Cơ thể vận động - Diễn biến sinh lý, sinh hóa và hóa học: Phần 1

Chia sẻ: Minh Vũ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:53

Thêm vào BST

Báo xấu

125
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Phần 1 Tài liệu Diễn biến sinh lý, sinh hóa và hóa học khi cơ thể vận động cung cấp cho người học các nội dung: Sinh lý và sự chuẩn hóa cơ thể khi vận động; chuyển hóa protid; chuyển hóa glucid, chuyển hóa lipid; quá trình liên quan giữa những chuyển hóa các glucid, protid và lipid,... Mời các bạn cùng tham khảo nội dung chi tiết.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Cơ thể vận động - Diễn biến sinh lý, sinh hóa và hóa học: Phần 1

bs. ng uy£n hac thuy d i I n b ien s in h l y , SINH HOAVAHOA HOC ■ KHI CO THE VAN BONG■ ■ JYEN .ieu NHA XUAT BAN Y HOC
BS. NGUYEN HAC THUY DIEN BIEN SINH LY, SINH HOA VA HOA HOC ■ KHI Cff THE VAN ■ DONG ■ nhA xuat ban y hoc HA NOI - 2001
L O I N O I D AU Trong qua trinh dat nuoc tien len cong nghiep hoa, hien dai hoa, viec nang cao sure khoe va doi song van hoa cho moi’ nguoi da tro thanh mot yeu cau cap bach mang tinh xa hoi. De dap ung yeu cau do, tac gia bien soan quyen sach nay mong muon gop mot phan nho de ph vu sir hieu biet them ve qua trinh dien bien sinh ly, sinh hoa, bien hoa, cac yeu to ufc che - hung phan than kinh, xuyen suot c a the con nguoi song va trudng thanh cho tat ca cac anh chi dang cong tac lao dong tri oc, lao dong chan tay... Dac biet phuc vu trong va ngoai benh vien cho cac thaythuoccac huan luyen vien, cac sinh vien a cac trtfcmg dai hoc, trung hoc, nhting khan gia yeu the thao, va cac van dong vien. Dai song con nguofi tu luc lot long cho den khi trut hoi thd cuoi cung, no duoc trai qua cac thoi ky : sinh, lao, benh, tii. Sir dien bien phat trien ca the no cung trai qua nhieu khau nhu : qui luat thay cu doi moi, di hoa va dong hoa... Tat ca con ngiroi tren hanh tinh nay muon song can phai giai phong nang lirong can thiet cho ca the, nang ltftfng nay co diroc la nhof sir phan giai vat chat til cac chat ben ngoai dira vao ccf the va chat song trong co the luon luon tan vd chuyen hoa ra khoi co the. Qua trinh nay duoc goi la di hoa. 3
Va con nguc/i can thu nhan nhung vat chat huru co va vo co (tu thit, ca, rau, trung, qua, siia...) roi bien no thanh ( dinh duong) chat song, thanh phan cau tao cua te bao de cho con nguoi ton tai va phat trien, qua trinh nay goi la dong hoa. Muon hieu biet day du ve qua trinh song chung ta can nghien cuu, nam bat su bien hoa hoa hoc va qua trinh dien bien sinh ly phat sinh trong co the khi lao dong, van dong, khi nghi ngoi va om dau. Cung nhu muon biet dirgfc qua trinh song phai nghien cuu anh huomg cu the cua qua trinh qua lai cua ctf the va moi trtfdng quanh ta. Cu the la phai nhin nhan de khai niem co the gay ducrc an tuong qua trinh cua nao bo lam viec, hung phan. urc che va su dieu khien cua he than kinh trung uong trong qua trinh lao dong, van dong va nghi ngoi. Nam duoc chuc nang cua tim, bo may tuan hoan lam viec co bop, van hanh mau di khap co the cung nhu nam duoc chuc nang cua phoi, bo may ho hap thuc hien nhiem vu ho hap trao doi oxy, thai carbonic trong qua trinh lao dong, van dong, luyen tap, thi dau cung nhu liic nghi ngoi va om dau nhu the nao ? D ong thoi, nam b k t duoc qua trinh hap thu protid, glucid, lipid vao co the va bien hoa chung, cung nhu tong hop cac chat ay qua qua trinh chuyen hoa khi lao dong, van dong, luyen tap thi dau nhu the nao de chung ta biet duoc cai gi tranh, cai gi can va tim cac phuorng phap bao 4
ve, de ra cac cach ring xur, thuc hien an uong , boi duang, nghi ngoi, lao dong cho thich hap. Dac biet, vai cac thay co giao, cac sinh vien, hoc sinh d cac trudng, cac bac si o’ benh vien can n&m bat, cu the hoa de long vao cac chuang trinh giang day va dieu tri benh nhan. Bien soan quyen sach nay co tham khoa cac tai lieu cua Lam Thu Mo (Trung Quo'c), GS. LuP.Frolop, GS. Sockin, GS. I-A-Koplep, GS. A.H.Kreptonhhicop va G Pharephen (Lien Xo), GS. Runhehedoman (Thuy Dien)... Hy vong co the gop dutfc mot phan nho, giup cac anh chi, cac ban tim hieu them cac dac diem ca ban ve churc nang hoat dong, cua nao bo, tim, phoi, su chuyen hoa cua cac chat protid, glucid, lipid... Neu ngiing chuyen hoa la ngving sir song, roi loan chuyen hoa la ro'i loan chiic nang ca the ve qua trinh sinh ly, sir bien hoa hoa hoc trong bap thit khi lao dong, hoat dong va yen nghi cung nhir qua trinh sinh ly lam cho sir bien hoa hoa hoc trd thanh ca nang hoat dong cua ca the trong hoat dong lao dong, luyen tap va thi dau. Sir chuyen hoa khac trong qua trinh nghi ngoi va lao dong van dong. Tap sach nay chSc khong khoi nhung thieu sot, mong duac su quan tam gop y cua anh chi va cac ban. Xin cam an ! NHA XUAT BAN Y HOC 5
:X . 4. ^
MUC LUC • • Loi noi dau 3 Sinh ly va su chuyen hoa co the khi van dong 9 Chuyen hoa protid 16 Chuyen hoa glucid 22 Chuyen hoa lipid 28 Qua trinh lien quan giUa nhting chuyen hoa cac glucid, protid va lipid 33 Chuyen hoa niiffc trong cor the 37 Chuyen hoa muoi trong cor the 40 Tac dung tong hup cac chat trong ca the 42 Tom lai 45 Bo nao voi cac to chuc van dong co the 46 Hung phan va uc che 54 Tuan hoan voi van dong 57 Ho hap voi van dong 69 Qua trinh sinh ly khi van dong 77 Bien hoa hoa hoc bSp thit khi van dong 95 Qua trinh bien hoa sinh ly khi van dong 115 Cac tuyen noi tiet cung lien quan den dien bien sinh ly, sinh hoa va hoa hoc trong co the 145 Cac tuyen noi tiet 148 7
SINH LY VA SU CHUYEN HOA CO THE KHI VAN DONG Trong qua trinh phat trien cuoc song con ngudi bao gid cung phai tieu hao mot so' nang luong nhat dinh, dong thdi cung can phai tiep nap mot luong dinh dudng tii ben ngoai de bu d ip lai cho su tieu hao do, neu khong se khong bao gid co the phat trien va ton tai duoc. Vi vay con ngudi luon luon phai hap thu nhiing chat can thiet cho co the tu moi trudng xung quanh de cung cap nang luong cho co the phat trien. C o the con ngudi da hap thu nhiing chat gi d moi trudng xung quanh minh ? Moi ngudi deu biet hang giay, hang phut chung ta phai hit thd khong khi, phai uong nude, phai an thit, an rau, ngu coc va nhiing thiic an can thiet khac... Sau khi nhiing thiic an do vao coth e qua qua trinh tieu hoa, bien hoa va hang loat chuyen hoa no se trd thanh nhiing thanh phan bo ich cho to chuc cua co the. Song song vdi su bien hoa do, mot so chat trong co the khong ngung phan hoa de sinh ra nang luong huu ich va nhiing chat ba vo dung (nhu nude tieu, phan, mo hoi v.v...) Nang luong dung de cung cap cho cac hoat dong lao dong tri oc va lao dong chan tay cua moi ngudi hang ngay trong cuoc song chung ta , con nhiing chat ba thi thai ra ngoai co the. 9
Cur nhu vay, ca the khong ngiing trao doi chat vcri moi trudng xung quanh suot nam thang, suot ca doi song con nguoi. Nghia la co the luon luon nhd vao nhiing vat chat d moi trirong ben ngoai de doi moi vat chat cau tao trong co the minh. Qua trinh trao doi cac chat do, trong sinh ly hoc (Paplop), goi la sir chuyen hoa. Co the luon luon lien he vdi moi trirong ben ngoai, do la tinh chat co ban hang dau cua sir song. Cho nen sir chuyen hoa la dieu kien tien quyet b i t buoc phai co cho sir can thiet de co the song ton tai. Nhiing vat chat can thiet hang ngay cho co the, co nude, hap thu oxy trong khong khi, glucid, lipid, protid, sinh to va chat muoi vo co, v.v.. d trong cac loai thuc an nhu thit, rau, chat beo va ngii coc. Nhiing chat protid, glucid va lipid co rat nhieu trong cac loai thuc an, no chinh la nguon nang luong can thiet cho ddi song chuc nang, no cung la nguon nhiet the cua chung ta . Nhung chat ay can nhieu hay it la tuy theo dieu kien sinh hoat, lao dong (lao dong tri oc hoac lao dong chan tay, lao dong nang hay nhe...) cua con ngudi, tuy theo khi hau nong lanh va tinh hinh co the nhu sinh trudng, chira de, om dau v.v.. Thi du, trong lao dong nang nhoc, tap the due the thao... thi co nang chuyen hoa cung tang len, do do so luong glucid, protid va lipid v.v.. can thiet cua co the cung tang len. Che do sinh hoat cua moi ngudi, su s ip xep thdi gian lao dong va nghi ngoi, so'lan an uo'ng va so'luong an, tinh 10
chat cong tac, cung nhu la tuoi tac va tinh hinh sue khoe v.v... deu co lien quan den su chuyen hoa. Chat moi duoc hap thu vao co the de tao nen thanh phan to chuc co the, phai luon luon giu thang bang voi nhiing phan to chuc co the, do la su thang bang cua chuyen hoa. Qua trinh phat trien ddi song, co the khong ngiing hap thu nhiing chat can thiet d moi trudng ben ngoai, nhung tinh chat va cau tao cua moi chat khong phai deu hoan toan gio'ng nhu nhiing chat cua thanh phan to chuc co the, cho nen no can phai qua nhieu qua trinh bien ddi moi co the trd thanh thanh phan cau tao nhu cac chat co cua co the, qua trinh do goi la tac dung dong hoa. Dong thdi, khi tao thanh nhiing thanh phan nhu thanh phan cau tao co the, no can phai co mot so' nang luong nhat dinh, nang luong do la do vat chat phan hoa sinh ra, sau khi phan hoa, nhiing chat ba duoc thai ra ngoai co the (phan, nude tieu, mo hoi, ...) qua trinh do goi la tac dung di hoa. Luc bay gid co the hinh thanh su thang bang chuyen hoa chinh la su thang bSng gitia tac dung dong hoa va tac dung di hoa. Trong qua trinh hoat dong cua co the binh thudng ngau nhien, hai tac dung do khang khit vdi nhau, song song ton tai, khong the chi co rieng tac dung dong hoa ma khong co di hoa va nguoc lai. Thi du nhu nhiing chat glucid, protid va lipid ma chung ta an vao, khong phai la vao thang ngay to chuc cua co the, ma trudc het no bi phan hoa d trong he thong bo m ay 11
tieu hoa (da day...), nhu bo may tieu hoa co nhiem vu cung cap nguyen lieu va che bien thiic an thanh chat dinh dudng cho viec nuoi song co the, bao gom hai phan : ong tieu hoa va cac tuyen tieu hoa. Bat dau tii o m ieng va ket thuc d hau mon. 1. T h i/c quan 2. Da day 3. Tuy 4. Dai trang ngang 5. Dai trang xuong 6. Hong trang 7. True trang (hau mon) 8. Ruot thua 9. Dai trang len 10 Ta trang 11. O ng mat chu 12. Tui mat 13. Gan 14. To’ c h i i c v o m mieng So do bo may tieu hoa 12
Vom mieng gom : moi, ma trong, rang, ludi, man hau va cac tuyen nude hot co nhiem vu che bien mang tinh co hoc (nhai nghien nho thuc an) nuot qua thuc quan xuong da day. Su tieu hoa co hai tuyen chinh : gan, tuy. Hai tuyen nay deu lam ca hai chiic nang vua noi tiet vua ngoai tiet. Cac chat noi tiet duoc hut vao mau tham gia vao qua trinh dieu hoa cac chat. Chat ngoai tiet duoc dua vao ong tieu hoa de tieu hoa cac thiic an. Chat noi tiet cua gan tham gia vao qua trinh chuyen hoa chat dudng, co tac dung bien glucose thanh glycogen va tiep theo (nguoc lai) tii glycogen thanh glucose. Chat ngoai tiet cua gan va mat do cac te bao gan tiet ra dan tii cac ong nho nhat den cac ong ldn, cuo'i cung duoc do’ vao hai ong gan phai va trai. Hai ong nay hop thanh (trong) mot ong chung roi chuyen vao trong long ta trang de lam nhiem vu tieu hoa thiic an. Gan 1. Day c h in g tam giac trai 2. Dien gan ngoai phuc mac 3. Bd difdi 4. D ay tui mat 5. Day chling tam giac phai 13
1. Cu tuy trai 2. Ouoi tuy 3. Than tuy 4. Dau tuy 5. Ranh ta trang 6. Cu mac noi Tuyen tuy mat trade Chat noi tiet la insulin (da co ten thuoc dieu tri benh dai dudng la insulin) duoc dua vao mau de tieu hoa chat duong. Chat ngoai tiet la djch tuy duoc dan theo hai ong la ong tuy chinh va ong tuy phu, ca hai ong nay deu dua chat ngoai tiet vao trong long ta trang thanh nhung phan co ban, roi duoc ruot (ta trang) bdi cac mao hap thu vao cac bo phan cua co the va cuoi cung mdi hop thanh nhung thanh phan cau tao cua co the, nhu vay tuc la vat chat phan hoa trudc roi moi hoa hop sau. Mat khac, nhieu chat trong co the trudc khi phan hoa, cung phai ket hqrp vdi nhung chat khac, de tao nen nhting chat phuc tap hem. Nhu vay la trudc khi phan hoa, da co su hoa hqrp. Do do tac dung dong hoa va tac dung di hoa phai luon luon dua 14
Ian nhau, tao nen mot qua trinh chuyen hoa sinh ly tu dong, thong nhat. Do la ban chat cua moi lien quan gitia co the voi moi truOng xung quanh. Nhung thiic an thudng dung hang ngay vao co the se chii yeu duoc cau tao bang ba chat glucid, protid va lipid. Ngoai ra con co muoi, sinh to va nhting chat khac. Trong co the chung ta , ba chat glucid, protid va lipid, chuyen hoa lan nhau (tti chat nay co the chuyen hoa thanh chat kia), cho nen qua trinh chuyen hoa cua chung la tien hanh trong cung mot luc vdi cac mtic do khac nhau. Nhting cong trinh nghien ctiu phan tich qua trinh chuyen hoa hoan chinh se trinh bay of m ot chuyen de khac sau hon. O day chung ta mdi phan tich rieng re qua trinh chuyen hoa cua tting chat noi tren, quan sat su bien hoa cua chung trong co the, cung nhu la mdi lien quan tuong ho phtic tap cua chung, de hieu duoc tinh chat thong nhat co ban cua chiing cung nhu khai niem co ban ve chuyen hoa cac chat. 15
CHUYEN HOA PROTID Protid la mot trong nhting chat co ban cau tao nen to chric cua co the va protid luon luon co trong moi te bao. Tat ca nhting vat chat song deu co protid “S o song la mot hinh thric ton tai cua protid”. Su chuyen hoa protid so vOi glucid va lipid thi phtic tap hem nhieu. Protid hinh thanh tu 20 axid amin tro len nhu glucid, alamin, systin... trong so cac acid amin co 8 den 10 loai acid amin can thiet nhu methionin, valin... Moi acid amin co mot cau true rieng, mot con duong chuyen hoa rieng. Nhieu acid amin ket hop lai thanh polipeptid, nhieu polipeptid ket hop voi nhau thanh protein. Khoa hoc da neu ra hai thi du de chung minh rang cor the song deu la do protid cau tao nen, khong co protid thi khong co su song. 1. Khi lao dong tri oc va chan tay hoac hoat dong the thao, su co bop cua co va cac bap thit la mot the hien hoat dong cua chat protid cau tao nen b ip thit. 2. Hong huyet cau trong mau chung ta, co huyet sac to la dung moi hap thu oxy trong khong khi, dua toi cac to chuc de cung cap cho nhu cau can thiet, khi vat chat phan hoa. Neu vi mot nguyen nhan nao do (thi du nhu bi thucmg mau chay qua nhieu hay benh nang keo dai trong chan thuong the thao va lao dong, thieu m a u ,...) so luong hong huyet cau a trong mau bi giam xuong, luong huyet sac to 16
cung do do ma giam thap khong con dii muc do binh thuOng, vi vay, khong hap thu duoc du duOng khi, ket qua sac mat cua chung ta tror nen xanh xao... Nhiing hien tuong sinh hoat khac deu co lien quan tOi thanh phan protid, mot chat cau tao nen co the. Do do ta thay rin g , trong cuoc song hang ngay protid chiem mot dia vi quan trong. Vay chung ta phai nghien ciiu xem cau tao cua chat protid nhu the nao. Du nguon goc cua chiir o dau (tu trong thuc pham, thit, trUng, rau v.v.. ra) tat ca nhung chat protid deu mang nhiing nguyen to' carbon, hydro, oxy, nito, va mot so' it luu huynh, nhiing nguyen to nay tao nen acid amin. Ve cau tao toan bo cua protid o phan nay chung ta chua co phan phan tich toan dien. Tuy nhien, chung ta mori biet co tti 20-25 thuf acid amin khac nhau, chung ket hop vOi nhau de tao nen nhiing chat protid phuc tap. Vay thi chung ta co the nghi rang do vi tri s ip xep cua nhung acid amin do khac nhau hoac do so luong cau tao cua acid amin khong nhu nhau, se tao ra nhiing chat protid khac nhau, vi vay moi loai protid cung co mot dac tinh rieng cua no. Do do ta thay rin g , moi mot loai sinh vat deu co chat protid dac thu cua no, ngay trong mot so loai con vat, chat protid 0 trong to chUc nay cung khong gio'ng chat protid or trong to chuc kia. Thi du : Chat protid trong thit Ion khong giong chat protid O trong thit bo, ngay chat protid d trong thit Ion cung khac vori chat protid o trong 17
gan ltfn... Nhiing chat protid a trong thuc an cua chung ta khong giong nhau ve mat tinh chat cung nhu ve mat cau tao doi voi co the chung ta, no la protid di the. Muon dung nhiing chat protid di the do, ca the chung ta phai bien no thanh nhung chat protid phu hop can thiet cho co the minh b in g cach la khi nhiing chat protid a trong thit, ca, d trong trung, trong rau, dau cung nhu a trong cac loai ngu coc... duoc chung ta an vao, truoc het no se bi nhiing men tieu hoa a da day, 6 m ot tieu hoa va phan huy mat tinh dac thu cua no, de tro thanh nhiing acid amin don gian va khac nhau, roi nhiing acid amin do moi hop lai de tao thanh chat protid thich hop cho nhu cau cua co the. Qua trinh cac chat protid trong thiic an khi an vao da day phan hoa thanh cac acid amin. Khi thuc an vao tOi da day, chat protid phiic tap cua thiic an se bi nhiing thu men trong dich vi phan hoa thanh chat pepton don gian. Khi ttfi ruot non, chat pepton lai bi thii men cua dich ta trang va djch tuy phan hoa thanh acid amin, do la su bien hoa cua chat protid. Acid amin noi tren duoc di qua quanh thanh ruot non va duoc hap thu vao mau, theo dong mau di qua tinh mach cua, roi vao gan. Sau do mot phan acid amin tiep tuc di theo dong mau vao cac to chiic de tao nen chat protid cua nhiing to chuc khac nhau cua ca the, mot phan thi duoc luu lai trong gan tao nen chat protid du trii cua gan, de bu dap khi chat protid trong mau bi giam siit. Tuy nhien 18
loai protid nay khong giu diroc lau, mot phan bi phan hoa d trong gan, tach nhom amin ra khoi acid amin de thanh nhiing san pham cuoi cung cua qua trinh chuyen hoa protid (co amoniac, ure, C 0 2 va nude), nhiing chat nay di qua than va bi dao thai theo nude tieu ra ngoai. Phan con lai cua acid amin da tach mat nhom amin de tao nen nhiing acid amin mdi, hoac bi phan hoa nhu glucid va lipid de cung cap nang luong cho co the chung ta. Cac chat protid dac thu cua nhiing to chiic trong co the phai co day dii acid amin, ma nhiing acid amin khac nhau do khi ket hop voi nhau se tao nen theo m ot thU tu dac biet va voi m ot ty le nhat dinh. Vay co phai la co the cua chung ta phai hap thu d trong nhiing thurc an hang ngay day du toan b6 25 loai acid amin ma chung ta da biet khong ? hay la co the chung ta co the che tao mot so acid amin can thiet cho minh ? Ket qua nghien cuu cua cac nha khoa hoc ve moi mat da chiing minh rang, co mot so acid amin co the khong the tu che tao duoc ma chinh nhiing thu do lai can thiet cho su song. Nhiing acid amin nay (hien nay da co biet 10 loai) phai lay tii nhiing thiic an ben ngoai. Con nhiing acid amin khac thi co the do co the tu che tao duoc, bling cach la bien loai acid amin nay sang loai acid amin khac, diem nay da noi d tren. Thiic an cua chung ta la nhiing chat h6n hop, trong do chat cung nhu lugmg cua protid tuy khong giong nhau, nhung khong bao gid thieu h in hoan toan mot loai acid amin nao do. 19
Bay gid van de la d cho lam sao co the bien dirge so acid amin trong thuc an cua chung ta co du de cung cap cho nhu cau cua co the ? Van de nay co lien quan den su thang bang ve chuyen hoa da neu d tren. Vi trong acid amin co nito, chung ta co the so sanh luong nito duoc hap thu vao voi luong nito bi dao thai ra, neu luong nito duoc hap thu tu thuc an trong moi ngay (tong so luong nito trong nhiing protid hon hop cua thiic an), bang tong luong nito bi dao thai ra theo phan va nude tieu, mo hoi... thi ta co the biet duoc luong acid amin duoc cung cap day du. Trong sinh ly hoc, ngudi ta goi cach do la su can b&ng nito. Su can b in g nito do co the thay doi tuy theo dieu kien sinh hoat khac nhau cua moi co the. Chung ta da biet rang, chat protid la thanh phan ca ban cau tao nen cac to chiic co the. Trong ddi song hang ngay, vat chat cua cac to chuc trong co the khong ngung bj tieu hao, dong thai su tieu hao do phai luon luon duoc bu dap lai mot cach day du. Qua trinh lao dong, van dong, luyen tap, huan luyen the thao, trong lira tuoi thieu nhi. c a the phat trien manh, ... trong co the khong ngung sinh ra nhiing to chiic mdi, cho nen viec cung cap chat protid cang trd nen quan trong. No dam bao cho viec sinh ra nhiing thanh phan co ban mdi cua cac to chiic co the. Luc nay, luong nito duoc hap thu tii thuc an vao, nhieu hon la luang nita bi dao thai ra, nhu vay goi la thang bang nito duong. Neu nhu chat protid lay trong thiic an khong dii 20