Chuyên Đề Địa Lý Kinh Tế Việt Nam - GVC Ths. Nguyễn Thị Vang phần 6

Chia sẻ: 3389 Computer | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:17

Thêm vào BST

Báo xấu

84
lượt xem 9
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Địa lý kinh tế lý thuyết tập trung vào xây dựng các lý luận về quy hoạch không gian và phân bố các hoạt động kinh tế. Địa lý kinh tế lịch sử nghiên cứu lịch sử và sự phát triển khía cạnh không gian của cơ cấu kinh tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chuyên Đề Địa Lý Kinh Tế Việt Nam - GVC Ths. Nguyễn Thị Vang phần 6

kü thuËt vµ c«ng nghÖ míi vµo s¶n xuÊt, tõ viÖc sö dông c¸c gièng c©y trång míi thÝch hîp cã n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao, ®Õn viÖc ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p canh t¸c tiªn tiÕn cïng víi viÖc sö dông c¸c chÕ phÈm ph©n bãn vµ phßng trõ s©u bÖnh cho c©y trång do ngµnh c«ng nghÖ sinh häc mang l¹i, ®iÒu ®ã kh«ng chØ nh»m môc ®Ých kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt mµ nã cßn t¹o ra vµ cung cÊp cho x· héi c¸c lo¹i s¶n phÈm s¹ch, an toµn cho ®êi sèng con ng−êi, ®¶m b¶o cho m«i tr−êng trong lµnh vµ mét nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Trong ch¨n nu«i ph¶i chó träng ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p, ®i ®«i víi viÖc më réng quy m« ®µn gia sóc, gia cÇm cã c¬ cÊu hîp lý theo c¸c h−íng ch¨n nu«i vµ phï hîp víi tõng vïng th× cÇn quan t©m gi¶i quyÕt c©n ®èi hµng lo¹t c¸c yÕu tè ®Çu vµo kh¸c, nh−: con gièng, thøc ¨n, chuång tr¹i, lao ®éng, c«ng cô s¶n xuÊt vµ c«ng t¸c phßng chèng dÞch bÖnh cho gia sóc, gia cÇm, cïng víi viÖc tiªu thô s¶n phÈm s¶n xuÊt ra. §Æc biÖt cÇn t¨ng c−êng ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ch¨n nu«i tiªn tiÕn víi c¸c gièng gia sóc, gia cÇm míi (lîn siªu n¹c, ngan siªu gan, gµ siªu trøng, bß s÷a cao s¶n. v.v...), cïng víi c¸c lo¹i thøc ¨n giµu dinh d−ìng, ®ñ c¸c lo¹i sinh tè vµ kho¸ng chÊt thÝch hîp víi tõng lo¹i gia sóc, gia cÇm theo c¸c h−íng nu«i trong ch¨n nu«i. b. l©m nghiÖp I. Vai trß cña l©m nghiÖp Ngµnh l©m nghiÖp hay nghÒ rõng ®èi víi ViÖt Nam cã vai trß to lín trªn nhiÒu lÜnh vùc, kÓ c¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc, phôc vô ®êi sèng sinh ho¹t cña nh©n d©n ®Õn vÊn ®Ò an ninh quèc phßng vµ c¶ viÖc x©y dùng, b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i tiÕn bé. L©m nghiÖp cung cÊp nguån nguyªn liÖu cho nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp ph¸t triÓn; cung cÊp vËt liÖu vµ nhiªn liÖu cho ngµnh giao th«ng vËn t¶i; cung cÊp nguån hµng ho¸ cho xuÊt khÈu; cung cÊp nhiÒu lo¹i l©m s¶n phôc vô cho nhu cÇu d©n sinh hµng ngµy. L©m nghiÖp ph¸t triÓn cßn lµ ®iÒu kiÖn ®Ó thùc hiÖn sù ph©n c«ng vµ thu hót nguån lao ®éng tham gia vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc, t¨ng thu nhËp cho nh©n d©n - ®Æc biÖt lµ ®ång bµo d©n téc Ýt ng−êi ë c¸c vïng s©u, vïng xa, vïng cao cña Tæ quèc. Bªn c¹nh ®ã, rõng cßn lµ mét yÕu tè, mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu trong tæng thÓ m«i 86
tr−êng tù nhiªn, cã vai trß to lín trong viÖc phßng hé, b¶o vÖ s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña con ng−êi, x©y dùng m«i tr−êng sinh th¸i tiÕn bé vµ bÒn v÷ng. II. §Æc ®iÓm ph©n bè vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp ViÖt Nam ViÖt Nam cã diÖn tÝch rõng réng lín vµ ®−îc ph©n bè réng kh¾p trªn c¸c d¹ng ®Þa h×nh kh¸c nhau cña ®Êt n−íc, trong ®ã cã c¶ rõng tù nhiªn vµ rõng trång míi, cã c¶ rõng tËp trung vµ rõng ph©n t¸n. Tuú tõng môc ®Ých kh¸c nhau mµ ngµnh l©m nghiÖp ph©n bè vµ ph¸t triÓn rõng víi nh÷ng quy m« kh¸c nhau trªn nh÷ng vïng l·nh thæ kh¸c nhau. Rõng ViÖt Nam chñ yÕu lµ rõng nhiÖt ®íi, chØ cã mét sè Ýt diÖn tÝch rõng «n ®íi ë nh÷ng vïng nói cao vµ vïng T©y Nguyªn, ®ã chÝnh lµ do ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña n−íc ta t¹o nªn. Víi ®Æc ®iÓm ®ã cã rÊt nhiÒu thuËn lîi cho ngµnh l©m nghiÖp n−íc ta ph¸t triÓn víi tËp ®oµn ®éng, thùc vËt rõng phong phó vµ ®a d¹ng, cã kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cao, cung cÊp nhiÒu l©m s¶n cho ®Êt n−íc. III. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn ph©n bè vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp 3.1. YÕu tè tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn V× ®èi t−îng s¶n xuÊt cña ngµnh l©m nghiÖp lµ sinh vËt nªn c¸c yÕu tè tù nhiªn cã t¸c ®éng vµ ¶nh h−ëng lín ®Õn qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp. Víi n−íc ta, yÕu tè khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa cã pha trén Ýt nhiÒu tÝnh chÊt «n ®íi lµ ®iÒu kiÖn rÊt thuËn lîi nh−ng còng chÝnh nã g©y ra kh«ng Ýt khã kh¨n cho sù ph©n bè vµ ph¸t triÓn cña ngµnh l©m nghiÖp. Tµi nguyªn rõng phong phó vµ ®a d¹ng, theo thèng kª cña c¸c nhµ l©m häc th× rõng ViÖt Nam cã tíi trªn 7 ngh×n loµi thùc vËt víi kh¸ ®Çy ®ñ c¸c nhãm cung cÊp gç (kÓ c¶ c¸c lo¹i gç quý, nh−: §inh, Lim, SÕn, T¸u, Gô, Mun, L¸t...), cung cÊp nhùa, cung cÊp d−îc liÖu, c¸c lo¹i tre nøa.v.v..; cã tíi 3 tr¨m loµi thó lín nhá vµ ®éng vËt bß s¸t; 1,2 ngh×n loµi chim quý... Bªn c¹nh ®ã, nguån tµi nguyªn ®Êt víi kho¶ng 3/4 diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ ®Êt ®åi nói dèc - ®©y chÝnh lµ c¬ së, lµ nguån lùc to lín cho sù ph¸t triÓn cña l©m nghiÖp n−íc ta. Tuy vËy, trong nh÷ng n¨m qua viÖc qu¶n lý vµ khai th¸c ch−a tèt nªn hiÖu qu¶ ch−a cao; n¹n khai th¸c vµ tµn ph¸ rõng kh¸ phæ biÕn, rõng Ýt ®−îc ch¨m sãc ®· g©y nªn hËu qu¶ kh«ng tèt, phÇn nµo ®· lµm cho nguån tµi nguyªn rõng bÞ c¹n kiÖt. V× vËy, trong thêi gian tíi cÇn ph¶i cã ph−¬ng h−íng vµ gi¶i ph¸p tÝch cùc ®Ó phôc håi vµ ph¸t triÓn rõng vµ ngµnh l©m nghiÖp. 87
3.2. YÕu tè kinh tÕ - x· héi §Ó ph¸t triÓn nghÒ rõng (c¶ trång míi, ch¨m sãc tu bæ, b¶o vÖ vµ khai th¸c) cÇn ®ßi hái cung cÊp mét lùc l−îng lao ®éng thÝch hîp c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Lao ®éng n−íc ta kh¸ dåi dµo, tµi nguyªn rõng réng lín, nh−ng trong c¸c n¨m qua ®Çu t− lao ®éng cho ngµnh l©m nghiÖp cßn qu¸ Ýt, trong khi ®ã nguån lao ®éng cßn d«i d− thiÕu viÖc lµm chiÕm tû lÖ t−¬ng ®èi cao, nhÊt lµ trong khu vùc n«ng th«n. Do ®ã, ®èi víi n−íc ta, cïng víi tiÒm n¨ng to lín vÒ tù nhiªn, cÇn ph¶i khai th¸c thÕ m¹nh vÒ nguån lùc quan träng nµy ®Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn ngµnh l©m nghiÖp nh»m gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ c¶i thiÖn ®êi sèng cho ng−êi lao ®éng, ®ång thêi t¨ng thªm thu nhËp cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Bªn c¹nh yÕu tè lao ®éng th× nhu cÇu vÒ c¸c lo¹i l©m s¶n cña ®Êt n−íc cïng víi nhu cÇu d©n sinh vµ nhu cÇu xuÊt khÈu cßn rÊt lín mµ tiÒm n¨ng cña ta cßn nhiÒu, ®ã còng lµ mét yÕu tè quan träng kÝch thÝch, thóc ®Èy ngµnh l©m nghiÖp ngµy cµng ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, c¸c c¬ së vËt chÊt kü thuËt phôc vô ngµnh l©m nghiÖp vµ nghÒ rõng ngµy cµng ®−îc t¨ng c−êng. Tr×nh ®é c¬ giíi ho¸ trong l©m nghiÖp tõ kh©u trång míi, ®Õn khai th¸c, vËn chuyÓn vµ chÕ biÕn l©m s¶n kh«ng ngõng ®−îc c¶i tiÕn vµ hiÖn ®¹i. §ã lµ c¸c nh©n tè tÝch cùc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ngµnh l©m nghiÖp ph¸t triÓn. Mét trong c¸c yÕu tè quan träng cã ¶nh h−ëng to lín vµ t¸c ®éng tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn l©m nghiÖp n−íc ta ®ã lµ chñ tr−¬ng, ®−êng lèi, c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc ta. Còng nh− trong n«ng nghiÖp, ®©y lµ mét yÕu tè gi÷ vai trß cùc kú quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn cña ngµnh l©m nghiÖp ViÖt Nam. IV. HiÖn tr¹ng - ®Þnh h−íng ph©n bè vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp ViÖt Nam 4.1. HiÖn tr¹ng Giai ®o¹n tr−íc C¸nh m¹ng Th¸ng 8 viÖc khai th¸c l©m s¶n ë n−íc ta, nhÊt lµ gç, kh«ng cã tæ chøc, tuú tiÖn, bÊt hîp lý. Sau C¸ch m¹ng Th¸ng 8 vµ nhÊt lµ sau ngµy gi¶i phãng miÒn Nam thèng nhÊt Tæ quèc, n−íc ta ®· chó träng x©y dùng, cñng cè ngµnh khai th¸c rõng; ®ång thêi ®· tæ chøc x©y dùng hµng tr¨m l©m tr−êng quèc doanh c¶ trung −¬ng vµ ®Þa ph−¬ng. C«ng t¸c khai th¸c rõng b−íc ®Çu cã kÕt qu¶, nh−ng chñ yÕu chØ lµ c¸c lo¹i gç vµ tre nøa. §i ®«i víi viÖc khai th¸c chóng ta ®· trång míi hµng chôc v¹n ha rõng. Song c¶ viÖc khai th¸c vµ trång rõng míi vÉn chØ ®¹t ë møc thÊp, trång míi ch−a ®ñ bï l¹i sè l−îng khai th¸c, rõng ®Çu nguån 88
ch−a ®−îc chó ý b¶o vÖ ®· g©y ra hiÖn t−îng xãi mßn, röa tr«i vµ lò lôt x¶y ra kh¸ nghiªm träng. Trong nhiÒu n¨m qua viÖc ch¨m sãc tu bæ vµ b¶o vÖ rõng nãi chung ch−a ®−îc quan t©m ®óng møc, chñ yÕu vÉn lµ khai th¸c. Ngay c¶ nh÷ng khu rõng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao vÒ mÆt du lÞch còng kh«ng ®−îc b¶o vÖ chÆt chÏ. Sau 1975 míi cã quy ho¹ch c¸c khu rõng cÊm vµ ®Õn n¨m 1992 Nhµ n−íc ®· tiÕn hµnh x©y dùng c¸c khu b¶o tån tù nhiªn. Ngay c¶ trong nh÷ng n¨m tr−íc khi cã chñ tr−¬ng vµ chÝnh s¸ch ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n nãi chung vµ kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n còng nh− l©m nghiÖp nãi riªng th× ngµnh l©m nghiÖp n−íc ta ch−a ®−îc quan t©m ®óng møc - kÓ c¶ c«ng t¸c khai th¸c l©m s¶n còng nh− ch¨m sãc, tu bæ vµ b¶o vÖ rõng còng nh− nhiÖm vô trång míi rõng. ViÖc khai th¸c, chÕ biÕn gç vµ l©m s¶n nh×n chung ph¸t triÓn kh«ng æn ®Þnh; c«ng t¸c b¶o vÖ rõng cßn khã kh¨n vµ nhiÒu h¹n chÕ, hiÖn t−îng ch¸y rõng th−êng xuyªn x¶y ra, bªn c¹nh ®ã viÖc chÆt ph¸ rõng vÉn tiÕp diÔn ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng diÖn tÝch rõng tù nhiªn liªn tôc bÞ gi¶m ®i, chØ riªng cã diÖn tÝch rõng trång víi c¸c môc ®Ých kh¸c nhau (rõng s¶n xuÊt, rõng phßng hé,...) cã xu h−íng t¨g lªn. §Æc biÖt, tõ khi thùc hiÖn ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n, cïng víi n«ng nghiÖp, trong l©m nghiÖp ®· triÓn khai viÖc giao ®Êt giao rõng æn ®Þnh l©u dµi cho ng−êi s¶n xuÊt (tèi thiÓu lµ 50 n¨m), cïng víi c¸c chñ tr−¬ng chÝnh s¸ch kh¸c cña §¶ng vµ Nhµ n−íc: ®Çu t− cho trång rõng (ch−¬ng tr×nh 327 - “phñ xanh ®Êt trèng ®åi nói träc”), cho nh©n d©n vay vèn vµ khuyÕn khÝch ng−êi d©n ph¸t triÓn l©m nghiÖp.v.v... th× nghÒ rõng ®· ®−îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn kh¸ m¹nh, viÖc ch¨m sãc, tu bæ vµ b¶o vÖ cïng víi viÖc trång míi rõng ®−îc ®Èy m¹nh. Hµng lo¹t m« h×nh kinh tÕ n«ng - l©m kÕt hîp ®· ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tèt, ®· ®¹t hiÖu qu¶ cao trªn nhiÒu lÜnh vùc: kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng. 4.2. §Þnh h−íng ph©n bè vµ ph¸t triÓn l©m nghiÖp Trong thêi gian tíi, ®Þnh h−íng ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh l©m nghiÖp cÇn tËp trung vµo c¸c néi dung chñ yÕu sau: - TiÕp tôc khai th¸c hîp lý, cã hiÖu qu¶ c¸c lo¹i l©m s¶n ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n; ®Èy m¹nh kh«i phôc, khoanh nu«i, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn tµi nguyªn rõng ®Ó gi÷ g×n m«i tr−êng sinh th¸i, b¶o tån diÖn tÝch rõng tù nhiªn; ®ång thêi t¨ng c−êng trång míi rõng theo c¸c h−íng, víi c¸c môc ®Ých kh¸c nhau: rõng nguyªn liÖu, rõng phôc vô x©y dùng c¬ b¶n vµ s¶n xuÊt ®å gç, rõng cung cÊp gç trô má, rõng ®Æc s¶n, rõng d−îc liÖu, rõng phßng hé s¶n xuÊt vµ ®êi sèng..., phÊn ®Êu ®Õn 2005 trång míi thªm 5 triÖu ha rõng ®Ó ®Õn n¨m 2010 phñ xanh hÕt diÖn tÝch ®Êt trèng, ®åi nói träc, ®−a diÖn tÝch rõng cña c¶ n−íc lªn kho¶ng 15 triÖu ha víi ®é che phñ ®¹t ®−îc 45%. §Ó ®¹t ®−îc môc tiªu trªn cÇn c¨n cø vµo ®Þa bµn 89
cña tõng vïng ®Ó ph©n bè c¸c lo¹i c©y trång thÝch hîp víi tõng h×nh thøc ph¸t triÓn rõng tËp trung hay rõng ph©n t¸n, b»ng nhiÒu m« h×nh tæ chøc s¶n xuÊt kh¸c nhau, trong ®ã, cÇn nh©n réng m« h×nh n«ng - l©m kÕt hîp. c. ng− nghiÖp I. Vai trß cña ng− nghiÖp §èi víi n−íc ta, ph¸t triÓn ngµnh ng− nghiÖp cã ý nghÜa vµ vai trß to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®êi sèng x· héi cña chóng ta. Ng− nghiÖp cung cÊp cho con ng−êi nguån thùc phÈm rÊt phæ th«ng, giµu ®¹m cã nguån gèc ®éng vËt nh−ng dÔ tiªu, ngon, bæ vµ l¹i hîp víi khÈu vÞ vµ thÞ hiÕu cña hÇu hÕt mäi ng−êi, nã cung cÊp nguyªn liÖu cho ngµnh vµ tiÓu thñ c«ng nghiÖp, nguån hµng cho xuÊt khÈu; nã lµ ngµnh s¶n xuÊt ®em l¹i gi¸ trÞ lín vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ cao trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, nã cung cÊp nguån thøc ¨n giµu ®¹m cho ngµnh ch¨n nu«i gia sóc, gia cÇm ph¸t triÓn, ®ång thêi nã cßn t¹o ®iÒu kiÖn thu hót vµ ph©n c«ng l¹i lùc l−îng lao ®éng x· héi. II. §Æc ®iÓm ph©n bè vµ ph¸t triÓn ng− nghiÖp Còng nh− n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp cã ®èi t−îng s¶n xuÊt lµ sinh vËt, nh−ng trong ng− nghiÖp th× ®èi t−îng ®ã l¹i sèng trong m«i tr−êng n−íc, chóng rÊt phong phó vµ ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i; phøc t¹p vÒ ®Æc tÝnh sinh th¸i vµ ph©n bè. ChÝnh v× vËy nªn cÇn ph¶i nghiªn cøu kü ®Æc tÝnh cña tõng lo¹i ®Ó ph©n bè hîp lý vµ cã c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp khi ph¸t triÓn ng− nghiÖp nh»m thu ®−îc hiÖu qu¶ cao. C¸c s¶n phÈm cña ngµnh ng− nghiÖp s¶n xuÊt ra ®Òu lµ nh÷ng lo¹i cã tû lÖ n−íc cao vµ hµm l−îng dinh d−ìng lín cho nªn khã b¶o qu¶n, rÊt dÔ bÞ h− háng nÕu nh− kh«ng chó ý ®Õn kh©u tiªu thô s¶n phÈm. Do ®o, ®i ®«i víi ph©n bè vµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt ngµnh ng− nghiÖp cÇn ph¶i ®ång thêi cã h−íng vµ biÖn ph¸p gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò tiªu thô, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn s¶n phÈm kÞp thêi. III. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng tíi ph¸t triÓn vµ ph©n bè ng− nghiÖp 3.1. Nhãm yÕu tè tù nhiªn Tr−íc hÕt, trong nhãm yÕu tè nµy cÇn ph¶i nãi ®Õn nguån n−íc, ®Þa ®iÓm vµ 90
m«i tr−êng ®Ó ph©n bè vµ ph¸t triÓn ng− nghiÖp - ®ã lµ diÖn tÝch mÆt n−íc - nã lµ c¬ së, ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn kh«ng thÓ thiÕu v¾ng ®−îc ®èi víi ngµnh ng− nghiÖp. ViÖt Nam cã diÖn tÝch mÆt n−íc kh¸ réng lín vµ ®−îc ph©n bè ë hÇu hÕt c¸c vïng cña ®Êt n−íc, víi ®Çy ®ñ c¸c m«i tr−êng: n−íc mÆn, n−íc ngät vµ n−íc lî. Ch¹y däc s−ên §«ng vµ Nam cña phÇn lôc ®Þa n−íc ta lµ 3.260 km bê biÓn, gÇn 1 triÖu km2 thÒm lôc ®Þa; víi hµng chôc v¹n ha mÆt n−íc trong ®Êt liÒn (39 v¹n ha ®Çm, hå lín; 54 v¹n ha vïng ngËp n−íc; 5,7 v¹n ha ao vµ 44 v¹n km s«ng ngßi, kªnh r¹ch); víi hµng tr¨m cöa s«ng ®æ n−íc ra biÓn - nh÷ng dÉn liÖu trªn ®©y phÇn nµo ®· nãi lªn tiÒm n¨ng to lín vµ ®a d¹ng vÒ m«i tr−êng ®Ó ngµnh ng− nghiÖp ph¸t triÓn. Bªn c¹nh ®ã, víi ®Æc tr−ng cña khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa ®· t¹o cho ngµnh ng− nghiÖp n−íc ta nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ thuËn lîi, víi l−îng m−a b×nh qu©n hµng n¨m 1500 - 2000 mm ®· cung cÊp mét l−îng n−íc kh«ng nhá cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña nh©n d©n ta; vÒ nhiÖt ®é b×nh qu©n hµng n¨m nh×n chung phï hîp víi c¸c lo¹i thuû s¶n, nhÊt lµ vïng ven biÓn cã nhiÖt ®é t−¬ng ®èi Êm ¸p vµ kh¸ æn ®Þnh quanh n¨m, ®ã lµ ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho thuû s¶n n−íc mÆn, n−íc lî ph¸t triÓn. §ång thêi, nguån tµi nguyªn thuû h¶i s¶n cña ViÖt Nam rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, víi tr÷ l−îng kh¸ lín. Vïng biÓn cña n−íc ta lµ n¬i giao l−u vµ héi tô cña c¸c luång di c− cña c¸c lo¹i h¶i s¶n tõ §«ng B¾c xuèng vµ tõ T©y Nam lªn, víi hµng ngh×n loµi c¸ biÓn, hµng tr¨m loµi cua biÓn, t«m, trai, èc, hÕn, rong biÓn..., trong ®ã cã nhiÒu lo¹i nhãm ®Æc s¶n cña biÓn. Tuy r»ng c¸c yÕu tè tù nhiªn ®· t¹o ra rÊt nhiÒu thuËn lîi cho sù ph©n bè vµ ph¸t triÓn ngµnh ng− nghiÖp ®¹t hiÖu qu¶ cao, song b¶n th©n c¸c yÕu tè ®ã còng ®· g©y ra c¶ khã kh¨n cho ng− nghiÖp, nh−: lò lôt vÒ mïa m−a vµ h¹n h¸n vÒ mïa kh«, nhÊt lµ ë c¸c tØnh phÝa Nam. 3.2. Nhãm yÕu tè kinh tÕ-x· héi Lao ®éng n−íc ta rÊt dåi dµo nh−ng thùc tÕ ®Çu t− cho ng− nghiÖp ch−a t−¬ng xøng víi tiÒm n¨ng ph¸t triÓn cña ngµnh ng− nghiÖp, dÉn ®Õn kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ ngµnh nµy cßn thÊp, ch−a ®¸p øng ®Çy ®ñ nhu cÇu vÒ c¸c lo¹i thuû, h¶i s¶n cho tiªu dïng trong n−íc còng nh− cho nhu cÇu xuÊt khÈu. Do ®ã, trong thêi gian tíi cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó khai th¸c tèt c¶ hai nguån lùc quan träng nµy nh»m ®Èy m¹nh ph¸t triÓn ng− nghiÖp cña n−íc ta. C¬ së vËt chÊt kü thuËt phôc vô cho ng− nghiÖp b−íc ®Çu ®−îc chó ý t¨ng c−êng ®Çu t− ph¸t triÓn, kÓ c¶ c¸c c¬ së h¹ tÇng ®Ó nu«i trång thuû s¶n n−íc mÆn, 91
n−íc lî, n−íc ngät ë nhiÒu vïng trong c¶ n−íc; c¶ c¸c ph−¬ng tiÖn tµu thuyÒn, ng− cô phôc vô cho viÖc khai th¸c h¶i s¶n; råi ®Õn c¸c c¬ së, trang thiÕt bÞ, ph−¬ng tiÖn vËn chuyÓn, b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn thuû, h¶i s¶n... Tuy nhiªn, c¸c ph−¬ng tiÖn khai th¸c, ®¸nh b¾t hiÖn ®¹i cßn thiÕu, nªn ®· h¹n chÕ kh¶ n¨ng ®¸nh b¾t c¸c lo¹i h¶i s¶n ë vïng biÓn s©u vµ xa bê, ®iÒu ®ã phÇn nµo ®· ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña ngµnh ng− nghiÖp. Bªn c¹nh c¸c yÕu tè thuéc vÒ nguån lùc chñ yÕu cña ngµnh nªu trªn th× mét yÕu tè kh«ng kÐm phÇn quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ng− nghiÖp n−íc ta ®ã lµ nhu cÇu vÒ c¸c lo¹i thuû s¶n cung cÊp cho s¶n xuÊt vµ tiªu dïng trong n−íc còng nh− cho nhu cÇu xuÊt khÈu cßn rÊt lín, chÝnh nã sÏ lµ yÕu tè kÝch thÝch vµ ®ßi hái ng− nghiÖp ViÖt Nam ph¶i phÊn ®Êu v−¬n lªn, ®Èy m¹nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó tho¶ m·n cho c¸c nhu cÇu ®ã. §ång thêi, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, ®Æc biÖt lµ viÖc thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n, ®· vµ ®ang lµ yÕu tè tÝch cùc, ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn qu¸ tr×nh ph©n bè vµ ph¸t triÓn ngµnh ng− nghiÖp cña n−íc ta. IV. HiÖn tr¹ng vµ ®Þnh h−íng ph©n bè, ph¸t triÓn ngµnh ng− nghiÖp ViÖt Nam 4.1. HiÖn tr¹ng a) VÒ ®¸nh b¾t thuû h¶i s¶n: Tr−íc C¸ch m¹ng Th¸ng 8, nghÒ c¸ n−íc ta kÐm ph¸t triÓn, c¶ vÒ tr×nh ®é kü thuËt còng nh− ng− cô thñ c«ng, bªn c¹nh ®ã c¸c chñ nghÒ c¸ l¹i thu thuÕ cña ng− d©n rÊt nÆng (tõ 1/2 ®Õn 2/3 s¶n l−îng). Ngay sau n¨m 1954 ë miÒn B¾c vµ sau n¨m 1975 - gi¶i phãng miÒn Nam thèng nhÊt ®Êt n−íc, nghÒ c¸ ®−îc cñng cè vµ ph¸t triÓn, ngµnh ng− nghiÖp n−íc ta ®· cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. S¶n l−îng c¸ ®¸nh b¾t ®−îc hµng n¨m b×nh qu©n ®¹t 50 - 60 v¹n tÊn (B¾c Bé 1/6, miÒn Trung vµ Nam Bé 2/6, §«ng Nam Bé gÇn 2/6, vÞnh Th¸i Lan 1/6 s¶n l−îng). Song phÇn lín s¶n l−îng trªn míi chØ ®−îc khai th¸c trong vïng ven biÓn ë ®é s©u d−íi 20m. T×nh h×nh khai th¸c h¶i s¶n ë n−íc ta ®· tr¶i qua nhiÒu th¨ng trÇm, giai ®o¹n 1976 - 1981 lµ thêi kú khã kh¨n nhÊt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ng− nghiÖp ViÖt Nam do nhiÒu nguyªn nh©n, do ®ã ®· lµm cho s¶n l−îng h¶i s¶n khai th¸c ®−îc gi¶m sót m¹nh vµ chØ sau khi cã chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n−íc vÒ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ quèc d©n th× ngµnh ng− nghiÖp 92
cña n−íc ta míi ®−îc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn m¹nh, trong ®ã, riªng khai th¸c h¶i s¶n t¨ng lªn ®¸ng kÓ. BiÓu 6.7. S¶n l−îng thuû s¶n cña ViÖt Nam thêi kú 1990 - 2000 §¬n vÞ tÝnh: ngh×n tÊn Trong ®ã N¨m Tæng sè Khai th¸c biÓn Nu«i trång 1990 890,6 728,5 162,1 1991 969,2 801,1 168,1 1992 1.016,0 843,1 172,9 1993 1.100,0 911,9 188,1 1994 1.465,0 1.120,9 344,1 1995 1.584,4 1.195,3 389,1 1996 1.701,0 1.278,0 423,0 1997 1.730,4 1.315,8 414,6 1998 1.782,0 1.357,0 425,0 1999 2.006,8 1.526,0 480,8 2000 2.250,5 1.660,9 589,6 Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001 ViÖc ph¸t triÓn khai th¸c thuû s¶n n−íc lî, n−íc ngät ®−îc thùc hiÖn trªn c¸c s«ng Cöu Long vµ §ång Nai; nghÒ khai th¸c t«m ph¸t triÓn h¬n ë c¸c vïng kh¸c, hµng n¨m chiÕm kho¶ng 2/3 s¶n l−îng thuû s¶n n−íc lî vµ n−íc ngät trong toµn quèc. Sau ®ã ®Õn l−u vùc s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh, råi ®Õn l−u vùc c¸c s«ng ë miÒn Trung (chñ yÕu lµ t«m c¸ n−íc lî). Nh×n chung, ph©n ngµnh khai th¸c, ®¸nh b¾t thuû h¶i s¶n trong ng− nghiÖp n−íc ta trong thêi gian qua míi chØ ®¹t ®−îc ë møc s¶n l−îng khiªm tèn so víi tiÒm n¨ng cña ®Êt n−íc, trong khi nhu cÇu cña s¶n xuÊt vµ tiªu dïng trong n−íc, ®Æc biÖt cho nhu cÇu xuÊt khÈu vÒ c¸c lo¹i s¶n phÈm cña ng− nghiÖp cßn rÊt lín, do vËy ®ßi hái cÇn t¨ng c−êng ®Çu t−, ®Èy m¹nh ®¸nh b¾t cïng víi ph¸t triÓn nu«i trång thuû, h¶i s¶n trong thêi gian tíi nh»m khai th¸c ngµy cµng cã hiÖu qu¶ lîi thÕ so s¸nh vÒ ph¸t triÓn ngµnh ng− nghiÖp cña n−íc ta, tho¶ m·n c¸c nhu cÇu trªn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. b) VÒ nu«i trång thuû s¶n: Nu«i trång thuû s¶n lµ mét nghÒ truyÒn thèng cã tõ l©u ®êi cña nh©n d©n ta ë hÇu hÕt c¸c vïng trong c¶ n−íc, song nhiÒu n¨m tr−íc ®©y chñ yÕu nã chØ ®−îc ph¸t 93
triÓn ë vïng §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ §ång b»ng s«ng Hång víi quy m« nhá vµ nu«i th¶ c¸ víi h×nh thøc khai th¸c thøc ¨n thiªn nhiªn hoÆc b¸n th©m canh lµ chÝnh. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, nhÊt lµ sau khi ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý nÒn kinh tÕ, ngµnh nu«i trång thuû s¶n ®−îc ph©n bè kh¸ réng ë c¸c vïng vµ ph¸t triÓn víi tèc ®é kh¸ nhanh, nh−ng phÇn lín diÖn tÝch mÆt n−íc nu«i trång thuû s¶n vÉn tËp trung ë hai vïng ®ång b»ng trªn ®©y. BiÓu 6.8. DiÖn tÝch mÆt n−íc nu«i trång thuû s¶n cña c¸c vïng §¬n vÞ tÝnh: ha N¨m 1995 1997 1998 1999 2000 C¸c vïng * C¶ n−íc 453.582,8 504.137,0 524.500,9 524.618,7 641.874,1 §ång b»ng s«ng Hång 53.973,5 57.372,6 63.013,0 66.811,5 68.349,8 §«ng B¾c 27.811,1 34.865,6 30.696,3 28.791,9 29.847,3 T©y B¾c 3.089,0 3.134,2 3.199,8 3.486,7 3.505,4 B¾c Trung bé 26710,7 28.918,7 295.059,9 31.728,6 30.641,5 Duyªn h¶i Nam Trung bé 13.632,0 13.715,1 17.807,8 19.059,4 17299,4 T©y Nguyªn 2.947,0 3.604,7 4.789,9 4.665,7 5.115,9 §«ng Nam bé 35.573,0 35.432,4 33.640,6 37.151,3 41.960,6 §ång b»ng s«ng Cöu 289.390,8 327.093,7 341.847,6 332.923,2 445.154,2 Long Nguån: Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2001 Trong tæng diÖn tÝch nu«i trång thuû s¶n ë c¶ ba m«i tr−êng: n−íc ngät, n−íc mÆn vµ n−íc lî, ngoµi nu«i th¶ c¸ cßn cã c¸c lo¹i thuû h¶i s¶n kh¸c thÝch hîp víi tõng m«i tr−êng n−íc, nh−: t«m, cua, èc, ngao, sß, trai ngäc, rong .v.v. vµ s¶n l−îng nu«i trång thu ®−îc còng cã chiÒu h−íng t¨ng lªn. Nhê ph¸t triÓn nu«i trång thuû h¶i s¶n ®· lµm cho c¬ cÊu kinh tÕ ë nhiÒu vïng cã nh÷ng chuyÓn dÞch theo h−íng tÝch cùc, thu nhËp cña ng−êi lao ®éng ®−îc t¨ng lªn, cuéc sèng ®−îc c¶i thiÖn, gãp phÇn t¨ng thªm s¶n phÈm cho x· héi. Tuy nhiªn, so víi tiÒm n¨ng vÒ diÖn tÝch mÆt n−íc hiÖn cã th× quy m« diÖn tÝch ®· ®−a vµo nu«i trång thuû h¶i s¶n trªn ®©y cßn rÊt nhá vµ qu¸ tr×nh nu«i th¶ vÉn chñ yÕu lµ qu¶ng canh nªn kÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ thu ®−îc cßn thÊp. 94
4.2. §Þnh h−íng Trong thêi gian tíi, ®Ó ®Èy m¹nh ngµnh ng− nghiÖp, mét ngµnh kinh tÕ mòi nhän quan träng cña n−íc ta, cÇn tËp trung chñ yÕu vµo c¸c h−íng lín chñ yÕu sau: a) Khai th¸c vµ ®¸nh b¾t h¶i s¶n: §Èy m¹nh ph¸t triÓn khai th¸c h¶i s¶n víi c¸c h×nh thøc vµ quy m« kh¸c nhau, cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ng− d©n tù mua s¾m tµu thuyÒn, ng− cô vµ tæ chøc khai th¸c tèt h¶i s¶n. §ång thêi Nhµ n−íc cÇn t¨ng c−êng ®Çu t− cho c¸c c¬ së quèc doanh mua s¾m c¸c trang thiÕt bÞ: tµu thuyÒn, c¸c ph−¬ng tiÖn vµ ng− cô phôc vô cho ®¸nh b¾t h¶i s¶n, më réng ng− tr−êng, ®Æc biÖt lµ c¸c trang thiÕt bÞ vµ ng− tr−êng xa bê võa ®Ó t¨ng s¶n l−îng h¶i s¶n khai th¸c ®−îc, võa ®Ó t¸i t¹o nguån tµi nguyªn h¶i s¶n gÇn bê cho t−¬ng lai. §i ®«i víi ®Þnh h−íng trªn cÇn tæ chøc tèt viÖc thu mua, tiªu thô s¶n phÈm; x©y dùng vµ më réng c¸c c¬ së b¶o qu¶n vµ chÕ biÕn ®Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng cña s¶n phÈm khai th¸c ®¸nh b¾t ®−îc, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña ngµnh ng− nghiÖp. b) Nu«i trång thuû h¶i s¶n: Gi¶i quyÕt tèt c¸c yÕu tè ®Çu vµo cho nu«i trång thuû h¶i s¶n, ®Æc biÖt lµ gièng vµ thøc ¨n ®Ó thùc hiÖn th©m canh cao trªn toµn bé diÖn tÝch ®· vµ ®ang nu«i nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ lín; ®ång thêi më réng thªm diÖn tÝch mÆt n−íc nu«i trång thuû h¶i s¶n ë c¶ ba m«i tr−êng: n−íc ngät, n−íc lî vµ n−íc mÆn. §èi víi tõng m«i tr−êng n−íc cÇn lùa chän loµi vµ gièng thuû s¶n thÝch hîp mµ ®ang ®−îc thÞ tr−êng trong vµ ngoµi n−íc −a chuéng, cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao. T¨ng c−êng c«ng t¸c khuyÕn ng−, ¸p dông nhiÒu h×nh thøc nu«i thÝch hîp víi tõng vïng, tõng m«i tr−êng n−íc vµ tõng lo¹i thuû h¶i s¶n kh¸c nhau. Ngoµi ra, cÇn t¨ng c−êng khuyÕn c¸o ®èi víi c¸c hé n«ng d©n cã ®iÒu kiÖn cÇn ph¸t triÓn nu«i th¶ c¸, t«m víi m« h×nh VAC (v−ên, ao, chuång), trong thùc tÕ ë nhiÒu n¬i trong c¶ n−íc th× ®©y lµ mét trong nh÷ng m« h×nh kinh tÕ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao vµ ph¸t triÓn kh¸ v÷ng ch¾c trong khu vùc n«ng th«n. 95
Ch−¬ng 7 Tæ chøc l∙nh thæ dÞch vô ViÖt Nam I. Vai trß cña dÞch vô trong ®êi sèng kinh tÕ x∙ héi Trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, dÞch vô trë thµnh mét m¶ng kinh tÕ thùc sù, ®èi t−îng ho¹t ®éng cña m¶ng ngµnh nµy lµ khai th¸c mäi tiÒm n¨ng cña kÕt cÊu h¹ tÇng ®Ó phôc vô cho nÒn s¶n xuÊt vµ ®êi sèng x· héi. Kh¸c víi c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp, dÞch vô lµ mét ngµnh kh«ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt nh−ng cã ý nghÜa ®Æc biÖt nhê viÖc lµm t¨ng thªm gi¸ trÞ cña hµng ho¸. Vai trß to lín cña ngµnh dÞch vô ®−îc thÓ hiÖn nh− sau: - Tr−íc hÕt kinh tÕ dÞch vô tham gia vµo viÖc chu chuyÓn ho¹t ®éng kinh tÕ x· héi, thóc ®Èy sù g¾n kÕt gi÷a c¸c s¶n phÈm cña hÖ thèng víi nhau. - Kinh tÕ dÞch vô thóc ®Èy mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ngµnh, liªn vïng vµ lµm cho giao l−u th«ng suèt, chèng l¹i mäi ¸ch t¾c. - §Æc biÖt kinh tÕ dÞch vô thóc ®Èy viÖc më mang kinh tÕ ®èi ngo¹i, t¹o ra sù hoµ nhËp hai chiÒu gi÷a n−íc ta vµ thÕ giíi. II. §Æc ®iÓm cña tæ chøc l∙nh thæ dÞch vô 2.1. Kh¸i niÖm dÞch vô DÞch vô lµ mét khu vùc kinh tÕ, nã bao gåm mét tæ hîp réng r·i c¸c ngµnh nh»m cung cÊp c¸c s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu cña s¶n xuÊt, cña ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña d©n c−, ®¶m b¶o sù ho¹t ®éng b×nh th−êng, liªn tôc, ®Òu ®Æn vµ cã hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. 2.2. Ph©n lo¹i dÞch vô VÒ c¬ cÊu dÞch vô lµ mét tæ hîp bao gåm nhiÒu ngµnh. Nã rÊt ®a d¹ng, phøc t¹p vÒ tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm, ®èi t−îng. DÞch vô cã mét sè ngµnh chñ yÕu sau: + Ngµnh giao th«ng vËn t¶i + Ngµnh th«ng tin liªn l¹c, b−u chÝnh viÔn th«ng + Ngµnh th−¬ng nghiÖp (néi th−¬ng, ngo¹i th−¬ng) + Ngµnh du lÞch + Ngµnh gi¸o dôc + Ngµnh y tÕ 96
+ C¸c ngµnh kh¸c: ng©n hµng, b¶o hiÓm, qu¶ng c¸o, t− ph¸p, h¶i quan, thuÕ quan, v¨n häc nghÖ thuËt, thÓ thao, an ninh,… 2.3. §Æc ®iÓm tæ chøc l·nh thæ dÞch vô a) Trong ho¹t ®éng dÞch vô, ng−êi s¶n xuÊt vµ ng−êi tiªu dïng th−êng xuyªn tiÕp cËn víi nhau, phèi hîp víi nhau ®Ó t¹o ra s¶n phÈm, v× vËy c¸c c¬ së dÞch vô chØ cã thÓ h×nh thµnh, ho¹t ®éng, ph¸t triÓn vµ ph©n bè ë nh÷ng n¬i cã nhu cÇu dÞch vô, ng−êi tiªu dïng dÞch vô. VÝ dô ë ViÖt Nam, §«ng Nam Bé lµ vïng cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nhÊt c¶ n−íc, n¬i ®©y cã møc sèng vËt chÊt, tinh thÇn ngµy cµng cao, do ®ã §«ng Nam Bé chiÕm tíi 60% thÞ phÇn miÒn Nam. Th«ng th−êng ®ã lµ c¸c trung t©m kinh tÕ lín, nh÷ng n¬i tËp trung d©n c− ®«ng ®óc, c¸c ®« thÞ, chïm ®« thÞ. b) Ho¹t ®éng dÞch vô th−êng cã xu h−íng c¸ biÖt ho¸, h¬n n÷a qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiªu dïng dÞch vô diÔn ra cïng mét lóc nªn khã cã thÓ tù ®éng ho¸, tiÕn hµnh s¶n xuÊt hµng lo¹t, khã cã thÓ tån kho… V× vËy c¸c c¬ së dÞch vô th−êng ph¸t triÓn vµ ph©n bè g¾n víi s¶n xuÊt, kinh doanh vµ sinh ho¹t cña sè ®«ng d©n c− lµm xuÊt hiÖn c¸c ®iÓm d©n c− ®« thÞ. c) DÞch vô hiÖn ®¹i ®ang cã xu h−íng ph¸t triÓn trªn c¬ së c¸c kü thuËt vµ c«ng nghÖ cao ®Ó t¹o ra ngµy cµng nhiÒu s¶n phÈm hçn hîp võa h÷u h×nh, võa v« h×nh nh− c¸c dÞch vô tin häc, b−u chÝnh viÔn th«ng… Do ®ã c¸c ho¹t ®éng dÞch vô th−êng ®−îc ph¸t triÓn vµ ph©n bè ë nh÷ng n¬i tËp trung c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kü thuËt cao, c¸c trung t©m khoa häc c«ng nghÖ, c¸c trung t©m v¨n ho¸ ®µo t¹o. III. HiÖn tr¹ng ph¸t triÓn vµ ph©n bè mét sè ngµnh dÞch vô chñ yÕu 3.1. Ngµnh giao th«ng vËn t¶i HÖ thèng giao th«ng vËn t¶i cña ViÖt Nam ®· ph¸t triÓn toµn diÖn nh−ng quy m« ch−a lín vµ chÊt l−îng cßn thÊp. Giao th«ng vËn t¶i cña chóng ta bao gåm: §−êng bé, ®−êng s¾t, ®−êng s«ng, ®−êng biÓn, ®−êng hµng kh«ng vµ ®−êng èng. a) §−êng « t«: M¹ng l−íi ®−êng « t« ph¸t triÓn nh»m ®¸p øng nhu cÇu cña c«ng cuéc ®æi míi c¶ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng. Cho ®Õn nay m¹ng l−íi ®−êng « t« ®· phñ kh¾p c¸c vïng víi tæng chiÒu dµi ®−êng c¸c lo¹i lµ 181.421 km ®¹t mËt ®é 55km/100 km2. Trong ®ã quèc lé chiÕm 10%, tØnh lé 14%, huyÖn lé 24%, ®−êng ®« thÞ 2,1%, ®−êng chuyªn dïng 5% vµ sè cßn l¹i lµ ®−êng lµng x· chiÕm 44,9%. So víi c¸c n−íc trong khu vùc §«ng Nam ¸ tuy mËt ®é ®−êng cña chóng ta t−¬ng ®èi dÇy nh−ng chÊt l−îng cßn rÊt thÊp hÇu hÕt lµ ®−êng khæ hÑp, mét sè Ýt ch−a tr¶i nhùa hoÆc bª t«ng, víi nhiÒu cÇu phµ, kh¶ n¨ng th«ng hµnh kÐm. 97
§−êng « t« cã hai ®Çu mèi lín nhÊt lµ Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh víi c¸c tuyÕn quan träng sau: - Quèc lé 1A tr¶i däc theo chiÒu dµi ®Êt n−íc tõ biªn giíi ViÖt - Trung thuéc L¹ng S¬n (H÷u NghÞ Quan) cho tíi mòi Cµ Mau - tØnh Cµ Mau víi chiÒu dµi h¬n 2000 km. §©y lµ tuyÕn ®−êng dµi nhÊt, quan träng nhÊt, cã ý nghÜa ®Æc biÖt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, an ninh quèc phßng kh«ng chØ ë trong n−íc mµ cßn më réng ra ë c¸c n−íc trong khu vùc. - Quèc lé sè 2 nèi Hµ Néi víi mét sè tØnh trung du vµ miÒn nói §«ng B¾c ®i qua VÜnh Yªn, ViÖt Tr×, thÞ x· Tuyªn Quang tíi tËn MÌo V¹c (Hµ Giang). Víi chiÒu dµi 316km, nã c¾t qua c¸c vïng giµu tµi nguyªn, c¸c vïng chuyªn canh c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy t¹o nªn mèi liªn hÖ kinh tÕ gi÷a miÒn ng−îc vµ miÒn xu«i. - Quèc lé sè 3 tõ Hµ Néi qua Th¸i Nguyªn, B¾c C¹n, Cao B»ng tíi Thuû KhÈu (Cao B»ng) vµ th«ng sang Trung Quèc. Trªn chiÒu dµi 382 km con ®−êng xuyªn qua vïng kim lo¹i mµu quan träng nhÊt cña §«ng B¾c. - Quèc lé sè 4 lµ tuyÕn ®−êng ngang ch¹y song song víi biªn giíi ViÖt Trung. Dµi 315 km tõ cao nguyªn §ång V¨n (Hµ Giang) qua Cao B»ng, L¹ng S¬n, Mãng C¸i vµ ®Õn Mòi Ngäc Qu¶ng Ninh. §©y lµ tuyÕn ®−êng chiÕn l−îc nèi víi vïng biªn giíi phÝa B¾c. Tuy nhiªn chÊt l−îng ®−êng cßn thÊp. - Quèc lé 5 dµi 103 km nèi Hµ Néi víi thµnh phè H¶i Phßng. §ã lµ huyÕt m¹ch c¾t ngang trung t©m tam gi¸c t¨ng tr−ëng kinh tÕ phÝa B¾c (Hµ Néi - H¶i Phßng- Qu¶ng Ninh) thuéc vïng kinh tÕ träng ®iÓm B¾c Bé. ViÖc ®Çu t− n©ng cÊp quèc lé nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nã trë thµnh mét hµnh lang kinh tÕ nh»m ®Èy m¹nh tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña toµn vïng. HiÖn nay toµn bé tuyÕn ®−êng ®· ®−îc x©y dùng theo tiªu chuÈn cÊp I ®−êng ®ång b»ng víi 4 lµn xe c¬ giíi, 2 lµn xe th« s¬ (khu vùc Hµ Néi 6 lµn xe c¬ giíi, 2 lµn xe th« s¬) ch¹y qua 12 cÇu t−¬ng ®èi hiÖn ®¹i, víi chÊt l−îng ®−êng tèt nhÊt trong c¸c tuyÕn quèc lé phÝa B¾c. - Quèc lé sè 6 dµi kho¶ng 500 km, nèi thñ ®« Hµ Néi víi vïng T©y B¾c. TuyÕn ®−êng nµy ®i tõ Hµ Néi qua Hoµ B×nh, lªn cao nguyªn Méc Ch©u, Yªn Ch©u, S¬n La tíi thÞ x· Lai Ch©u, vßng xuèng §iÖn Biªn, tíi M−êng Khoa vµ sang Lµo. Nã cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi toµn vïng T©y B¾c c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ quèc phßng. - Quèc lé 10 tõ phÝa Qu¶ng Yªn nèi thµnh phè H¶i Phßng víi Th¸i B×nh, Nam §Þnh, Ninh B×nh. §©y lµ tuyÕn ®−êng ®i qua vïng lóa g¹o trï phó vµ d©n c− ®«ng vµo bËc nhÊt cña §ång b»ng s«ng Hång. ChÊt l−îng ®−êng ®· ®−îc n©ng cÊp, cÇu T©n §Ö ®· ®i vµo ho¹t ®éng. - Quèc lé 18 tõ B¾c Ninh qua Ph¶ L¹i, §«ng TriÒu, U«ng BÝ, thµnh phè H¹ Long, ®Õn CÈm Ph¶, Tiªn Yªn vµ gÆp quèc lé sè 4. 98
Mét sè tuyÕn ®−êng ë Trung bé: - Quèc lé 7 nèi liÒn Xiªng Kho¶ng (Lµo) víi DiÔn Ch©u vµ c¶ng Cöa Lß. §©y lµ mét trong nh÷ng tuyÕn ®−êng quan träng nhÊt ®i ra biÓn cña c¸c tØnh thuéc §«ng B¾c cña Lµo. - Quèc lé 8 tõ Thµ KhÑt (Lµo) qua H−¬ng S¬n (Hµ TÜnh) ®Õn c¶ng Vòng ¸ng (Hµ TÜnh). - Quèc lé 9 lµ tuyÕn ®−êng ngang quan träng nèi Lµo víi miÒn §«ng. Tõ Xavanakhet (Lµo) v−ît qua ®Ìo Lao B¶o ®Õn §«ng Hµ (Qu¶ng TrÞ). Ngoµi ý nghÜa chiÕn l−îc vÒ qu©n sù, con ®−êng nµy cßn cã nhiÖm vô nèi liÒn vïng Trung vµ H¹ Lµo víi c¸c c¶ng cña ViÖt Nam. Ngoµi ra cßn cã mét sè tuyÕn ®−êng kh¸c theo h−íng §«ng - T©y nh− ®−êng 217 nèi Thanh Ho¸ víi biªn giíi ViÖt Lµo sang SÇm N−a; ®−êng 19 tõ Quy Nh¬n qua Pl©ycu, §øc C¬ sang Campuchia; ®−êng 26 tõ Nha Trang ®i Bu«n Mª Thuét vµ mét sè tuyÕn ®−êng nèi hai trôc däc quèc lé 1A, quèc lé 14 víi nhau. ë Nam Bé cã mét sè tuyÕn ®−êng tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh to¶ ra nhiÒu tuyÕn ®−êng ®Õn c¸c vïng phô cËn cã ý nghÜa trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vµ thóc ®Èy c¸c mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a §«ng, T©y Nam Bé víi nhau vµ víi c¸c n−íc l¸ng giÒng. Mét sè tuyÕn quan träng bao gåm: - Quèc lé 20 tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh qua Xu©n Léc, B¶o Léc (vïng chÌ vµ d©u t»m) ®i §µ L¹t. TuyÕn nµy t−¬ng ®èi nhén nhÞp víi c¸c s¶n phÈm rau qu¶, chÌ, cµ phª vµ dßng kh¸ch du lÞch ®Õn L©m §ång. - Quèc lé 51 lµ tuyÕn xuyªn suèt tam gi¸c t¨ng tr−ëng kinh tÕ phÝa Nam (thµnh phè Hå ChÝ Minh-Biªn Hoµ-Vòng Tµu). - Ngoµi ra cßn nhiÒu tuyÕn kh¸c nh− ®−êng tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh ®i Méc Bµi (T©y Ninh) vµ thÞ x· T©y Ninh qua cöa khÈu Xa M¸t, tuyÕn phÝa B¾c s«ng TiÒn vµ ch¹y ven bê s«ng sang Campuchia, tuyÕn Hµ Tiªn- R¹ch Gi¸ (Kiªn Giang) ch¹y däc bê biÓn råi ng−îc lªn vµ v−ît qua s«ng HËu tíi VÜnh Long ®Ó nèi víi c¸c tuyÕn kh¸c… b) §−êng s¾t: HiÖn nay tæng chiÒu dµi ®−êng s¾t cña n−íc ta lµ 2528 km, mËt ®é trung b×nh cao h¬n nhiÒu n−íc §«ng Nam ¸ vµ ®¹t 0,8km /100km2. Trõ tuyÕn ®−êng s¾t Thèng NhÊt, c¸c tuyÕn cßn l¹i hÇu hÕt tËp trung ë miÒn B¾c. VÒ chÊt l−îng, 84% tæng chiÒu dµi ®−êng s¾t cã khæ réng 1 mÐt, kho¶ng 7% lµ ®−êng cã tiªu chuÈn quèc tÕ réng 1,435 m vµ 9% ®−êng võa 1m võa 1,435m. Bao gåm mét sè tuyÕn chñ yÕu sau: 99
- TuyÕn Hµ Néi - thµnh phè Hå ChÝ Minh: lµ tuyÕn quan träng nhÊt vµ cã ý nghÜa kinh tÕ lín nhÊt (tuyÕn ®−êng s¾t Thèng NhÊt), lµ tuyÕn dµi nhÊt ViÖt Nam dµi 1.730 km ch¹y suèt chiÒu dµi ®Êt n−íc, gÇn nh− song song víi ®−êng quèc lé 1A t¹o nªn mét trôc giao th«ng quan träng. H¬n 2/3 khèi l−îng hµng ho¸ vµ hµnh kh¸ch do ngµnh ®−êng s¾t ®¶m nhiÖm ®−îc chuyªn chë trªn tuyÕn ®−êng nµy. TuyÕn ®−êng s¾t Thèng NhÊt gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc t¹o nªn mèi liªn hÖ nhiÒu mÆt gi÷a c¸c vïng, c¸c ®Þa ph−¬ng trong n−íc vµ gi÷a n−íc ta víi c¸c n−íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. - TuyÕn Hµ Néi - Lµo Cai dµi 285 km, nèi Thñ ®« víi vïng trung du miÒn nói phÝa B¾c giµu l©m s¶n, kho¸ng s¶n cïng víi c¸c thµnh phè c«ng nghiÖp vµ tíi V©n Nam (Trung Quèc). §©y lµ tuyÕn ®−êng quan träng nhÊt víi viÖc khai th¸c cã hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng cña thung lòng s«ng Hång vµ phô cËn, ®ång thêi nã cßn mang ý nghÜa quèc tÕ ®èi víi V©n Nam (Trung Quèc). - TuyÕn Hµ Néi - §ång §¨ng dµi 163km ®i qua mét sè tØnh §«ng B¾c nèi Thñ ®« víi vïng cã tiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ, quèc phßng vµ víi Trung Quèc. - TuyÕn Hµ Néi - H¶i Phßng dµi 102km nèi Hµ Néi vµ mét phÇn §ång b»ng s«ng Hång víi cöa ngâ th«ng ra biÓn. TuyÕn ®−êng nµy chñ yÕu phôc vô vËn chuyÓn hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu cña ®Êt n−íc. - TuyÕn Hµ Néi- Qu¸n TriÒu dµi 76km nèi Hµ Néi víi c¸c khu c«ng nghiÖp c¬ khÝ, luyÖn kim quan träng cña ®Êt n−íc. - TuyÕn L−u X¸-KÐp - B·i B»ng dµi 155km nèi Th¸i Nguyªn víi vïng than Qu¶ng Ninh vµ khu du lÞch H¹ Long. c) M¹ng l−íi ®−êng s«ng: §−êng s«ng chñ yÕu tËp trung ë hai hÖ thèng s«ng Hång - Th¸i B×nh vµ h¹ l−u s«ng §ång Nai- Mª K«ng. C¸c s«ng miÒn Trung ng¾n chØ khai th¸c phÇn h¹ l−u vµo môc ®Ých giao th«ng ®èi víi mét sè s«ng t−¬ng ®èi lín trong vïng. ë ViÖt Nam, ngoµi hÖ thèng s«ng tù nhiªn cßn cã nhiÒu kªnh ®µo. S«ng ngßi cña chóng ta nhiÒu nh−ng hiÖn nay chØ cã 11.000 km ®−îc sö dông vµo môc ®Ých giao th«ng, mËt ®é trung b×nh lµ 136km/100km2. - HÖ thèng ®−êng s«ng ë Nam Bé: L−u vùc Nam Bé víi m¹ng l−íi s«ng ngßi kªnh r¹ch ch»ng chÞt, rÊt thuËn lîi cho vËn t¶i b»ng ®−êng s«ng. C¸c s«ng chÝnh lµ s«ng TiÒn, s«ng HËu, s«ng Vµm Cá §«ng, s«ng Soµi R¸p, s«ng §ång Nai. M¹ng l−íi s«ng ngßi nµy kh«ng chØ cã ý nghÜa trong n−íc mµ cßn cã ý nghÜa quèc tÕ víi Lµo vµ C¨mpuchia. C¶ng Sµi Gßn n»m s©u trong ®Êt liÒn 84km, tµu träng t¶i kho¶ng 3 v¹n tÊn cã thÓ ra vµo dÔ dµng. M¹ng l−íi s«ng ngßi tù nhiªn bao gåm c¸c s«ng chÝnh nh− s«ng 100
Vµm Cá §«ng, Vµm cá T©y, s«ng Sµi Gßn, s«ng Xoµi R¸p, s«ng Lßng Tµu… ë §«ng Nam Bé vµ s«ng TiÒn, s«ng HËu víi c¸c chi l−u cña chóng ë T©y Nam Bé lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn giao th«ng ®−êng s«ng. Cïng víi c¸c dßng s«ng tù nhiªn lµ hÖ thèng kªnh r¹ch ®−îc ph©n bè kh¸ ®ång ®Òu theo l·nh thæ ®ã lµ c¸c kªnh VÜnh TÕ, Tri T©n, R¹ch Gi¸, C¸i BÌ, Phông HiÖp. §Çu mèi giao th«ng quan träng nhÊt lµ thµnh phè Hå ChÝ Minh sau ®ã to¶ ®i nhiÒu tuyÕn: Sµi Gßn- Hµ Tiªn dµi 395km, Sµi Gßn - Cµ Mau dµi 365km. - HÖ thèng ®−êng s«ng ë B¾c Bé: Giao th«ng ®−êng s«ng phÇn lín nhê vµo hÖ thèng s«ng Hång vµ s«ng Th¸i B×nh. Hai hÖ thèng s«ng nµy ®−îc nèi víi nhau b»ng s«ng §uèng vµ s«ng Luéc. B¾c Bé h×nh thµnh c¸c tuyÕn vËn t¶i ®−êng s«ng: Hµ Néi - H¶i Phßng theo s«ng Luéc vµ s«ng §uèng; H¶i Phßng- B¾c Giang theo s«ng CÇu, s«ng Th−¬ng; H¶i Phßng- Nam §Þnh theo s«ng Luéc, s«ng ®µo Nam §Þnh; Hµ Néi - Th¸i B×nh; Hµ Néi - ViÖt Tr×; Hµ Néi - Hoµ B×nh. ë Trung Bé: §−êng s«ng bÞ h¹n chÕ nhiÒu bëi s«ng ng¾n vµ dèc. Tuy vËy phÇn h¹ l−u cã thÓ khai th¸c ®Ó ph¸t triÓn ®èi víi mét sè s«ng nh− s«ng M·, s«ng C¶, s«ng Gianh, s«ng NhËt LÖ, s«ng Thu Bån, s«ng Trµ Khóc… d) M¹ng l−íi ®−êng biÓn: Víi 3260 km bê biÓn ch¹y dµi tõ Mòi Ngäc (Qu¶ng Ninh) ®Õn Hµ Tiªn (Kiªn Giang) cïng víi nhiÒu vòng vÞnh kÝn giã vµ nhiÒu ®¶o, quÇn ®¶o ®ã lµ ®iÒu kiÖn thÝch hîp ®Ó ph¸t triÓn ®−êng biÓn. C¶ n−íc cã 73 c¶ng biÓn lín nhá víi n¨ng lùc th«ng qua c¶ng lµ 31 triÖu tÊn/n¨m. PhÇn lín c¸c c¶ng tËp trung ë miÒn Trung vµ §«ng Nam Bé. ë miÒn B¾c cã c¶ng H¶i Phßng, C¸i L©n, Cöa ¤ng… - HÖ thèng c¶ng ë miÒn B¾c: + C¶ng H¶i Phßng n»m trªn bê Nam s«ng CÊm, ®©y lµ c¶ng cöa s«ng c¸ch biÓn 39 km, lµ c¶ng quan träng nhÊt trong xuÊt nhËp khÈu ë c¸c tØnh phÝa B¾c. + C¶ng C¸i L©n n»m trªn vòng Cöa Lôc, s©u vµ kÝn giã, trong t−¬ng lai ®©y lµ c¶ng lín nhÊt miÒn B¾c lµm nhiÖm vô vËn t¶i tæng hîp. - HÖ thèng c¶ng ë miÒn Trung: + C¶ng §µ N½ng n»m trªn cöa s«ng Hµn víi mùc n−íc s©u trªn 5m, phÝa ngoµi vïng §µ N½ng cã c¶ng n−íc s©u 15m c¹nh b¸n ®¶o S¬n Trµ. + C¶ng Cam Ranh lµ c¶ng cã vÞ trÝ hÕt søc quan träng n»m trong vïng biÓn kÝn giã, xung quanh ®Òu cã c¸c nói b¶o vÖ. DiÖn tÝch mÆt n−íc −íc tÝnh 40.000 ha trong 101
®ã 4.800 ha cã ®é s©u trªn 10m. Cam Ranh lµ mét trong nh÷ng c¶ng tù nhiªn tèt nhÊt thÕ giíi. - HÖ thèng c¶ng ë miÒn Nam: + Næi tiÕng lµ c¶ng Sµi Gßn, lµ c¶ng cöa s«ng c¸ch biÓn 84 km. §æ vÒ ®©y cã 3 l¹ch s«ng s©u lµ Lßng Tµu, §«ng Thµnh vµ Soµi R¸p thuéc hÖ thèng s«ng §ång Nai. §©y lµ c¶ng xuÊt nhËp khÈu quan träng cña Nam Bé. e) M¹ng l−íi ®−êng hµng kh«ng: HiÖn nay ViÖt Nam cã kho¶ng 300 ®iÓm gäi lµ s©n bay trong ®ã 80 s©n bay cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng, ®· sö dông 17 s©n bay d©n dông ®ång thêi khai th¸c 24 ®−êng bay quèc tÕ, 27 ®−êng bay trong n−íc víi nh÷ng lo¹i m¸y bay t−¬ng ®èi hiÖn ®¹i. C¸c ®−êng bay trong n−íc ®−îc khai th¸c trªn c¬ së ®Çu mèi lµ Hµ Néi, thµnh phè Hå ChÝ Minh, §µ N½ng. - Tõ Hµ Néi cã c¸c ®−êng bay tíi §µ N½ng (606 km), §iÖn Biªn Phñ (301km), thµnh phè Hå ChÝ Minh (1.138km), HuÕ (549km), Nµ S¶n - S¬n La (145km), Nha Trang (1.039km). - Tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh cã c¸c ®−êng bay tíi Bu«n Mª Thuét (§¾c L¾c) 260km, §µ L¹t 214 km, H¶i Phßng 1111km, HuÕ 630 km, Nha Trang 318km, Phó Quèc 300km… - Tõ §µ N½ng cã c¸c ®−êng bay ®i Bu«n Mª Thuét 260km, §µ L¹t 467km, H¶i Phßng 554km, thµnh phè Hå ChÝ Minh 603km… - C¸c ®−êng bay quèc tÕ: Tõ Hµ Néi ®i B¨ng Cèc 969km, Qu¶ng Ch©u 797 km, ®i Hång K«ng 817km, ®i X¬un 2730km. Tõ thµnh phè Hå ChÝ Minh cã c¸c ®−êng bay ®i B¨ng Cèc 742km, ®i Cao Hïng (§µi Loan) 1961km, ®i Kualal¨mp¬ 1010km, ¤saka 3945km, ®i Xitni 6849km…. - HiÖn nay ViÖt Nam cã 3 s©n bay quèc tÕ: s©n bay T©n S¬n NhÊt lµ s©n bay lín nhÊt c¶ n−íc víi c¬ së h¹ tÇng t−¬ng ®èi hiÖn ®¹i, dÔ dµng ®æi míi vµ héi nhËp víi quèc tÕ. §ã lµ s©n bay ra ®êi sím nhÊt ë ViÖt Nam nãi riªng vµ §«ng Nam ¸ nãi chung (®Çu thÕ kû 20). §©y lµ cöa ngâ giao l−u cña vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa Nam vµ cho c¶ T©y Nguyªn, §ång b»ng s«ng Cöu Long vµ miÒn Nam Trung Bé. S©n bay Néi Bµi (khëi c«ng ngµy 1/5/1960), lµ cÇu nèi cña vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa B¾c víi c¸c vïng trong n−íc vµ quèc tÕ. S©n bay §µ N½ng lµ s©n bay lín nhÊt miÒn Trung, víi c¸c tØnh miÒn Trung ®©y lµ cöa ngâ quan träng nhÊt ®Ó tiÕp cËn nhanh víi thÕ giíi bªn ngoµi. 102