−îc nhiÒu du kh¸ch trong vµ ngoµi n−íc biÕt ®Õn, nh−: H¹ Long, B·i Ch¸y (Qu¶ng Ninh), §å S¬n (H¶i Phßng), §ång Ch©u (Th¸i B×nh), H¶i ThÞnh, QuÊt L©m (Nam §Þnh), SÇm S¬n (Thanh Ho¸), Cöa Lß (NghÖ 30
An), Thiªn CÇm, Th¹ch H¶i (Hµ TÜnh), Nha Trang (Kh¸nh Hoµ), Vòng Tµu (Bµ RÞa - Vòng Tµu).v.v... chÝnh nh÷ng n¬i ®ã ®· gãp phÇn quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c ®Þa ph−¬ng vµ c¶ n−íc. d) VÒ dÇu khÝ: §©y lµ nguån tµi nguyªn hµng ®Çu, gãp phÇn quan träng ®¸ng kÓ vµo viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, h×nh thµnh nªn nÒn c«ng nghiÖp dÇu khÝ non trÎ cña n−íc nhµ. Theo dù ®o¸n ban ®Çu th× tr÷ l−îng dÇu má cã thÓ ®¹t 5 - 6 tû tÊn vµ tr÷ l−îng khÝ ®èt kho¶ng 180 - 330 tû m3 . Kh¶ n¨ng khai th¸c hµng n¨m ®¹t kho¶ng 23 - 25 triÖu tÊn dÇu th«. 2.2.6. Tµi nguyªn nhiªn liÖu, n¨ng l−îng Nguån tµi nguyªn nµy ë n−íc ta rÊt ®a d¹ng vµ phong phó víi tr÷ l−îng t−¬ng ®èi lín, chÊt l−îng tèt. §iÒu ®ã t¹o ®iÒu kiÖn cho ngµnh c«ng nghiÖp nhiªn liÖu, n¨ng l−îng ph¸t triÓn; cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu vÒ nhiªn liÖu, n¨ng l−îng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ tham gia hîp t¸c kinh tÕ víi n−íc ngoµi trong lÜnh vùc nµy. a) Than: Nguån tµi nguyªn than ë n−íc ta cã c¶ than ®¸, than n©u vµ than bïn. Than ®¸ cã tr÷ l−îng lín kho¶ng 6 tû tÊn (®øng ®Çu khu vùc §«ng Nam ¸), chñ yÕu tËp trung ë Qu¶ng Ninh (kho¶ng 5,5 tû tÊn), ®−îc ph©n bè tõ lé thiªn vµ vµo s©u trong lßng ®Êt, tÝnh tõ mÆt ®Êt ®Õn ®é s©u 300 m, cã tr÷ l−îng th¨m dß lµ 3,5 tû tÊn; tõ 300 ®Õn 900 m, cã tr÷ l−îng th¨m dß lµ 2 tû tÊn. Ngoµi Qu¶ng Ninh, than ®¸ cßn cã ë: Th¸i Nguyªn (80 triÖu tÊn); L¹ng S¬n (h¬n 100 triÖu tÊn); Qu¶ng Nam (h¬n 10 triÖu tÊn)... Than ®¸ ViÖt Nam cã chÊt l−îng tèt, chñ yÕu lµ lo¹i Antraxit cã tû lÖ cacbon cao, cho nhiÖt l−îng cao (b×nh qu©n 8.120 - 8.650 kcal/1kg than). Than n©u ph©n bè tËp trung ë vïng §ång b»ng s«ng Hång, tõ ®é s©u 200m ®Õn 2.000m, tr÷ l−îng dù b¸o 900 triÖu tÊn (hiÖn nay ch−a cã kh¶ n¨ng khai th¸c). Víi trªn 100 ®iÓm cã than bïn, vïng cã tr÷ l−îng lín nhÊt vµ tËp trung lµ §ång b»ng s«ng Cöu Long (kho¶ng 400 - 500 triÖu tÊn). b) DÇu khÝ. Tr÷ l−îng dÇu khÝ tËp trung chñ yÕu ë vïng thÒm lôc ®Þa thuéc ®Þa bµn phÝa Nam: HuÕ, Bµ RÞa - Vòng Tµu, C«n §¶o, Phó Quèc. Tr÷ l−îng dù b¸o kho¶ng 5 - 6 tû tÊn dÇu vµ kho¶ng 180 ®Õn 330 tû m3 khÝ ®èt. Kh¶ n¨ng mçi n¨m cã thÓ khai th¸c ®−îc 23 - 25 triÖu tÊn dÇu th«. HiÖn nay n−íc ta ®ang x©y dùng khu c«ng nghiÖp hoµn chØnh Dung QuÊt (Qu¶ng Ng·i) mµ träng t©m lµ c«ng nghiÖp ho¸ dÇu vµ trong t−¬ng lai gÇn n−íc ta sÏ ®¸p øng ®−îc nhu cÇu 31
trong n−íc vÒ nhiªn liÖu láng vµ khÝ ®èt do chÝnh n−íc ta khai th¸c vµ chÕ biÕn, ®ång thêi sÏ ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt t¹o ra c¸c lo¹i s¶n phÈm ®i tõ gèc hydrocacbon, nh−: ph©n ®¹m, sîi tæng hîp, chÊt dÎo... mµ nguyªn liÖu do ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ dÇu cung cÊp. c) Nguån thuû n¨ng: ViÖt Nam lµ mét trong 14 n−íc giÇu thuû n¨ng trªn thÕ giíi. Tæng tr÷ n¨ng cña n−íc ta −íc tÝnh kho¶ng 300 tû kwh. Song nguån tr÷ n¨ng nµy ph©n bè kh«ng ®Òu gi÷a c¸c vïng trong n−íc: vïng B¾c Bé 47%; vïng Trung Bé 15%, vïng Nam Trung Bé 28% vµ vïng Nam Bé 10%. Trong ®ã, chØ cã mét sè con s«ng cã tr÷ l−îng thuû n¨ng lín nh−: S«ng §µ 38,5%, s«ng §ång Nai 14,1%, s«ng Xª Xan: 9,1%. Víi tiÒm n¨ng to lín ®ã, ngµnh thuû ®iÖn n−íc ta ®· vµ ®ang cã b−íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ. N−íc ta ®· x©y dùng vµ ®−a vµo ho¹t ®éng c¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn nh−: Th¸c Bµ c«ng suÊt 108 MW, Hoµ B×nh c«ng suÊt 1.920 MW, §a Nhim c«ng suÊt 160 MW, TrÞ An 400 MW, Yaly 700 MW vµ trªn 200 tr¹m thuû ®iÖn nhá víi tæng c«ng suÊt lµ 330 MW. C¸c nhµ m¸y thuû ®iÖn ®ang x©y dùng: Hµm ThuËn 330 MW, Th¸c M¬ 120 MW, s«ng Hinh 60 MW, VÜnh S¬n 60 MW... §Æc biÖt, ta ®ang gi¶i phãng mÆt b»ng ®Ó khëi c«ng x©y dùng nhµ m¸y thuû ®iÖn S¬n La trªn s«ng §µ, ®©y lµ nhµ m¸y cã quy m« lín nhÊt víi c«ng suÊt thiÕt kÕ lµ 4.000 MW. Tuy vËy, ViÖt Nam míi chØ khai th¸c h¬n 10% tr÷ n¨ng hiÖn cã, trong khi ®ã c¸c n−íc: Thôy Sü, Ph¸p, Na Uy, Thôy §iÓn, ý ®· khai th¸c tíi 70 - 90% tr÷ n¨ng mµ hä cã. Ngoµi 3 lo¹i tµi nguyªn nhiªn liÖu, n¨ng l−îng chñ yÕu ®· vµ ®ang ®−îc khai th¸c cã hiÖu qu¶ nªu trªn, ViÖt Nam cßn cã nhiÒu lo¹i n¨ng l−îng kh¸c ch−a cã ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng khai th¸c, nh−: n¨ng l−îng mÆt trêi, n¨ng l−îng thuû triÒu, n¨ng l−îng giã, n¨ng l−îng h¹t nh©n, nhiÖt n¨ng trong lßng ®Êt... còng lµ tiÒm n¨ng lín cña n−íc ta cÇn ®−îc ®Çu t− nghiªn cøu ®Ó tæ chøc khai th¸c vµ sö dông khi cã ®ñ ®iÒu kiÖn vÒ vèn, trang thiÕt bÞ kü thuËt vµ c«ng nghÖ cho phÐp. 2.2.7. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n Nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n cña n−íc ta rÊt phong phó vÒ chñng lo¹i vµ ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh, trong ®ã cã c¶ kho¸ng s¶n kim lo¹i ®en, kim lo¹i mµu, kim lo¹i quý hiÕm vµ cã c¶ c¸c lo¹i kho¸ng s¶n phi kim... Cã nhiÒu lo¹i víi tr÷ l−îng lín, song còng cã mét sè kho¸ng s¶n nh−: Th¹ch cao, kali tr÷ l−îng h¹n chÕ. Theo kÕt qu¶ ®iÒu tra th¨m dß ®Þa chÊt vµ t×m kiÕm kho¸ng s¶n, ViÖt Nam cã h¬n 3.500 má vµ ®iÓm quÆng cña 80 lo¹i kho¸ng s¶n kh¸c nhau, trong ®ã chóng ta ®· tæ chøc khai th¸c ë 270 má vµ ®iÓm quÆng víi 30 lo¹i quÆng. a) C¸c má quÆng kim lo¹i ®en: Má s¾t ë Th¸i Nguyªn, Yªn B¸i, Hµ TÜnh (má s¾t Th¹ch Khª - Th¹ch Hµ - Hµ tÜnh míi ®−îc ph¸t hiÖn ®Çu thËp kû 60 thÕ kû XX víi tr÷ l−îng th¨m dß hµng tr¨m 32
triÖu tÊn, nh−ng hiÖn nay ch−a cã ®iÒu kiÖn khai th¸c). Ngoµi s¾t cßn cã mangan, crom… b) C¸c má vµ ®iÓm quÆng kim lo¹i mµu: - QuÆng boxit cã ë Hµ Giang, Cao B»ng, L¹ng S¬n víi tr÷ l−îng kho¶ng 50 triÖu tÊn, ë vïng cao nguyªn miÒn Trung (§¾c L¾c, L©m §ång) víi tr÷ l−îng kho¶ng 10 tû tÊn. - Má thiÕc cã ë Cao B»ng, VÜnh Phóc (Tam §¶o) víi tr÷ l−îng kho¶ng 140 ngµn tÊn. - Má kÏm cã ë Hµ Giang, B¾c C¹n, Th¸i Nguyªn víi tr÷ l−îng kho¶ng 4 triÖu tÊn. - Má ®ång: Lµo Cai, S¬n La. - Má ch× lÉn b¹c: Cao B»ng, S¬n La. c) C¸c quÆng kim lo¹i quý hiÕm: - ¡ngtimoan: Cao B»ng, Hµ Giang. - Vµng: Bång Miªu (Qu¶ng Nam) vµ däc s«ng Hång. - Thuû ng©n: Cao nguyªn §ång V¨n (Hµ Giang). d) Kho¸ng s¶n phi kim lo¹i: ®−îc chia thµnh 2 nhãm - Nhãm lµm nguyªn liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp ho¸ chÊt s¶n xuÊt ph©n bãn: ApatÝt (cã ë Lµo Cai víi tr÷ l−îng kho¶ng 2 tû tÊn); Phèt pho (cã ë L¹ng S¬n, Thanh Ho¸). - Nhãm lµm nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng vµ ®å gia dông: + C¸t tr¾ng: cã ë c¸c tØnh vïng Duyªn h¶i Trung Bé (dïng lµm nguyªn liÖu chÕ t¹o thuû tinh, pha lª). + Cao lanh: cã ë H¶i D−¬ng, Mãng C¸i, Phó Thä ( dïng ®Ó s¶n xuÊt ®å sø). + §¸ v«i, ®Êt sÐt: cã ë nhiÒu n¬i (s¶n xuÊt v«i, xi m¨ng). + §¸, c¸t, sái x©y dùng ®−îc ph©n bè kh¾p n¬i trong ®Êt n−íc. + C¸c lo¹i ®¸ hoa v©n: Trµng Kªnh, Hßn Gai, Ninh b×nh, Thanh Ho¸... e) N−íc kho¸ng: cã ë nhiÒu n¬i trong c¶ n−íc. Nãi chung nguån tµi nguyªn kho¸ng s¶n cña ViÖt Nam cã nhiÒu d¹ng, lo¹i kh¸c nhau víi tr÷ l−îng kh¸ lín, chÊt l−îng cao vµ ph©n bè tËp trung gÇn nguån n¨ng l−îng, ®éng lùc, cho nªn cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn ngµnh c«ng nghiÖp khai kho¸ng vµ luyÖn kim ®¹t hiÖu qu¶ cao. 33