Cơ sở khoa học cho việc xác định cao trình đê trong kiểm soát lũ của hệ thống sông Hồng - NCS.ThS. Lâm Hùng Sơn

CƠ SỞ KHOA HỌC CHO VIỆC XÁC ĐỊNH CAO TRÌNH ĐÊ<br /> TRONG KIỂM SOÁT LŨ CỦA HỆ THỐNG SÔNG HỒNG<br /> NCS. ThS. LÂM HÙNG SƠN<br /> Viện Quy hoạch Thuỷ lợi<br /> TÓM TẮT: Thực trạng hệ thống đê điều vẫn còn rất nhiều vấn đề bất cập. Mặc dù luôn<br /> được tu bổ nâng cấp nhưng an toàn của hệ thống đê luôn đòi hỏi sự đầu tư toàn diện<br /> không những đủ về mặt kinh phí, tránh lãng phí mà còn phải mang tính khoa học cao. Vì<br /> hệ thống đê sẽ ngày càng phải đảm bảo yêu cầu bảo vệ an toàn cho hạ du. Bài viết nhằm<br /> giới thiệu một số cơ sở khoa học mang tính định hướng chiến lược trong phòng chống lũ<br /> để từ đó xác định cao trình hệ thống đê cho hợp lý.<br /> I. Tổng quan về hiện trạng và những vấn đề có liên quan đến an toàn của hệ<br /> thống đê<br /> Hệ thống đê sông Hồng - Thái Bình được hình thành từ lâu đời, là một hệ thống đập đất<br /> được bồi trúc dần theo thời gian bằng công sức đóng góp của nhân dân. Hiện nay có tổng<br /> chiều dài vào khoảng 2.700 km. Hàng năm được đầu tư kinh phí bồi trúc nâng cấp, nhưng<br /> sự khắc nghiệt của thời tiết tạo ra sự dữ dội về lũ lụt đã quét đi bao công sức của con<br /> người. Mỗi mùa lũ qua đi để lại hệ thống đê điều phơi bày ra rất nhiều sự cố, phải huy<br /> động sửa chữa khẩn cấp tốn kém và vấn đề an toàn vẫn là mối lo ngại lớn. Do diễn biến về<br /> lòng dẫn và dòng chảy rất phức tạp cộng với việc tu bổ nâng cấp mới chỉ có đủ khả năng<br /> tập trung vào một số các điểm xung yếu thường hay xảy ra sự cố vào mùa lũ cho nên vẫn<br /> luôn tiềm ẩn những mối nguy cơ xảy ra sự cố ở những vị trí xung yếu của hệ thống đê. Sự<br /> thay đổi chế độ dòng chảy một cách phức tạp do tự nhiên cũng như do tác động của con<br /> người cộng với sự xuống cấp của quá nhiều các công trình dưới đê cho nên hệ thống đê<br /> vẫn chưa đảm bảo an toàn.<br /> Chế độ dòng chảy về mùa lũ có những diễn biến phức tạp hơn, lũ tập trung về hạ lưu<br /> nhanh hơn. Theo thực tế quan trắc (với cùng cấp lưu lượng) thì mực nước của cả 2 hệ<br /> thống sông Hồng và sông Thái Bình đều tăng lên, trong khi các hành lang thoát lũ ngày<br /> càng bị bồi lấp nhiều. Mực nước các sông ở Đồng bằng sông Hồng và vùng hạ lưu sông<br /> Thái Bình những năm gần đây có chiều hướng duy trì ở cấp báo động số 2, 3 nhiều lần hơn<br /> so với trước. Số mạch đùn, mạch sủi tăng lên, nhiều nơi xuất hiện vết nứt, sụt lở. Đặc biệt<br /> xuất hiện nhiều vết nứt chạy dọc trên thân đê.<br /> Hệ thống đê có chiều cao phổ biến từ 6 – 8 m; cũng có những đoạn cao tới 11 m, tương đối<br /> cao so với hệ thống đê trên thế giới. Trong khi chiều cao là khá lớn sẽ đòi hỏi mặt cắt<br /> ngang và nền móng phải ổn định thì ngược lại, có nhiều nơi mặt cắt ngang chưa đảm bảo<br /> mặt cắt thiết kế, thân đê tồn tại nhiều ẩn hoạ, nền móng đê thì yếu, hai bên chân đê còn<br /> nhiều thùng đấu chưa được lấp cũng gây mất an toàn cho đê.<br /> Với thực trạng như vậy, trong trường hợp xảy ra lũ có tổ hợp lũ lớn hơn lũ thiết kế, hệ<br /> thống đê sẽ phải chịu đựng áp lực lớn hơn: (i) thời gian đê ngâm nước dài hơn; (ii) cao độ<br /> đê tại một số đoạn, đặc biệt có nhiều vị trí cục bộ sẽ không đảm bảo khả năng chống tràn<br /> dễ dẫn đến sạt lở làm mất an toàn dẫn đến nguy cơ vỡ đê nhiều hơn; (iii) còn nhiều đoạn đê<br /> chưa đảm bảo mặt cắt hình học, trường hợp gặp lũ quá cao dễ xảy ra mất ổn định; (iv)<br /> nhiều đoạn thân đê yếu, chất lượng đất đắp đê kém, những đoạn thường hay có nhiều tổ<br /> mối và nhiều đoạn đê có nền đê yếu khi gặp lũ quá cao càng xuất hiện nhiều vị trí thẩm lậu<br /> mạch đùn sủi nguy hiểm; (v) hiện có khoảng 300 cống dưới đê được xây dựng từ lâu có chỉ<br /> tiêu thiết kế thấp, trong đó có gần 200 cống đang được đề nghị tu bổ nâng cấp, nối dài hoặc<br /> hoành triệt.<br /> Qua đánh giá và nhận định về thực trạng hệ thống đê, đa số các ý kiến đều cho rằng không<br /> thể tiếp tục nâng chiều cao đê lên nữa. Trong khi cần phải có thời gian dài để cho các hồ<br /> chứa thượng nguồn sông Hồng ra đời và đi vào hoạt động chống lũ cho hạ du thì rõ rõ ràng<br /> việc tu bổ nâng cấp và gia cố cho đê vẫn là giải pháp hàng đầu. Cho dù sau này khi đã có<br /> thêm các hồ chứa cắt lũ cho hạ du, hạ được mực nước cao nhưng lại duy trì mực nước thấp<br /> trong khoảng thời gian lâu hơn cũng sẽ gây mất an toàn cho đê. Do vậy, vấn đề đặt ra là<br /> cần phải xây dựng cơ sở khoa học cho việc xác định cao trình đê của hệ thống sông Hồng<br /> để từ đó làm căn cứ cho việc định hướng chiến lược lâu dài, đầu tư thích đáng và phù hợp<br /> cho công tác nâng cao mức đảm bảo an toàn chống lũ vùng đồng bằng sông Hồng – Thái<br /> Bình trong từng giai đoạn khác nhau.<br /> II. Những tác động đến sự phối hợp của hệ thống đê với các công trình<br /> phòng chống lũ khác<br /> Hệ thống công trình phòng chống lũ cho đồng bằng sông Hồng bao gồm các thành phần<br /> cấu thành như sau:<br /> 1. Các hồ chứa phía thượng du sông Hồng: Hiện tại có 2 hồ chứa là Hoà Bình trên sông<br /> Đà và Thác Bà trên sông Chảy. Trong tương lai còn có thêm hồ Sơn La trên sông Đà,<br /> hồ Đại Thị trên sông Gâm và Bắc Mục trên sông Lô. Gần đây nhất Chính phủ đã có<br /> công văn số 1252 CP-CN ngày 10/10/2002 về việc thông qua qui hoạch bậc thang sông<br /> Đà gồm có 3 bậc: Hoà Bình có mực nước dâng bình thường (MNDBT) 115 m (đã hoàn<br /> thành năm 1994); Sơn La thấp quy mô công trình có MNDBT 215 m, tổ hợp Bản Chát<br /> - Huổi Quảng trên sông nhánh Nậm Mu quy mô công trình có MNDBT 370 m; Lai<br /> Châu (thuộc đoạn tuyến Nậm Nhùn) quy mô công trình có MNDBT 295 m.<br /> 2. Hệ thống công trình phân lũ sông Đáy: Bao gồm các hạng mục chính như sau:<br /> - Cửa nhận nước: Tràn Hát Môn và cống Vân Cốc.<br /> - Lòng hồ Vân Cốc (Đoạn giữa đê sông Hồng và Đập Đáy).<br /> - Công trình phân lũ Đập Đáy.<br /> - Các vùng phân chậm lũ của hai huyện Chương Mỹ-Mỹ Đức (Bao gồm 57 xã).<br /> - Hệ thống đê điều và lòng bãi sông Đáy để thoát lũ.<br /> 3. Các vùng phân chậm lũ thuộc hệ thống sông Hồng - Thái Bình: Khu Tam Nông, Vùng<br /> Thanh Thuỷ, Vùng Bất Bạt, Vùng Lâm Thao, Khu Quảng Oai, Vùng bối Vĩnh Tường,<br /> Vùng Ba Tổng, Vùng Chí Linh.<br /> 4. Hệ thống đê điều: Bao gồm 45 tuyến đê sông do Trung ương và Địa phương quản lý.<br /> Các công trình nói trên có sự liên quan và hoạt động tuần tự phụ thuộc theo tình huống lũ<br /> xảy ra. Chúng đều có chung nhiệm vụ chống lũ cho đồng bằng sông Hồng, tuy nhiên tầm<br /> quan trọng số một được đặt lên cho các hồ chứa lớn ở thượng lưu. Khả năng chống lũ có<br /> hiệu quả của hệ thống công trình này còn phụ thuộc rất nhiều vào các yếu tố sau: (i) sự<br /> điều hành hoạt động của chúng, (ii) các yếu tố tác động từ phía thượng lưu như rừng và<br /> thảm phủ có thường xuyên được duy trì hay không, (iii) khả năng thoát lũ của lòng dẫn có<br /> bị cản trở và suy giảm không...<br /> II-1. Tác động của tự nhiên<br /> Qua theo dõi cho thấy những năm gần đây thiên tai trong khu vực đang có xu thế tăng lên<br /> về tính bất thường, qui mô và mức độ ảnh hưởng. Thời tiết khắc nghiệt hơn và có diễn biến<br /> rất phức tạp. Theo các nhà khí tượng thuỷ văn của Việt Nam trong thời gian tới, những vấn<br /> đề về biến đổi khí hậu, đặc biệt là hiện tượng La Nina đang phát triển có thể gây ra những<br /> biến đổi khác thường về thời tiết và thuỷ văn trên thế giới. Những biến động này có thể gây<br /> ra những hiện tượng thời tiết và thuỷ văn nguy hiểm ở Việt Nam. Những năm qua, xu thế<br /> này đã rõ ở miền Trung và miền Nam nước ta. Cần cảnh giác đề phòng và nâng cao khả<br /> năng chống lũ đối với các cơn lũ lớn có thể xảy ra ở miền Bắc. Lũ lịch sử năm 1971 có lưu<br /> lượng tại Sơn Tây là 37.800 m3/s nhưng theo dự báo lũ cực hạn có thể lên tới 57.000 m3/s<br /> cũng tại Sơn Tây. Trong khi khả năng điều tiết lũ của những hồ chứa hiện có là có hạn, các<br /> hồ chứa dự kiến còn đang trong giai đoạn nghiên cứu và bắt đầu xây dựng, thời gian từ khi<br /> xây dựng cho đến khi đi vào vận hành phải kéo dài từ 5-10 năm, như vậy những tác động<br /> bất thường gây ra lũ lớn sẽ tác động trực tiếp lên hệ thống đê và phụ thuộc vào khả năng<br /> dự báo và điều hành các hồ chứa Hoà Bình và Thác Bà cắt lũ sao cho hợp lý.<br /> II-2. Tác động của con người<br /> Bề mặt lưu vực, lòng sông đã biến đổi khá lớn do tác động mạnh mẽ của con người như:<br /> Phá rừng, can thiệp vào lòng dẫn bằng việc xây dựng các công trình, làm cản trở dòng chảy<br /> ở nhiều nơi và khai thác cát bừa bãi ở nhiều chỗ... làm cho chế độ thủy văn trên các con<br /> sông không còn trạng thái tự nhiên gây xói lở nơi này, bồi lắng nơi khác, đổi dòng. Theo<br /> đánh giá của dự án trong chương trình phòng chống lũ đồng bằng sông Hồng – Thái Bình<br /> về hiện trạng, xu thế diễn biến và khả năng thoát lũ cho thấy lòng bãi sông của đoạn sông<br /> Hồng từ Việt Trì đến Hà Nội đều bị nâng cao làm cho quan hệ H ~ Q tại Sơn Tây thay đổi<br /> theo hướng giảm lưu lượng khi cùng cấp mực nước. Đường quan hệ mực nước giữa các<br /> trạm thay đổi theo hướng trạm trên tăng lên nhiều hơn trạm dưới. Mạng lưới sông Hồng –<br /> Thái Bình vốn đã có chế độ dòng chảy rất phức tạp nay lại có những diễn biến phức tạp<br /> hơn bởi những tác động trên dẫn đến khả năng xuất hiện đỉnh lũ đồng thời tại các nhập lưu<br /> cao hơn và tỷ lệ phân lưu lượng vào các nhánh biến đổi khó lường. Do đó rất khó định<br /> hướng cho việc xác định mực nước lũ thiết kế cho từng tuyến đê. Sự phân bố lại lưu lượng<br /> đối với các nhánh trong hệ thông sông có những thay đổi đáng kể, có thể thấy qua các<br /> nghiên cứu đánh giá gần đây của Viện Qui hoạch Thuỷ lợi và Viện Khoa học Thuỷ lợi.<br /> Lượng nước của sông Hồng chuyển sang sông Thái Bình qua sông Đuống ngày một tăng.<br /> Thời kỳ 1956-1989 bình quân mùa lũ là 24,5% và mùa kiệt là 19,9% lượng nước qua Sơn<br /> Tây, đến thời kỳ 1990-1994 đã tăng lên 27% vào mùa lũ và 24,6% vào mùa kiệt (nếu tính<br /> trung bình nhiều năm thì trước khi hồ Hoà Bình tích nước là 24% và sau khi tích nước tăng<br /> lên 27%).<br /> Các cửa sông bị bồi lắng ngày càng nhiều do tác động của cả tự nhiên và con người mà<br /> không có khả năng nạo vét làm cho lũ đã cao lại càng dềnh cao thêm. Đặc biệt ở vùng hạ<br /> lưu sông Thái Bình, lòng dẫn thay đổi đáng kể làm cho mực nước ở Phả Lại tăng lên so với<br /> trước, vì vậy hầu như năm nào cũng có lũ trên báo động 3 và kéo dài nhiều ngày. Việc suy<br /> giảm khả năng thoát lũ của một số cửa sông ngoài nguyên nhân lòng sông bị bồi lấp còn do<br /> tình trạng quai đê bối làm co hẹp mặt cắt ngang, đê bối được quai đắp nhiều cấp, nhiều<br /> tuyến. Ví dụ: Đoạn ngã ba sông Hoá – Thái Bình; đoạn Phà Quí Cao đến ngã ba Thái Bình<br /> – sông Mới; đoạn sông Văn Úc từ Xuân Dương đến cửa biển… Theo đánh giá của đề tài<br /> nghiên cứu thoát lũ và biện pháp ổn định tăng thoát lũ bảo vệ đề điều do Viện Khoa học<br /> Thuỷ lợi tiến hành, sự suy giảm lòng dẫn chủ yếu xảy ra trên bãi sông.<br /> Việc ngăn sông mở luồng theo hướng tự phát hoặc tiến hành khi nghiên cứu chưa được kỹ<br /> lưỡng do nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong thời gian qua cũng đã gây ảnh hưởng<br /> không nhỏ đến khả năng thoát lũ làm cho mực nước dâng cao và biến động.<br /> II-3. Những vấn đề tồn tại của vùng phân lũ sông Đáy<br /> a. Phía cửa vào sông Đáy<br />  Theo thiết kế thì khả năng phân tối đa của cống Vân Cốc là 2.300 m3/s, tràn Hát Môn<br /> là 2.700 m/s. Hiện nay hai cửa nhận nước khó có thể truyền tải được đủ lưu lượng thiết<br /> kế vì :<br /> - Phía thượng lưu và hạ lưu cống Vân Cốc bị bồi cao hơn cả cao trình tràn Đáy. Biện<br /> pháp xử lý chỉ là tạm thời vì hàng năm khi có lũ lớn tràn bãi thì lượng phù sa sông<br /> Hồng lại tiếp tục bồi đắp như cũ.<br /> - Đoạn tràn Hát Môn với chiều dài 8.670 m đã có nhiều biến đổi, cửa tràn mặt không<br /> còn thuận và bị cản trở bởi nhà cửa kiên cố và bán kiên cố xây dựng hai bên bờ đê<br /> sông Hồng.<br /> b. Lòng hồ Vân Cốc<br /> Dung tích chứa thiết kế đến cao trình 14,0 m là 196 triệu m3. Từ năm 1975 đến nay việc<br /> cải tạo lòng hồ không được bao nhiêu. Ngược lại sự phát triển dân sinh kinh tế vùng<br /> lòng hồ có ảnh hưởng xấu đến khả năng chứa và tải lũ.<br /> Theo kết quả khảo sát bình đồ tỷ lệ 1/5.000 vùng lòng hồ Vân Cốc tháng 9/1999. Dung<br /> tích đến cao trình 14,0 m chỉ còn là 159 triệu m3, như vậy đã suy giảm khoảng 40 triệu<br /> m3.<br /> c. Đập Đáy<br /> Hiện tại đủ khả năng tháo 6 cửa cùng một lúc (cửa số 1 phía bờ tả Đáy do bị xói sâu nên<br /> đã hoành triệt, hiện nay chỉ còn 6 cửa từ cửa số 2- 7). Khả năng thoát lũ qua Đập Đáy<br /> còn phụ thuộc mực nước giữa thượng lưu và hạ lưu đập. Theo đánh giá thì khả năng<br /> thoát tối đa chỉ vào khoảng từ 2.500 – 3.500 m3/s.<br /> d. Lòng dẫn và bãi tràn sông Đáy<br /> Thực tại đã có một số công trình giao thông xây dựng làm co hẹp lòng, bãi tràn như Cầu<br /> Mai Lĩnh, đường cao tốc Hoà Lạc. Đây sẽ là một vấn đề lớn, cản trở cho việc thoát lũ<br /> sông Đáy, làm dâng mực nước sông đe dọa toàn tuyến đê tả và hữu Đáy.<br /> e. Khu chứa lũ Chương Mỹ - Mỹ Đức<br /> Các đường tràn giữa các ô chứa lũ thuộc hai huyện Chương Mỹ - Mỹ Đức hiện nay đã<br /> thay đổi nhiều. Qua khảo sát thực địa, nhiều tuyến tràn không còn hình dáng như thiết<br /> kế ban đầu. Nhà cửa và cây cối xâm phạm sát đường tràn, dẫn đến khả năng truyền tải<br /> lũ ngày một suy giảm, dung tích chứa lũ của 13 tiểu vùng chưa chắc đủ đảm bảo theo<br /> yêu cầu thiết kế ban đầu.<br /> III. Mực nước thiết kế đê sông<br /> Do địa hình lòng dẫn đã có nhiều biến đổi, mực nước lũ có thiên hướng tăng cao... cho nên<br /> qui định mực nước trên các triền sông theo Thông tri số 1185 TTR/ĐĐ ban hành ngày<br /> 07/7/1977 của Bộ trưởng Bộ Thuỷ lợi (cũ) cần phải được xem xét lại cho phù hợp với điều<br /> kiện lòng dẫn hiện nay, và từ đó làm căn cứ cho việc xác định cao trình đê. Hiện nay Bộ<br /> Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đang trình Chính phủ phê duyệt Qui hoạch phòng<br /> chống lũ đồng bằng sông Hồng, trong đó có đề nghị tiêu chuẩn chống lũ cho vùng hạ du<br /> cho giai đoạn ngắn hạn khi chưa có hồ chứa Sơn La và Đại Thị là chống lũ như lũ tháng<br /> 8/1971, có lưu lượng lớn nhất tại Sơn Tây là 37.800 m3/s. Đối với hệ thống đê sông Hồng<br /> phải chống lũ với lũ có mức nước lũ thiết kế 13,6 m tại Hà Nội (tương đương cao độ 13,40 m<br /> theo cao độ Quốc gia). Đối với đê cấp I, II, III lấy mực nước lũ thiết kế tương ứng với 13,30 m<br /> ở Hà Nội. Đối với hệ thống đê sông Thái Bình lấy mức nước lũ thiết kế 7,4 m tại vị trí Phả Lại<br /> (tương ứng với mức 13,30 m ở Hà Nội). Nếu được phê duyệt thì đây sẽ là cơ sở định hướng<br /> chiến lược cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống công trình chống lũ, làm cơ sở cho việc<br /> lập qui hoạch chi tiết cho từng tuyến đê. Do mực nước trên các triền sông đã có nhiều thay đổi,<br /> việc lấy mực nước thiết kế đê theo thông tri số 1185 TTR/ĐĐ đến nay không còn phù hợp, do<br /> vậy Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã ban hành quyết định số 59/2002/QĐ-BNN<br /> ngày 3 tháng 7 năm 2002 về việc quy định mực nước thiết kế cho các tuyến đê thuộc hệ<br /> thống sông Hồng, Thái Bình. Đồng thời Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cũng đã<br /> ban hành tiêu chuẩn nghành: 14 TCN 122-2002 Tiêu chuẩn phòng, chống lũ đồng bằng<br /> sông Hồng (ban hành kèm theo quyết định số 60 / 2002 / QĐ-BNN ngày 5 tháng 7 năm 2002).<br /> Tiêu chuẩn này quy định về tần suất phòng, chống lũ cho vùng đồng bằng sông Hồng và mực<br /> nước đảm bảo chống lũ cho đê từ cấp III trở lên của hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình.<br /> Để sơ bộ đánh giá được mức độ nguy hiểm của lũ lớn có thể xảy ra mà đê phải chịu, dự án<br /> trong chương trình phòng chống lũ đã tính toán hai khả năng xuất hiện lũ như sau:<br /> - Tổ hợp lũ tháng 8/1971 gặp triều cường và bão cấp 9-11.<br /> - Tổ hợp lũ tần suất 250 năm gặp triều cường và bão cấp 9-11.<br /> Quá trình đối chiếu cao độ mặt đê với cao độ mực nước mới thấy rằng, các tuyến đê trên<br /> hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình còn thiếu cao độ so với yêu cầu thiết kế mới, có thể<br /> tóm tắt thành 3 loại sau:<br /> - Cao trình mặt đê cao hơn mực nước mới nhưng còn thiếu độ cao gia thăng.<br /> - Cao trình mặt đê xấp xỉ mực nước thiết kế mới.<br /> - Cao độ mặt đê thấp hơn mực nước thiết kế mới.<br /> Kết quả tính toán cho ta thấy, khi mực nước tăng lên không những hàng loạt các đoạn đê bị<br /> thiếu cao trình cần phải tôn cao, áp trúc chống tràn mà còn có khả năng xuất hiện nhiều vị<br /> trí đê, kè, cống không đảm bảo độ ổn định về thấm, trượt ngay cả khi đã được xử lý ổn<br /> định khi đê làm việc với đường mực nước cũ.<br /> Đó mới chỉ là những kết luận thông qua những số liệu có thể theo dõi được, trong thực tế<br /> còn có thể có những vấn đề chưa thể lường hết được do chưa có đủ điều kiện nghiên cứu,<br /> theo dõi kỹ lưỡng. Do vậy tình hình đặt ra là phải có những qui hoạch chi tiết cho từng<br /> tuyến đê để lấy đó làm căn cứ cho những hoạch định chi tiết tiếp theo.<br /> IV. Đề xuất cơ sở khoa học<br /> Rõ ràng khi xem xét cơ sở khoa học cho việc xác định cao trình hợp lý của hệ thống đê,<br /> hay việc sử dụng các công trình phân chậm lũ cũng đều phải xét đến mối quan hệ ràng<br /> buộc của chúng trong kịch bản phát triển của lưu vực trên mọi khía cạnh (xem sơ đồ 1 dưới<br /> đây):<br />  Điều kiện tự nhiên.<br />  Điều kiện kỹ thuật, công nghệ, trình độ quản lý.<br />  Điều kiện phát triển dân sinh – kinh tế – xã hội.<br /> Qua việc xem xét, phân tích mối quan hệ ràng buộc nói trên, có thể nhìn nhận một cách<br /> tổng quát nhất cở sở khoa học cho chiến lược phòng chống lũ của đồng bằng sông Hồng –<br /> Thái Bình nói chung (xem sơ đồ 2) đó là sự nhìn nhận, đánh giá và những tác động kịp thời<br /> đúng đắn vào từng giai đoạn của chu trình phát triển dân sinh - kinh tế - xã hội của vùng<br /> đồng bằng đặt trong kịch bản phát triển lưu vực sông. Khả năng bảo vệ của hệ thống đê sẽ<br /> phải đáp ứng được yêu cầu của chu trình phát triển này trên cơ sở có xét đến mối quan hệ<br /> ràng buộc tự nhiên – xã hội; thực trạng và khả năng nâng cấp (qua đánh giá và tính toán sơ<br /> bộ như đã nêu ở trên). Qua đây cho thấy rằng cần phải có quy hoạch chi tiết và những tính<br /> toán kỹ thuật chi tiết hơn. Các phân tích, đánh giá nêu trên cũng cho thấy rằng giới hạn về<br /> chiều cao chung của hệ thống đê đã ở giới hạn cuối cùng không thể nâng cao hơn được<br /> nữa. Nói như vậy không phải là không cần đầu tư lớn hơn cho việc tu bổ nâng cấp cho hệ<br /> thống đê mà đòi hỏi sẽ phải nâng tầm đầu tư hơn nữa thông qua các việc như: Tiếp tục tu<br /> bổ nâng cấp thường xuyên cho đủ cao trình và mặt cắt thiết kế (độ cao gia thăng và mái<br /> dốc tập trung ở các vị trị xung yếu cục bộ và một số đoạn của các tuyến đê vùng cửa sông);<br /> tăng cường việc cứng hoá mặt đê kết hợp với giao thông và làm đẹp cảnh quan; xử lý<br /> những vị trí xung yếu trong thân và nền đê. Có như vậy hệ thống đê mới có thể hoạt động<br /> an toàn với mực nước cao khi chưa xây dựng xong các hồ chứa lớn ở thượng nguồn như<br /> hiện nay và sau này phải chịu đựng mực nước tuy không cao nhưng thờ gian ngâm nước<br /> lâu hơn khi các hồ chứa đó đi vào vận hành.<br /> <br /> <br /> Hình thế Gìn giữ, tái tạo, phát triển rừng phòng hộ<br /> thời tiết<br /> <br /> Các vấn đề thực trạng của hệ thống đê<br /> <br /> Công<br /> tác Các vấn đề về lòng dẫn và khả năng thoát lũ vùng<br /> quản lý, cửa sông<br /> điều<br /> hành<br /> Hệ Hoạt động của các công trình PCL hiện có<br /> thống<br /> <br /> <br /> Kế hoạch XD các công trình PCL mới<br /> Kiến tạo tự nhiên bề<br /> mặt lưu vực<br /> Xem xét việc loại bỏ 1 số vùng phân chậm lũ khi có<br /> thêm CT PCL. Điều kiện làm việc mới của HT đê.<br /> XEM XÉT ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN DS – KT – XH<br /> TRÊN TOÀN LƯU VỰC<br /> <br /> <br /> <br /> Sơ đồ 1. Mối quan hệ ràng buộc khi xem xét cơ sở khoa học cho việc xác định hợp lý<br /> cao trình hệ thống đê và việc sử dụng các công trình phân chậm lũ<br />  1. Tầm nhìn, Chiến lược 2. Xác định TC chống lũ<br /> phát triển Kinh tế - Xã cho vùng ĐB căn cứ vào:<br /> hội vùng đồng bằng châu Thực trạng của các CT<br /> thổ và lưu vực sông. hiện có; định hướng CL<br /> PT KT-XH; khả năng<br /> 4. Kiểm định, điều chỉnh XD thêm các CT mới.<br /> cho phù hợp với thực tế.<br /> 5. Nâng cao mức đảm<br /> bảo; bỏ một số vùng<br /> chậm lũ…<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 3. Xác định qui mô các<br /> công trình dự kiến cho<br /> phù hợp. Sớm xây dựng<br /> và đưa vào hoạt động.<br /> 6. Tập trung vào công<br /> tác điều hành, vận hành,<br /> duy tu...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sơ đồ 2. Tổng quan về cơ sở khoa học cho chiến lược phòng chống lũ<br /> đồng bằng sông Hồng – Thái Bình<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1. Trịnh Quang Hoà, Trường Đại học Thuỷ lợi. “Nghiên cứu xây dựng công nghệ<br /> nhận dạng lũ thượng lưu sông Hồng phục vụ điều hành hồ Hoà Bình chống lũ<br /> hạ du”. Đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước, tháng 7 năm 1997.<br /> 2. Viện Quy hoạch Thuỷ lợi; Cục Phòng chống Lụt bão và Quản lý Đê điều.<br /> “Đánh giá chất lượng và yêu cầu tu bổ nâng cấp hệ thống đê chính hạ lưu sông<br /> Hồng và sông Thái Bình", 12/1998.<br /> 3. Vũ Hồng Châu, Lâm Hùng Sơn. “Đánh giá khả năng tải lũ của hệ thống phân lũ<br /> sông Đáy, sử dụng hợp lý hệ thống phân lũ để hạ thấp mực nước sông Hồng với<br /> lũ có tần suất đặc biệt lớn”. Chuyên đề nhánh thuộc đề tài nghiên cứu khoa học<br /> cấp Nhà Nước “Nghiên cứu thoát lũ và biện pháp ổn định tăng khả năng thoát<br /> lũ bảo vệ đê điều đồng bằng Bắc Bộ”, tháng 2 năm 2001.<br /> 4. Viện Quy hoạch Thuỷ lợi. “Phân tích các tác nhân gây ra lũ lụt ở đồng bằng<br /> sông Hồng; xác định quy luật hình thành lũ lớn; đánh giá sự gia tăng lũ do yếu<br /> tố con người”. Chuyên đề nhánh thuộc đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà<br /> Nước KC.08-13 “Nghiên cứu thoát lũ và biện pháp ổn định tăng khả năng thoát<br /> lũ bảo vệ đê điều đồng bằng Bắc Bộ”, tháng 2 năm 2001.<br /> 5. Vũ Hồng Châu, Lâm Hùng Sơn. “Cơ sở khoa học cho việc điều hành các giải<br /> pháp kiểm soát lũ lụt”. Chuyên đề nhánh thuộc đề tài nghiên cứu khoa học cấp<br /> Nhà Nước KC.08-13, năm 2002.<br /> 6. Viện Quy hoạch Thuỷ lợi; Cục Phòng chống Lụt bão và Quản lý Đê điều.<br /> “Đánh giá thực trạng đê điều hệ thống sông Hồng, sông Thái Bình. Xác định<br /> trọng điểm xung yếu và các giải pháp xử lý đối phó với các cơn lũ lớn xảy ra”.<br /> Thuộc “Chương trình phòng chống lũ đồng bằng sông Hồng - Thái Bình”, năm<br /> 2002.<br />