Chuyên Đề Địa Lý Kinh Tế Việt Nam - GVC Ths. Nguyễn Thị Vang phần 5

Chia sẻ: 3389 Computer | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

49
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trong khi đó, các nhân tố khác như đường ra biển và nguồn nguyên liệu thô như dầu lửa lại ảnh hưởng tới những điều kiện kinh tế của các nước. Chẳng hạn, như vị trí cảng biển đối với kinh tế Singapore hay dầu lửa đối với kinh tế Saudi Arabia.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chuyên Đề Địa Lý Kinh Tế Việt Nam - GVC Ths. Nguyễn Thị Vang phần 5

1.1.2. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp g¾n chÆt víi m«i tr−êng tù nhiªn: Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®èi t−îng s¶n xuÊt lµ sinh vËt, ®ã lµ nh÷ng c©y trång, vËt nu«i - chÝnh b¶n th©n chóng ®· lµ c¸c yÕu tè hoµn toµn tù nhiªn, lµ mét bé phËn quan träng cña m«i tr−êng tù nhiªn, cho nªn qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña chóng tu©n theo nh÷ng quy luËt tù nhiªn riªng cña mçi lo¹i sinh vËt vµ qu¸ tr×nh ®ã kh«ng thÓ t¸ch rêi c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Do ®ã s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã quan hÖ chÆt chÏ vµ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo m«i tr−êng tù nhiªn, trong ®ã ®Æc biÖt lµ thêi tiÕt, khÝ hËu, nguån n−íc vµ thæ nh−ìng lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn, c¸c yÕu tè tù nhiªn cã t¸c ®éng, ¶nh h−ëng nhiÒu nhÊt, trùc tiÕp vµ râ rÖt nhÊt, thËm chÝ cã khi quyÕt ®Þnh ®Õn sù ph©n bè vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. - Muèn ph©n bè hîp lý vµ ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp cã hiÖu qu¶ cao th× cÇn ph¶i ®iÒu tra nghiªn cøu vµ ph©n tÝch cô thÓ, chi tiÕt c¸c yÕu tè, c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña tõng ®Þa ph−¬ng, cña mçi vïng ®Ó bè trÝ c©y trång, vËt nu«i thÝch hîp, gi¶i quyÕt tèt vµ tho¶ m·n mèi quan hÖ: “®Êt - n−íc - khÝ hËu vµ thêi tiÕt - c©y trång vµ vËt nu«i” trong c¸c vïng cô thÓ. MÆt kh¸c, ®i ®«i víi viÖc khai th¸c tËn dông tèi ®a nh÷ng thÕ m¹nh vµ thuËn lîi do tù nhiªn mang l¹i, ®ång thêi ph¶i cã kÕ ho¹ch vµ biÖn ph¸p tÝch cùc, h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc, h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n vµ thiÖt h¹i do chÝnh m«i tr−êng tù nhiªn g©y ra ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. CÇn n¾m v÷ng quy luËt sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tù nhiªn cña tõng lo¹i c©y trång vµ vËt nu«i, trªn c¬ së ®ã cã c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp ®Ó t¹o ra n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm cao nhÊt. - CÇn ph©n bè vµ ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp chuyªn m«n ho¸ kÕt hîp víi ph¸t triÓn tæng hîp c¸c ngµnh kinh tÕ - nghÜa lµ ®a d¹ng ho¸ kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n nh»m r¶i vô s¶n xuÊt trong n¨m, gi¶m bít sù c¨ng th¼ng trong viÖc sö dông c¸c yÕu tè tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®ång thêi n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong qu¸ tr×nh sö dông chóng. - CÇn nghiªn cøu vµ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tÝch cùc, nh÷ng tiÕn bé khoa häc - kü thuËt t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång, vËt nu«i ®Ó chóng tù thùc hiÖn chu kú s¶n xuÊt ®¹t hiÖu qu¶ cao. 1.1.3. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp g¾n víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ tiªu thô n«ng s¶n: Ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¹o ra c¸c lo¹i s¶n phÈm, nh×n chung cã khèi l−îng cång kÒnh, chøa tû lÖ n−íc kh¸ cao vµ nhiÒu lo¹i cã hµm l−îng dinh d−ìng lín, cho nªn nÕu kh«ng gi¶i quyÕt tèt kh©u vËn chuyÓn, tiªu thô s¶n phÈm vµ c«ng nghÖ sau thu ho¹ch th× s¶n phÈm dÔ bÞ h− hao, gi¶m phÈm cÊp. Do ®ã, cÇn ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp g¾n liÒn víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ tiªu thô n«ng s¶n, t¹o thµnh c¸c chu tr×nh s¶n xuÊt n«ng- c«ng nghiÖp, h×nh thµnh c¸c tæ chøc liªn kÕt 69
s¶n xuÊt n«ng - c«ng nghiÖp - dÞch vô phï hîp víi tõng vïng, tõng ®Þa ph−¬ng vÒ c¸c ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng cô thÓ. Gi¶i quyÕt tèt yªu cÇu ®ã sÏ cã t¸c dông tÝch cùc vÒ nhiÒu mÆt: ®¶m b¶o ®−îc chÊt l−îng vµ lµm t¨ng gi¸ trÞ cña n«ng s¶n phÈm, n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n ho¸ kÕt hîp víi ph¸t triÓn tæng hîp c¸c ngµnh kinh tÕ, gi¶m bít tÝnh thêi vô vµ n©ng cao hiÖu qu¶ trong viÖc sö dông c¸c yÕu tè cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Cô thÓ nh− vïng s¶n xuÊt chÌ bóp t−¬i nhÊt thiÕt ph¶i g¾n víi nhµ m¸y chÕ biÕn chÌ xanh hoÆc chÌ ®en (ë Th¸i Nguyªn, Phó Thä, L©m §ång...) ®Òu cã m« h×nh xÝ nghiÖp c«ng-n«ng nghiÖp nµy. Trong ch¨n nu«i bß s÷a còng vËy, s÷a t−¬i thu ®−îc cã hµm l−îng n−íc cao, hµm l−îng mì, ®−êng lín rÊt dÔ h− háng, nªn ë c¸c vïng ch¨n nu«i bß s÷a ph¶i g¾n liÒn víi thÞ tr−êng cã nhu cÇu tiªu thô s÷a t−¬i hoÆc g¾n liÒn víi c¸c vïng ®ã lµ c¸c c¬ së chÕ biÕn s÷a... 1.2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét sè ngµnh s¶n xuÊt chñ yÕu trong n«ng nghiÖp 1.2.1. Ngµnh s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc: ë n−íc ta cã tËp ®oµn c©y l−¬ng thùc kh¸ phong phó vµ ®a d¹ng, ngoµi c©y lóa lµ chñ lùc cßn cã nhãm c©y hoa mµu l−¬ng thùc,nh−: ng«, s¾n, c¸c lo¹i khoai, dong riÒng, kª... Khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt nhãm c©y trång l−¬ng thùc cÇn chó ý mét sè ®Æc ®iÓm chung sau: a) C©y l−¬ng thùc cã ®Þa bµn ph©n bè réng, th−êng trïng víi ®Þa bµn ph©n bè d©n c−: ë ®©u cã ®Êt vµ cã con ng−êi sinh sèng th× ë ®ã tÊt yÕu cã nhu cÇu vÒ s¶n phÈm l−¬ng thùc vµ do ®ã cã thÓ ph¸t triÓn vµ ph©n bè s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc, ®ång thêi hÇu hÕt nhãm c©y trång nµy cã kh¶ n¨ng thÝch øng cao víi ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh cña m«i tr−êng tù nhiªn. Do ®ã, cã thÓ vµ cÇn ph¶i ph©n bè, ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc réng kh¾p ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu t¹i chç, gi¶m chi phÝ vËn chuyÓn s¶n phÈm l−¬ng thùc tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c. Tuy nhiªn, cÇn ph¶i cã quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch cô thÓ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt l−¬ng thùc tËp trung ë c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸ vµ th©m canh ho¸ cao nh»m t¹o ra khèi l−îng s¶n phÈm nhiÒu víi chÊt l−îng tèt, gi¸ thµnh h¹ ®Ó cung cÊp cho nhu cÇu cña c¸c vïng khã kh¨n trong s¶n xuÊt l−¬ng thùc vµ cho nhu cÇu xuÊt khÈu cña ®Êt n−íc. b) C©y l−¬ng thùc (trõ c©y s¾n) ®Òu lµ c¸c c©y trång cã thêi gian s¶n xuÊt ng¾n: Do cã ®Æc ®iÓm nµy nªn khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc cÇn lùa chän tËp ®oµn vµ c¬ cÊu c©y l−¬ng thùc thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®Þa 70
h×nh cña tõng vïng, ®ång thêi cÇn chó ý thùc hiÖn tèt viÖc lu©n canh, gèi vô, xen canh víi c¸c c©y trång kh¸c vµ th©m canh cao ®Ó ®¶m b¶o viÖc sö dông kÕt hîp víi c¶i t¹o ®Êt ®ai vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao. c) S¶n phÈm c©y l−¬ng thùc th−êng khã b¶o qu¶n vµ chuyªn chë, nhÊt lµ nhãm c©y hoa mµu l−¬ng thùc. §ång thêi c©y l−¬ng thùc cã nhiÒu s¶n phÈm phô cã thÓ cung cÊp nguån thøc ¨n cho ch¨n nu«i ph¸t triÓn: Do vËy, khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc cÇn chó ý ®Õn viÖc b¶o qu¶n s¶n phÈm, kÕt hîp tèt víi viÖc ph©n bè c¸c c¬ së chÕ biÕn l−¬ng thùc, mÆt kh¸c cÇn kÕt hîp hîp lý viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc víi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ngµnh ch¨n nu«i. 1.2.2. Ngµnh trång c©y c«ng nghiÖp: Nhãm c©y c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra s¶n phÈm chñ yÕu ®Ó cung cÊp nguån nguyªn liÖu cho ngµnh c«ng nghiÖp nªn nã cã tªn gäi nh− trªn, ngoµi ra, còng cã mét sè tµi liÖu cßn gäi nhãm c©y trång nµy lµ c©y kinh tÕ hoÆc c©y kü nghÖ chÝnh lµ do c¸c ®Æc ®iÓm s¶n xuÊt cña chóng mµ cã. Trong nhãm c©y c«ng nghiÖp ®−îc ph©n lµm 2 lo¹i: - C©y c«ng nghiÖp ng¾n ngµy (c©y hµng n¨m) gåm cã: B«ng, ®ay, gai, cãi, l¹c, ®Ëu t−¬ng, mÝa, thuèc l¸... - C©y c«ng nghiÖp dµi ngµy (c©y l©u n¨m) gåm cã chÌ, cao su, cµ phª, dõa, ®iÒu, hå tiªu... Mét sè ®Æc ®iÓm chung cÇn l−u ý khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp nh− sau: a) C©y c«ng nghiÖp cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau, thÝch øng víi tõng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, sinh th¸i m«i tr−êng kh¸c nhau: Do vËy, khi ph©n bè s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp cÇn nghiªn cøu kü c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nhÊt lµ ®Êt ®ai ®Ó bè trÝ c©y trång sao cho thÝch hîp ®Ó tËn dông lîi thÕ so s¸nh cña tõng ®Þa ph−¬ng, tõng vïng nh»m sö dông ®Êt ®ai cã hiÖu qu¶ cao vµ b¶n th©n c©y c«ng nghiÖp cho n¨ng suÊt cao víi chÊt l−îng tèt vµ gi¸ thµnh s¶n phÈm thÊp. b) S¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp, nh×n chung ®ßi hái sè l−îng vµ chÊt l−îng lao ®éng cao h¬n s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc, yªu cÇu ®éi ngò lao ®éng cã tay nghÒ kü thuËt, cã kinh nghiÖm vµ tËp qu¸n s¶n xuÊt tõng lo¹i c©y trång; ®iÒu kiÖn vµ kh¶ 71
n¨ng c¬ giíi ho¸ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp khã kh¨n h¬n s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc: V× thÕ, khi ph©n bè s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp cÇn quan t©m xem xÐt ®Õn nguån lao ®éng ®Ó ®¶m b¶o c©n ®èi ®ñ c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng cho nhu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Khi më réng quy m« diÖn tÝch s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp còng cÇn tÝnh ®Õn viÖc tho¶ m·n nhu cÇu lao ®éng cho quy m« míi c¶ vÒ sè l−îng, chÊt l−îng vµ thêi vô sö dông lao ®éng. c) S¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m ®ßi hái vèn ®Çu t− lín, thêi gian thu håi vèn l©u: Do ®Æc ®iÓm ®ã cho nªn khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp cÇn ®iÒu tra, tÝnh to¸n cô thÓ vÒ c¸c ®iÒu kiÖn c¬ b¶n còng nh− nhu cÇu vÒ c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, nhÊt lµ vèn, lao ®éng sao cho ®¶m b¶o ®Çy ®ñ vµ cã hiÖu qu¶; ®ång thêi ph¶i nghiªn cøu xem xÐt ®Õn quy ho¹ch tæng thÓ vµ cô thÓ cña tõng vïng ®Ó bè trÝ khu vùc s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy ®ã ®−îc ph¸t triÓn æn ®Þnh trong thêi gian dµi, tr¸nh g©y l·ng phÝ. d) S¶n phÈm c©y c«ng nghiÖp s¶n xuÊt ra phÇn lín lµ s¶n phÈm hµng ho¸, bªn c¹nh ®ã hÇu hÕt c¸c lo¹i s¶n phÈm nµy l¹i khã chuyªn chë vµ b¶o qu¶n, dÔ h− hao vµ gi¶m phÈm chÊt, ®ßi hái ph¶i ®−îc chÕ biÕn kÞp thêi: VÝ dô: S¶n phÈm chÌ bóp t−¬i hoÆc trong s¶n xuÊt mÝa ®−êng, chÊt l−îng cña s¶n phÈm sÏ gi¶m dÇn theo thêi gian sau thu ho¹ch nÕu kh«ng chÕ biÕn kÞp thêi. Do vËy, khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp cÇn ph¶i ®¶m b¶o ®Çy ®ñ mäi ®iÒu kiÖn vµ kh¶ n¨ng ®Ó s¶n xuÊt ra khèi l−îng s¶n phÈm hµng ho¸ lín víi chÊt l−îng cao, ®¸p øng ®−îc nhu cÇu cña thÞ tr−êng trong n−íc vµ quèc tÕ; ®ång thêi ®i ®«i víi viÖc ph©n bè s¶n xuÊt c©y c«ng nghiÖp cÇn gi¶i quyÕt ®ång bé viÖc ph©n bè vµ x©y dùng c¸c c¬ së chÕ biÕn s¶n phÈm theo h×nh thøc liªn kÕt n«ng - c«ng nghiÖp ®a d¹ng vµ hîp lý. 1.2.3. Ngµnh ch¨n nu«i: a) Ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ngµnh ch¨n nu«i diÔn ra liªn tôc, võa kh«ng mang tÝnh thêi vô nh− trång trät nh−ng l¹i võa phô thuéc vµo tÝnh chÊt thêi vô cña ngµnh trång trät: Ngµnh ch¨n nu«i cung cÊp søc kÐo vµ ph©n bãn h÷u c¬ cho trång trät, ng−îc l¹i ngµnh trång trät cung cÊp thøc ¨n (thøc ¨n th« vµ thøc ¨n tinh) lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Õn quy m« vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña ngµnh ch¨n nu«i. Do vËy nªn khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn ngµnh ch¨n nu«i cÇn xem xÐt kü ®Ó ®¶m b¶o c©n ®èi ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè 72
®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ch¨n nu«i, nh−: vèn, lao ®éng, vËt t−, gièng, chuång tr¹i, c«ng t¸c phßng chèng dÞch bÖnh. Trong c¸c yÕu tè ®ã, ®Æc biÖt chó ý lµ kh¶ n¨ng cung cÊp nguån thøc ¨n, cho nªn cÇn ph¶i bè trÝ hîp lý ch¨n nu«i víi trång trät, gi¶i quyÕt tèt kh©u chÕ biÕn vµ dù tr÷ thøc ¨n cho ch¨n nu«i ®Ó ®¶m b¶o tèt c¸c ®iÒu kiÖn cho ch¨n nu«i ph¸t triÓn ®¹t hiÖu qu¶ cao. b) Ngµnh ch¨n nu«i cã quan hÖ mËt thiÕt vµ chÆt chÏ víi ngµnh trång trät, chóng t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy nhau cïng ph¸t triÓn nÕu nh− viÖcph©n bè s¶n xuÊt c©n ®èi hîp lý vµ ng−îc l¹i: Trong thùc tÕ tuú vµo môc ®Ých ch¨n nu«i sÏ cho ta c¸c s¶n phÈm ch¨n nu«i cã gi¸ trÞ kh¸c nhau hoÆc cung cÊp søc kÐo sóc vËt, hoÆc cung cÊp c¸c lo¹i con gièng, hoÆc cung cÊp nguån thùc phÈm giµu ®¹m nh− thÞt, trøng, s÷a hoÆc cung cÊp nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp nh− l«ng, da... Do ®Æc ®iÓm ®ã nªn ®ång thêi víi ph©n bè vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i cÇn ph¶i chó ý gi¶i quyÕt ®Çy ®ñ vµ ®óng ®¾n mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a hai ngµnh s¶n xuÊt quan träng nµy ®Ó c¶ hai ngµnh cïng ph¸t triÓn nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ cao cho mçi ngµnh vµ cho c¶ nÒn n«ng nghiÖp. c) Ngµnh ch¨n nu«i cïng mét lóc cã thÓ t¹o ra nhiÒu lo¹i s¶n phÈm víi nhiÒu gi¸ trÞ kh¸c nhau, phôc vô cho nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña nh©n d©n: V× thÕ, ®Ó gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò c¬ b¶n quan träng lµ “s¶n xuÊt c¸i mµ x· héi cÇn” th× khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn ngµnh ch¨n nu«i cÇn ph¶i c¨n cø vµo nhu cÇu cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c; nhu cÇu cña thÞ tr−êng vµ kh¶ n¨ng tiªu dïng cña x· héi, ®ång thêi còng cÇn xuÊt ph¸t vµ c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cña mçi ®Þa ph−¬ng, mçi vïng ®Ó ph©n bè ch¨n nu«i sao cho c©n ®èi, thÝch hîp víi thùc tÕ vÒ kh¶ n¨ng c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt ngµnh ch¨n nu«i ®Ó bè trÝ quy m« vµ c¬ cÊu ®µn gia sóc, gia cÇm cho hîp lý, nh»m ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu ®a d¹ng vÒ s¶n phÈm vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt ngµnh ch¨n nu«i. d) C¸c s¶n phÈm lµ th−¬ng phÈm cña ngµnh ch¨n nu«i s¶n xuÊt ra ®Òu khã b¶o qu¶n, cÇn ph¶i ®−îc vËn chuyÓn kÞp thêi ®Õn n¬i tiªu thô s¶n phÈm t−¬i sèng hoÆc chÕ biÕn ®Ó gi÷ ®−îc phÈm cÊp cña nã: V× c¸c lo¹i s¶n phÈm mµ ngµnh ch¨n nu«i cung cÊp lµ th−¬ng phÈm cã tû lÖ n−íc cao vµ hµm l−îng dinh d−ìng lín cho nªn rÊt dÔ bÞ c¸c lo¹i vi khuÈn x©m nhËp vµ lµm h− h¹i s¶n phÈm. Do vËy ph©n bè vµ ph¸t triÓn ch¨n nu«i cÇn l−u ý kÕt hîp víi viÖc x©y dùng c¸c c¬ së chÕ biÕn hoÆc bè trÝ c¸c ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn chuyªn dïng thÝch hîp hoÆc bè trÝ gÇn n¬i tiªu thô s¶n phÈm, cã vËy míi ®¶m b¶o ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ cao trong ch¨n nu«i. 73
II. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp 2.1. Nhãm nh©n tè tù nhiªn V× ®èi t−îng s¶n xuÊt cña n«ng nghiÖp lµ nh÷ng sinh vËt nªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp phô thuéc chÆt chÏ vµo c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Hay nãi c¸ch kh¸c lµ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn cã ¶nh h−ëng trùc tiÕp, thËm chÝ cã khi quyÕt ®Þnh ®Õn viÖc ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Trong c¸c yÕu tè cña tù nhiªn th× thêi tiÕt - khÝ hËu vµ thæ nh−ìng, nguån n−íc lµ cã ¶nh h−ëng vµ t¸c ®éng nhiÒu nhÊt vµ chÝnh v× thÕ nªn khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cÇn ph¶i quan t©m gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ: “§Êt - n−íc - khÝ hËu vµ thêi tiÕt - c©y trång vµ vËt nu«i”. §iÒu trªn ®©y cã thÓ thÊy vµ chøng minh b»ng thùc tÕ r»ng: cïng mét lo¹i c©y trång nh−ng ®−îc ph©n bè vµ ph¸t triÓn ë tõng vïng kh¸c nhau, ch¾c ch¾n sÏ cho n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm kh«ng gièng nhau. §ã chÝnh lµ ¶nh h−ëng t¸c ®éng cña ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®em l¹i. Do vËy, viÖc ®iÒu tra nghiªn cøu, ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n ®iÒu kiÖn tù nhiªn, nhÊt lµ khÝ hËu - thêi tiÕt, nguån n−íc vµ ®Êt ®ai lµ tiÒn ®Ò cho viÖc ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hîp lý cã hiÖu qu¶. §èi víi n−íc ta, ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa còng nh− vÒ thuû v¨n còng vËy, cã rÊt nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, song còng kh«ng Ýt khã kh¨n bëi tÝnh chÊt kh¾c nhiÖt cña ®iÒu kiÖn khÝ hËu thêi tiÕt vµ thuû v¨n ®ã g©y ra. Do ®ã, khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cÇn ®iÒu tra ph©n tÝch ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè vÒ khÝ hËu thêi tiÕt vµ thuû v¨n mét c¸ch chi tiÕt, chÝnh x¸c nh»m tËn dông, khai th¸c triÖt ®Ó lîi thÕ cña nã mang l¹i, ®ång thêi kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n, t¸c h¹i do chÝnh nã g©y ra. VÒ ®Êt ®ai, ë n−íc ta 3/4 diÖn tÝch lµ ®Êt ®åi nói dèc, ®Þa h×nh phøc t¹p vµ lý ho¸ tÝnh cña ®Êt rÊt phong phó, ®a d¹ng; trong toµn bé diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña n−íc ta hiÖn chØ cã kho¶ng 11 triÖu ha ®¶m b¶o s¶n xuÊt an toµn, nh−ng diÖn tÝch nµy ®· vµ ®ang cã xu h−íng bÞ gi¶m ®i do c¸c nhu cÇu kh¸c cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ vµ ®« thÞ ho¸. MÆt kh¸c, d©n sè vÉn ®ang trong t×nh tr¹ng biÕn ®éng t¨ng, cho nªn b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Çu ng−êi vèn ®· thÊp sÏ cßn bÞ gi¶m xuèng n÷a. Do vËy, khi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cÇn l−u ý thùc hiÖn tèt nguyªn t¾c sö dông ®Êt “®Çy ®ñ vµ hîp lý”. 2.2. Nhãm nh©n tè kinh tÕ - x· héi Nhãm nh©n tè nµy bao gåm nhiÒu lo¹i yÕu tè kh¸c nhau, trong ®ã cã c¶ c¸c yÕu tè vËt chÊt vµ phi vËt chÊt ®· t¸c ®éng, ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. 74
Thø nhÊt: víi ViÖt Nam, tr−íc hÕt ph¶i nãi ®Õn mét yÕu tè quan träng trong c¸c yÕu tè phi vËt chÊt, ®ã lµ sù ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n nãi chung vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n nãi riªng, ®· vµ ®ang lµ yÕu tè cã t¸c ®éng m¹nh mÏ vµ gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph©n bè vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp còng nh− kinh tÕ n«ng th«n n−íc ta, nã ®· thóc ®Èy nÒn n«ng nghiÖp cña ®Êt n−íc cã b−íc chuyÓn ®¸ng kÓ, tiÕn tíi mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸. Thø hai: c¸c c¬ së vËt chÊt, kü thuËt phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n còng ®· vµ ®ang ®−îc n©ng cÊp, t¨ng c−êng, nh−: thuû lîi ho¸, c¬ giíi ho¸, ®iÖn khÝ ho¸, ho¸ häc ho¸, hÖ thèng vµ c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c... cïng víi c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi; c¸c gièng c©y trång, vËt nu«i míi víi c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng míi vµ sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghÖ sinh häc... ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn cña n«ng nghiÖp. Thø ba: lùc l−îng lao ®éng trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n cña n−íc ta ®ang cßn chiÕm trªn 60% lao ®éng x· héi cña c¶ n−íc, ®ã còng lµ mét yÕu tè quan träng, mét nguån lùc to lín cã ¶nh h−ëng kh«ng nhá cÇn ®−îc tËn dông, khai th¸c cã hiÖu qu¶ ®Ó ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n; ®ång thêi gãp phÇn gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò x· héi quan träng cña ®Êt n−íc ®ã lµ viÖc lµm cho lao ®éng. III. Thùc tr¹ng ph©n bè vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ViÖt Nam 3.1. T×nh h×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp 3.1.1. Ngµnh trång trät: a) Ngµnh trång c©y l−¬ng thùc vµ c©y thùc phÈm: Trong nhãm c©y l−¬ng thùc ë n−íc ta th× c©y lóa lu«n lu«n gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu vµ vai trß chñ ®¹o, nã ®· ®i vµo ®êi sèng th−êng nhËt cña nh©n d©n ta tõ hµng ngµn ®êi nay. C©y lóa ®−îc ph©n bè tËp trung víi quy m« diÖn tÝch lín ë vïng §ång b»ng s«ng Hång (1046,7 ngh×n ha) vµ vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long (37.609 ngh×n ha). Ngoµi hai vïng lóa lín vµ gi÷ vai trß quan träng cña c¶ n−íc, cßn cã c¸c d¶i ®ång b»ng tuy quy m« nhá hÑp vµ kh«ng tËp trung nh−ng cã vai trß to lín ®èi víi c¸c vïng miÒn kh¸c, ®ã lµ c¸c ®ång b»ng: Thanh - NghÖ - TÜnh, B×nh - TrÞ - Thiªn, Nam - Ng·i - §Þnh, Phó Yªn - Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn - B×nh ThuËn vµ mét sè c¸nh ®ång lóa ë vïng §«ng B¾c: Trïng Kh¸nh, Qu¶ng Yªn, §«ng Khª, ThÊt Khª; ë vïng T©y B¾c: Than Uyªn, NghÜa Lé, §iÖn Biªn. T×nh h×nh ph¸t triÓn c©y lóa trong thêi 75
gian qua ®−îc t¨ng lªn liªn tôc, c¶ diÖn tÝch vµ n¨ng suÊt ë c¶ 3 vô: §«ng xu©n, hÌ thu vµ vô mïa, nªn tæng s¶n l−îng thãc kh«ng ngõng t¨ng lªn trong 10 n¨m qua. Cïng víi c©y lóa th× c¸c c©y hoa mµu l−¬ng thùc cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc cung cÊp mét phÇn l−¬ng thùc cho ng−êi, thøc ¨n cho ch¨n nu«i vµ nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn ph¸t triÓn, trong nh÷ng n¨m võa qua diÖn tÝch c¸c c©y mµu l−¬ng thùc dao ®éng trong kho¶ng 1 triÖu ®Õn h¬n 1,2 triÖu ha vµ s¶n l−îng mµu quy thãc dao ®éng trong kho¶ng 2,2 triÖu ®Õn 3,1 triÖu tÊn. Trong nhãm c©y mµu l−¬ng thùc th× c©y ng« ®−îc coi träng h¬n c¶, so víi tr−íc khi ®æi míi (1985) th× n¨m 2000 cã diÖn tÝch ng« t¨ng 1,84 lÇn vµ s¶n l−îng t¨ng 3,42 lÇn, qua c¸c con sè nµy cho ta thÊy r»ng n¨ng suÊt ng« t¨ng lªn ®¸ng kÓ, chÝnh lµ do viÖc ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt, ®¨c biÖt lµ ®−a c¸c gièng ng« míi, vµo s¶n xuÊt trªn quy m« ®¹i trµ. DiÖn tÝch trång ng« ®−îc ph©n bè chñ yÕu ë hai vïng: §«ng B¾c vµ §«ng Nam Bé, tiÕp sau lµ c¸c vïng T©y B¾c, B¾c Trung Bé vµ §ång b»ng s«ng Hång. Sau c©y ng« lµ c©y khoai lang vµ c©y s¾n trong nhãm c¸c c©y hoa mµu l−¬ng thùc nh−ng diÖn tÝch trång chóng ®· vµ ®ang cã xu h−íng gi¶m ®i ®Ó nh−êng chç cho c¸c c©y trång kh¸c ®em l¹i hiÖu qu¶ cao h¬n. BiÓu 6.2. Thùc tr¹ng diÖn tÝch, s¶n l−îng l−¬ng thùc thêi kú 1990-2000 DiÖn tÝch (ngh×n ha) S¶n l−îng (ngh×n tÊn) N¨m C©y Trong ®ã L−¬ng thùc Trong ®ã l−¬ng thùc riªng c©y lóa quy thãc riªng thãc 1990 6.474,6 6.042,8 19.896,1 19.225,1 1991 6.750,4 6.302,8 20.293,9 19.621,9 1992 6.953,3 6.475,3 22.338,3 21.590,4 1993 7.055,9 6.559,4 23.718,7 22.836,5 1994 7.133,2 6.598,6 24.672,1 23.528,2 1995 7.322,4 6.765,6 26.140,9 24.963,7 1996 7.619,0 7.003,8 27.933,4 26.396,7 1997 7.762,6 7.099,7 29.174,5 27.523,9 1998 8.012,4 7.362,7 30.757,5 29.145,5 1999 8.345,4 7.653,6 33.146,9 31.393,8 2000 8.396,5 7.666,3 34.535,4 32.529,5 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001 VÒ c©y thùc phÈm, ë n−íc ta cã tËp ®oµn c©y trång kh¸ phong phó vµ ®a d¹ng. T×nh h×nh s¶n xuÊt c¸c lo¹i rau ®Ëu cã thÓ tiÕn hµnh ë kh¾p n¬i vµ ë nhiÒu mïa vô 76
trong n¨m. C¸c vïng trång c©y thùc phÈm ®· vµ ®ang ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, nhÊt lµ c¸c lo¹i rau s¹ch, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña thÞ tr−êng vÒ lo¹i thùc phÈm nµy. b) Ngµnh trång c©y c«ng nghiÖp: Trong ngµnh trång c©y c«ng nghiÖp ®−îc ph©n thµnh hai nhãm: c©y dµi ngµy vµ c©y ng¾n ngµy. ë n−íc ta, ®iÓn h×nh cho c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy cã: ChÌ, Cµ phª, Cao su, Dõa..., c©y ng¾n ngµy cã: MÝa, L¹c, §Ëu t−¬ng, Thuèc l¸, B«ng, Cãi, §ay... Trong nh÷ng n¨m võa qua, nhÊt lµ tõ khi thùc hiÖn ®æi míi, ngµnh trång c©y c«ng nghiÖp ®· ®−îc ®Èy m¹nh ph¸t triÓn, c¸c vïng chuyªn canh víi quy m« diÖn tÝch lín ®−îc h×nh thµnh nh»m khai th¸c nh÷ng lîi thÕ s½n cã vµ ®¸p øng cho nhu cÇu trong n−íc vµ xuÊt khÈu vÒ s¶n phÈm c©y c«ng nghiÖp. + C©y mÝa ®−îc ph©n bè ë tÊt c¶ c¸c vïng trong c¶ n−íc, diÖn tÝch lín nhÊt ë c¸c vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long, §«ng Nam Bé, Duyªn h¶i Nam Trung Bé. + C©y l¹c ®−îc trång chñ yÕu ë B¾c Trung Bé vµ §«ng Nam Bé, tiÕp sau c¸c vïng ®ã lµ vïng §«ng B¾c, Duyªn h¶i Nam Trung Bé, §ång b»ng s«ng Hång, råi ®Õn T©y nguyªn vµ §ång b»ng s«ng Cöu Long. + C©y ®Ëu t−¬ng cã thÓ ph©n bè ë tÊt c¶ c¸c vïng trong n−íc ta, nh−ng tËp trung nhÊt lµ vïng §«ng B¾c, §ång b»ng s«ng Hång; tiÕp sau lµ c¸c vïng §«ng Nam Bé, §ång b»ng s«ng Cöu Long, T©y B¾c vµ T©y Nguyªn. + C©y thuèc l¸ cã quy m« diÖn tÝch lín nhÊt lµ ë vïng §«ng Nam Bé, sau ®ã lµ vïng §«ng B¾c vµ vïng Duyªn h¶i Nam Trung Bé. + C©y b«ng ®−îc trång nhiÒu nhÊt lµ c¸c tØnh §ång Nai (Vïng §«ng Nam Bé) vµ §¾c L¾c (Vïng T©y nguyªn). Nhãm c©y c«ng nghiÖp hµng n¨m (c©y ng¾n ngµy) ®−îc trång víi diÖn tÝch nhiÒu h¬n c¶ lµ mÝa, l¹c, ®Ëu t−¬ng; råi ®Õn thuèc l¸, b«ng, cãi, ®ay, d©u t»m... BiÓu 6.3. DiÖn tÝch vµ s¶n l−îng mét sè c©y c«ng nghiÖp hµng n¨m thêi kú 1985-2000 Lo¹i c©y trång 1985 1990 1995 2000 DiÖn tÝch (ngh×n ha) - MÝa 143,2 130,6 224,8 302,3 - L¹c 212,7 201,4 259,9 244,9 77
(tiÕp biÓu 6.3) - §Ëu t−¬ng 102,0 110,0 121,1 124,1 - Thuèc l¸ 42,6 26,5 27,7 24,4 - B«ng 13,8 8,3 17,5 18,6 - Cãi 15,3 11,4 10,4 9,3 - §ay 22,0 11,7 7,5 5,5 S¶n l−îng (ngh×n tÊn) - MÝa 5.559,7 5.397,6 10.711,1 15.044,3 - L¹c 202,4 213,1 334,5 355,3 - §Ëu t−¬ng 79,1 86,6 125,5 149,3 - Thuèc l¸ 38,4 21,8 27,7 27,1 - B«ng 4,5 3,1 12,8 18,8 - Cãi 92,8 63,3 75,5 61,4 - §ay 47,1 23,8 14,8 11,3 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 1990 - 2001 Nhãm c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m (c©y dµi ngµy) chñ yÕu vµ cã gi¸ trÞ gåm cã cao su, chÌ, cµ phª, dõa... T×nh h×nh ph¸t triÓn mét sè c©y chñ yÕu trong nhãm nµy ®−îc thÓ hiÖn trong biÓu 6.4. BiÓu 6.4. DiÖn tÝch vµ s¶n l−îng mét sè c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m thêi kú 1985-2000 Lo¹i c©y trång 1985 1990 1995 2000 DiÖn tÝch (ngh×n ha) Cao su 180,2 221,7 278,4 412,0 Cµ phª 44,7 119,3 186,4 561,9 ChÌ 50,8 60,0 66,7 87,7 Dõa 127,0 212,3 172,9 161,3 S¶n l−îng (ngh×n tÊn) Cao su (mñ kh«) 47,9 57,9 124,7 290,8 Cµ phª (nh©n) 12,3 92,0 218,0 802,5 ChÌ (kh«) 28,2 32,2 40,2 69,9 Dõa (qu¶) 611,8 894,4 1165,3 884,8 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 1990 - 2001 78
+ C©y cao su cã nguån gèc cËn nhiÖt ®íi nªn ®Þa bµn thÝch hîp h¬n c¶ lµ c¸c tØnh phÝa Nam n−íc ta, nã ®−îc ph©n bè tËp trung chñ yÕu ë vïng §«ng Nam Bé, T©y Nguyªn vµ mét sè tØnh ë vïng B¾c Trung Bé còng cã Ýt diÖn tÝch trång cao su. + C©y cµ phª lµ c©y trång cã nguån gèc nhiÖt ®íi, −a nhiÖt vµ −a Èm. DiÖn tÝch cµ phª t¨ng lªn t−¬ng ®èi nhanh trong thêi gian qua vµ cã tíi 3/4 diÖn tÝch cà phª cña c¶ n−íc tËp trung ë §¾c L¾c (vïng T©y Nguyªn). Cµ phª Bu«n Mª ThuËt næi tiÕng kh«ng chØ ë trong n−íc mµ c¶ trªn thÞ tr−êng quèc tÕ. DiÖn tÝch trång cµ phª cßn l¹i ®−îc ph©n bè ë vïng §«ng Nam Bé vµ ë mét sè vïng kh¸c nh−ng víi quy m« nhá. + C©y chÌ còng lµ lo¹i c©y trång cã nguån gèc nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi nªn rÊt thÝch hîp víi n−íc ta. Nh×n chung hÇu hÕt c¸c vïng trong c¶ n−íc ®Òu cã thÓ trång chÌ ®−îc, nh−ng diÖn tÝch chÌ chñ yÕu tËp trung ë c¸c tØnh tõ NghÖ An trë ra phÝa B¾c (kho¶ng 90% diÖn tÝch chÌ c¶ n−íc ë khu vùc nµy), sau ®ã lµ c¸c tØnh thuéc vïng T©y Nguyªn. c) Ngµnh trång c©y ¨n qu¶: N−íc ta cã rÊt nhiÒu tiÒm n¨ng cho ngµnh trång c©y ¨n qu¶ ph¸t triÓn víi tËp ®oµn c©y trång phong phó, cã nguån gèc kh¸c nhau vµ thùc tÕ nã ®· ®−îc trång tõ l©u ®êi ë tÊt c¶ c¸c vïng trong c¶ n−íc. NhiÒu s¶n phÈm ®· næi tiÕng tõ x−a nh− b−ëi §oan Hïng, Phóc Tr¹ch, Biªn Hoµ; nh·n lång H−ng Yªn; cam X· §oµi; xoµi L¸i Thiªu, Cao L·nh; ®µo Sa Pa, mËn L¹ng S¬n... Tuy nhiªn, t×nh h×nh ph¸t triÓn cña ngµnh nµy cßn chËm vµ thiÕu æn ®Þnh do mét sè nguyªn nh©n t¸c ®éng, trong ®ã cã vÊn ®Ò tiªu thô, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn s¶n phÈm ®ang cßn nhiÒu khã kh¨n lµm cho ng−êi s¶n xuÊt ch−a hoµn toµn yªn t©m s¶n xuÊt trªn diÖn tÝch ®· trång còng nh− më réng thªm quy m« diÖn tÝch trång míi. d) Ngµnh ch¨n nu«i: Sù ph¸t triÓn ngµnh ch¨n nu«i cña n−íc ta ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng s½n cã vÒ mäi mÆt cña ®Êt n−íc, ch−a ®¸p øng tho¶ m·n cho nhu cÇu ngµy cµng t¨ng cña x· héi vÒ c¸c lo¹i s¶n phÈm. Trong c¸c n¨m qua tuy quy m« ®µn gia sóc, gia cÇm còng nh− c¬ cÊu gi¸ trÞ s¶n l−îng cña ngµnh ch¨n nu«i trong n«ng nghiÖp cã t¨ng lªn, song cßn thÊp vµ chËm. - Ch¨n nu«i gia sóc lín: + Ch¨n nu«i tr©u ®−îc ph¸t triÓn theo nhiÒu h−íng kh¸c nhau, nh− cung cÊp søc kÐo, thùc phÈm, s÷a, sinh s¶n vµ cã ®Þa bµn ph©n bè tËp trung chñ yÕu lµ ë hai 79
vïng §«ng B¾c vµ B¾c Trung Bé, sau ®ã ®Õn vïng T©y B¾c. C¸c tØnh miÒn Nam viÖc ch¨n nu«i tr©u ch−a ®−îc ph¸t triÓn. + Ch¨n nu«i bß ®−îc ph©n bè vµ ph¸t triÓn t−¬ng ®èi ®ång ®Òu ë c¸c vïng trong c¶ n−íc, song ë mçi vïng kh¸c nhau cã quy m« vµ h−íng ch¨n nu«i kh«ng gièng nhau. §µn bß ®−îc ph©n bè tËp trung nhiÒu nhÊt theo h−íng tæng hîp (cµy kÐo, sinh s¶n, thÞt); theo h−íng sinh s¶n hoÆc lÊy s÷a ®−îc ph©n bè chñ yÕu ë c¸c vïng nói vµ cao nguyªn nh− T©y B¾c, T©y Nguyªn, ngoµi ra trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ë khu ven ®« Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· xuÊt hiÖn ch¨n nu«i bß s÷a; cßn hai vïng ®ång b»ng réng lín cña ®Êt n−íc th× ch¨n nu«i bß theo h−íng cung cÊp søc kÐo lµ chñ yÕu. BiÓu 6.5. Sè l−îng ®µn gia sóc, gia cÇm cña ViÖt Nam thêi kú 1985-2000 Gia sóc nhá Gia sóc lín Gia cÇm (ngh×n con) N¨m (ngh×n con) (triÖu con) Tr©u Bß Ngùa Lîn Dª, Cõu 1985 2.590,2 2.597,6 132,7 11.807,5 402,6 91,2 1990 2.854,1 3.116,9 141,3 12.260,5 372,3 107,4 1991 2.858,6 3.135,6 133,7 12.194,3 312,5 109,0 1992 2.886,5 3.201,8 133,1 13.891,7 312,3 124,5 1993 2.960,8 3.333,0 132,9 14.873,9 353,0 133,4 1994 2.977,3 3.466,8 131,1 15.587,7 427,9 137,8 1995 2.962,8 3.638,9 126,8 16.306,4 550,5 142,1 1996 2.953,9 3.800,0 125,8 16.921,7 512,8 151,4 1997 2.943,6 3.904,8 119,8 17.635,9 515,0 160,6 1998 2.951,4 3.987,3 122,8 18.132,4 514,3 166,4 1999 2.955,7 4.063,6 149,5 18.885,8 470,7 179,3 2000 2.897,2 4.127,9 126,5 20.193,8 543,9 196,1 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001 80
+ Ngùa ®−îc nu«i chñ yÕu ë c¸c vïng miÒn nói ®Ó phôc vô cho viÖc vËn chuyÓn ng−êi vµ hµng ho¸ trong khi c¸c d¹ng lo¹i giao th«ng ë ®©y cßn khã kh¨n, ch−a ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, ch¨n nu«i ngùa ë n−íc ta ph¸t triÓn ch−a æn ®Þnh, cã xu h−íng gi¶m ®i vÒ sè l−îng ®Çu con. - Ch¨n nu«i gia sóc nhá: Trong ®µn gia sóc nhá th× ch¨n nu«i lîn lµ ngµnh ch¨n nu«i lÊy thÞt kh¸ phæ biÕn ë n−íc ta cã vÞ trÝ quan träng nhÊt trong ngµnh ch¨n nu«i. Ngoµi viÖc cung cÊp thÞt cho nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc vµ xuÊt khÈu, nã cßn t¹o ®iÒu kiÖn thu hót nguån lao ®éng trong n«ng th«n vµo s¶n xuÊt, gãp phÇn n©ng cao thu nhËp cho n«ng d©n vµ cung cÊp mét phÇn nguån ph©n bãn h÷u c¬ cho ngµnh trång trät. N−íc ta cã nhiÒu gièng lîn, trong nh÷ng n¨m qua nhê viÖc chän läc vµ lai t¹o gièng nªn chÊt l−îng ®µn lîn vµ n¨ng suÊt ch¨n nu«i ngµy cµng t¨ng, ®Æc biÖt, gÇn ®©y ch¨n nu«i lîn h−íng n¹c kh¸ ph¸t triÓn ë nhiÒu n¬i ®· thu ®−îc kÕt qu¶ kh¶ quan. Quy m« ®µn lîn t¨ng lªn kh¸ æn ®Þnh trong c¸c n¨m qua, vïng ch¨n nu«i nhiÒu lîn nhÊt lµ §ång b»ng s«ng Hång, B¾c Trung Bé vµ §ång b»ng s«ng Cöu Long, råi ®Õn c¸c vïng kh¸c trong c¶ n−íc. - Ch¨n nu«i gia cÇm ngµy cµng cã vai trß to lín trong s¶n xuÊt vµ ®êi sèng, nã võa lµ nguån cung cÊp thùc phÈm quý cho con ng−êi, l¹i tËn dông ®−îc nguån lao ®éng vµ c¸c lo¹i phÕ phô phÈm cña trång trät, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. C¸c ®iÒu kiÖn vµ tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn ch¨n nu«i gia cÇm ë n−íc ta rÊt lín nªn trong nh÷ng n¨m võa qua, quy m« ®µn gia cÇm t¨ng kh¸ nhanh. Ch¨n nu«i gµ ®−îc ph¸t triÓn réng kh¾p ë c¸c vïng, miÒn trong c¶ n−íc, chñ yÕu trong c¸c hé gia ®×nh, ngoµi ra ë c¸c vïng ven ®« thÞ cßn cã mét sè xÝ nghiÖp, trang tr¹i lín ch¨n nu«i gµ theo ph−¬ng ph¸p c«ng nghiÖp ®Ó cung cÊp thÞt, trøng cho khu vùc. VÞt ®−îc ph©n bè vµ ph¸t triÓn tËp trung chñ yÕu ë vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long. Ngan, ngçng ®−îc nu«i nhiÒu ë c¸c vïng t−¬ng ®èi cao thuéc §ång b»ng s«ng Hång vµ Duyªn h¶i Nam Trung Bé. 3.2. Mét sè nhËn xÐt chung vÒ thùc tr¹ng ph©n bè vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ViÖt Nam N−íc ta n»m trong vµnh ®ai nhiÖt ®íi b¾c b¸n cÇu nh−ng cã vÞ trÝ ®Þa lý kh¸ ®éc ®¸o, riªng phÇn lôc ®Þa ®−îc tr¶i dµi trªn 15 vÜ ®é nªn mang ®Çy ®ñ ®Æc ®iÓm cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa cã pha trén Ýt nhiÒu tÝnh chÊt «n ®íi, do vËy nÒn n«ng nghiÖp n−íc ta ®−îc ph¸t triÓn víi tËp ®oµn c©y trång vµ vËt nu«i rÊt phong phó vµ ®a d¹ng. 81
ThËt vËy, hÇu hÕt c¸c c©y trång vµ vËt nu«i ®−îc ph¸t triÓn ë n−íc ta cã nguån gèc nhiÖt ®íi nh−: - C©y l−¬ng thùc: Lóa, ng«, khoai, s¾n... - C©y c«ng nghiÖp: Cao su, chÌ, cµ phª... (c©y dµi ngµy) MÝa, ®ç t−¬ng, thuèc l¸... (c©y ng¾n ngµy) - C©y thùc phÈm: Rau muèng, cµ, m−íp, xu xu, bÇu bÝ... - C©y ¨n qu¶: V¶i, nh·n, xoµi, døa, mÝt, chuèi... - C¸c vËt nu«i: Tr©u, bß, lîn, gµ,... Ngoµi ra cßn cã mét sè c©y trång cã nguån gèc ¸ nhiÖt ®íi hoÆc «n ®íi, nh− c¸c lo¹i c©y thùc phÈm: Su hµo, b¾p c¶i, cñ c¶i ®−êng..., c©y ¨n qu¶: §µo, t¸o, mËn, lª...; vËt nu«i: Cõu. Víi vÞ trÝ ®Þa lý vµ khÝ hËu thêi tiÕt ®ã ®· cho phÐp nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam cã thÓ trång cÊy quanh n¨m vµ thu ho¹ch bèn mïa hoa tr¸i còng nh− ch¨n nu«i víi nhiÒu lo¹i gia sóc, gia cÇm kh¸c nhau nÕu nh− biÕt tËn dông vµ khai th¸c tèt nh÷ng thuËn lîi, ®ång thêi kh¾c phôc vµ h¹n chÕ nh÷ng khã kh¨n do chÝnh c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn ®ã ¶nh h−ëng, t¸c ®éng ®Õn sù ph©n bè vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Thùc tÕ nÒn n«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· khëi s¾c tiÕn bé vµ b−íc ®Çu ®· ®¹t ®−îc thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ, ®Æc biÖt lµ tõ sau khi cã NghÞ quyÕt 10 NQ/Tw ngµy 05/4/1988 cña Bé ChÝnh trÞ vÒ “®æi míi qu¶n lý kinh tÕ n«ng nghiÖp nh»m gi¶i phãng m¹nh mÏ søc s¶n xuÊt trong n«ng th«n, trong tõng hé n«ng d©n”. §iÒu ®ã ®−îc chøng minh râ nhÊt lµ tõ mét n−íc ph¶i nhËp khÈu l−¬ng thùc, ®Õn nay kh«ng nh÷ng n−íc ta ®· ®¶m b¶o ®−îc chiÕn l−îc an ninh l−¬ng thùc trong c¶ n−íc mµ trong c¸c n¨m gÇn ®©y b×nh qu©n mçi n¨m n−íc ta ®· xuÊt khÈu ®−îc trªn d−íi 4 triÖu tÊn g¹o, ®øng hµng thø hai trªn thÕ giíi (sau Th¸i Lan). Ngoµi ra, n−íc ta cßn xuÊt khÈu nhiÒu lo¹i n«ng s¶n hµng ho¸ thuéc nhãm c©y c«ng nghiÖp, c©y thùc phÈm, c©y ¨n qu¶, c¸c lo¹i hoa vµ s¶n phÈm ch¨n nu«i ra thÞ tr−êng c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, gãp phÇn quan träng trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ®Êt n−íc. §ång thêi, mÆc dï xuÊt ph¸t ®iÓm lµ tõ mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu, ®éc canh, ph©n t¸n, n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ thÊp, nh−ng ®Õn nay chóng ta ®· vµ ®ang chuyÓn dÇn sang mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸, ph¸t triÓn ®a d¹ng víi n¨ng suÊt vµ hiÖu qu¶ cao h¬n theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ c¶ trong trång trät vµ ch¨n nu«i, tæng s¶n phÈm n«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng, ®êi sèng n«ng d©n ngµy cµng ®−îc c¶i thiÖn h¬n. 82
Bªn c¹nh ®ã, trong n«ng nghiÖp ®· vµ ®ang cã sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt tõ ®éc canh, thuÇn n«ng sang ®a canh tæng hîp, ph¸t triÓn kh¸ toµn diÖn c¸c ngµnh c¶ trong trång trät vµ c¶ trong ch¨n nu«i, víi môc ®Ých kh«ng chØ tho¶ m·n cho nhu cÇu cña n«ng d©n còng nh− mäi c− d©n trong n«ng th«n mµ cßn cung cÊp n«ng s¶n hµng ho¸ cho x· héi, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp vµ nguån hµng cho xuÊt khÈu. KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®−îc biÓu hiÖn b»ng c¸c con sè cô thÓ trong biÓu 6.6. BiÓu 6.6. C¬ cÊu c¸c ngµnh s¶n xuÊt trong n«ng nghiÖp §¬n vÞ tÝnh: % Chia ra N¨m Tæng sè Trång trät Ch¨n nu«i DÞch vô 1990 100,0 79,3 17,9 2,8 1991 100,0 79,6 17,9 2,5 1992 100,0 76,5 20,7 2,8 1993 100,0 75,7 21,4 2,9 1994 100,0 77,0 20,2 2,8 1995 100,0 78,1 18,9 3,0 1996 100,0 77,9 19,3 2,8 1997 100,0 77,9 19,4 2,7 1998 100,0 79,7 17,8 2,5 1999 100,0 79,2 18,5 2,3 2000 100,0 78,2 19,3 2,5 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001 Tõ sau khi thùc hiÖn ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ, n«ng nghiÖp n−íc ta ®· thu ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ c¬ b¶n b−íc ®Çu rÊt quan träng, nã ®· lµm cho bé mÆt kinh tÕ - x· héi trong khu vùc n«ng th«n thay ®æi ®¸ng kÓ, gãp phÇn tÝch cùc vµo tiÕn bé kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ vµ tiÕn bé ®ã, trong n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n vÉn cßn béc lé mét sè tån t¹i, h¹n chÕ, nh−: c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n chuyÓn dÞch cßn chËm, vÉn cßn t×nh tr¹ng mÊt c©n ®èi vµ bÊt hîp lý trong c¬ cÊu ®ã; n¨ng suÊt lao ®éng cßn thÊp; n«ng s¶n hµng ho¸ cßn Ýt ch−a ®¸p øng ®−îc ®Çy ®ñ cho nhu cÇu trong n−íc vµ cho nhu cÇu xuÊt khÈu ®ßi hái ngµy cµng lín vµ ®a d¹ng. Do ®ã, cÇn nghiªn cøu ®Ó gi¶i quyÕt b»ng c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu nh»m tiÕp tôc thùc hiÖn ph©n bè vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ngµy cµng hîp lý h¬n, ®Ó thu ®−îc hiÖu qu¶ toµn diÖn ngµy cµng cao h¬n, vÉn ph¶i tiÕp tôc thùc hiÖn tÝch cùc qu¸ 83
tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp, n«ng th«n theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho¸, ®a d¹ng ho¸, kÕt hîp víi qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ n«ng th«n trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. IV. §Þnh h−íng ph©n bè vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp ViÖt Nam Tõ thùc tr¹ng nªu trªn, kÕt hîp víi ®iÒu kiÖn vµ tiÒm n¨ng vÒ c¸c nguån lùc phôc vô cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña tõng ®Þa ph−¬ng, tõng vïng vµ c¶ n−íc, ®ång thêi ®Ó tho¶ m·n cho nhu cÇu vÒ n«ng s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ cho nhu cÇu xuÊt khÈu trong giai ®o¹n c¸ch m¹ng míi cña ®Êt n−íc, gãp phÇn cïng c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c trong c¶ n−íc phÊn ®Êu ®Ó ®Õn n¨m 2020 ViÖt Nam trë thµnh mét n−íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, ®ßi hái ph¶i x©y dùng vµ ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp víi c¬ cÊu ngµnh hîp lý gi÷a hai nhãm ngµnh trång trät vµ ch¨n nu«i trong tæng thÓ ngµnh n«ng nghiÖp vµ trong néi bé tõng nhãm ngµnh ®ã. Trong tæng thÓ toµn ngµnh n«ng nghiÖp cÇn t¨ng nhanh c¬ cÊu ngµnh ch¨n nu«i ®Ó ch¨n nu«i thùc sù trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt chÝnh, c©n ®èi víi trång trät. Trong néi bé tõng nhãm ngµnh cÇn ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång trong trång trät vµ c¬ cÊu vËt nu«i, h−íng nu«i trong ch¨n nu«i. Trong trång trät, c©y l−¬ng thùc lu«n lu«n gi÷ vÞ trÝ hµng ®Çu vµ vai trß chñ lùc v× nã cã nhiÖm vô cùc kú quan träng trong viÖc ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc cña quèc gia - ®ã lµ c¬ së v÷ng ch¾c cho mäi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc, ®êi sèng cña nh©n d©n vµ an ninh cña Tæ quèc. Ngoµi ra, nã cßn ®ãng gãp nguån n«ng s¶n hµng ho¸ cho nhu cÇu xuÊt khÈu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Do ®ã, cÇn ph¶i t¨ng c−êng ®Çu t− th©m canh cao trªn toµn bé diÖn tÝch s¶n xuÊt c©y l−¬ng thùc, nhÊt lµ c©y lóa n−íc, ë hai vïng ®ång b»ng lín B¾c Bé vµ Nam Bé, còng nh− c¸c d¶i ®ång b»ng vïng B¾c Trung Bé, Duyªn h¶i Nam Trung Bé vµ c¸c c¸nh ®ång ë c¸c vïng §«ng B¾c, T©y B¾c B¾c Bé vµ vïng §«ng Nam Bé. Bªn c¹nh c©y l−¬ng thùc, cÇn t¨ng nhanh quy m« vµ c¬ cÊu ngµnh trång c©y c«ng nghiÖp (c¶ c©y dµi ngµy vµ c©y ng¾n ngµy) , c©y thùc phÈm, c©y ¨n qu¶, hoa vµ c©y c¶nh theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng vµ phong phó vÒ c¸c lo¹i n«ng s¶n cho tiªu dïng néi bé vµ cho xuÊt khÈu. Víi n−íc ta tiÒm n¨ng vÒ mäi mÆt ®Ó ph¸t triÓn c¸c nhãm c©y trång nµy cßn rÊt lín, song nhiÒu n¨m qua h−a ®−îc khai th¸c ®Çy ®ñ vµ hîp lý. Do vËy, h−íng tíi cÇn ph¶i t¨ng c−êng ®Èy m¹nh ph¸t triÓn c¸c nhãm c©y trång nµy ë nh÷ng n¬i cã c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ vµ x· héi thÝch hîp nh»m t¨ng nhanh gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh trång trät nãi riªng vµ ngµnh n«ng nghiÖp n−íc ta nãi chung. 84
C©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh− cao su cÇn ®−îc më réng diÖn tÝch ë c¸c vïng §«ng Nam Bé, T©y Nguyªn vµ Duyªn h¶i miÒn Trung, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 diÖn tÝch s¶n xuÊt ®¹t 55 v¹n ha víi s¶n l−îng kho¶ng 45 v¹n tÊn mñ kh«. C©y cµ phª tËp trung ë c¸c tØnh thuéc vïng T©y Nguyªn, cÇn më réng diÖn tÝch míi ë c¸c vïng nói phÝa B¾c vµ B¾c Trung Bé (Thanh Ho¸, NghÖ An). §èi víi c©y chÌ, cÇn t¨ng c−êng th©m canh t¨ng n¨ng suÊt trªn diÖn tÝch s¶n xuÊt chÌ hiÖn cã ë c¸c vïng trung du vµ miÒn nói phÝa B¾c, L©m §ång (T©y Nguyªn) vµ c¸c vïng kh¸c; ®ång thêi trång míi më réng diÖn tÝch chÌ ë mét sè n¬i cã ®iÒu kiÖn nh− Thanh Ho¸, phÝa T©y NghÖ An (B¾c Trung Bé)... phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2005 cã 104 ngh×n ha chÌ trong c¶ n−íc. C©y ¨n qu¶ trong thêi gian tíi cÇn tËp trung ®Çu t− vµ ph¸t triÓn c¸c vïng s¶n xuÊt cã tÝnh hµng ho¸ lín nh− xoµi ë §«ng Nam Bé vµ §ång b»ng s«ng Cöu Long, cam ë Phñ Quú (NghÖ An), mËn ë B¾c Hµ (Lµo Cai), v¶i thiÒu ë Lôc Ng¹n (B¾c Giang)... ®ång thêi chó träng ®Õn kh©u chÕ biÕn vµ thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. Trong ch¨n nu«i, cÇn ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i gia sóc, gia cÇm cã thÓ sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn tèt ë n−íc ta theo c¸c ph−¬ng thøc, c¸c h−íng nu«i vµ phôc vô cho c¸c môc ®Ých ch¨n nu«i kh¸c nhau. §Æc biÖt, cÇn më réng quy m« vµ c¬ cÊu ®µn gia sóc, gia cÇm cung cÊp th−¬ng phÈm (thÞt, trøng, s÷a, da) ®Ó tho¶ m·n cho nhu cÇu tiªu dïng cña nh©n d©n, nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp, nguån hµng cho xuÊt khÈu; ®ång thêi chó träng ph¸t triÓn ®µn gia sóc, gia cÇm sinh s¶n ®Ó cung cÊp con gièng cho h−íng ch¨n nu«i toµn diÖn trong n«ng nghiÖp. Trong ch¨n nu«i gia sóc lín cÇn phÊn ®Êu ®Ó trong nh÷ng n¨m tíi t¨ng quy m« ®µn tr©u lªn trªn 3 triÖu con; bß ®¹t trªn 4 triÖu con, trong ®ã cÇn më réng quy m« ®µn bß s÷a ë Méc Ch©u (S¬n La), §øc Träng (L©m §ång) vµ ngo¹i vi c¸c thµnh phè lín (Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh...). Trong ch¨n nu«i gia sóc nhá, cÇn ph¸t triÓn m¹nh ®µn lîn ë kh¾p c¸c vïng, miÒn, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 ®−a quy m« ®µn lîn cña c¶ n−íc ®¹t ®−îc 28 - 30 triÖu con. Ch¨n nu«i gia cÇm cÇn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn réng kh¾p ®Ó ®Õn n¨m 2010 ®¹t quy m« ®µn tíi 340 - 350 triÖu con. * §Ó thùc hiÖn ®Þnh h−íng trªn ®©y, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu sau: Trong trång trät ph¶i chó träng c¶ viÖc më réng diÖn tÝch b»ng khai hoang, phôc ho¸ vµ t¨ng vô ë nh÷ng n¬i cßn kh¶ n¨ng vµ cã ®iÒu kiÖn; ®ång thêi t¨ng c−êng ®Çu t− th©m canh t¨ng n¨ng suÊt c©y trång trªn toµn bé diÖn tÝch ®ang tiÕn hµnh s¶n xuÊt c¸c lo¹i c©y trång. Trong ®ã cÇn ®Æc biÖt chó ý t¨ng hµm l−îng “chÊt x¸m” trong c¸c lo¹i s¶n phÈm b»ng c¸ch ¸p dông réng r·i nh÷ng tiÕn bé khoa häc 85